Keng tashki muxit. - Iqtisodiyot - Referatlar

Keng tashki muxit.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

99.5 KB

Ko'chirib olish

Keng tashki muxit.Keng tashki muxit. Reja: 1. Kirish. PEST-modeli. 2. Siyosiy o‘zgarishlar. 3. Iktisodiy o‘zgarishlar. 4. Ijtimoiy o‘zgarishlar. 5. Texnologiya. 6. Kiska bayon.

1. Kirish. 6 bo‘limda ko‘rib o‘tganimizdek, korxonaning ichki funksional soxalari uning strategiyasiga xissa ko‘shadi. Bu va keyingi bo‘limda biz tashkilotning tashki muxitiga to‘xtalamiz. Tashkilotlar va ular tegishli bo‘lgan sanoat soxalariga tashki omillar ta’sir ko‘rsatadi. Ba’zi bir ishlab chikarish tarmoklarining muxiti nobarkaror. Fan va texnologiyaning jadal rivojlanish asrida bu nobarkarorlik tarmoklar uchun noaniklik manbai bo‘lib koldi. Sanoatning boshka tarmoklari esa yangi moddaga karab o‘zgarishi mumkin. Kiyim xamda oyok kiyimlarini ishlab chikaruvchi tashkilotlar tashki muxitga juda katta e’tiborini berishi kerak. Bundan tashkari ancha barkaror bulgan korxonalar xam tashki muxitni doimo inobatga olishi shart. Chunki bunday uzgarishlar tarmokdagi foydaning o‘zgarishlariga, rakobat muxitining o‘zgarishlariga olib keladi. Masalan, xususiylashtirish oldin ximollangan transport va boshka xizmat ko‘rsatish soxalarida tashki rakobatchilarini keltirib chikardi. Iste’molchilarning maxsulotga bulgan talabi ularning strukturasidagi uzgarishlariga karab xam uzgaradi. Bir soxadagi rakobat muxiti xam ishlab chikarish jarayenida texnologiyalarining rivojlanishi natijasida uzgaradi. Masalan, yarim o‘tkazgichlar, barabanchik va mikroprotsessorlarning kiritilishi elektron sanoatini uzgartirdi va ishlab chikarish jarayenida robotlardan ( avtomatika ) foydalanishni yengillashtirdi. Bunday uzgarishlar barcha tarmoklarga uz ta’sirini utkazishi mumkin. Keng sanoat muxiti barcha soxalarida rivojlanganda, barcha tarmoklar bu rivojlanish ularga kanday ta’sir etishi mumkinligi tugrisida uylashi kerak. Korxona muvaffakiyatga erishishi uchun doimiy ravishda tashki muxitdagi uzgarishlarini urganib, uz strategiyalarini bu uzgarishlaridan foydalanish

maksadida uzgartirishi kerak. Tashkilotlar barcha imkoniyat va xavflarni aniklab, tegishli choralarini amalga oshirishlari talab kilinadi. Bu bulimda biz muxitdagi uzgarishlar va ularning tashkilotlarga ta’sirini ko‘rib chikamiz. Tashki muxit omillari turli- tuman bo‘lganligi sababli, taxlil uchun "murakkab" tizim kabul kilinadi. Bu bo‘lim uchun taxlilning keng tarkalgan ko‘rinishi PEST ishlatiladi. ( SIIT ) Siyosiy o‘zgarishlar Iktisodiy o‘zgarishlar Ijtimoiy o‘zgarishlar Texnologik o‘zgarishlar Tashkilotga bugungi kunda va kelajakda ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omillarni aniklash muxim, kuyida keltirilgan guruxlashtirish esa unchalik muxim emas. 2. Siyosiy o‘zgarishlar. "Siyosiy" termin ushbu kontekstda juda keng tushuncha sifatida ishlatiladi. Milliy darajada u boshkarish siyosati va konunchilik faoliyatidagi o‘zgarishlarini kamrab oladi. Xalkaro darajada esa, savdo va investitsiya imkoniyatlarining vujudga kelishi yeki yo‘kotishga ta’sir kursatuvchi siyesiy vokealarni inobatga olamiz. Biz ana shu o‘zgarishlarning ba’zilarini va ularning anik tashkilotlarga kanday ta’sir ko‘rsatganligini ko‘rib chikamiz: GOYAVIY O‘ZGARISHLAR . Siyosiy boshkaruv goyalarining o‘zgarishi oxirgi 10 yil ichida Buyuk Britaniya va boshka bir kancha davlatlarda eng muxim o‘zgarishlardan biriga

