Товарлар сифатини шакллантирувчи ва сақлаш даврида уларни сифатига таъсир қилувчи омиллар. - Iqtisodiyot - Referatlar

Товарлар сифатини шакллантирувчи ва сақлаш даврида уларни сифатига таъсир қилувчи омиллар.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77 KB

Ko'chirib olish

Товарлар сифатини шакллантирувчи ва сақлаш даврида уларни сифатига таъсир қилувчи омиллар. Режа: 1. Товарлар сифатига таъсир қилувчи омиллар 2.Дастлабки материалларнинг асосий хоссалари 3.Дастлабки материалларнинг кимёвий хоссалари 4.Истеъмол қийматини ўзгартирувчи омиллар Товарларни ташиш ва сақлашнинг с ифатига таъсири

1.Товарлар сифатига таъсир қилувчи омиллар Товарлар сифати уларга таъсир қилувчи кўпгина омилларга боғлиқдир; уларни тўғридан-тўғри таъсир қилувчи, сифатини яхшиловчи ва ишлаб-чиқаришдан ишлатувчига етиб боргунча сифатини сақловчи омиллардур. Тўгридан-тўгри товарлар сифатига таъсир қилувчи омиллар булар дастлабки хом-ашёни сифати, материаллар ва комплектловчи деталлар, маҳсулотни конструкцияси, технологик жараённи сифатига боғлиқ бўлади. Товарни сифатини ўзгартирмай ишлаб-чиқаришдан то ишлатувчига етиб боргунча тўла сақлашга ёрдам берадиган омиллардан упаковка, маркировка, ташишдаги шароит, сақлаш, сотиш ва ишлатишни олиш мумкин. Товарлар сифатига таъсир қилувчи омилларни яна объектив ва субъективга бўлишади. Объективи – конструкция, ишлаб-чиқариш базасини техник даражаси, ишлаб-чиқаришни механизацияси ва автоматизацияси, замонавий технология ва бошқалар. Улар субъективига нисбатан анча стабил бўладилар. Субъективи – киши фаолиятига боғлиқ бўлиб, уларни қобилиятига ва ишлаб чиқаришга муносабатларига боғлиқ бўлади. Улар профессионал усталиги, билим даражаси; технологик йўналиши, шахсий манфаатдорлиги кабилардир. Товарлар сифатига яна юқоридаги омилларни таъсир қилиш шароити хам таъсир қилади. М.: ишни ташкил этиш, рағбатлантириш, савдо қониқарсизлиги, баҳони ошиши ва бошқалар. 2. Дастлабки материалларнинг асосий хоссалари Хом-ашё ва материаллар – сифатида асосан турли-туман моддалар ишлатилади. Уларни таркиби турлича бўлиб қишлоқ-хўжалик, қазилмалар, кимё саноати ва бошқа саноат маҳсулоти хисобланади. Ярим тайёр махсулот, хамда тайёр махсулот деган тушунчалар хам бор. Газлама, тайёр кийимлар, қўғирчоқ, мебель саноати учун хом-ашё хисобланади. Газлама чиқариш учун пахта ва ип хом-ашёдир ва бошқалар. Хом-ашёни таркибига қараб тайёрланган махсулот сифати аниқланади. М.: - кварц қуми таркибидаги темир тузлари ундан ишланган ойнани хиралигига олиб келади ва кўкимтирлаштиради. 2 апи олишда ишлатиладиган лой таркибида хам шу тузларни борлиги уларни оппоқ бўлишига халақит беради. Хом-ашё таркибини ўзгартириб хохлаган хусусиятли товар олиш мумкин. Хом-ашёлар кимёвий таркибига қараб органик ва анорганик; келиб чиқишига қараб – табиий, сунъий ва синтетика бўлади.

