ТВТ Самарадорлиги ва унга таъсир этувчи омиллар - Iqtisodiyot - Referatlar

ТВТ Самарадорлиги ва унга таъсир этувчи омиллар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. ТВТ самарадорлиги ва унга таъсир этувчи омиллар. 2. ТВТ айланма маблағларининг моҳияти ва ўзига хос хусусиятлари. 3. ТВТ айланма маблағининг шаклланиш манбалари ва фойдаланиш самарадорлиги 4. ТВТ даромадларининг моҳияти ва шаклланишини асосий манбалари. 1

www.arxiv.uz ТВТ самарадорлиги ва унга таъсир этувчи омиллар Бозор иқтисодиёти шароитларида ТВТлар фаолиятининг муҳим кўрсаткичи бўлиб, унинг даромад келтириши ҳисобланади. Агар ТВТ барча сарф- харажатларини ўз шахсий даромади ҳисобидан қопласа, бунда яна фойда ҳам олса, унда унинг фаолияти самарали дейилади, яъни фойда келтирадиган ёки мақбул бўлади. ТВТда самарадорлик даражаси олинган (баҳоланаётган даврдаги фаолиятдан) фойдани муомалада қилинган сарфлар миқдорига бўлиб топилади ва фоизларда кўрсатилади. Таҳлилий амалиётда умумий ва ҳисоблардаги самарадорлик фарқланади. Бунда ТВТ умумий самарадорлиги баланс фойдани муомала сарфи ўртача йиллик миқдорига нисбатини англатади ва у ТВТ самарали фаолияти даражасига ички ва ташқи омиллар барчасининг биргаликдаги таъсирини тавсифлайди. Ҳисоблардаги самарадорликни аниқлашда баланс фойдадан фанко-манзил нархлар бўйича маҳсулот етказишдаги тарифлар фарқи айирилади. Тўлангани устига жарима боқиманда, шартнома бажарилмагани учун тўловлардан кредит учун банк тўловлари фоизи, мақсадли йўналтирилган фойдалар ва кўзда тутилмаган, яъни товарлар қайта баҳолангандаги, даромадлар, ортиқча товар- материаллар ва бошқалардан йиғилган миқдордан ортиб кетиш ҳам айирилади. Бу ташқи омилларни самарадорлик даражасига таъсирини бошқа ТВТлар иш сармоясига таққослаш имконини беради. ТВТ ишининг амалдаги жуда кенг кўламга эгалигини ҳисобга олиб, самарадорлик қуйидаги муайян иш турлари бўйича ҳам ҳисобланади: яъни, маҳсулот сотуви; ТВТ мижозларига хизмат кўрсатиш; транспорт бўлимлари ва ҳ.к. ТВТнинг географик жойлашуви омилининг самарадорликка таъсирини бартараф этиш учун муомала сарфларидан транспорт харажатларига чиқариб ташланади. Самарадорлик ТВТ фойдасини улар ўртача йиллик қиймати ва айланма маблағига нисбати сифатида ҳам ҳисоблаш мумкин. 2

www.arxiv.uz ТВТ самарадорлигини фойдани товар айланишига нисбати билан ҳам ҳисоблаш мумкин. Кўпчилик иқтисодчилар фикрига кўра ТВТнинг самарадорлигини ҳисоблашнинг бундай усули бир қатор афзалликларга эга: Биринчидан – ТВТ фойдасининг унинг асосий ҳажмий кўрсаткичи – товар айланиши билан ўзаро муносабатини кўрсатади; Иккинчидан – энг муҳим кўрсаткичларни ҳисоблаш усулида мутаносиблик ва бирликни таъминлашга имкон беради (масалан, сарфлар даражаси сарфлар миқдорини товар айланишига нисбати сифатида ҳисобланади); Учинчидан – муомала сарфи даражаси кўрсаткичи миқдори ва самарадорлик даражаси ялпи даромад даражасини беради, у муомаланинг барча соҳаларида ялпи даромад миқдорини товар айланишига фоизлар нисбатида ҳам ҳисобланади. Шу билан бирга, кейинги йиллардаги товар айланиши кўрсаткичлари сезиларли даражада эътибордан четда қолмоқда, унинг ўрнида кўпроқ етказиб бериш ҳажми кўрсаткичидан фойдаланилмоқда. Бироқ яққол етказиб бериш ҳажмий кўрсаткичи хусусидаги кўриниб турган камчиликни эътироф этмай иложи йўқ. Иқтисодчиларнинг фикрича, у ТВТ сотган маҳсулотларнинг бутун ҳажмини ҳисобга ололмайди, фақат шартнома бўйича амалга оширган ҳақиқий сотиш ҳажмини камайтиради ва бошқа кўпгина кўрсаткичларнинг моҳиятини соҳталаштиради, қайсики, уларни ҳисоблашда ТВТ товар айланишининг бутун ҳажмидан фойдаланилмайди, фақат шартномада кўзда тутилган қисмидангина фойдаланилади. Шунинг учун биз ТВТ фаолиятининг самарадор-лигини шу жумладан, самарадорлик даражасини ҳам баҳолашда товар айланиши кўрсаткичини ўрни ва аҳамиятини тиклаш мақсадга мувофиқ деб ҳисобловчи иқтисодчилар фикрига қўшиламиз. ТВТ самарадорлиги даражасига таъсир этувчи омилларни, улар табиатига кўра умумиқтисодий ва молиявийга ажратиш мумкин. Умумиқтисодий омил бўлиб, бозор конъюнктураси, товар айланиши ҳажми, унинг тузилиши, меҳнат унумдорлиги, товар ҳаракатланиши шакли, ТВТ бўлинмаларининг ихтисослашуви, омборлар ўрнашган жой, уларнинг техникавий жихозланиши, омборда юкларга ишлов бериш технологиясининг даражаси, ТВТ 3

