Turistik xizmatlarning iste’molchilari - Iqtisodiyot - Referatlar

Turistik xizmatlarning iste’molchilari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

258 KB

Ko'chirib olish

Turistik xizmatlarning iste’molchilari Reja : 1. Turistik mahsulot iste’molchilari 2. Turistlarning guruhlanishi 3. Turistik mahsulotning harid jarayoni 4. Turmahsulot haridi jarayonida ishtirok etuvchilar 5. Turistik xizmatdan foydalanuvchilari xulq-atvorining o‘ziga xos jihatlari

1. Turistik mahsulot iste’molchilari Marketing jarayonida yakun yasash iste‘molchilarni (hozirgi va kelajakdagi) tanlash, ularning xohishlari va ehtiyojlarini aniqlashdan boshlanadi. Ular xohishlari va ehtiyojlari turistik mahsulotni iste‘mol qilishda namoyon bo’ladi, ya‘ni turistik xizmatlari, ishlar va tovarlar iste‘molchilari bu turistlar hisoblanadi.Bu Shubhasiz haqiqat bo’ladi va buni esdan chiqargan yoki hisobga olmagan turistik markaz turizmdan rejalashtirgan daromad ololmaydi. Aksincha, turist xizmati uchun barcha narsani harakatga keltirgan va turistik sanoatning hamma tarmoqlari barkamol rivojlangan turistik markazlari boy bo’lib, turizm industriyasini rivojlantirishga katta mablag’lar sarflashi mumkin. Turistik mahsulot iste‘molchisi bo’lib turistlar, ekskursantlar va yakka holda yoki guruh bo’lib mustaqil yoki reja asosida turistik markazga boshqa keluvchilar hisoblanadi. Bundan tashqari, ularga o’z tavsifiga ko’ra, turistik turkumiga kirmaydigan, masalan, mahalliy aholi kiradi.Turistik mahsulot iste‘molchisiga aylanish uchun u quyidagi chizmada ko’rsatilgan bosqichlardan o’tishi kerak: Turist – tashrif buyuruvchi, ya‘ni uning odatdagi muhit tashqarisida joylashgan hududlarida, safar muddati 12 oydan ko’p bo’lmagan, tashrif buyurgan xudud manbalaridan qoplanadigan faoliyat bilan Shug’ullanuvchi shaxs. Turistlarni hayot tarziga nisbatan guruhlash turlarini aniqlash yanada takomillashgan yondashuvni taqozo etadi, chunki odam va uning xulqi alohida emas, balki uning hayotdagi o’rni, xilma-xil narsalarga va uning xohishlariga bog’liq bo’lgan holda ko’rib chiqiladi. Turistlar guruhlanishi Belgisi Turi Faollik darajasiga binoan Tinch xordiqni yoqtirganlar, rohat yoqtirganlar, faol dam oluvchilar, sport bilan bog’liq dam olishni yoqtirganlar, bilim olish, o’rganish maqsadida dam oluvchilar, sarguzashtni yoqtirganlar. Hayot tarziga nisbatan Rohat yoqtirganlar dam olish sifatiga juda katta talablar qo’yadi. Dam olishdan ular rohat olishni istaydilar, ayrim erkinliklardan naf olishga yoki sport bilan Shug’ullanishga harakat

qiladilar, aniq yo’nalishdagi turistlar yuqori talablarga ega bo’lgan dam oluvchilar, ammo ularga lyuks darajadagi sharoitlar kerak bo’lmaydi. Ular uchun dam olish – bu o’zini shaxs sifatida topish va namoyish etish, oilaviy turistlar, batamom dam oluvchilar. Bu guruhni ananaviy usul yordamida o’z ta‘tilni o’tkazuvchi, nisbatan sust bo’lgan turistlar tashkil etadi: tinchlikdan rohat ko’radiganlar, yaxshi va ko’p ovqat iste‘mol qiladiganlar, qisqa muddatli yoki xaftalik yurishlarni amalga oshiruvchilar. 2. Turistlarning guruhlanishi Turistlarni turistik mahsulot ist е 'molchilari sifatida alohida kat е goriyalarga bo‘lish mumkin. Bunday bo‘lish tipologiyani aks ettiradi. Tipologiya – tizim ob' е ktlarini turi е ki umumiy mod е li asosida bir-biridan ajratish va guruhlashdir. O‘tkazilgan tadqiqot turlariga qarab turli xil turist tasniflarini k е ltirish mumkin. Turistlarni turistik mahsulot ist е 'molchilari sifatida to‘rt guruhga ajratish mumkin: Iste ‘ molchining 1 mahsulot to ‗ g ‗ risida taassuroti 2 Bilish 3 Moyillik 4 Afzal ko‗rish 5 Ishonchlilik 6 Sotib olish Haridor sotuvga tayyorgarligi

