logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Tashkilot ichki va tashki muxiti.

Tashkilot ichki va tashki muxiti.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

99.5 KB
Ko'chirib olish
Tashkilot ichki va tashki muxiti. Reja: Tashkilot ichki muxiti. Tashkilot tashki muxiti. TASHKILOT ICHKI MUXITI. Tashkilot ichki muxitini ichki uzgaruvchilar aniklaydi. Ichki uzgaruvchilar – bu tashkilot ichida buladigan vaziyatli omillar. Ichki uzgaruvchilar boshkarish karorlari natijalaridir. Lekin bu xamma ichki uzgaruvchilar raxbarlar tomonidan nazorat etiladi, degani emas. Odatda ichki uzgaruvchi – bu raxbariyat uz faoliyatida erishishi kerak bulgan bir xolat yoki tadbirdir. Tashkilotning asosiy uzgaruvchilari bu maksadlar, struktura, vazifa, texnologiya va odamlar. Maksadlar. Tashkilotni maksadlarga erishishda odamlarni birgalikda ishni bajarishga imkon beradigan vosita sifatida karash mumkin. Maksad – bu gurux birga ishlab, erishishga intiladigan konkret oxirgi xolat yoki kuzda tutilgan natija xisoblanadi. Rejalashtirish jarayonida raxbariyat maksadlarini kuzlaydi va ularni tashkilotning xamma a’zolariga yetkazadi. Bu jarayon kuchli muvofiklashtirish mexanizmi xisoblanadi, chunki u butun jamoaga nimaga intilishlari kerakligini kursatib beradi. Tashkilotda maksadlar turlicha bulishi mumkin, ayniksa bu turli tipdagi tashkilotlarga taalukli. Biznes bilan shugullanadigan tashkilotlar uz faoliyatini, asosan, xarajatlar va olinadigan foyda chegaralarida ma’lum tovarlarni yaratishga karatishadi. Bu vazifa ularning rentabellikni va unumdorlikni oshirish maksadlarida aks etadi. Davlat tashkilotlari, ukuv muassasalari foyda olmaydi, lekin ularni xarajatlar xayajonlantiradi. Bu esa ma’lum budjet cheklanmalari chegarasida uz xizmatlarini kursatish uchun zamin yaratadigan maksadlar tuplamida ifodalanadi. Bundan tashkari yirik korxonalar kup maksadlarga ega bulishadi. Masalan, foyda olish uchun, biznes bozor xissasini oshirish, yangi maxsulot ishlab chikish, xizmatlar sifati, raxbarlarni tayyorlash va xatto ijtimoiy mas’uliyatlilik kabi maksadlarni kuyishi kerak. Butun tashkilot kabi, tashkilot bulimlari xam uz maksadlariga ega bulishlari kerak. Struktura. Rasmiy tashkilotlar bir kancha boshkaruv pogonalari va bulinmalaridan iborat. Boshkaruvning funksional soxasi termini butun tashkilot uchun bulinma bajaradigan ishga taalluklidir, masalan, marketing, moliya va x.k. Tashkilot strukturasi – boshkaruv pogonalari va funksional soxalarning mantikan tuzilgan shakli bulib, unda tashkilot maksadlariga samarali erishish ta’minlanadi. Tashkilot strukturasiga taallukli bulgan ikki asosiy konsepsiya mavjuddir: ixtisosli mexnat taksimoti xamda nazorat soxasi. Mexnat taksimoti xar kanday tashkilotda mavjuddir. Mexnat taksimoti ishning mavjud ishlovchilar urtasida tugri kelgancha taksimlanishini bildirmaydi. Ixtisosli mexnat taksimoti – ma’lum ishni mutaxassisga biriktirish, ya’ni butun tashkilot nuktai-nazaridan ishni xammadan yaxshi bajarishga kodir kishilarga biriktirish. Boshkarish mexnatini marketing, moliya va ishlab chikarish buyicha mutaxassislarga taksimlash bunga misol buladi. Barcha tashkilotlarda mutaxassislik buyicha gorizontal mexnat taksimoti mavjud. Agar tashkilot yetarli darajada yirik bulsa mutaxassislarni odatda funksional soxalar chegarasida guruxlarga bulishadi. Funksional soxalarni tanlash tashkilotning asosiy strukturasini aniklab