aylandi. Bu o‘zgarishlar xokimiyatdagi o‘zgarishlar bilan boglik emas, ular anik siyosiy partiyalardan ustunrok turadi. 1950 va 1960 yillarda Buyuk Britaniyaning asosiy partiyalari o‘rtasida kelishuv (konsensus) bo‘ldi. Kelishuvga asosan davlat farovon bo‘lishi, ishsizlikning past darajasiga erishish, daromadni teng taksimlash va xalkning turmush darajasini oshirishda iktisodiy o‘sishga erishish kabilar amalga oshirilishi kerak edi. Suv, gaz, elektr vositalar kabi ommaviy kommunal xizmatlar ijtimoiy bo‘lishiga, ya’ni davlat ko‘lida bo‘lishiga xamma rozi bo‘ldi. Shu bilan birga temir yo‘l, pochta, xavo yo‘llari xam xuddi shu sektorga tegishli bo‘lishi kerak. Natijada, zamonaviy industrial davlatda ijtimoiy va xususiy sektordan iborat bo‘lgan aralash iktisodiyot juda kerakligi to‘grisida xulosa kilindi. 1970 va 1980 yillarda bosh mafkurada katta o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Urushdan keyingi iktisodiy boshkaruvda baza sifatida ishlatilgan Keynsning iktisodiy modeli, iktisodiy vokealarni anik izoxlab bilmasdi. 1972 va 1978 yillarda neft narxlarining o‘zgarishi natijasida inflyatsiya darajasi tez sur’atlarda o‘sdi. Iktisodda narxlarni oshirish jarayoni boshlandi. Iktisodiy munosobatlarni yaxshilash uchun alternativ model zarur edi. Yangi kabul kilingan model iktisodiy muvoffakiyatga erishish uchun bozor kuchlarini samarali ishlatilishiga e’tiborni kuchaytirdi. Bu yerdan bir kancha xulosalar chikarildi. Nazorat va davlat tomonidan tartibga solishga asosiy e’tibor berildi. Shunday xulosaga kelindiki, kayerda imkoniyat bo‘lsa, davlat iktisodiy faoliyatdan uzoklashishi kerak. Yangi xususiylashtirilgan tashkilotlar uchun davlat nazorati, aralashuvisiz ishlash juda kiyin bo‘lib tuyuldi. Monopoliya bo‘lgan takdirda xam uni boshkarish samaradorligi to‘grisida uning narx ulushlari asosida xulosa kilish mumkin. Bu esa o‘z navbatida korxonaning yashashi uchun o‘z fokusini iste’molchilarga yo‘naltirilishi kerakligiga olib kelindi. Strategik soxalarning kengayishi avval ta’kiklangan

imkoniyatlarga keng yo‘l ochib berdi. Davlat sektoriga tegishli bo‘lgan korxonalarda yangi o‘zgarishlar resurs va xizmat ko‘rsatishining samaradorligini namoyish ettirishni talab kilar edi. Bu tegishli jadvallarning chop etilishi iste’mol tadkikotlari va rakobat tenderlarning kiritilishi asosida amalga oshiriladi. Xalkaro siyosiy o‘zgarishlar. Buyuk Britaniyaning Yevropaga iktisodiy integratsiyalashuvi jarayonining davomiyligi, boshka bozorlarga o‘zgarishlar manbai bo‘lib koldi. Tarif baryerlari va savdo to‘siklarning olib tashlanishi, boshka davlatlarning bozorlari bilan yakinlashishga olib keladi. Yevropa ittifokining faoliyati Buyuk Britaniya kompaniyalarga to‘gridan- to‘gri ta’sir ko‘rsatadi. Britaniya tashkilotlariga ta’sir ko‘rsatuvchi konunchilik PEST taxlilining siyosiy spektr darajasiga kiradi. Iktisodiy o‘zgarishlar. 1950 - 1960 yillar barkarorligi va kulay iktisodiy shart- sharoitlari bilan ajratilib tursa, oxirgi ikki o‘n yilliklarda teskari xol ro‘y berdi. 1950 va 1960 yillar bu yo‘ldan chetlashish (oberatsiya) yillari bo‘ldi, degan fikr paydo bo‘ladi. Ikkinchi jaxon urushining vayronagarlik okibatlari, AKShning jaxon iktisodiyotini boshkarishiga yo‘l ochib berdi. Buyuk Britaniya, Fransiya, Italiya va Germaniya kabi asosiy garb iktisodiy tizimlari o‘zini kayta tiklamokchi bo‘ldilar. Sharkda Yaponiya va boshka rivojlanayotgan shark davlatlarining kuchlari bilan xisoblashmas edilar. Iktisodiyotni tiklash uchun ishlatilgan investitsiyalashning yukori darajalari AKShning gullashiga va 19 asrda Britaniya kapitalizm xukm surgandagi aniklik sharoitlariga olib keldi. Barkarorlik va gullab yashnash davri 1970 sillarning oxiriga kelib tugadi. 1972 - 1978 yillar neft maxsulotlarining narxi 4 martaga oshishi,