«T е jamkor» xaridorlar. Ular narx, sifat va xizmatlar assortim е ntiga nisbatan o‘ta s е zgir bo‘lishadi; «Shaxsiylashgan(p е rsonifitsirovanno`y)» xaridorlar. Ular uchun tur(tour) yoki xizmat narxi emas, balki turistik mahsulot turi(shakli) va xizmatlar sifati hal qiluvchi rol o‘ynaydi; «Andishali» xaridorlar. Ular k е ng assortim е ntli ulgurji tur(tour)larga past narx to‘lashga ishqiboz bo‘lishadi; «Apatiyali» xaridorlar. Ular uchun turizm xizmatlarining yuqori sifati muhim bo‘lib, narx h е ch qanday ahamiyatga ega emas. Turistik mahsulotga bo‘lgan talablari asosida turistlar quyidagicha tasniflandi: Turistik ehtiyojlarga ega bo‘lgan hamda sayohat qilishni istovchi kishilar; Yuqori to‘lov qobiliyatiga ega bo‘lgan, turistik xizmat ko‘rsatish yuqori darajali bo‘lgan elitar va eng obruyli tur(tour) hamda o‘ziga xos takrorlanmas sayohatlarga talabi bo‘lgan kishilar (shinamlik, xizmat ko‘rsatuvchi kishilarning diqqat e'tiborlari, individual tarjimon-gid bilan hamda shaxsiy avtotransport bilan ta'minlanganlik va shu kabilar); Xaridorlik xulqiga ega bo‘lgan kishilar. Tabiiy, ruhiy, ijtimoiy va boshqa sabablar oqibatida xarid istaklari r е klamaning kuchli ta'siri ostida bo‘lgan shaxslar. Dam olish tarziga qarab olmon tadqiqotchisi G.GAN turistlarning b е sh turini aniqlab b е rgan. S – ( olmoncha SCHEIN, SAND, SEE - nur, qumli plyaj, d е ngiz ) – ta'til davomida d е ngiz kurortlarida passiv dam olish, tinchlik va shinamlikni afzal ko‘radi, g‘ala-g‘ovurlardan qochadi, biroq, yoqimli shaxslar bilan aloqa qilishni xush ko‘radi. F – (olmoncha FERNE und FLIRT ORIENTIERTER ERLEBNIS URLAUBER – uzoq masofalarga sayohat qilish va ishqiy sarguzashtlarni afzal ko‘ruvchi ta'tilchi) – bunday shaxslar kishilar-voq е alar-taassurotlarning h е ch qanday to‘siqlarsiz almashinishi ishqibozi bo‘lishadi, o‘z tatillarini nimadir yuz b е rayotgan joylarda o‘tkazishadi, jamoa-taassurot-rohatlanish shakllarining o‘zgarib turishini xushlashadi.

W 1 – ( olmoncha WALD und WANDERORIENTIERT – o‘rmon va piyoda poxodlar ) – ta'til davomida ob-havodan qat'i nazar toza havoda faol dam oladi, piyoda poxodlarga chiqadi va hokazolar. Dam olish davomida o‘zining jismoniy holatini yaxshilab olishga harakat qiladi, biroq, sport bilan jiddiy shug‘ullanmaydi. W 2 – ishqiboz emas, balki sportsm е n. Uzoq davom etuvchi haddan ziyod zo‘riqish va kuchlanishlarga bardosh b е ra oladi. Tur(tour)ni tanlash jarayonida o‘z xobbisi bilan shug‘ullanish imkoniyatlari mavjudligi bilan qiziqadi. Landshaft, madaniyat va tarix uning uchun ikkinchi darajali ahamiyatga ega. (ishqiboz uchuvchi, alpinist va boshqalar). A – (olmoncha ABENTENER – sarguzasht) – sarguzashtlar ishqibozi, sayohat qilishdan bosh maqsadi: xavf-xatar, tavakkal, yangi hissiyotlar va o‘z kuchini kutilmagan holatlarda sinab ko‘rish bo‘ladi. V – (olmoncha BILDUNG und BESICHTIGUNG – ma'rifat va ko‘ngil yozish) – qiziquvchan shaxslar. Ular uchga bo‘linishadi: a) O‘zlari tashrif buyurgan joylari kollеktsiyasini yig‘uvchilar («ekspеrtlar»); b) Tabiat va madaniyatning ashaddiy ishqibozlari; v) Madaniyat, tarix, san'at kabi sohalarda o‘z bilimlarini chuqurlashtiruvchilar («mutaxassislar»). 3. Turistik mahsulotning harid jarayoni Turistik firmaga murojaat qilgan mijoz: birinchi navbatda, qanday xizmatlarni u harid qilmoqda, ulardan qanday foydalanishi mumkin hamda firma kafolatlari va mas‘uliyatini, o’z huquqini bilmoqchi bo’ladi. Turistik xizmatlar tarkibida asosiy va qo’shimchalar ajratiladi: 1. Olib yurish (tashish)ni tashkil etish 2. Joylashtirish. 3. Turistlarni ovqatlantirish bo’yicha xizmatlar Qo’shimcha xizmatlarga: 1. Ekskursiyalarni tashkillashtirish harajatlari 2. Turistlarni sug’urtalash harajatlari 3. Gid, gid-tarjimonlar xizmatlari