beradi va uning muvaffakiyatli faoliyatini ta’minlaydi. Yukoridan pastga, to tashkilotning eng kuyi boskichigacha, odamlar urtasida mexnatni taksimlash uslublarining samaradorligi va maksadga muvofikligi, kup xollarda, rakobatchilariga nisbatan tashkilot kanchalik unumli ekanligini aniklab beradi. Vertikal mexnat taksimoti xam bu borada katta axamiyatga ega. Vertikal mexnat taksimoti, ya’ni muvofiklashtirish buyicha ishni bevosita topshiriklarni bajarishdan ajratilishi muvaffakiyatli jamoaviy faoliyat uchun zarurdir. Tashkilotda mexnatni vertikal taksimlash boshkaruv pogonalari iyerarxiyasini kursatadi. Bunday iyerarxiyaning asosiy tavsifi rasmiy ravishda xar bir pogonada shaxslarning kimgadir buysinishidir. Boshkarishning yukori pogonasida turgan shaxs turli funksional soxalardagi bir nechta urta pogona raxbarlarini boshkaradi. Urta pogona raxbarlari esa uz navbatida bir nechta chizikli raxbarlar faoliyatini boshkarishi mumkin. Iyerarxiya butun tashkilotni, to boshkarilmaydigan personal darajasigacha kamrab oladi. Bir raxbarga buysingan shaxslar soni nazorat soxasini kursatadi. Nazorat soxasi – bu tashkiliy strukturaning muxim kismidir. Agar bir raxbarga kup odamlar buysinadigan bulsa, tekis boshkarish strukturasini beradigan keng nazorat soxasi tugrisida gapirishimiz mumkin. Agar nazorat soxasi tor bulsa, ya’ni xar bir raxbarga kam odam buysinsa, unda kup pogonali struktura deyish mumkin. Nazorat soxasi va struktura urtasidagi nisbat 1. rasmdagi misolda ifodalangan. A tashkilotda 11 ta raxbar va ularning xar biri 2 nazorat soxasiga ega. Natijada tashkilotda oltita boshkaruv pogonasi mavjud. B tashkilotda besh nazorat soxasi va natijada atigi 3 ta boshkaruv pogonasi vujudga keladi. Nazorat soxasining ideal xolati mavjud emas. Unga xam tashkilotning ichki uzgaruvchilari, xam tashki muxit omillari ta’sir etishi mumkin. Bundan tashkari na nazorat soxasi, na kup pogonalik tashkilot xajmi funksiyasi bula olmaydi. Keng nazorat soxasining xam, kup pogonali strukturaning xam uz kamchiliklari mavjud. Ish gorizontal va vertikal ravishda anik bulinganda muvofiklashtirish juda zarur bulib koladi. Agar raxbariyat rasmiy muvofiklashtirish mexanizmini tuzmasa, odamlar birgalikda mexnat kilib bilmaydi va osonlikcha tashkilot manfaatlari kolib, uz manfaatlari ustida ish olib borishlari mumkin. 1. rasm. Tashkilotning kup pogonali va tekis strukturalari. Vazifa – bu avvaldan belgilangan uslubda va muxlatda bajarilishi kerak bulgan ish yoki ishning bir kismi. Texnik nuktai nazardan, vazifa xizmatchiga emas, balki uning lavozimiga karatiladi. Raxbariyatning struktura tugrisidagi karori asosida xar bir lavozim tashkilot maksadlariga erishishda zarur xissa kushadigan bir kancha vazifalarni kamraydi (2. rasm). Agar vazifa uz vaktida va belgilangan uslubda bajarilsa, tashkilot muvaffakiyatli faoliyat kursatadi. 2. rasm. Lavozimlar, strutura va maksadlarning uzaro boglikligi Tashkilot vazifalari an’anaviy tarzda uch kategoriyaga bulinadi: odamlar bilan, buyumlar (mashina, xom ashyo) bilan xamda axborot bilan ishlash. Texnologiya – bu birlamchi materialni (xox odamlar, axborot, moddiy buyumlar bulsin) muvofik maxsulot yoki xizmatga aylantirish jarayon ketma-ketligi. Texnologiya va vazifa uzaro boglik. Vazifani bajarish ma’lum texnologiyani kullashni talab etadi ( rasm). rasm. Texnologiyalar, vazifalar, struktura va maksadlarning uzaro boglikligi. Ushbu