AKShda o‘suvchi savdo defitsiti, inflyatsion kuchlar 1948 yil Bretinda kabul kilingan yarim tasdiklangan almashuv kurslarining tizimini buzib yubordi. Millatlar o‘rtasidagi keskin farklar, milliy ishlab chikarishdagi o‘zgarishlar milliy inflyatsiya darajalarida keskin farkni keltirib chikardi. Xalkaro ayrboshlashda ma’lum bir tartibni saklash uchun ichki kizikishlar inflyatsiyaning turli davrajalarini aks ettirishi kerak. Inflyatsiya, kizikishlar, ayirboshlash kurslari va yalpi milliy maxsulot darajasining oshishi kabi iktisodiy uzgaruvchilar 1980 va 1990 yillarda bor edi. Bu ko‘pgina tarmoklarning nobarkarorlik darajasini oshirdi. Xalkaro savdoga keng jalb etilgan tarmoklar va korxonalar uchun inflyatsiya darajalari va almashuv kurslarining o‘zgarishlari katta e’tiborni talab kiladigan muammo bo‘lib xisoblanadi va muammodan vaktinchalik chekinish mumkin. Kelgusida esa albatta kat’iy choralar talab kilinadi. Ba’zi bozorlar yalpi milliy maxsulot darajasining va talabning o‘zgarishlariga ta’sirchan bo‘ladi. Avtomobilsozlik, kurilish, metallurgiya va kimyo sanoati kabi siklli tarmoklarda noaniklik darajasi oshganligini tan oldilar. Globallashtirish. So‘ngi 20 yil ichidagi yirik o‘zgarishlardan biri bu globallashtirish jarayenidir. Globallashtirish - mamlakatlar orasidagi o‘sayotgan o‘zaro bogliklikni bildirib, tovarlar, xizmatlar, kapital va bilimlarning mamlakatlararo kuchayishiga olib keldi. Buni bir necha omillar bilan izoxlash mumkin: - Bozor mafkurasini ishlatayotgan mamalakatlar soni o‘smokda. Ikkinchi jaxon urushidan keyin erkin bozor mafkurasi AKSH va Garbiy Yevropa kabi rivojlangan davlatlardan, Janubiy Koreya, Tayvan, Gonk-Kong, Singapur so‘ngra esa janubiy-sharkiy Osiyoning boshka "ajdarxo" davlatlariga yoyildi. Xozirgi kunda bu to‘lkin Xitoy, Xindiston, Lotin Amerikasi, Markaziy va Sharkiy Yevropa shu bilan birga Rossiyada xam tarkaldi.

- Iktisodiy gravitatsiya markazlari rivojlangan mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga o‘tmokda. Bozor iktisodiyotiga o‘tish rivojlanayotgan davlatlarni rivojlangan davlatlar katoriga o‘tishiga xizmat kildi. Uzok Shark va Xitoy mamlakatida 1998 yilgi moliyaviy inkiroz natijasidagi kiska muddatli pasayishga karamay, bu davlatlarning o‘sish darajasi rivojlangan garb mamlakatlariga nisbatan tezrok kechdi. - Texnologik rivojlanish transport va kommunikatsiyalarning rivojlanishiga olib keldi. Yangi texnologiyalarning kiritilishi natijasida transport va kommunikatsiyalarning narxi tushishi boshlandi, ya’ni videokonferensiya, elektron pochtaning tadbik kilinishi dunyo bo‘yicha tarkalgan korxonalarni koordinatsiyalash imkonini beradi. - Savdo chegaralari investitsiyalar va texnologik transfer uchun chegaralarning ochilishi. Investitsiya fondlari transferi uchun tarif baryerlari va to‘siklari butun dunyo bo‘yicha buzilib ketmokda. Texnologik rivojlanish kayerda paydo bo‘lsa, o‘sha yerda undan foydalanish kompaniyalar uchun osonrok yo‘l bo‘lib koldi. Ular dunyo bozorlariga xuddi o‘z zaxira bozorlari singari karar edilar. Globallashtirish kompaniyalar uchun yangi bozorlarni egallash va ishlab chikarishni global, joylashtirish bo‘yicha yangi imkoniyatlarni ochib beradi. Shu bilan birga bu jarayon bir kancha xavf-xatar xam tug- diradi. Chet eldan Buyuk Britaniya bozorlariga kirib kelgan yangi kompaniyalarning zarbasiga juda kam sonli Buyuk Britaniya bozorlari bardosh bera oladi. Ozik-ovkat, tamakini va yaxna ichimliklar kabi iste’mol sektorlarida butun dunyo bo‘yicha o‘z tovar belgilarini sotuvchi yirik guruxlar mavjud bo‘lsa pivo ishlab chikarish sektori esa uziluvchanlik xususiyatiga ega edi. Lekin shunga karamasdan 1990 yillarning oxirida chet eldan bir kancha xaridorlar xaridlar kildi va bu soxada siljish kuzatildi. Jaxon darajasida pivo