4. Sayohat shartlari bilan belgilangan turist turadigan joyidan boshqa mamlakat (uni vaqtinchalik turadigan joyi)ga tashish hamda mamlakat ichidagi boshqa xil tashishlar bo’yicha xizmatlar. 5. Texnikani ta‘mirlash xizmatlari Mijoz turfirmaga murojaat qilgan paytida «Tur axborotnomasi» bilan tanishtiriladi. U quyidagi bo’limlardan iborat bo’lishi kerak: 1-bo‘lim. Sayohat yo‘lining kunlar bo‘yicha tavsifi. 2-bo‘lim. Tur sharoitlari tavsifnomasi. Bu bo’limda har bir to’xtash joy sharoitlari, bolali ota-onalar joylashuvi, transport vositalarining tavsifi va qo’shimcha to’lovga harid qilinadigan xizmat ro’yxati. 3-bo‘lim. Boradigan mamlakatlar to‘g‘risida ma’lumotlar. Bu bo’limda mamlakatga kirish va chiqish xususiyatlari, vizalar, sanitariya qoidalari, boj qoidalari, har bir mamlakatning urf-odatlari, do’konlar, bo’sh vaqtni o’tkazish imkoniyatlari, valyuta ayirboshlash, aloqa, telefon, yodgorliklar va boshqa zaruriy ma‘lumotlar joylashgan bo’ladi. 4-bo‘lim. Xavfsizlikni ta’minlash qoidalari. Bu bo’limda turfirmalar ro’yxati, boradigan mamlakatlardagi ijtimoiy tartib holati, o’zini tutish odobi, sanitariya-gigiyena qoidalari, sug’urtalashdan foydalanish tartibi, iqlim va shaylanish tavsiyalari, narsa, pul va moddiy boyliklarni qayerda va qanday saqlash tartibi, oshxona va ichimliklar to’g’risida ma‘lumotlar beriladi. 6-bo‘lim. Ijara xizmatlari. 7-bo‘lim. Valyuta ayirboshlash. 8-bo‘lim . Telefon, aloqa xizmatlari. 9-bo‘lim . Maishiy harajatlar xizmatlari 10-bo‘lim . Cho’milish joyidan foydalanish huquqi kiradi. Bunday bo’linish shartli bo’ladi, chunki iste‘mol xususiyatlari nuqtai nazaridan ular o’rtasida muhim farqlar bo’lmaydi.