www.arxiv.uz ишлаб чиқариш қуввати, ишлар ва хизматлар сифати, ходимлар малакаси, маркетинг бўйича тадқиқотлар даражаси ва умуман менежмент ва ҳ.к.лар ҳисобланади. Бозор иқтисодиёти шароитларида ТВТ самарали иши учун маркетинг хизмати вазифаси алоҳида аҳамият касб этади, уларни самарали адо этиш кўп жиҳатдан ТВТнинг ишлаб чиқариш воситалари бозорида фаолиятининг стратегик мувоффақиятини таъминлайди. ТВТ рентабеллиги даражасига таъсир этувчи молиявий омиллар бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: - муомала сарфи; - асосий ва айланма маблағ аҳволи ва улардан фойдаланиш самарадорлиги; - меҳнатга ҳақ тўлаш ва рағбатлантириш тизимининг самарадорлиги; - банк кредитларидан оқилона фойдаланиш; - ТВТнинг давлат ва маҳаллий бюджетлар билан муносабати ва бошқалар. Самарадорлик кўрсаткичига шунчалик кўп миқдордаги ранг-баранг омиллар таъсир этиши уни ниҳоятда таъсирчан ва ҳаракатчан қилади. Самарадорлик даражаси ошиб, камайиб туришига қуйидаги улкан омиллар – товар айланиши ҳажмини ўзгариб туриши, бозор конъюнктураси ва муомала сарфлари ҳам таъсир ўтказади. ТВТ айланма маблағларининг моҳияти ва ўзига хос хусусиятлари ТВТ айланма маблағлари қайта тиклаш жараёнида ресурсларнинг узлуксиз айланишини таъминловчи олдиндан ажратилган пул маблағидир. Одатда у товар ва товар бўлмаган заҳираларга сарфланади. Идиш (тара) арзон ва тез ишдан чиқадиган буюмлар шулар жумласидандир. Бу заҳираларнинг катта қисми пул кўринишида мавжуд бўлади. Бундан ташқари, келгуси давр харажатлари ҳам ТВТ айланма маблағи ҳисобланади (тайёргарлик ва бошқа тавсифдаги ишлар шуларга бажариладиган ишлар ва хизматлар таннархига қўшилади). Дебиторлик қарзи ҳам айланма маблағ таркибида қаралади. ТВТ айланма маблағининг ўзига хос хусусияти бўлиб, унинг жуда кўп қисми товар ҳиссасига тўғри келади. Бунда ТВТ базаларидаги, магазинларидаги товар 4