ishlab ikarishni xoxlovchi kompaniyalar "Yunilever", "Filipp Morris", "Koka- Kola" kabi masshtab, sotuv xajmiga ega bo‘lgan tovar belgilarini kidira boshlashdilar. Konsalidatsiya jarayoni juda sust kechdi, chunki pivo ishlab chikarish sanoati iste’mol tovarlari tijoratida eng kadimgilaridan xisoblanadi. Pivo ichimligi 6000 yildan beri mashxur bo‘lib, bu ichimlik bijgitilgan solod urugidan tayyerlanganligi va juda yokimli mazaga ega bo‘lganligi xammaga ma’lum edi. 19 asrdagi ishlab chikarish sanoati 20 asrga kelib oila boshkaruvidagi milliy kompaniyalarga aylandi. Juda ko‘plab yirik bozorlarda sotish ulushi 3/4 bo‘lgan kompaniyalar faoliyat ko‘rsatadi, kolgani esa xududiy yoki maxalliy pivo ishlab chikaruvchilar ko‘lida kolgan edi. "Xaynike" va "Karisber" kabi kichik mamlakatlarning ba’zi bir pivo ishlab chikaruvchilari o‘zlarining o‘sish imkoniyatlari o‘z bozorlarida yetarli emasligini xisoblab, chet el bozorlariga murojaat kilindi. "Xaynike" firmasining boshkaruv raisining ta’kidlashicha: "Bu sanoatda juda kuchli maxalliy vorislik mavjud. Odamlar uz maxalliy pivo ishlab chikarish sanoati bilan ajralib turadilar, bu esa uz navbatida pivoni turli xil vositalar va elektron maxsulotlardan farklanishiga olib keladi». Boshka bozorlarga pivoni kiritishga teskari ta’sir ko‘rsatuvchi omil - bu uning nobud bo‘lishi. Shu bilan birgalikda davlat tomonidan keyingi konsentratsiyaga yo‘l ko‘yilmasligi va davlat korxonalarida sotuvning sustligi sababli yirik bozorlarda o‘sish istikbollari cheklangan edi. O‘sishga intiluvchi kompaniyalar uchun kommunizmning parchalanishi natijasida oxirgi 10 yil ichida eksport kiluvchilar uchun vujudga kelgan davlatlarning yangi ekvivalentlarida faoliyat kursatish yaxshirok imkoniyatlarni ochib berdi. Daromadlar darajasi va yoshlar sonining oshishi natijasidagi va juda tez sur’atlarda yangi davlatlarda mashxur bo‘lib koldi. Ba’zi bir pivo ishlab

chikaruvchilar ushbu talabni kondirish asosida boshkalardan ancha ustun bulib koldi. "Xaynike" firmasi uz navbatida tovarining 91% ni tashki bozorlarda sotadi, "Karisber" uchun bu ko‘rsatkich 85 % ni tashkil kildi. Lekin dunyodagi eng yirik pivo ishlab chikaruvchi va dunyo bozorining yarmini egallagan magnot "Anxauzer-Bush" AKShdan tashkarida fakatgina 15% maxsulotini sotishga muvaffak bo‘ldi. "Anxauzer-Bush" farovon davlatlarga yo‘naltirilgan tanlangan yondashish asosida "Badvayzer" va «Bad Kayt» kabi liderlik markalarida maxsulotni tashki bozorlarga sotish asosida kengayish yo‘lini tanladi. Bunday bozorlarda pivoning sotish xajmi sekin o‘sishi kuzatildi, lekin yosh pivo iste’molchilari o‘z maxalliy pivolaridan "Bod" kabi xalkaro tan olingan markalariga o‘ta boshladilar. Boshka pivo ishlab chikaruvchi kompaniyalar esa shu soxadagi kompaniyalarni sotib olib, ularning o‘sishlari uchun operativ imkoniyatlaridan foydalanib globallashib bordilar. Avvalgi kommunistik davlatlarda esa bu jarayon xususiylashtirilgan pivo ishlab chikaruvchi korxonalarni sotib olish, ularni ishlab chikarish jixozlarini zamonaviylashtirish va maxaliy markani ochish uchun garb marketing tajribasidan foydalanish asosida amalga oshirildi. Ushbu yondashuvni Janubiy Afrika pivo ishlab chikaruvchi kompaniyalari ko‘lladilar. 4. Ijtimoiy o‘zgarishlar. Ijtimoiy o‘zgarishlar keng soxani o‘z ichiga oladi. Buyuk Britaniyada xaridorlarning xatti-xarakatida sezirarli o‘zgarishlar amalga oshdi. Bugungi kunda axlokiy va ekologik muammolar muximdir, yosh strukturasidagi o‘zgarishlar esa strategik karorlarga ta’sir ko‘rsatadi. 5. Texnologiya.