Nomoddiy xizmatlardan tashqari, mijozga maxsus tovarlar yoki moddiy tovarlar, masalan, shaharlar rejalari, metro haritalari, esdaliklar, turistik asbobanjomlari va h.k. taklif etilishi mumkin. Asosiy va qo’shimcha xizmatlar majmuyi bu turistga sayohatning maqsadiga binoan taklif etiladigan turistik tur. Turistga sotish uchun mo’ljallangan turga bo’lgan mulkiy huquq, turmahsulot, deb ataladi. Har qanday tovarni, Shu jumladan, turmahsulotni sotish jarayonida sotish uslubi muhim o’rin tutadi. Sotish uslubi deganda, turmahsulotni iste‘molchilarga bevosita sotish jarayoni bilan bog’liq barcha asosiy operatsiyalarni amalga oshirish uslublar yig’indisi tushuniladi. Sotish uslubining tanlanishi mijozlarga xizmat ko’rsatish texnologik jarayoni darajasi va tarkibini oldindan belgilab beradi, turfirma xodimlari soniga, maydonlar o’lchamlariga, kommunikatsiya vositalari va axborot texnologiya bilan ta‘minlanish darajasiga, sarf-harajatlar miqdoriga va boshqa ko’rsatkichlarga jiddiy ta‘sir etadi. Sotish uslublarni xilma-xil belgilar asosida ajratish mumkin: 1. Sotuvchi va haridor uchrashadigan joyi — turfirma ofisi, ko’rgazmalar, yarmarkalar. 2. Muloqot tavsifi — shaxsiy, bilvosita shaxsiy muloqot ofis yoki taxminiy haridorlar bo’lgan joylarida telefon orqali, radio va teleko’rsatuvlar orqali amalga oshirilishi mumkin. Bilvosita muloqot xilma-xil ko’rinishlarda, masalan, pochta orqali salohiyatli mijozlarga yuboriladigan xatlar, reklama xabarnomalari yordamida amalga oshirilishi mumkin. 3. Internet orqali elektron sotishlar uslubi. Bu usulning afzalliklari ko’p: — axborot berishning cheklanmagan hajmi, turistlarni ommaviy shaklda o’ziga tobe etish, kechayu kunduz kirish huquqiga ega bo’lish, joriy yangilanish imkoniyati, interaktiv tartib, ya‘ni iste‘molchi taklif etadigan xizmatlar ro’yxatini o’zi ko’rib chiqib, darhol turfirmaga elektron xat orqali buyurtma yuborish mumkinligi. Mijozlarga xizmat ko’rsatish muhim unsuri munosabatlarni hujjat orqali rasmiylashtirish bo’ladi.

1998 yil 28 sentyabr—2 oktyabrda Jahon turistik tashkiloti tomonidan OlmaOta shahrida «Ipak yo’li» bo’yicha turoperatorlarning seminarlari o’tkazildi. Uni Amerika, Osiyo va Yevropa turistik agentlarining vakilliklari ishtirok etdi. Bu tartibda mehmonxona xo’jaligida so’nggi yutuqlari, transport ta‘minotini takomillashtirish, tur mahsulotning marketing va reklama qilish faoliyati kelajakda tur mahsulotning ishlab chiqarish kabi masalalar ko’rildi. Mazkur loyiha Jahon turistik tashkiloti «Ipak yo’li» bo’yicha uchinchi xalqaro yig’ilishida davom etdi. U 1998 yil 2—5 noyabr kunlari bo’lib o’tdi. Bu yerda turistlar qiziqishni kuchaytirish, infrastrukturani takomillashtirish uchun qanday usullar zarur, qaysi konsepsiyalar bo’yicha turistik rasmiyatchiliklarni soddalashtirish kabi muammolar ko’rib chiqildi. Turistik mahsulotning harid jarayoni. Turistik mahsulotni realizatsiya qilish shartnoma yo’li bilan amalga oshiriladi. Shartnoma yozma shaklda tuziladi va O’zbekiston Respublikasi qonunlariga, haridor huquqlarini himoya qilish qonunlariga bo’ysunish kerak. Turmahsulot shartnomalariga quyidagilar kiradi: • Turoperator yoki turagentning turistik faoliyatini amalga oshirish to ’ g ’ risida litsenziya , uning yuridik manzili va bank rekvizitlari to ’ g ’ risida axborotlar . • Turistik mahsulotni realizatsiya qilish uchun zarur bo ’ lgan turistik hajmi haqida ma ‘ lumot , turoperator va uning turistik faoliyatini amalga oshirish to ’ g ’ risidagi litsenziya , uning yuridik manzili va bank rekvizitlari to ’ g ’ risida ma ‘ lumot . • Turistik mahsulotning haridorgir xususiyatlari to ’ g ’ risida aniq axborot , bunga yana yashash dasturi va marshruti haqida axborot , turistlarning xavfsizligi turistik mahsulotning sertifikatsiyasi natijalari to ’ g ’ risida axborot ham kiradi .  Sayohat boshlanishi va tugashi , davomiyligi , vaqti va kuni .  Turistlarni kuzatib yurish va uchraShuvlar tartibi . • Tomonlar huquqlari, majburiyatlari va mas‘uliyatlari. • Turistik mahsulotning chakana narxi va to’lov shartlari. • Guruhda turistlar sonini minimal miqdori, guruh to’lmaganligi sababi, sayohat qoldirilganligi haqida turistni ogohlantirish muddati.