www.arxiv.uz заҳирасига йўлда келаётган, шунингдек ортилган, лекин ҳали уларга банкдан кассага олиш учун хужжат берилмаганларини ҳам қўшиш лозим. Буни ТВТга хос хусусият, яъни унинг амалда маҳсулот яратмаслиги, фақат қўшимча ишлов бериши ва тайёрлаб бўлган маҳсулотни ишлаб чиқарувчилардан истеъмолчиларга томон ҳаракатлантириши билан изоҳланади. ТВТ айланма маблағининг иккинчи бир катта қисмини ҳисоб рақамларидаги маблағ ташкил этади. Бу энди ТВТ ишлаб чиқариш-техникавий маҳсулотларнинг оммавий турини транзит усулда етказиб беришда иштирок этиш билан изоҳланади. Айланма маблағининг бу қисми ишлаб чиқарувчилардан истеъмолчиларга томон ҳаракатланиш жараёнида бўлган маҳсулот заҳираси билан боғлиқдир. Шу билан бирга у ҳажман омборлардаги товар заҳираларидан анча кам бўлади. Турли ТВТ лардаги айланма маблағлар ҳам турли-туман ва ўзига хос. Бу сотилаётган маҳсулотлар ҳажми ва товар айланишининг тузилиши, товар-моддий қимматдорликлар айланиш тезлиги, маҳсулот етказиб беришлик мунтазамлиги, пул билан ҳисоб-китоб қилиш шакли, у ёки бу ТВТлари бажараётган муайян вазифаларга боғлиқдир. Масалан, ёғоч-тахта етказиб беришга ихтисослашган ҳамда асосан транзит операцияларини амалга оширувчи ТВТлар ҳисоб рақамида, заҳирасида айланма маблағнинг арзимаган улуши бўлади, унинг асосий қисмини ҳисоб-китоблардаги пул маблағи ташкил этади, уни унинг ўзига хос хусусиятларига тааллуқли эканлиги билан изоҳлаш мумкин. Электротехника маҳсулотлари етказиб беришга ихтисослашган ТВТларда мутлақо тескари манзарани кўриш мумкин, чунки уларда омбор операциялари етакчи ўринни эгаллайди. Шунга кўра айланма маблағнинг асосий қисми товарларга сарфланган бўлади. Нефт маҳсулотлари ёки металл маҳсулотлари етказиб бериш билан шуғулланувчи ТВТларда, айланма маблағлар, одатда, тахминан тенг таққосланган бўлади, чунки бу ТВТлар сезиларли кўламда ҳам омбор, ҳам транзит операцияларни амалга оширади, ҳисоб-китобларда иштирок этади. 5

www.arxiv.uz ТВТ айланма маблағини икки гуруҳга ажратиш мумкин: жалб этиш ва айланма ишлаб чиқариш фонди. Жалб этиш фондига товарлар қиймати, пул маблағи ва ҳисоблардаги маблағлар, айланма ишлаб чиқариш фондларига барча бошқа асосий фондга тааллуқли бўлмаган моддий қийматлар киради. ТВТ айланма маблағининг шаклланиш манбалари ва фойдаланиш самарадорлиги ТВТ айланма маблағини манбалари бўлиб, ўз маблағлари, банк кредити, кредиторлик қарзи ва бошқалар ташкил этади. ТВТ ташкил этишда, хўжалик фаолиятини меъёрида амалга ошириш ва товар заҳираларини юзага келтириш учун у ўз таъсисчилари томонидан айланма маблағ билан таъминланади ва бу унинг уставида қайд этилган бўлади. Бундан ташқари айланма маблағнинг бир қисми барқарор пассив билан қопланади. Унга одатда қуйидагилар киради: минимал меъёрий, ишчи ва хизматчилар иш ҳақлари бўйича ойдан-ойга ўтувчи қарздорлик ва ижтимоий муҳофаза бўйича ажратмалар, бўлажак харажатларини қоплаш учун эҳтиёж шарт маблағлар, етказиб беришга қисман тайёр маҳсулотга тўлаш учун олинган кредит маблағлар, турли эҳтимоли бўлган созлов ишларини ўтказиш учун зарур моддий қимматдорликлар доимий заҳирасини шакллантириш учун сарфланадиган созлаш фондининг бир қисми. Фаолият кўрсатиш жараёнида айланма маблағлар, қоида бўйича ҳар йили ошиб боради. Ушбу ўсишни қоплаш учун, одатда, ТВТ хўжалик айланасида бўлган маблағлар – барқарор пассивлар ўсиши ва ортиқча хусусий айланма маблағлар йўналтирилади. Шу билан бирга ТВТ айланма маблағини тўлдиришда ички манбалардан фаолият зиммасига асосий ҳисса тўғри келади, яъни тижорат воситачилик фаолияти улуши кўпроқ бўлади. Тақсимлаш иқтисодиёти шароитларида таъминот – сотув ташкилотлари айланма маблағни тўлдиришда камчиликларга дуч келса қайта тақсимловчи юқори ташкилот томонидан уни бошқа ташкилотлар ҳисобига “озиқлантириш” амалиёти мавжуд эди. 6