uzgaruvchining boshkaruvga ta’siri texnologiyadagi uch burilish bilan bilan aniklangan: sanoat revolyutsiyasi, standartlashtirish va mexanizatsiyalashtirish, konveyyerlarni joriy kilish. МаксадларМаксадлар СтруктураСтруктура Лавозим, вазифалар Лавозим, вазифалар Standartlashtirish, mexanizatsiyalashtirish va konveyyerlarni kullash nafakat lavozim majburiyatlari va vazifalarga, ish mazmuniga, balki tula boshkarishga xam katta ta’sir kursatdi. Ular va undan keyingi innovatsiyalar natijasida texnologiya va vazifalar tashkiliy samaradorlikka katta ta’sir kursatdi. Djoan Vudvord buyicha texnologiya klassifikatsiyasi: Yakka, kam seriyali yoki individual ishlab chikarish, unda bir vaktning uzida bir xil maxsulotlarning fakatgina bir yoki kam seriyasi ishlab chikariladi. Ommaviy yoki yirik seriyali ishlab chikarish. Bu bir-biriga juda uxshash bulgan katta mikdordagi maxsulotlarni ishlab chikarishda kullaniladi. Tuxtovsiz ishlab chikarish, avtomatlashtirilgan jixozlardan foydalaniladi. Djeyms Tompson buyicha texnologiya klassifikatsiyasi: Kup zvenoli texnologiyalar – ketma-ket bajarilishi kerak bulgan vazifalar bilan xarakterlanadi. Masalan, ommaviy ishlab chikarishning yiguv liniyalari. Vositali texnologiyalar – odamar guruxi uchrashuvlari (mijozlar, xaridorlar) bilan xarakterlanadi. Masalan, bank ishi – bu vasitali texnologiya. Intensiv texnologiya – ishlab chikarishda ishlatiladigan materialga ma’lum uzgarishlarni amalga oshirish uchun maxsus uslub va xizmatlarni kullash. Masalan, filmni taxrirlash. Texnologiyalarning biron bir turi xam mukammal sanalmaydi, xar biri ma’lum afzalliklarga ega va ayrim maksadlarni amalga oshirishda samarali bulishi mumkin. Odamlar uz tanlovi bilan u yoki bu texnologiyaning loyikligini aniklab berishadi. Tashkilot ichida odamlar ma’lum vazifa va tanlangan texnologiyaning mosligini aniklashda muxim omil xisoblanadi. Odamlar – xar kanday boshkarish modelida markaziy omil xisoblanadi. Boshkaruvga vaziyatli yondashuvda inson omilining uch asosiy aspekti e’tiborga loyik: aloxida odamlar xatti-xarakati, odamlarning guruxdagi xatti-xarakati, xamda raxbar xatti-xarakatining xarakteri, ya’ni menedjerning lider rolidagi faoliyati va uning aloxida odamlar va guruxlar xatti-xarakatiga ta’siri. Inson omilini tushunish va muvaffakiyatli boshkarish juda murakkab. Inson uzini jamiyatda va ishda kanday tutishi shaxsning individual xarakteristikalari va tashki muxitning uzaro murakkab birligi okibatidan boglik (2.-rasm). Jaxonda bir xil xarakter elementlari tuplamiga ega bulgan ikki kishi yuk. Bunday tuplamlar soni cheksiz kupdir va bundan kelib chikadiki, ikki kishining bir xolatning uzida bir xil xatti-xarakat kilish extimoli nolga teng. Individual xatti-xarakatning raxbar uchun katta axamiyatga ega bulgan tomonlari: kobiliyat, moyillik, iste’dod, extiyojlar, xatti-xarakatlar natijalarini kutmok, idroklash, munosabat, nuktai-nazar, kadr-kiymat. Kobiliyat. Odamlar bir-biridan anik fark kilishning asosiy soxalaridan biri ularning individual kobiliyatlari, insonga xos sifatlar xisoblanadi. Ayrim odamlarda boshkalarga nisbatan ba’zi ishlarni bajarishda kobiliyat ancha katta. Kobiliyatdagi bunday farklar kupincha irsiy xususiyatlar bilan boglik, masalan, intellektual kobiliyat, jismoniy kuch-kuvvat. Lekin, odatda kobiliyat tajriba asosida shakllanadi. Tashkilotlar doimo kobiliyatdagi farklardan foydalanib, aloxida ishlovchiga