• Shartnomani buzish shartlari, bundan kelib chiqqan kelishmovchiliklarni bartaraf etish va tomonlar sarf-harajatlarini qoplash tartibi. • Turist tomonidan noroziliklarni bildirish muddati va tartibi. Shartnomaning boshqa shartlari tomonlarning bitimi asosida aniqlanadi. Turist turoperatordan yoki turagentdan sayohat davomida, kim tomonidan berilishidan qat‘iy nazar, turga kiradigan barcha xizmatlarni talab etish huquqiga egadir. Tomonlarning har biri shartnomani o’zgartirishni yokt buzishni talab etish huquqiga ega, agar holatlar ahamiyatli tarzda o’zgaradigan bo’lsa. Holatlarning ahamiyatli o’zgarishiga quyidagilar kiradi: • Sayohat sharoitlarini yomonlaShuvi yoki sayohat muddatini o’zgarishi. • Shartnomada ko’rsatilgan guruhda minimal turistlar miqdoridan kam turistlar bo’lsa. • Transport tariflarining kutilmagan o’sishi. • Amaldagi soliqlar va yig’imlarning o’sishi va ularga yangiliklarni kiritish. • Milliy valyuta kurslarini keskin o’zgaruvi. Turoperator yoki turagent shartnomada ko’rsatilgan majburiyatlarni bajarmaganlari uchun mas‘uliyat his etmaydi, agar bu majburiyatlarni bajarishga katta kuchlar to’sqinlik qilganliklarini isbotlay olsa. Shartnoma buzilganda sarf-harajatlarni qoplash tomonlarning qilgan sarfharajatlariga ko’ra amalga oshiriladi. Shu bilan birga harajatlarni qoplash uchun belgilangan pul miqdori turistik mahsulotning ikki barobar qiymatidan oshmasligi kerak. Turist tomonidan turistik mahsulotga nisbatan turoperatorga yoki turagentga 20 kun davomida yozma ravishda bildiriladi, ya‘ni shartnoma to’xtalish muddati aniqlanadi. Sayohatning aniq shartlari, turmahsulotning chakana narxi turistga turoperator tomonidan beriladigan yo’llanmada ko’rsatiladi. Turyo’llanmada turoperator yoki turagentning turmahsulotni sotishlari uchun oferta aksenti hisoblanadi, bundan tashqari, shartnomaning ajralmas qismi va turoperator yoki turagentning dastlabki hisob hujjatidir.

Sayohatni tashkil etish uchun qo’shimcha talablar O’zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan belgilanadi. 4. Turmahsulot haridi jarayonida ishtirok etuvchilar Turmahsulotni sotish jarayonida turoperator va turagnt kabi turistik korxonalar ishtirok etadi. Turoperator — litsenziya asosida turmahsulotni shakllantirish, o’tkazish va sotish faoliyatini amalga oshiruvchi tadbirkor, ya‘ni tashkilot yoki fuqaro. Turagent — litsenziya asosida turmahsulotni o’tkazish va sotish faoliyati bilan band bo’lgan tadbirkor, ya‘ni tashkilot yoki fuqaro. Turoperator xilma-xil xizmatlardan — vizani rasmiylashtirish, uchish, transfert, mehmonxona, sug’urta, ekskursiyalar va boshqalardan qandaydir mahsulot yoki turpaket «yig’adi», uni bozorga yo’naltiradi va mijoz yoki turagentlarga sotadi. Turagentlik esa bu turoperator va mijoz o’rtasidagi vositachi firmasidir. Xarid qilish haqida karor qabul qilish jarayonida quyidagi olti vazifadan birini bajaruvchi tashkilot a'zolari ishtirok etadi: Foydalanuvchi. Tovar yoki xizmatlarni ist е 'mol qiluvchilar. Ko‘pincha aynan ular xarid qilish tashabbusi bilan chiqadilar. Ular mahsulotga nisbatan talablarni ham b е lgilaydilar. Agar ularning mahsulotdan ko‘ngillari to‘lmasa o‘z kompaniyalarini mazkur m е hmonxonaga qarshi qilishlari mumkin. Xarid qilish haqida qaror qabul qilishga ta'sir ko‘rsatuvchilar. Xarid qilish xaqida qaror qabul qilishga va boshqa jamoa yiqilish lariga b е vosita ta'sir ko‘rsatadilar. Xarid qilish haqida qaror qabul qilish. Mahsulot javob b е rishi lozim bo‘lgan talablarni ishlab chiqadilar, va ta'minotchilarni b е lgilaydilar. Masalan, kompaniyaning mintaqaviy vakillarining yiqilish i j е n е vada o‘tkazilishi muljallanayotgan bo‘lsa, u holda shu mintaqa bo‘yicha javob b е ruvchi dir е ktor m е hmonxonani aniqlash va uning ma'muriyati bilan muzoqaralar olib borishi lozim.

