Tovarlarni standartlash standartlashning ilmiy texnikaviy asoslari. - Iqtisodiyot - Referatlar

Tovarlarni standartlash standartlashning ilmiy texnikaviy asoslari.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41 KB

Ko'chirib olish

Tovarlarni standartlash standartlashning ilmiy texnikaviy asoslari. R e j a 1.Maqsad va vazifalari. 2.Standartlash fan texnikaviy asoslari. 3.Xalqaro standartlashtirish uyushmalari, kategoriya va turlari. 4.Normativ-texnik xujjatlarning kategoriyalari va turlari.

Standartlash xalq xo‘jaligini reja-dustur asosida rivojlantirishni asosi xisoblanadi. Yangi tovarlarni ishlab chiqarish, progressiv texnologiyani tadbiq etish, nazoratni uslublari, tovarlarni tashish, saqlash va boshqalar normativ-texnik xujjatlarga qonuniy yondoshgan holda rioya qilinganda amalga oshiriladi. Standartlashtirish orqali, fan-texnika yutuqlarini jamlaydi va ularni xalq xo‘jaligiga foydali taraflarini aniqlaydi, normativ xujjatlarni ishlab chiqaradi va maliyotga yo‘naltiradi. Hozirgi paytda inson faoliyatini hech bir sohasi qolmadiki u sohani standartlashtirish bilan aloqasi bo‘lmasa. Bu ishlash o‘z navbatida ishlab chiqarishni takomillashtiradi va fan-texnikani rivojlantirishga imkon yaratadi. Standartlashtirish deganda-fan texnikada, iqtisodiyotda, xalq xo‘jaligida normativ- texnik xujjatlarni oliy darajada sistemaga solish va ular ustidan nazorat olib borishdir. Standartlash va sifatni boshqarish fanning mustaqil tarmog‘i xisoblanadi. Standartlash fanning bir qismi sifatida o‘z nazariyasiga va shu jumladan umumiy va o‘ziga xos nazariyaga egadir. Barcha ijtimoiy jarayonlarga xos bo‘lgan, rejalilik, tarmoqlilik va iqtisodiy samaradorlik standartlashga ham tegishlidir. Bulardan tashqari, standartlashning quyidagi o‘ziga xos prinsiplari bor: Optimallik. Bu prinsip tovarlarning sifat va morfologik ko‘rsatkichlari normativ- texnik xujjatlarda me’yor darajasida normalanishini taqozo etadi. Masalan 15.001- 73 nomerli davlat standartida aytiladiki, yangi o‘zlashtirilayotgan tovarlar sifati jaxon standartlaridan qolishmasligi kerak deyilgan. Dinamiklik. Bu standartlarda mahsulot sifati va assortimentiga qo‘yilgan talablarni vaqti-vaqti bilan qayta ko‘rib chiqishdir. Bu masalada qayta ko‘rib chiqilgan standart normativlari tegishli jurnal va axborotnomalarda e’lon qilib turiladi. Progressivlik. Bu mahsulot sifatiga va assortimentiga qo‘yiladigan talablar oshirilishini, fan va texnika taraqqiyotiga hamoxang pog‘onama-pog‘ona rejalashtirilishi prinsiplaridir.

Komplekslilik. Bu mahsulot sifatiga va uning hom-ashyolariga qo‘yiladigan talablar o‘zaro bog‘liqligi asosida muntazam yondoshish prinsiplaridir. Ba’zi standartlar turli ministrliklar tomonidan ishlab chiqilgani uchun xom ashyo va mahsulot sifatiga bir-biriga nomuvofiq talablar qo‘yiladi. Masalan, Samarqand sovutgichiga kompressori boshqa zavoddan sovutgich xonasi boshqa zavoddan keltiriladi va uni sifatiga zavod javob reda.i Direktivlik. Bu prinsip standartlari barcha tashkilot va korxonalar uchun mulkga egaligini bildiradi. Standartga bo‘ysunmaslik qonun tarafidan nazorat qilinadi. Davlat standarti xat-xujjatlari qo‘llanmalar, tipografiyalarda bosmalandi va alohida foydalanish uchun tayyorlangan mashinkada olingan nusxalari asosiy xujjat xisoblanmaydi. Normativ texnik xujjatlarni ishlab chiqish. Normativ texnik xujjatlarni ishlab chiqish 6 bosqichdan iborat (NTX): 1.NTX-loyihasini tayyorlash. NTXni ishlab chiqish bosh ministrliklarga va davlat reja qo‘mitalariga yoki qurilish ishlari bo‘yicha davlat reja qo‘mitalariga topshiriladi. NTX ishlab chiqish texnik topshirig‘i Savdo Ministrligi va qo‘mitalari bilan kelishilgan bo‘lishi lozim. Normativ texnik xujjatlar tahriri o‘z sohasini boshqarma va institutlariga taqriz uchun yuboriladi va ijobiy taqriz loyihani kelgusi pog‘onaga o‘tkazadi. 2.Ekspertiza. NTXlar tasdiqlanishidan avval davlat ilmiy tadqiqot institutlari tomonidan har tomonlama ekspertizadan o‘tkaziladi. NTXdagi talablar fan-texnika taraqqiyoti erishgan yutuqlarga taqqoslab ko‘riladi va shu NTX bilan ishlab chiqariladigan tovar jaxon bozorida raqobatga bardosh bera olishi lozimligi haqida ekspertlar xulosasi olinadi. Ekspert qilinadigan tovar tarkibadi chet el patenti bo‘lgan mahsulot yoki detal ixtirosi bo‘lishi mumkin emas aks holda bunday tovar uchun davlat katta jarima to‘lashiga to‘g‘ri keladi.