www.arxiv.uz Бозор иқтисодиётига ўтиш туфайли бундай амалиёт бутунлай барҳам топмоқда, ТВТлар ўз молиявий муаммоларини ўз маблағлари ҳисобидан ҳал этадилар ёки, зарур бўлганда, қисқа муддатли банк кредитлари эвазига ечадилар. ТВТ айланма маблағи манбалари таркибида кредиторлик қарзи салмоқли улушга эга. Ундан фойдаланиш амалда ТВТнинг ўз хўжалик фаолияти доирасига бошқа корхона ва ташкилотлар маблағини жалб этишидир. Кредиторлик қарзи товар ва товармас операциялар туфайли хосил бўлади. Биринчи холда уларнинг келиб тушиши, ҳақ тўланишидан тез бўлади, иккинчи холда эса, ТВТ фойдасидан бюджетга тўловлар ўз вақтида амалга оширилмаганлиги ва солиқлар бўйича ҳисоб-китоб ишлари амалга оширилмаганлиги туфайли юз беради. Фойда ҳисобидан бунёд этиладиган турли махсус фондларнинг вақтинча тақсимланмай турган фойда ҳамда амартизация фондлари ТВТ айланма маблағининг шаклланувчи бошқа манбаларидан ҳисобланади. ТВТнинг айланма маблағини шакллантириш ва тўлатиш йўналтириладиган улкан маблағлари улардан фойдаланиш самарадорлигини доимо диққат-эътибор марказида тутилишини жадаллаштириш ТВТга озгина айланма маблағ билан товарларни ишлаб чиқарувчидан истеъмолчиларга етказишни таъминлайди. ТВТда айланма маблағнинг айланиши, қоидага кўра, иккинчи кўрсаткич – айланиш коэффициенти (К 0 ) ва кунларда ўлчанадиган битта айланиш муддати (К 0 ) билан белгиланади. Айланиш коэффициенти ҳисобга олинган даврда ТВТ айланма маблағи неча марта айланганини кўрсатади ва қуйидагича ҳисобланади: Бунда: V – сотишнинг амалдаги қийматлари бўйича ТВТ етказиб бериш ва кўрсатган хизматлар умумий ҳажми; 0 – эътиборда тутилган даврдаги айланма маблағ ўртача қолдиғи. Кунлар бўйича битта айланиш қуйидаги формулага асосан ҳисобланади: Бу ерда: Т – эътиборда тутилган даврдаги кунлар 7;0 0 V К  ; 0 0 V T К  

www.arxiv.uz сони ТВТ айланма маблағларидан фойдаланиш самарадорлигини оширишнинг асосий омили бўлиб, яъни улар айланишини жадаллаштириш воситаси бўлиб қуйидагилар ҳисобланади: - шартнома ҳисоб-китоб ва тўлов интизомига риоя қилиш; - ортиш, тушириш, транспорт ва омбор операцияларини амалга оширишда энг илғор техникавий воситалардан фойдаланиш; - қайта ишлаш, сақлаш ва товарни истеъмолчига етказиб беришнинг энг самарали шаклини ривожлантириш; - таъминот, сотиш, ҳисоб-китоб ва бошқаларнинг энг самарали ва илғор шаклларини жорий этиш. ТВТ даромадларининг моҳияти ва шаклланишини асосий манбалари Ишлаб чиқариш воситалари бозорида фаолият кўрсатаётган ТВТлари товарларни ишлаб чиқарувчилардан истеъмолчиларгача ҳаракатланишини хеч нарсани бекорга олмайди ва хеч нарсани бекорга “савоблик” учун қилмайди. Етказиб бераётган маҳсулот учун ишлаб чиқарувчиларга ҳақ тўлайди, банкка ажратилган кредит учун, ТВТ ходимларига улар меҳнати учун иш ҳақи тўлайди ва ҳ.к. Таҳлилий нуқтаи назардан, ТВТ даромади киримнинг чиқимдан ошиғини ўзида акс эттиради. Даромад асосан, товар ишлаб чиқарувчилар нархи устига қўйилган устама нарх ва чегирмалардан аборат бўлиб, ТВТ ўз фаолияти- воситачилиги билан истеъмолчиларга етказиб бериши туфайли хосил қилинади. Харажат бўлиб, ТВТ сарфлари ҳисобланади. Бу сарфларга у ўз воситачилик фаолияти туфайли йўл қўяди. Ўз иқтисодий моҳиятига кўра ТВТ даромади тижорат-воситачи корхонада банд бўлган ходимлар ишлаб чиқариш фаолияти билан вужудга келган қўшимча маҳсулотни ўзида акс эттиради. Булардан ташқари у ишлаб чиқариш воситаларини ишлаб чиқарувчи корхонада бунёд этилган қўшимча маҳсулотнинг бир қисмидан ташкил топади ва у амалдаги харажатлар устига франко-вагон белгиланган манзил нархлари бўйича маҳсулотни сотишдаги транспорт сарфларига кетган тўловлар 8