topshirikni belgilab berishadi. Boshkalardan uz kobiliyati bilan ustun turadigan inson uzgalarga nisbatan ishni yaxshirok bajaradi deb taxmin kilish mumkin. Lekin amalda inson xatti-xarakatiga taxmin kilinganga nisbatan boshkacha ish tutishga majbur kiladigan boshka omillar xam ta’sir kursatadi. Moyillik va iste’dod. Intilish va iste’dod kobiliyat bilan uzviy boglikdir. Intilish – kishining ma’lum bir konkret ishni bajarishga nisbatan mavjud imkoniyatlaridir. Tugma sifatlar va shuningdek, egallangan tajribaning uygunlashuvi natijasi bula turib, intilish va iste’dod ma’lum soxalarda iktidor (talant) kabi namoyon buladi. Iste’dodning ta’siri kup xollarda musika va sport kabi soxalarda kuzga tashlanadi. Masalan, mashxur sport ustalari yangi sport turi bilan shugullanishni boshlashlari va bunda eng dastlabki kadamlardayok muvaffakiyatli ulgurushlari mumkin. Ma’lum soxalarda intilish odatda konkret faoliyatlarni samarali bajarishda kobiliyatlarni ishga solishni yengillashtiradi. Extiyojlar. Extiyojlar psixologik va fiziologik jixatdan nimanidir yetishmasligini xis kilishdir. Biz xozircha fiziologik (oziklanishga, ichimlikka, boshpanaga va boshkalarga extiyoj) va psixologik extiyojlar mavjud ekanligini eslatib utamiz, xolos. Kupgina odamlar xokimiyatga va ta’sir kursatish kabi extiyojlarga ega, lekin bu extiyojlar asosiy extiyojlar koniktirilmay turib uzok vaktgacha namoyon bulmasligi mumkin. Agarda ular koniktirilmasa, odam uzi anglamagan xolda ularni koniktirilishiga intilishi mumkin. Boshkarish nuktai-nazaridan tashkilot shunday vaziyatni shakllantirishga xarakat kilishi kerakki, buning natijasida ishlovchilar extiyojlarining kondirilishi tashkilot maksadlarini amalga oshirilishiga olib kelsin. Kutishlar. Ilgarigi tajriblariga va joriy vaziyatlarni baxolashga asoslangan xolda odamlar uzlarining xatti-xarakatlari natijalariga nisbatan kutishlarni shakllantiradilar. Ongli yoki anglagan xolda ular biron bir axamiyatli narsani kanchalik extimolli yoki kanchalik xakikatdan uzok ekanligi tugrisida karor kabul kilishadi. Bunday kutishlar joriy xatti-xarakatlarga katta ta’sir kursatadi. Agar odamlar uzlarining xatti-xarakatlari tashkilot maksadlariga erishish yoki shaxsiy manfaatlarini kondirishiga ishonmasalar, ular samarali ishlamaydilar. Idroklash. Idroklash kutishlarga va xatti-xarakatning boshka soxalariga katta ta’sir kursatadi. Idroklashni biz xis etishdan olinadigan ragbatlanishni intellektual anglash sifatida tariflaymiz. Odamlar ularning atrofida xakikatda nima sodir bulayotganiga sezgirlik kursatmaydilar, balki nimani ular xakikat sifatida idroklayotganlariga e’tibor beradilar. Masalan, oddiy urgimchakning xech kanday xavfi yuk, lekin ba’zi odamlar undan juda kurkishadi. Bir narsani bir xil idroklaydigan ikki kishi mavjud emas. 4. rasm. Individual xatti-xarakat va muvaffakiyatli faoliyatga ta’sir etuvchi omillar. Idroklash ma’lum vaziyatda inson extiyoj sezayotganligi va uning kutishlari kanday ekanligini aniklab beradi. Xakikatda yuz berayotgan xolat, inson xatti- xarakatiga u kanday idroklanayotganidan boglik ravishda ta’sir kursatadi. Agar raxbariyat ishlovchilar tashkilot maksadlariga erishishga intilishlarini xoxlasa, unda ishlovchilarga bunday xatti-xarakat ularning individual extiyojlarini kondirishini yetkazishi kerak. Toki ishlovchilar buni idroklab, raxbariyatga ishonmasa, kerakli xolda uzlarini tutishmaydi. Munosabat. Nuktai