3.Tasdiqlash. Har qanday NTXlar asosida tayinlangan GOSTlar davlat standartlashtirish qo‘mitasi tomonidan tasdiqlanadi. Ba’zi bir qurilish materiallari va mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan tovarlar Ministrlik va boshqa davlat qo‘mitalari tomonidan tasdiqlanishi mumkin. 4.Ro‘yhatga olish. NTX ro‘yhatga olishda avval oldingi bosqichlarlar xujjatlari GOST, OST, RST va har bir soha bo‘yicha kelishilganligi haqidagi imzo va xulosalar tekshirib chiqiladi. Hozirgi paytla ko‘plab normativ xujjatlar yangilanib takomillashib bormoqda. Bu masalada davlat huquq, targ‘ibot qo‘mitalari va dalvat patent buyrolari ham bevosita ishtirok etayapti. Ro‘yhatga olinmagan NTX yuridik kuchga ega bo‘lmaydi. Bundan istesno holda, tajriba uchun ishlab chiqilgan va yodgorlik xisoblangan buyumlar uchun NTX ro‘yhatga olinmaydi. 5.Nashr etish va tax’minlash. Nashr etish alohida davlat korxonasida amalga oshiriladi va u kerakli savdo tarmoqlari orqali tarqatiladi. Savdo tashkilotlari NTXlarni yangilanishi va undagi o‘zgarishlardan o‘z vaqtida xabardor qilib turiladi. Har bir o‘zgarish 1 oy davomida xabardor qilib turiladi. 6.NTXlar to‘g‘risida axborot berib turish. NTXlar yangilanib, o‘zgarib turishi tufayli Davlat standarlashtirish qo‘mitasini maxsus jurnali chiqarib turiladi. «Davlat standartlari ko‘rsatkichlari» va «Tarmoq va respublika standartlar ko‘rsatkichi» degan nom bilan chiqariladi. NTXlar to‘g‘risida axborotlar berib turish uchun nohiyalar standartlar va metrologiya qoshida standartlar fondi tashkil qilingan. Xalqaro standartlashtirish uyushmalari. Hozirda respublikamizda turli qo‘shma korxonalar, yangi texnologiyalar va xom-ashyolarni eksport qilish munosabati bilan Davlat standarti qo‘mitasi xorijiy xalqaro qo‘mita va uyushmalar bilan