www.arxiv.uz ошиши натижасидаги қўшимча қийматлар ва чегирмалар орқали қайта тақсимланади. ТВТ даромади унинг фаолият турига боғлиқ холда бир неча манбалардан шаклланади. Энг салмоқли манба бўлиб, маҳсулотни сотишдан тушадиган даромадлар ҳисобланади ва улар асосан, нархларга қўшилган устама ва ТВТ фойдасига нарх чегирмаларидан шаклланади. Устама чегирмалар, амалда, ТВТ воситачилик иштирокининг ўзига хос нархи сифатида юзага келади ва товарларни сотиш жараёнида бутун унинг харажатлари даромаддан қопланади. Устама ва чегирма бозор нархлари билан корхона ишлаб чиқарувчи нархи ўртасидаги фарқ сифатида намоён бўлади ва маҳсулот жисмоний бирлигига мутлоқ қийматларда, шунингдек, бозордаги вазиятни ҳисобга олган ҳолда, маҳсулот етказиб берувчининг нархига фоизларда ифодаланади. Устама ва чегирмаларнинг миқдорини ҳисоблашнинг кенг тарқалган ва қулай йўли уларни бозор конъюнктурасини ҳисобга олган холда корхона ишлаб чиқарувчи ишлаб чиқариш – техникавий тавсифдаги маҳсулотларга белгиланган нархга фоизларда ҳисоблашдир. Шундай қилиб, айтиш мумкинки, ТВТ ялпи даромади кўп жиҳатдан истеъмолчиларга товарни сотишдан келадиган тушум билан товар етказиб берувчига тўланадиган нарх ўртасидаги фарқга боғлиқ. Маҳсулот сотишдан тушадиган ТВТ даромади қуйидаги манбалар ҳисобидан шаклланади: - ТВТнинг ҳисоб-китобларда иштироки ва иштирокисиз маҳсулотни транзит сотишда харидорлардан ушлаб қолинадиган нархларга қўйиладиган устама; - Ишлаб чиқариш – техникавий тавсифидаги маҳсулотларни ТВТ омборларидан ва майда улгуржи магазиндан жўнатишда харидорлардан олинадиган устама қийматлар; - ТВТга бериладиган имтиёз, яъни товар етказиб берувчилар, шу жумладан ташқи савдо бирлашмаларининг ТВТнинг ҳам ҳисоб-китобдаги иштироки ва иштироксиз улар юкни ортиб жўнатишидан ёки маҳсулотни транзит шаклда юборишидаги товар нархидан қиладиган чегирмалар; 9

www.arxiv.uz - Халқ истеъмол молларини чакана нархларда сотишда ТВТ ўз фойдасига ушлаб қоладиган савдо чегирмасининг қисми; - Маҳсулотни тизим ичида сотишда, иш ва хизматларни бажаришда, маҳсулотни олувчига етказиш сотишдан олинадиган даромад; - Қурилаётган ва қайта қурилаётган корхоналарни жиҳозлар ҳамда бошқа ишлаб чиқариш-техникавий тавсифдаги буюмлар билан бутлашда олинадиган устама ва бошқалар. Ходимларга маҳсулотни белгиланган манзилга етказиб беришда ТВТ транспорт харажатларини қоплаш учун харидорлардан улар нархи устидан чегирма олади ёки харидорга сотилиш нархи ўртасидаги фарқдан ўз фойдаси учун маълум қисмини олади. Бу, айниқса, қора металл, нефт маҳсулотлари, тахта-ёғоч ва бошқа тур маҳсулотларга тааллуқлидир. Шубҳасиз, чегирма ва устама шаклланишида муҳим омил бўлиб, товарлар муомалада бўлиши сарфлари ҳисобланади. Вахоланки, сарфлар даражаси ТВТ даромадидан ошиб кетса чегирма ва устамалардан мантиқ қолмайди, воситачилик фаолияти маъносиз иш бўлиб қолади, чунки у зарар кемирадиган фаолият бўлиб қолади, гарчи ижтимоий жиҳатдан жуда юксак аҳамият касб этса-да, ТВТ бозор шароитларида синади (банкротга дуч келади). Товар маҳсулотининг тури, етказиб берувчи ва истеъмолчи манзили, товар ҳаракатланишининг шакли, етказиб бериш бутлиги ва х.к.лар муомала сарфлари миқдори, чегирма ҳамда устамаларга таъсир кўрсатади. Масалан, товар маҳсулотлар тури (ёғоч, металл ва бошқалар)нинг товар хусусиятига, нархи, ташиш шароитлари, сақлаш, сотишдаги меҳнат талабликдаги фарқи муомаладаги сарфлар даражасидаги фарқга сабаб бўлади. Устама ва чегирмалар гарчи ТВТ даромадининг катта қисмини ташкил этса-да, фақат ТВТ умумий молиявий фаолияти шаклланишидаги манбалардан бири ҳисобланади. ТВТ даромадининг бошқа муҳим манбаи бўлиб, ўз мижозларига ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш тавсифидаги бажариладиган ишлари ва кўрсатиладиган хизматларидир. Бозор иқтисодиёти шароитида ва бозор иштирокчилари ўзаро муносабатини демократлаштиришда бу манба ТВТ учун 10