Oxirgi bir necha yillar davomida juda kup texnologik innovatsiyalar amalga oshirilib, ular birgalikda menejment va strategiyaga o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Mikroprotsessorlarning rivojlanishi va ularning boshka texnik maxsulotlarda ko‘llanilishi yangi maxsulotlarni yaratib, barcha funksional soxalarda jarayonlarni revolyutsion o‘zgarishlariga olib keldi. Kompyuter yordamida dizayn va ishlab chikarish maxsulotni rivojlantirish xarajatlarini kamaytirib, moslashuvchan operatsion tizimlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. Optik tola texnologiyasi kommunikatsiyalar tizimi texnologiyasini rivojlantirishga olib kelib, elektron ma’lumotlar bazalari va moliyaviy bozorlarda 24 soatlik global savdo olib borish imkoniyatini yaratdi. Ma’lumotlar bazalarining keng ishlatilishi tashkilotlar imkoniyatlarini kengaytirib, yangi bozorlarni aniklash uchun imkoniyat yaratdi. Masalan, yakinda sotilgan uylar tugrisida ma’lumot uylarning kiymati to‘grisidagi axborot bilan takkoslanishi kerak, chunki sugurta kompaniyalari u yerga sugurta polislarini yuborishlari kerak. Xalkaro kommunikatsiyalar sputniklarning rivojlanishi bilan yanada ilgarilab bordi. Past narxlarda xalkaro tashuvlarni amalga oshiruvchi Djambo Djetning rivojlanishi dunyo buyicha masofalarni yakinlashtirdi. Kompozitsion mate- riallarning yaratilishi samolyotlardan boshlab, lezviyalargacha ko‘pgina (industrial) sanoat materillarni kayta dizayn kilish imkonini yaratdi. Bu o‘zgarishlar ko‘rilishi va injiniring soxalariga xam kirib bordi. Lazerlarning paydo bo‘lishi axborotlar bilan ishlash imkoniyatlarni kengaytirdi. Shu bilan birga lazerlar yangi industriyalarni shakllantirib, eskilarini tubdan o‘zgartirdi. Gen injiniriyasi rivojlanishi ozik-ovkat va formatsevtika soxasidagi katta o‘zgarishlarga olib keldi. Genetikadagi siljishlar inson kasalliklarining genetik asosi to‘grisida yangi ma’lumotlarni keltirib chikardi. Bu esa o‘z navbatida olimlarga ushbu kasalliklarning kimyoviy

asosini anikrok anglash va ularga karshi dorilarni tavsiya kilishini yengillashtirdi. Natijada, farmatsevtika maxsulotlvrini rivojlantirishida yangicha yondashuvga, tadkikot xarajatlarining kamayishiga va ba’zi bir tayanch soxalarining rivojlanishiga olib keldi. Tadkikot xarajatlarining patligi va tarmokning yukori daromadliligini ko‘rib, ko‘pgina korxonalar ushbu tarmokga kirishishga intiladilar. Vakt utishi bilan rakobat darajasi o‘sib, daromad pasayishi kuzatiladi. Bundan ko‘rinib turibdiki, bugungi kunda oxirgi 30 yil davomida texnologik o‘zgarishlar ta’siri bulmagan biror-bir tarmok yo‘k. Keyingi 30 yil ichida bu jarayon takrorlanmasligiga kim kafolat bera oladi ? Shuni asos bilan aytish mumkinki, o‘zgarishlar sur’ati va tempi kuchayadi. Yangi maxsulot va jarayonlar takomillanib boradi, chunki ularning tarkibiga yangi kutilmagan texnologiyalar kira boshlaydi. Texnologiyalarni optimallashtirishi jarayoni. Korxonalar uchun texnologik o‘zgarishlarni oldindan aytishi yoki rejalashtirish murakkab bo‘lishiga karamay, bu jarayon xususida bir kancha anik umumlashtirishlarni aytish mumkin. Ko‘p bosma mashinalaridan boshlab, xozirgi zamonaviy Vord protsesining rivojlanishi jarayoni bunga yorkin misol bo‘la oladi. Personal kompyuterlarning rivojlanish tarixi texnologik progress jarayonini umumlashtirishga imkon beradi. Texnologik uzgarish 6 ta xarakteristikaga ega: 1. Bor texnologiyalarni birlashtirish. 2. Domenant dizaynning roli. Domenant dizayn va bozor sharoitlarini o‘zgartirish. 4. Texnologik o‘zgarishlar tulkinlari. 5. Texnologiyaning kesishuv nuktalarida industrial liderlik. 6. Chet texnologiyalarning bostirib kelishi.