Кўпинча табиий хом-ашёлар қайта ишлашга қийинлиги, етишмаслиги, қимматлиги, керакли хусусиятларини етишмаслиги сабабли синтетик ва сунъий хом-ашёлар ишлатилади. Анорганик хом-ашё сифатида 3 апилляр 3 ва қотишмалар, силикатлар ва минераллар ишлатилади. Металл ва қотишмалар, улар асосида олинган товарлар юқори босимга чидамли, чўзилмайдиган ва эгилмайдиган, иссиқлик ва электр ўтказувчан, ёнмайдиган ва иссиқликка чидамли, зичлиги юқори хисобланади. Камчилиги – тез коррозияга учраши ва қийин қайта ишланишидир. Силикат материаллар кремнезёмни бошқа оксидлар билан аралашмаси бўлиб, табиий ва сунъийга бўлинади. Сунъий материалларни табиий материалларни қайта ишлаш асосида олинади. М.: ойна, шиша, 3 апи ва фаянс, сопол. Табиий материаллар – тоғ жинслари ва минераллар бўлиб, улар гранит, дала шпати, кварц қуми, лойлардир. Силикат асосида тайёрланган товарлар асосан ёнмайдиган, мўрт (шиша тола, шиша газлама, шиша пластиклардан ташєари), қаттиқ, эзилишга чидамли, иссиқ ва электрни кам ўтказувчи хусусиятларга эгадир. Улар кислота, ишқор ва бошқа кимёвий моддаларга чидамлидир. Анорганик хом-ашёларга яна қимматбаҳо (олмос, изумруд ва бошєалар), ярим қимматбаҳо (топаз, аметист) ва ёдгорлик буюмларни ясашда ишлатиладиган тошлар, заргарлик, галантерея ва бошқа товарлар ишлаб чиқаришда ишлатиладиган материаллар киради. Уларни асосийлари аксарият шаффоф, чиройли рангли, нурни ўта синдирувчи, пишиқ, қаттиқ ва бошєа специфик хусусиятларга эгадирлар. Яна сунъий тошлар ҳам ишлатилади. Органик материаллардан целлюлозали, оқсилли ва углеводлик моддалар ишлатилади. Улар табиий ва сунъий бўлиши мумкин. Табиийси ўсимлик ва хайвонлардан келиб чиқиши мумкин. М.: жун, ипак, тери, мўйна, шох, туёқ, суяклардир. Ўсимлик асосидаги – табиитй каучукдан ташқари – ёғоч, пахта, каноп, зиғирдир. Синтетик органик материаллар – каучук ва резина, смолалар ва улардан капрон, лавсан ва бошқалар, пластик массалар ПХВ, полиамид ва бошқалар олинади. Уларни ҳаммаси юқори молекулали бирикмалар бўлиб синтез усули ҳамда полимерларни модификациялаш билан олинади. Улар хаттоки ёғоч, тери, газламалар устини қоплашда ва уларга юқори кўрсаткичлар беришда ҳам ишлатилади. Маҳсулотни конструкцияси – муҳим омиллардан бўлиб, тайёр маҳсулотни сифатини шаклланишида аҳамияти каттадир. Конструкция – форма, размери, бириктириш усули, бўлакларни ўзаро боғлиқлиги, уларни ўзаро мутаносиблиги, алмаша олиши, кўп вазифа бажара олиши ва