www.arxiv.uz етарлича истиқболлидир, чунки, ТВТ пулли кўрсатадиган хизматлар рўйхати амалда чексиздир. Маҳсулот истеъмолчиларига ТВТ кўрсатадиган энг оддий хизматлар тури қуйидагилар ҳисобланади: - ишлаб чиқариш (очиш, қирқиш, идишдан олиш, қадоқлаш, нусха кўчириш, саралаш ва ҳ.к.); - транспорт-экспедиция (ишлаб чиқарувчилар далолатномаси асосида ишлаб чиқарувчилардан юкларни олиш ва эгасининг омборига юкларни марказлаштирилган холда етказиш); - лизинг ёки прокат (яъни машина ёки жиҳозлар маълум манфаатдорлик эвазига қисқа муддатга ижарага бериш); - ахборот-воситачилик изланиши ва сотувчилар (ишлаб чиқарувчилар), харидорлар (истеъмолчилар) ҳақида маълумотлар, ахборот, маслаҳат ва ҳ.к. ТВТ барча корхона – ишлаб чиқарувчиларга, шунингдек корхона – истеъмол этувчиларга кўрсатадиган барча тур хизматлар, ТВТ даромадини ва иши самарадорлигини таъминлашга ўз ҳиссасини қўшувчи қўшимча тўловлар ҳисобидан қопланади. Шундай қилиб, ТВТ даромадининг энг сермаҳсул манбаи бўлиб, товарлар сотуви (устама, чегирма) ва турли хизматлар кўрсатиш ҳисобланар экан. Бироқ, бундан ташқари ТВТ даромадини тўлдирадиган бир қатор манбалар ҳам бор бўлиб, уларни ҳам эсдан чиқармаслик лозим. Хусусан, улар қуйидагилардир: - ишлаб чиқаришдан чиқадиган восита ва мулкни сотиш; - қадоқлаш операцияларда келадиган даромад; - шериклардан шартнома бўйича ушлаб қолинадиган боқи-манда, жарима; - транспорт ва бошқа техника воситалари билан хизмат кўрсатишдан келадиган даромад; - тураржой – коммунал хўжаликдан келадиган даромад; - иккиламчи хом-ашё тайёрлаш ва қайта ишлашдан томорққа хўжалигини ривожлантириш ва бошқа даромадлар. 11

www.arxiv.uz ТВТнинг даромад манбаини қисқача изоҳлаш ҳам бозор иқтисодиёти шароитларида тижорат-воситачи ташкилотларнинг кенг имкониятларидан гувоҳлик беради, аксинча, улар иқтисодий хаётнинг турли жабҳаларини кенг демократлаштиришлар изчиллик билан амалга оширилаётганлигидан дарак беради. 12

O'xshashlar

Меҳнат бозори инфратузилмасининг ривожланиш ҳолати ва унга таъсир этувчи ижтимоий-иқтисодий омиллар

Инвестицион бозор даромадлари ва уларга таъсир этувчи омиллар

Рахбарликда хокимият ва унга шахсий таъсир

Молия бозорининг курсаткичлари ва уларга таьсир этувчи омиллар

Инновацияни ўзлаштириш жараёнига таъсир етувчи омиллар