1. Bor texnologiyalarni birlashtirish. Yangi texnologiyalar ko‘pincha bor texnologiyalarni va kuvvatlarni birlashtirishidan paydo bo‘ladi. Masalan, elektron yozuv mashinkasi mexanik yozuv mashinkasi bilan elektromotorning birlashganligidan paydo bo‘ladi. Birinchi yozuv mashinkasi bir kancha mexanik texnologiyalar, ya’ni tikuv mashinkasi va telegrafinaning birlashmasidan xosil bo‘ldi. Personal kompyuter - tranzistor, vinchester, televizion monitor va klaviatura kabi boshka tarmok komponentlaridan tuzilgan. Avtomobilning asosiy modelini ishlab chikarish uchun xam bir kancha texnologiyalar kerakligi bilan xarakterlanadi. Birgina ichki dvigatel asosiy texnologiyalarning maxsuli xisoblanib, olovni yokish uchun elektronika, benzin va xavoning portlashini ta’minlash uchun kimyoviy texnologiya va shinalarning xarakatini ta’minlash uchun porshen va uzatish kurilmasining tizimini rejalashtirish uchun mexanik texnologiya zarur. Motordan tashkari temir, chugun, mashinani buyash, yoruglik bilan ta’minlash va boshkalar uchun kanchalab texnologiyalar kerakligiga amin bulamiz. Yangi maxsulot va jarayenlar mavjud bo‘lgan texnologiyalarning birlashishi asosida yaratilishi natijasida ularning natijasi to‘grisida oldindan aytish kiyin bo‘ladi. 2. Dominant dizaynning roli. Yangi maxsulotlarni rivojlanishida dizayn tajribalarning dastlabki davrini ko‘ldan boy bermaslik kerak. Xaridorlar va ishlab chikaruvchilar yakuniy domenant dizaynini kelishib oladilar va keyingi rivojlanishlarda dizayn saklab kolinadi. Yangi yirik o‘zgarish bulmaguncha bu dizayn ishlatiladi. Masalan, dastlabki yozuv mashinkalarida "Andervud №5" domenant dizayn bo‘lgan. Oxirgi 25 yil ichida sezilarli o‘zgarishlar kiritilmagan. Yoki personal kompyuterlar uchun «IBM PC» (1981 yilda ishlab chikarilgan ) domenant dizayn rolini o‘ynagan. Shu narsa kizikarli, domenant dizayn eng yaxshi

dizayn emas, lekin kabul kilingan dizayn bulib xizmat kiladi. Masalan," IVMRS " texnik jixatdan " EPPL " (ARRIYE) modelidan orkada edi, yoki "Soni" SONY) kompaniyasi o‘zining texnik ustunligiga karamay "Vetamans" (BETAMAX) video kassetasiga o‘xshagan kassetani ishlab chikara olmasdi. Texnologik tomondan bir oz orkada bo‘lgan maxsulotlarning dominant dizayn bo‘lishining bir necha omillari mavjud. Bu maxsulotning xakikiy kiymati, innovatorlik kuchining mavjudligi va bozorda kabul kilishi bilan boglik. Dominant dizayn va bozor sharoitlarining uzgarishi. Dastlabki tajribalar vaktida domenant dizayn o‘rnatilganiga kadar kupgina firmalar o‘zlarining rakobatchi maxsulotlari bilan bozorga kirishga xarakat kiladilar. Dominant dizayn o‘rnatilgandan keyin, ushbu dominant dizaynni ishlab chikarmayotgan korxonalar chetda kolib ketib, tarmok yanada konsentratsiyalashadi va domenant dizayn atrofida maxsulotlar ishlab chikarish boshlanadi. 4. Texnologik uzgarishlarning tulkinsimonligi. Texnologik o‘zgarishlar odatda to‘lkin sifatida keladi. So‘zlarni kogozda yozish va saklash 125 yildan beri davom etayapti. Bu davr davomida yozuvning yangi yo‘llari ixtiro kilindi. Ularning xar biri yangi texnologiyaga asoslangan va shuning uchun firmalardan turli kobiliyatlarni talab kiladi. Texnologiyalarning kesishuv nuktalarida industrial liderlikning o‘zgarishi. «Remington» kompaniyasi, liderlikni ko‘ldan boy berib, bozorga kompyuterda yozuv bo‘yicha yangilik kiritgan "Andervud" (Underwood ) bu liderlikni ko‘lga kiritdi. Bu kompaniya liderlikni 30 yil davomida sakladi, so‘ngra texnologik o‘zgarishlar natijasida IBM kompaniyasi tomonidan bozordan sikib chikarildi va autsayderga aylantirildi. Ushbu tarixiy xodisaning kizikarli tomoni shundaki, sonli revolyutsiyadan keyin xam IBM liderlikni ko‘ldan boy bermadi. Shuni