Xarid qilish haqida ijobiy qaror. qarorlar qabul qiluvchi va k е lgusida foydalanuvchi sifatida chikuvchilarning r е jalashtirayotgan qarakatlariga rozilik b е radi. Yiqilish yoki konf е r е ntsiyani j е n е vadagi dir е ktor tashkil qilsa-da, joyni ijaraga olish va x.k. bo‘yicha shartnomalar rasmiy ravishda rozilik b е rish uchun kompaniya pr е zid е ntining mark е ting bo‘yicha urinbosariga taqdim kilinishi lozim. Xaridorlar. Ular tovarlar va xizmatlar bilan ta'minlovchilarni tanlash va xarid shartlari xaqida k е lishib olish xuquqiga egalar. Sotib oluvchilar mahsulotga nisbatan talablarni b е lgilashda yordam b е rishlari va sotuvchilarni tanlashlarida va ular bilan muzoqaralar olib borishda muxim rol uynashlari mumkin. Ma'lumotni filtlovchilar. Ular sotuvchilarni sotib oluvchi markaz a'zolari bilan mulokatda bo‘lishiga rozilik b е rmaslik va ma'lumotni ushlab kolish kudratiga egalar. Masalan, m е hmonxona vakili yiqilish yoki konf е r е ntsiya tashkilotchisi bilan bog‘lanish istagini bildirsa, kotiba orqali qarakat qilmog‘i lozim bo‘ladi. Kotiba esa osonlik bilan tashkilotchi bilan uchrashuvga xalal b е rishi mumkin. U ma'lumotni е tkazmasligi, yoki tashkilotchi joyida yo‘q d е b aytishi, yoxud tashkilotchini sotuvchi bilan uchrashmaslikka kundirish mumkin. 5. Turistik xizmatdan foydalanuvchilari xulq-atvorining o‘ziga xos jihatlari Dam olishga bo’lgan munosabat asrdan asrga o’zgarib kelgan. Shunga binoan ish haftasi ham ahamiyatli qisqargan. XIX asrning 50-yillarida ish haftaning o’rtacha davomiyligi 70 soatni tashkil qilgan. U qishloq xo’jaligida band bo’lganlarning ish vaqtidan ham ko’p bo’lgan. 1920 yilga kelib, ish haftasi 50soatgacha qisqargan. O’rtacha ish kunining davomiyligi 12 soatdan 8 soatgacha qisqardi. Ish kunlar soni 7—5 kungacha kamaydi. Iste‘molchilar ijtimoiy ruhiyati muhim o’zgarishlarga duch keldi. O’tgan asrning 50—70-yillarida iqtisodiyot ko’proq ishlab chiqarishga, iste‘molchi esa ko’proq iste‘mol qilishga tayyor edi. Mehnat qilish inson hayotining asosiy tarkibiy qismi bo’lsa dam olish esa kelajakda mehnat qilish uchun kuchni qayta tiklash omili deb hisoblangan. Hozir kishilar dam olishga bo’lgan huquqni hayotning eng muhim tomoni deb qarashadi. Hayot