nazar. Odamlar orasidagi farkning yana bir tomoni – ularning biron-bir narsaga munosabati yoki ijtimoiy shakllanishidir. Munosabatlar bizning atrof-muxitni noobyektiv idroklashimizni shakllantiradi va shu tarika xatti- xarakatga ta’sir kursatadi. Ayollar yaxshi xodim emas degan nuktai-nazarga ega bulgan odamlar, ayollarning xamma xatolarini burtirib kursatishga xarakat kilishadi va ularning yaxshi xodim ekanligi tugrisidagi isbotlarni idroklay olishmaydi. Kadriyatlar. Munosabat – aloxida e’tikod bulsa, kadriyatlar umumiy e’tikod, xayotda nima yaxshi va nima yomon, nimaga beparvo tugrisida ishonchdir. «Kul mexnatini yoktirmayman» - bu munosabat tugrisidagi ibora. «Uz kuli bilan bajarilgan mexnat – eng olijanob mexnat shaklidir», - bu kadriyat iborasi xisoblanadi. Kadriyatlar, xamma individual xarakteristikalar kabi urganish, ukish vositasida egallanadi. Unga maktabda, ota-onalar tarbiyasi orkali urganiladi. Xar kanday tashkilot, ongli yoki ongsiz ravishda, uzining kadriyatlari tizimini shakllantiradi. Bu tizim tashkilotning tashkiliy madaniyati va axlokini tashkil etadi. Raxbariyat tashkil etadigan muxit ishlovchi xatti-xarakatiga katta ta’sir kursatadi. Shuning uchun raxbarlar bu muxitni tashkilotning maksadlariga erishishiga kumaklashishiga karatishi kerak. Ishchi muxit – bu boshkarish jarayoni yordamida tashkilotning extiyojlariga moslashgan xamma ichki uzgaruvchilarning tuplami. Muxitning ikki aspekti: gurux va boshkarish sardorligi ishlovchi xatti-xarakati xarakteriga katta ta’sir kursatadi. Guruxlar aloxida odamlar xatti-xarakatiga katta ta’sir kursatadi. Gurux normalari – ma’lum sharoitlarda kabul kilingan xatti-xarakat standartlaridir. kanchalik inson uzining guruxga taallukli ekanligini kadrlasa, shunchalik uning xatti-xarakati gurux normalariga mos tushadi. Gurux normalari tashkilotning maksadlariga erishishiga kumaklashishi yoki tuskinlik kilishi mumkin. Rasmiy tashkilotning maksadlariga erishishni ta’minlaydigan normaga misol bulib, gurux ichidagi yukori jamoachilik, ochik mulokot xisoblanadi. Tashkilot maksadlariga erishishga tuskinlik kiladigan gurux normalariga paxta terimida yaxshi terimchini «kombayn» deb nomlash misol bulishi mumkin. Liderlik – bu odamlarni ma’lum tarzda uzini tutishga majbur etib, ularning xati xarakatiga ta’sir etishda raxbar tomonidan kullanadigan vositadir. Tashkilot sharoitida liderlikka nisbatan bir kancha nuktai-nazar mavjud. Ulardan biri liderlik uslubidir. Liderlik uslubi menejerning dunyokarashini, xodimlarga munosabatini, uz-uziga baxo berishini aks ettiradi. Menedjer kullaydigan liderlik uslubidan maksadlarga erishishda ishlovchilar kuch gayratini yunaltirish, nizoli xolatlarni yechish katta boglik. Barcha ichki uzgaruvchilar uzaro boglik buladi. 5. Rasm. Ichki uzgaruvchilarning uzaro boglikligi. Bu omillar boshkarish amaliyotida bir-biridan ajratilgan xolda aloxida kurilmaydi. Bir ichki uzgaruvchining uzgarishi boshkalariga xam ta’sir kursatadi. Boshka uzgaruvchilarning uzgarishlari esa tulkinsimon ravishda kaytib, avvalgi uzgarishlardan xam yukori darajada ta’sir kursatishi mumkin. TASHKILOT TASHKI MUXITI. Tashkilotning muvaffakiyatli faoliyati fakat ichki uzgaruvchilardan emas, balki tashki omillardan xam kup jixatdan boglik. Zamonaviy tashkilotlar uchun tashki muxitning tez uzgarishlarini xisobga olishlari va ularga moslashishlari talab kilinadi. Tashki muxit uzgarishlari