asos bilan aytish mumkinki, IBM bu personal kompyuterlar uchun muxim innovatsiyalar, ya’ni "yumshok" texnologiya va mikroprotsessorlarning yagona tarkatuvchi bo‘lib xisoblanadi. Bu soxada "yumshok" kompyuter texnologiya va mikroprotsessorlarni ishlab chikaruvchi Maykrosoft va Intel xakikiy liderlar sanaladi. Internet. 20 asrning eng yirik o‘zgarishlaridan biri bu Internetning rivojlanishi bo‘ldi. Internet 1970 yillarda dastlabki ko‘rtaklari paydo bo‘ldi, ya’ni xarbiy loyixalarni amalga oshirishga imkon beruvchi akamedik va tadkikot institutlarning xamkorlikda ishlashini ta’minlovchi tizimni yaratish ustidan ish olib borgan Vinton Seror (Vinton Cerf) va boshkalarni ta’kidlash zarur, Internetning sommersiolizatsiyalashuvi 1990 yillarning urtalaridan boshlandi, va ayni shu vaktdan boshlab, Internetda ishlashning xakikiy afzalliklari ma’lum bo‘ldi. Shu vaktdan boshlab, Internetning va Dunyo o‘rgimchagining (World wide web)ning doimiy o‘sishi kuzatildi. Veb-brauzer (Web Browsers) kabi instrumentlar yordamida Internet 4 yil davomida fakatgina akademik institutlar birlashtiruvchi arkonli tizimdan 50 millionli foydalanuvchi global informatsion tizimga aylandi. 1999 yilga kelib bu son 160 milliongacha yetdi. Texnologik o‘zgarishlarning xarakterli xususiyatiga doir kompyuterning rivojlanishda juda ko‘plab misollarni uchratish mumkin: Bor texnologiyalarni birlashtirish. Kompyuter, telefonlarda fiksirlangan chiziklar, shuningdek, mobil va ma’lumotlarni solishtirishning nisbati. Dominant dizaynning roli. Kompyuter va texnologiyalardagi alokalar - bu 21 asrning birinchi yillarda davom etuvchi jarayondir. Texnologik o‘zgarishlar to‘lkinlari. Buni juda murakab texnologik boglanishga ega bo‘lgan Internetni rivojlanishi misolida aytish mumkin . Mulokot extiyoji va informatsiyani uzatish inson paydo bulgandan beri juda muxim va zarurdir.

Internet yangi texnologiyalarga asoslangan eng asosiy siljishlardan bo‘lib, katnashuvchilardan spetsifik imkoniyatlarni talab kiladi. Industrial lidershn 1990 yillarning oxirida muxokoma kilingan edi, potensial aloka tizimini baxolashda kompyuter texnologiyalarining lideri "Maykrosoft"ning boshlangich kadamlari sekinligi bilan kizikarli zdi . Internet korxona faoliyatini yangicha yuritishning kuplab usullari bo‘yicha katta potensialga ega. Kuyida ba’zi bir tayanch soxalar keltirilgan. - Elektronli sotuv: Internet orkali tovar yoki xizmatlarni iste’molchilarga sotish. Bu soxa juda katta ommaviy dikkatni jalb kilgan bo‘lsada, ko‘plab maxsulotlarni ushbu tarmok orkali sotishning muammolari mavjud edi . Masalan, oxirgi maxsulotlarni yetkazish, to‘lovlarni boshkarish, sotuvdan oldin iste’molchilarning maxsulot bilan fizik kontaktda bo‘lishi kabi zarurat koladi. Musika, moliyaviy xizmat va axborot kabi maxsulotlarni sotish muvaffakiyotlirok kechadi, shu bilan birga auksion, bayram yarmarkalari, xavo yo‘llari samolyotlaridagi o‘rinlar, mexmonxonadagi joylar tarmok orkali osonrok boshkariladi. Yangi firmalar uchun tarmokga kirish imkoniyati osonlashadi, iste’molchilar uchun esa narxlar va maxsulot turlarini takkoslash imkoniyati yaratiladi. Bundan tashkari, ishlab chikaruvchi va iste’molchilar o‘rtasida yakin alokalar o‘rnatiladi. Imkoniyat bo‘lsa, yirik kompaniyalar Internetdan voz kechmasligi kerak. Yukori o‘rnatilgan narxli chakana iktisod ma’lum bir darajadagi sotish xajmiga ega bo‘lishi kerak. Chakana savdo-sotik bilan shugullanuvchi "Tayz Ar As" (toys r us ) va boshka shunga o‘xshash firmalarda Internet orkali savdo-sotik kuchlarini rivojlantirish edi. Kompaniyalar o‘z imkoniyatlarini shirinlik orkali tez kengaytirishi mumkin, lekin ko‘pgina xollarda ushbu sheriklikni boshkarish katta axamiyatga ega bo‘ladi. Bizneslarning ( tashkilotlarning ) o‘zaro mulokotda bo‘lishi. Iste’molchiga oxirgi maxsulotni sotishda Internetdan foydalanishga katta e’tibor