bevosita aloqg‘a o‘rnatib ish ko‘rmoqdalar. Shu bilan bir qatorda xalqaro standartlashtirish uyushmalari ham mavjud. (XSU). Bu uyushmalarga Avstriya, Belgiya, Braziliya, Buyuk Britaniya, Vengriya, Hindiston, Kanada, Polsha, Ruminiya, AQSH, Fransiya va boshqa davlatlar kiradi. Bu uyushmalarni asosiy vazifalari o‘z tarkiblaridagi xalqaro ekspertlar va mutaxassislar ishtirokida standartlarni tekshirib chiqish va turli tavsiya va takliflarni o‘z jurnallari va axborotnomalarida tarqatib boradilar. Bu uyushmaga o‘z navbatida xalqaro elektrtexnik qo‘mita, xalqaro iqtisodiyot qo‘mitasi va xalqaro metrologiya xizmati uyushmalari kiradi. Yevropada xalqaro jurnal chop etiladi uning nomi «sifatni nazorat qilish» deb ataladi. Bu haftada bir marotada chiquvchi jurnal bo‘lib, har sonida alohida mavzuni yoritishga bag‘ishlanadi va bu asosan mahsulot sifati va fan-texnika yutuqlari asosida bo‘ladi. Sifat bo‘yicha Rotterdamda xalqaro qo‘mita tuzilgan bo‘lib, uning asosiy vazifasi sifat qo‘mitasi ishini takomillashtirish va tovralar sifatini kafolati ustidagi fikr va mulohazalar tahlil qilinadi va u haqida o‘z a’zolarini muntazam xabardor qilib turiladi. Bu yerda xalqaro ekspertlar tayyorlash ham yo‘lga qo‘yilgan. Normativ-texnik xujjatlarning kategoriyalari va turlari. Davlat standarti (GOST) bir tovarlar guruhiga umumiy qoida va talablar o‘rnatadi yoki standartlar va tovarlarning muhim turlariga aniq talablar belgilaydi. Tarmoq standartlari (TS) yetakchi vazirlik va idoralarga biriktirilgan tovarlar ishlab chiqarish uchun va ular qaysi idoraga qarashli bo‘lishidan qat’iy nazar shu tovarni ishlab chiqaradigan va sotadigan barcha korxona, tashkilot hamda muassasalarga nisbatan qonuniy kuchga ega xujjat hisoblanadi. Respublika standartlari nomenklaturasiga kiruvchi milliy va mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan tovarlar uchun ishlab chiqarilgan ayrim standartlar kiradi.

Texnik shartlar, tajriba sifatida ishlab chiqariladigan mahsulotlar yoki standart talablariga javob beradigan ayrim tovarlarni pardozlash yoki tashqi ko‘rinishini sezilarli darajada bejash uchun texnik shartlar talab qilinadi. Ko‘pincha yengil sanoat mahsulotlari va tuzilishi sodda tovarlar uchun umumiy texnik shartlar standarti ishlab chiqarilib, ularning ayrim turlari uchun texnik tasvir ishlab chiqariladi. Standart turi – unda ta’riflanayotgan mahsulot to‘g‘risidagi ma’lumot xajmini bildiradi. Tovarlar standartlarining asosiy turlari 10 tadir: 1.Umumiy-texnik shartnomalar (OTU); 2.Umumiy-texnik talablar standarti (OTT); 3.Terminlar va ularni ta’riflovchi standartlari; 4.Parametr va razmerlar standarti; 5.Turlar va asosiy ko‘rsatkichlar standarti; 6.Qabul qilish qoidalari standarti; 7.Tekshirish usullari standartlari; 8.Navlarga ajratish standartlari; 9.Tamg‘alash, o‘rash, tashish va saqlash standartlari; 10.Ishlatish iste’mol qoidalari standartlari. Hozirgi kunda eng nufuzli xalqaro standartlashtirish qo‘mita hisoblangan ISO 1946 yilda tashkil topgan bo‘lib, uning tarkibiga 100 dan ortiq mamlakatlar a’zo bo‘lib kirgan va hamkorlikda ish olib boradigan 200 dan ortiq texnik-komitetlar mavjud. Bu komitetlarda turli davlatlar vakillari rahbarlik qiladilar. Bu tashkilot xalqaro bozorlarda sotiladigan tovarlar uchun standartlar ishlab chiqaradilar. Hozirgi kunda 10 mingdan ortiq tovar xalqaro ISO standarti bilan ishlab chiqarilmoqda. O‘zaro iqtisodiyot yordam kengashining standartlash sohasidagi hamkorlik bo‘yicha doimiy qo‘mitasi – bu tashkilot 1962-yilda tashkil topgan. Bu tashkilot bir necha minglab standartlarni joriy qilgan va faoliyat ko‘rsatib kelayapti. Bizning

respublikamizda 1923-yil Toshkent shahrida O‘rta Osiyoda yagona o‘lchov va toshlarning tekshirish qo‘mitasi ochildi. Bu qo‘mita O‘rta Osiyoda standart tizimining ilk namunasi bo‘lib hisoblanadi. Hozirda O‘zstandart agentligi nomi bilan faoliyat ko‘rsatib kelayotgan bu tashkilot iste’molchilar haq-huquqlarini himoyasi ustida tinimsiz mehnat qilib kelayapti.

O'xshashlar

Ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni prognozlashtirish

Tovarlarni klassifikatsiyalash va kodlashtirish.

Muhandislik faoliyatida ilmiy-tehnik tayorlash asoslari

Turli sohalarda standartlashtirish

O'zbekistonda standartlashtirish ob'ektlariga qo'yiladigan talablar va tovarlarni shtrixli kodlash