tashkilot ichida uzgarishlarni amalga oshirishni takozo etadi. Xatto uzgarishlar uncha katta bulmasa xam, baribir raxbarlar tashki muxitni xisobga olishga majbur, chunki tashkilot ochik tizim sifatida resurslar, energiya, kadrlar ta’minoti, xamda iste’molchilar bilan munosabati jixatidan tashki xayotdan boglik. Menejer uning tashkilotiga ta’sir etuvchi tashki omillarni aniklab bilishi shart va bundan tashkari, tashki ta’sirlarga moslashishning uslublarini taklif eta bilishi kerak. Shu jixatdan tashkilot biologik organizmga uxshaydi (tashkiliy darvinizm). Tashki muxitni aniklash asosan, tashkilotning muvaffakiyatiga ta’sir etuvchi tashki muxitni xisobga olishni takozo etadi. Masalan, Jerald Bell ta’rifiga kura: «Tashkilot tashki muxitiga iste’molchilar, rakobatchilar, xukumat muassasalari, ta’minotchilar, moliya tashkilotlari va mexnat resurslari manbalari kabi tashkilot operatsiyalariga ta’sir etuvchi elementlar kiradi». Tashki muxitni aniklashning bir uslubi omillarni ikki asosiy guruxga bulishdir: bevosita ta’sir muxiti va bilvosita ta’sir muxiti. Bevosita ta’sir muxiti omillariga ta’minotchilar, mexnat resurslari, davlat boshkarish konunlari, iste’molchilar, rakobatchilar kiradi. Bilvosita ta’sir omillariga tashkilot operatsiyalariga tugridan- tugri va tez ta’sir etmaydigan, lekin baribir ta’sirga ega bulgan omillar kiradi. Ularga iktisod xolati, fan-texnika tarakkiyoti (FTT), ijtimoiy-madaniy va siyosiy uzgarishlar, boshka mamlakatlardagi vokealar kiradi. Tashki muxit xarakteristikalari: Tashki muxit omillarining uzaro boglikligi – bu bir omil uzgarishining boshka omillarga ta’sir etish kuchi darajasidir. Tashki muxitning murakkabligi – tashkilot e’tiborga olishi kerak bulgan omillar soni, xamda xar bir omilning variativlik (uzgaruvchanlik) darajasi. Muxitning xarakatchanligi – bu tashkilot atrofida yuz beradigan uzgarishlar tezligi. Ayrim tarmoklarda texnologiya va rakobatli kurash parametrlari tezligi kuchli. Tashki muxitning noanikligi – konkret omil tugrisida tashkilot ega bulgan informatsiya mikdori funksiyasi, xamda bu informatsiyaga ishonchlilik funksiyasi xisoblanadi. Agar informatsiya kam va uning anikligiga ishonch bulmasa muxit noanik buladi. Endi xar bir gurux omillarini kurib utamiz. Bevosita ta’sir muxiti: Ta’minotchilar. Tashkilotning materiallar, jixozlar, energiya, kapital va ish kuchi bilan ta’minlaydigan boshka tashkilotlar bilan boglikligi, muxitning tashkilotning muvaffakiyatli faoliyati va operatsiyalariga bevosita ta’sir kursatishi misolidir. Boshka davlatlardan resurslar sotib olish narx, sifat va mikdor jixatidan kulay bulishi mumkin, lekin shuning bilan bir vaktning uzida almashish kurslari uzgarishi yoki siyosiy notinchlik kabilar xavf solib turadi. Konunlar va davlat muassasalari. Kup konunlar va davlat muassasalari tashkilotga bevosita ta’sir kursatadi. Tashkilotlar davlat chikargan konunlarga buysunadi va ular asosida uz faoliyatini olib boradi. Bundan tashkari tashkilotlar davlat boshkarish organlari talablarini xam bajarishi shart. Iste’molchilar. Tashkilotning amalda yashab kolishi uning faoliyati natijalari iste’molchilarini topish va ularning extiyojini kondirishiga kup jixatdan boglik. Iste’molchilar, ular uchun kanday tovar va xizmatlar va kanday narxda kerakligi tugrisida karor kabul kilib, tashkilot uchun uning faoliyati natijalariga taalukli bulgan xamma narsani aniklab beradi. Iste’molchilar extiyojini kondirish zarurligi tashkilot ta’minotchilari bilan uzaro bogliklikda ta’sir kursatadi. Rakobatchilar. Tashki muxitning bu ta’sirini rad etish mumkin emas. Tashkilot raxbariyati anik biladiki, agar boshka rakobatchilar kabi iste’molchilar extiyojini samarali kondirmasa, uzok faoliyat kursata olmaydi. Kup xollarda iste’molchilar emas, aynan rakobatchilar kanday maxsulotlar sotish va kanday narx belgilashni aniklab beradilar. 