бошқалардир. Маҳсулот конструкцияси товарларга ишлатилишида қулайлик, чиройли кўриниш, иқтисодий тежамли, ихчам, ишончли, таъмирлашга яроқлилик ва узоқ ишлатиладиган хусусиятлар бериши керак. 3. Дастлабки материалларнинг кимёвий хоссалари Дастлабки материалларни кимёвий таркиби – пўлат таркибидаги углерод миқдорига қараб уни қай йўсинда ва нима учун ишлатиш мумкинлиги белгиланади. Углерод қанча кўп бўлса, пўлат қаттиқлиги ошади. У9; У15-0.9; 1,5% углерод борлигини билдиради. Қимматбаҳо металлар учун ҳам қўшимчаларни миқдорини аниқлаш аҳамиятлидир. Дастлабки материалларни ва тайёр махсулотларни асосий хоссалари кимёвий, физик, физик-кимёвий ва биологикларга бўлинади. Кимёвий хусусиятларидан асосийси: сувга чидамлиги, кислотага чидамлиги, ишқорга чидамлиги, оксидловчиларга чидамлиги, эритувчи ва қайтарувчиларга чидамлиги, ёру  га ва об-ҳавога чидамлиги ҳисобланади. Физик хусусиятларига – массаси, механик, термик, оптик, акустик ва электрик хусусиятлари, сув, газ ва хаво ўтказиш қобилияти киради. Физик-кимёвий хусусиятларига – сорбцион, сув ўтказиши, буғ ўтказиши, хаво ўтказиши, чанг ўтказиши ва бошқалар киради. Биологик хусусиятларга – кўпинча органик моддалар асосидаги товарларни микроорганизмларга чидамлилиги тушунилади. Улар асосан замбуруғлар ва чиритувчи бактериялардир. Уларни таъсири асосан атроф мухитни намлилик даражасига, хароратига, боғлиқ бўлади. Улар таъсирида товарлар ўзларининг ялтироқлик, мустахкамлилик хусусиятларини, ташқи кўринишини, рангини йўқотади, баъзида товар тўла бузилади. Товарларни микроорганизмларга чидамлилик даражасини ошириш учун NaF – сувда эрувчи; антроцет ва креозит мойлари билан ишланади. Улар сувда эримайди. Биологик хусусиятларини олдиндан билган холда уларни тара-упаковкаси, ташиш усули, сақлаш ва эксплуатацияси танланади 4.Истеъмол қийматини ўзгартирувчи омиллар Товарларга ташиш, сақлаш ва ишлатиш даврида таъсир қилувчи омиллар асосан учга бўлинади: физик-кимёвий, механик ва биологик. Физик-кимёвий омиллар – товарлар сифатини пасайтирувчи омилларга намлик, харорат, ёруғлик, ҳаво кислороди киради. Намлик – товарлардаги ортиқча намлик уларни ташқи кўринишини бузади, елими кўчади (ёғоч мебеллар, мусиқа асбоблари, телевизор корпуси, металлар занглайди, ойналар хиралашади, парюмерия махсулотлари лойқаланади, моторларни пишиқлиги йўқолади, ранги хиралашади).