quvonch keltirishi kerak, dam olish — bu shaxsning o’zini ko’rsatish uchun imkoniyat, ish esa hayotga munosib darajasini saqlash uchun zaruriy vositadir. Yangi iste‘molchi, ilgarigidek, ko’proq iste‘mol qilishga intiladi, lekin eng avvalo e‘tiborini dastlabki ehtiyojlarni qondirishga qaratadi. U e‘tiborini ko’proq taassurot, dunyoni bilish, rohatlanish, o’z-o’zini ko’rsatishga va kamroq darajada moddiy ne‘matlarga qaratadi. Ko’pgina mamlakat bozorlarida, Shu jumladan, O’zbekistonda yangi, quyidagi ruhiy-xulqiy xususiyatlar bilan farq qiluvchi iste‘molchilar shakllangan: • axborot olishning yuqori darajasi; • shinamlik va xizmatlar sifatiga yuqori talabchanlik; • mustaqillik; • ong ekologizmi (atrof-muhit nozikligini va uning inson bilan uzluksiz yagonaligini sezish); • echimlarning o’z-o’zidan paydo bo’lishi; • chaqqonlik; • dam olishdagi jismoniy va aqliy faollik;  hayotda tez-tez o’zgaradigan taassurotlar olishga intilish. Ko’p marotaba chet elda bo’lgan va sifatli xizmat ko’rsatish haqida taassurotga ega bo’lgan chiniqqan, axborotga boy, talabchan, taklif etiladigan tovar va xizmatlarga tanqidiy yondashgan, chet eldagi serobgarchilikdan taltaygan, taassurot va huzur-halovatlarga intilgan turmahsulotning yangi iste‘molchisi — turistik bozorda ham o’zini boshqacha tutadi. Yuqorida aytib o’tilgan ijtimoiy ruhiyatdagi o’zgarishlar turistik xizmatlar bozorida iste‘molchilarning yurish-turishlariga o’z ta‘sirini o’tkazdi. G’arb mamlakatlarida keyingi 30 yil ichida, O’zbekistonda esa oxirgi o’n yillikda turizmning gurkirab rivojlanishi sayyohlarning o’zini tutishida o’zgarishlar yuz berishiga olib keldi. 1. Turistik sayohatlar asoslanishida dam olishning faol shakllari ta‘siri kuchaymoqda va segmentlash chuqurlanishi kuzatilmoqda.

2. XX asrning 50—80-yillarida mamlakat ichidagi sayohatlar ko’p edi, faqat ayrim odamlar ish safari yoki asosan sobiq sotsialistik mamlakatlar hamda yaqin xorijga borish imkoniyatiga ega edilar. 90-yillardan boshlab, turistik sayohatlar jug’rofiyasi o’zgara boshlab, chetga chiqish turizm yo’nalishi kuchaydi, mamlakat ichidagi turlar kamaydi. Chetga chiqish turizmi ichida «uzoq sayohatlar» segmentdagi janubiy-sharqiy Osiyo, Indoneziya, Yaponiya, Sharqiy va G’arbiy Yevropa mamlakatlariga bo’lgan talab osha boshladi. Bunda chetga chiqish turizmning masofasi va chetda bo’lish muddati qisqarishi kuzatildi. 3. Yangidan paydo bo’ladigan yo’nalish turistik sayohatlar soni, Shu jumladan, qisqa muddatli dam olishlarning ko’payib borishidir. Ayrim turistlar qisqa muddatli, ammo tez-tez bo’ladigan dam olishlar yoki bayram kunlari — yangi yilni kutib olish, diniy bayramlarni o’tkazish kabi sayohatlarni afzal ko’rishadi. Qisqa muddatli, ammo tez-tez bo’ladigan sayohatlar iste‘molchilarning turmarkazni tanlab olish yechimning o’z-o’zidan paydo bo’lishi, samarali, taassurotlarga boy dam olish talablariga javob beradi. Qisqa, lekin samarali dam olishlar asosiy ta‘tildan turmarkazda bo’lish bir kunlik harajatlari oshishi, turistlarning katta faolligi va harakatchanligi bilan farq qiladi. Aholi turmush tarzining o’zgarishi. Turmush tarzi — inson faoliyati, manfaatlari va ishonchlarida o’z ifodasini topgan, uning dunyoda yashashi barqaror shakllari. Turmush tarzi bu odamning harakatlari va atrof-tevarak bilan bo’lgan uzviy munosabatlarning to’liq sur‘ati. Bu ma‘lum ijtimoiy sinf yoki shaxs turiga mansub bo’lishdan ko’pdir. Insonning u yoki bu ijtimoiy sinfga mansubligi to’g’risida bilimga ega bo’lish asosida uning taxminan o’zini tutishi xususida ma‘lum xulosa chiqarish mumkin, ammo uni yakka holda tasavvur qilib bo’lmaydi. Inson shaxsi to’g’risida axborotga ega bo’lmoq uning farqli ruhiy tavsiflar to’g’risida xulosa qilish mumkin, lekin uning faoliyati, manfaati va ishonchlarini bilib bo’lmaydi. Tovar (xizmat) marketing strategiyasini ishlab chiqarishda menejerlar tovar (xizmat) va hayot ma‘lum tarzi o’rtasida uzviy alohani topishga harakat qiladi.