7. rasm. Tashki muxit: bilvosita ta’sir muxiti. Bilvosita ta’sir muxiti: Texnologiya. Texnologiya – xam ichki omil, xam tashki omil xisoblanadi. Texnologik yangiliklar maxsulot, ish va xizmatlarning tayyorlanishi, sotilishi, eskirishi darajasi xamda uxshash maxsulotlar xakida axborotlarning tuplanishi, saklanishi, tarkatilishi bilan boglik masalalarga kuprok ta’sir etadi. Tashkilotlar rakobatchilaridan uzib ketishi yoki xech bulmaganda ular bilan bir katorda bulish uchun, faoliyati natijalari samaradorligiga boglik bulgan yangiliklar kullashi kerak. Iktisodiyot xolati. Raxbariyat tashkilot operatsiyalariga iktisodiyotning umumiy xolati ta’sirini baxolashni xam bilishi kerak. Jaxon iktisodi xolati xamma resurslar kiymatiga va iste’molchilarning ma’lum tovar va xizmatlar sotib olish kobiliyatiga ta’sir kursatadi. Masalan, inflyatsiya kutilsa, raxbariyat kushimcha resurslar sotib olish va ishchilar bilan vaktinchalik ish xaki belgilash tugrisida kelishishi mumkin. Bundan tashkari u karz olishga karor kilishi mumkin. Agar ishlab chikarish tushishi kutilsa, aksincha zapaslarni kamaytirishga, ishchilarni kiskartirishga xarakat kiladi. Iktisodiyot xolatidan bankdan kredit olish, soliklarning kamaytirilishi boglik. Ijtimoiy-madaniy omillar. Xar kanday tashkilot xech bulmaganda bir madaniy muxitda amal kiladi. Shuning uchun ijtimoiy madaniy omillar – xayotiy kadriyatlar, urf-odatlar tashkilotga ta’sir kursatadi. Masalan, kulay shartnomaga ega bulish uchun pora berish, rakobatchilar tugrisida yolgon mish-mishlar tarkatish axloksizlik xisoblanadi, xatto ayrim xollarda ular nokonuniy deb xisoblanmasa xam. Lekin ba’zi mamlakatlarda bunday tadbirlar korxonalar tomonidan kup kullaniladi, chunki u yerda ijtimoiy – madaniy muxit shunga mos. Ijtimoiy-madaniy omillar tashkilot faoliyati natijasi bulmish tovar va xizmatlarga xam ta’sir kursatadi. Masalan, iste’mochilarning kiyim xarid kilishida kuprok nomi chikkan firmalar maxsulotiga talabi katta. Siyosiy omillar. Siyosiy xolatning ayrim aspektlari raxbarlar uchun katta axamiyatga ega. Ulardan biri – ma’muriyat, konun chikaruvchilar va sudning biznesga munosabati. Bu munosabatlar solik tizimiga, solik imtiyozlariga, iste’molchilarni ximoya kilish konunlariga, atrof-muxitni ximoya kilish standartlariga, narx va ish xakini nazorat kilishga ta’sir kursatadi. Siyosiy xolatning boshka elementi – lobbistlar. Lobbistlar – axolining ma’lum bir tabakalari manfaatlarini ximoya kiladigan siyosatchilar. Boshka davlatlarda ish olib boruvchi tashkilotlar uchun siyosiy barkarorlik katta axamiyatga ega. Xalkaro muxit. Xalkaro muxit xar bir mamlakatda turlicha bulishi mumkin va raxbar buni xisobga olishi kerak. Xalkaro biznes amal kiladigan muxit omillari – madaniyat, iktisod, konunchilik, davlat boshkaruvi va siyosiy xolat.

O'xshashlar

Tashkilot ichki muxiti
Liderlik va tashkilot madaniyati
Bevosita tashki muxit
Keng tashki muxit.
Tashkilot madaniyati tushunchasi va mohiyati