Намликни ўзига тез тортувчи целлюлоза материаллари (ёғоч, қоғоз, пахта, зиғир ва бошқалар), оқсил моддалари (тери, жун, табий ипак, кареин ва бошқалар) бўлиб ҳисобланади. Одатда намликни ютувчи материаллар ва товарлар тез занглайди (коррия), ғовак структурага эга бўлиб, адсорбцион ва 5 апилляр намлик тўплайдилар ва сувга чидамсиз бўладилар. Целлюлоза ва оқсил табиатли товарлар ортиқча намлик таъсирида размерлари ўзгаради, қаттиқлиги юмшайди, чўзилади ва чидамсизланади. Тоғ чарми табиий чармли оёқ кийимлар ўз чидамлилик даражасини 3-5 марта йўқотадилар. Нам материаллар (товарлар) иссиқлик ва электр ўтказувчанлиги ошади, биологик чидамлилиги камаяди (замбуруғ ва бактериялар тез ривожланишидан). Упаковка ва шамоллатишини, ҳамда иситишини (омбор ва савдо шахобчалар) тўғри қўлланганда юқоридаги юқори намлик барҳам топади ва товарлар яхши сақланади, сифати бузилмайди. Харорат – хароратни омборхоналарда ва транспорт воситаларида тез- тез ўзгариши ҳаво намлигини ҳам ўзгартиради ва товарлар сифатини пасайтиради. Ҳароратни пасайиши нисбий намликни оширади ва сув парларини конденсациясини тезлаштиради. Аксинча ҳарорат ошганда нисбий намлик камаяди ва гигроскопик товарлар қурийди (тери, ип-газлама, жун…). Ҳароратни ошиши баъзи кимёвий моддаларни учишини, қуришини, юмшашини ёки қотиб қолишини тезлаштиради. Паст ҳароратда (-О°С)да баъзи моддалар (ПХВ) қотади ва мўрт бўлиб қолади. Минус ҳароратда кўп сув тутувчи товарлар, эмунсиялар бузилади. Агар сув қисми музга айланса уларни ҳажми 9% гача камаяди ва ички босим ошади (металл бочкалар, шиша идишлар, керамика …). Ҳароратни ошиши кимёвий ва биологик реакцияларни тезлаштиради, натижада оксидланиш, занглаш, ачиш, чириш, иссиқликдан ва ёруғликдан эскириш (процесслари) жараёнлари тезлашади. Товарларни истеъмол қиймати пасаяди. Ҳар бир 10°С га хароратни ошиши реакцияларни 2-4 марта тезлаштиради. Ёруғлик – ёруғлик нури-электромагнит тебранишлари бўлиб маълум тўлқин узунлиги ва частотага эгадир, Улар махсулотларга ютилиб, ўзини энергиясини беради ва натижада уларни хусусиятлари ўзгаради (ранги, эластиклиги ва бошқалар). Шундай қилиб маҳсулотлар ёруғлик-иссиқлик эскиришига учрайди. Кўпроқ синтетик ва табиий полимерлар ёруғлик таъсирига учрайди (пластмассалар, резина, буёқ материаллари). Қисқа тўлқинли нур кўпроқ энергияга эга бўлиб, товарларни кўпроқ бузади. Нурни кўриш зонасидаги (380-760 нм) бинафшаси  қ380 нм. Энергияси 71 ккал/моль актив ва кучли хисобланади. Қизили  +750 нм

активлиги қолган энергияси 38 ккал/моль. Кўринмаси – ультробинафшаси- 10-380 нм, улар моддаларни ташқи қобиғидаги атомларни узиб олиб, кимиёвий реакция ҳосил қилади ва товарларни жуда тез бузади. Ҳаво кислороди – ўта актив бўлиб, металларни оксидлайди. Баъзан эса тез оксидланувчи материаллардан кўп энергия ажралиб чиқиб, улар ўзидан-ўзи ёниши ҳам мумкин. Механик таъсир – товарларни ташиш ва сақлаш даврида улар чайқалади ва силкитилади, тахлашни ортиқчалигидан, урилишидан шикаст топадилар. Вагон ва контейнер деворларига кўп вақт ишқаланиши товарларни қиздиради, тирнайди ва сифатини ёмонлайди. Биологик омил – чиритувчи бактериялар, замбуруғлар, баъзи хашоротлар бўлиб ҳисобланади. Уларга куя, тери еювчилар, мебел еювчилар (точильшики) ва кемирувчилар киради. Микроблар асосан оқсил, ёғ ва углеродли товарларни ишдан чиқаради. Намлик ва харорат етарлик вақтда улар тез кўпаядилар ва зарари ошади. Микроорганизмлар упаковка учун ишлатиладиган қоғозни истеъмол қилиб, ўзларидан кислоталар ажратадилар ва оптик асбоблар линзаларини, хрусталдан ясалган товарларни хиралашига олиб келадилар. Товарларни бузилишдан сақловчи умумий усулларга: товарлар билан эхтиётлик билан муомила қилиш; сақлаш ва ташиш вақтида мўтадил шароит яратиш; товарларни характерига ва хоссасига лойиқ келадиган махсус чоралар кўриш; вақтида чора тадбирлар кўриш (ташиш ва сақлашда). Маркировка, упаковка, ташиш ва саєлашни товарлар сифатига таъсири. Маркировка – товар тўғрисида маълумотлар келтирилади, кўпинча янги товар тўғрисида маълумотлар берилади, керак бўлганда уларни таркиби (трикотаж, текстиль товарлари)% да, ювиш, дазмоллаш усули ва қоидалари ҳақида. Муҳими. Яна товарларни захарлилиги, ёнғиндан хафлилиги, тез синиши, юєори ва паст ҳароратга чидамсизлиги ва бошқалар тўғрисидаги ёзувлар ва белгилардир. Маълум товарлар (телевизор, холодильник, ва бошқалар). Қўшимча паспортлар билан таъминланадилар ( кафолат вақти). Товарларни ташиш ва сақлашнинг с ифатига таъсири Упаковка – (тара) – товарларни салбий таъсирлардан – намлик, ҳаво кислороди, харорат, ёруғлик, ҳамда механик таъсирларидан сақлайди ва уларни ташиш, сақлаш ва сотиш даврида асрайди. Тара одатда енгил, арзон