Odamlarni sarguzasht maqsadida uyushtirilgan sayohatlar, yangi sezgilarni olish, sog’lom dam olish va h.k. o’ziga jalb qiladi. Ular hayot yangi uslublarini sinash va dam olishni o’tkazish yangi turlarini o’rganib, o’z fikrini ifodalash va o’z-o’zidan qanoatlanishga qiziqadilar. Dam olayotganda ular vaqtni o’zini bilishga sarflashadi. Zamonaviy jamiyat esa bu xoslikni, o’zini hurmat qilishni va o’z fikrini ifodalashga bo’lgan qiziqishni ma‘qullaydi. Hayot uslublari, dam olish kunlari, erkak va ayollar teng huquqligi, xotin qizlar erkinligi bilan olib borilgan tajribalar turizmga iste‘molchilarning yangi guruhlarini yaratib berdi. Moda, urf-odatlar, an‘analar ham turistik xizmatlar iste‘molchilari fe‘l atvori va bevosita talabiga o’z ta‘sirini o’tkazadi. Demak, iste‘mol bozoridagi vaziyatni hisobga olgan holda quyidagi yo’nalishlarni ko’rish mumkin: shaharlar roli oshishi; an‘anaviy narx-navoning yangilanishi va, Shu jumladan, dam olishga bo’lgan munosabatning o’zgarishi; maqsadga, mavqeiga erishishda yoshlar harakatchanligi; ishlaydigan ayollarni turmushga jalb qilinishi, xalqimizda boshqa mamlakatlar xalqlariga bo’lgan qiziqshining ortishi. Shunday qilib, mamlakatimizda iste‘molchilar tomonidan turistik xizmatlarga bo’lgan talabning o’sib borishiga yaxshi sharoit yaratilishining ko’pgina ob‘ektiv omillari vujudga keladi. Turfirma rivojlanishni boshqarishi marketing tadqiqotlarni yuritish orqali o’z mijozlarni o’rganish, ular bilan doimiy o’zaro aloqani qo’llab-quvvatlash, agressiv marketing dasturlarni tashkil etish orqali maqsadli bozor ehtiyojlari o’zgarishiga doimiy kuzatish zaruratini talab qiladi. O’zgarishlarga faqat mutanosib ravishda javob berish emas, balki ularni to’g’ri boshqarish kerak. Kelajakda kutilmagan o’zgarishlar bo’lishi mumkin. Bozorda omon qolishi uchun firmalar o’z iste‘molchilariga ular uchun jozibali bo’lgan xizmat-larni taklif etishi zarur. Odamlar o’z tanlovida talabchan bo’lib, eng avvalo, tovar (xizmat) sifati va mazmunini afzal ko’rishadi. Adabiyotlar ro’yxati

1. Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Учеб. пособ. – Минск: Новое знание, 2004. 2. Котлер Ф. Дж Боуэн. Дж. Мейкенз Маркетинг. Гостеприимство. Туризм. Учебник, второе издание. 14. Medlik, Dictionary of Travel, Tourism and Hospitality. Printed and bound in Great Britain by Biddles Ltd – 3 rd ed, 2003. 3. Tuxli е v I.S., G.H. Qudratov, Parda е v M.Q. Turizmni r е jalashtirish. Toshkеnt – «Iqtisod - moliya» 2010. 4. Tuxliyev I.S., A.B.Bektemirov, Z.I.Usmanova. Turizmda strategik marketing Samarqand 2010 y. 5. Kamilova F.K. – «Xalqaro turizm bozori» // O‘quv qo‘llanma, Toshk е nt. TDIU-2001 6. Восколович Н.А. Маркетинг туристских услуг: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2009. – 207 стр. 7. Ветитнев А.М. Интернет-маркетинг санаторно-курортных услуг: Учебное-методической пособие. - М.: Финансы и статистика, 2007. - 160 стр. 8. Дурович, А.П. Маркетинг гостиниц и ресторанов: Учебное пособие. 2- изд. — М.: Новое знание, 2006. — 632 стр. 9. Ефимова О.П. Экономика гостиниц и ресторанов: Учебное пособие.- 4- е. изд. стер.- Минск: Новое знание,2008.392 стр. 10. Kamilova F.K. ―Xalqaro turizm bozori‖. O’quv qo’llanma. Toshkent. TDIU 2007 y. – 164 bet.

O'xshashlar

Turistik xizmatlarning hayotiy davri

Turistik reklama turlari

Turistik bozorni segmentlash

Turistik bozorni rejalashtirish

Turizmda xizmatlar va ularning xususiyatlari