бўлиши керак. Ундан ташқари чиройли, атир, бўёқ, дезинфекция ва ядохимикатларга аэразол холида бўлиши мақсадга мувофиқдир. Кўпгина товарлар – парфюмерия, бўёқ ва ювелир товарлари алохида қутича, шишача, банка ва пакетларга жойланган бўлиши керак. Охирги вақтда кўпроқ плёнка ва енгиллаштирилган полимерлар тара холида ишлатилаяпти. Келажаги юқори бўлган таралар – армированнўй, кўп қаватли, ва аралаш упаковка материаллари ҳисобланади. Ташиш – товарлар сифатини сақланишида упаковкани, уларни мустахкамлигини, жойланиши, контейнерни транспортда ортилиш ва жойлашишда катта аҳамияти бор. Товарларни хоссасига ва турига қараб улар фабрика (яшик, коробка) ёки уларсиз ташилади. Сақлаш – муддати номлик, харорат, ёруғлик, ҳаво кислороди каби омиллар таъсирини ҳисобга олиб белгиланади. Товарларни оптимал шароитда сақлаш учун уларга алоҳида ёки маҳсус омборлар ажратилади. Ёнғиндан ҳавфли, тез аланга олувчи ва заҳарли товарларга алоҳида сақлаш жойлари ажратилиб, тахтачаларда уларга хос хусусиятлар кўрсатилади. Товарларни сақлашда уларни оралиқ жойлари қолиши, ҳарорат ва намликни мўтадил бўлиши, шамоллатиши керак. Товарларни асрашни умумий принципи – товарларни асраш ва авайлаш; - товарларни биргаликда ва кўринарли қилиб жойлаштириш ва ташқи таъсир ва ифлосланишдан асраш; доимий текшириш ва асраш; товарларни асраш ва текширишни илмий ва иқтисодий асосланган бўлиши.

Адабиётлар 1.Агбаш. В.Л. Тов а роведение непродовольственн ы х товаров. М., Экономика 1989. 2.Справочник товароведение непродовольственн ы х товаров М., Экономика 1989 1-2-3т. 3.Николаева. М.А. Тов а роведение потребительских товаров. М., Норма 1997. 3. А.Ф. Шепелев, А.С. Туров, Ю.Д. Елизаров. «Технология производства непродовольственных товаров» – Ростов н/Д, Феникс, 2002 4. Н.С.Козюлина «Товароведение непродовольственных товаров» . М .: 2002 Р.Норма ҳ матов, К . Отамуродов, Ф.Ахмеджанова, Т.Мақсудов « Товаршу нослик» . Т.: «Меҳнат», 2004 6. www.edu.ru - Россия Федерация олий ўқув юртларида ўқитилаётган фанлар бўйича ўқув-услубий комплекслар. 7. www . som . pu . ru - Санкт-Петербургский Государственный Университет , факультет мене д ж мент

O'xshashlar

Товарлар сифатига таъсир қилувчи омиллар ва уларнинг физик хусусиятлари

Озиқ овқат товарлари сифатини баҳолаш фанининг аҳамияти ва долзарблиги.

Товарлар сифатини бахолаш ва сифатни бошқариш системалари.

Озиқ овқат товарлар сифатини аниқлаш усуллари

ТВТ Самарадорлиги ва унга таъсир этувчи омиллар