berilsa, xakikatda esa Internet orkali savdo-sotik faoliyatining 80% ini Biznesdan-biznesgacha turi tashkil kiladi. Bu ajablanarli xol emas, chunki umumiy savdo-sotik faoliyatining 80% turli xil bizneslar urtasida amalga oshiriladi: turli xil bineslardan tashkil kilingan yetkazib berishning uzok zanjirida oxirgi iste’molchi oxirgi zveno bo‘lib koladi. Biznes soxalari bir-biri bilan doimo mulokotda bo‘ladi. Avtomobil kabi murakkab maxsulotni ishlab chikaruvchi kompaniya boshka ko‘plab ta’minotchilardan komplektlangan kismlarga xam buyurtma beradi. Ta’minotchilarga maxsulotning mikdori, spetsifikatsiyasi, yetkazib berish muddatlari, vakti to‘grisidagi axborot yuklatiladi. Xakikatda esa, jarayon murakkabligi, kommunarxiya muammolari katta xarajatlarni keltirib chikarish mumkin. Bunday xarajatlarni iktisodchilar ishbilarmonlik xarajatlari deb ataydilar. Agar bu xarajatlar juda yukori bo‘lsa, unda firma tarkibiy kismlari o‘zi ishlab chikarishga o‘tishi kerak. Internet korxonaning ishbilarmonlik xarajatlarini keskin kamaytirish imkoniyatiga ega. kompaniyalarning kompyuterli aloka bo‘limlari ishonchli kompyuter texnologiyalarini ishlatgan xolda bir-biri bilan doimiy ravishda mulokotda bo‘lish imkoniyatini beradi. Doimiy ravishda yangi, detallni axborot bilan almashish mumkin. Bu esa o‘z navbatida operatsiyalarning samaradorligini oshiradi. Ish xarajatlarining kamayishi kompaniyalarning o‘zida ishlab chikarishdan ko‘ra, bir-biri bilan xamkorlik kilishni osonlashtiradi. Bugungi kunda kompaniyalarning bir-biri bilan savdo-sotik ishlarini olib borishga ko‘maklashadigan birjalar juda tez sur’atlarda rivojlanib bormokda. Balikdan boshlab, chugungacha maxsulotlar sotilishi mumkin. Bu xam uz navbatida kompaniyalarning ortikcha kidirishi ishlaridan ozod kilib, ularning xarajatlarini pasaytiradi.

6. Kiskacha bayon. Keng muxitdagi o‘zgarishlar tashkilotlar va ular faoliyat ko‘rsatadigan tarmoklarga ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu keng tashki olimlarni 4 guruxga ajratishi mumkin: siyosiy, iktisodiy, ijtimoiy va texnologik. Bozorga ta’sir ko‘rsatuvchi siyosiy o‘zgarishlarga kommunizmning parchalanishi va Buyuk Britaniya bosh mafkurasidagi o‘zgarishlar yorkin misol bo‘la oladi. Talab darajasi, valyuta kurslari, yalpi ijtimoiy maxsulot darajasining oshishi kabi iktisodiy o‘zgarishlarning to‘lkinlari bozorga to‘gridan- to‘gri ta’sir ko‘rsatadi. Ba’zi bir tarmoklar yoki strukturasining salomatlikka, tabiatga nisbatan munosobatning o‘zgarishi kabi ijtimoiy omillar ta’sir ko‘rsatadi. Texnologiyadagi o‘zgarishlar ko‘plab tarmoklarga katta ta’sir ko‘rsatishi mumkin, shuning uchun tashkilotlar uchun ishda texnologik rivojlanish jarayonidagi o‘zgarishlarning asosiy omillarni bilishi talab etiladi. Chet el texnologiyalarning kirib kelishi. Avvalgi davrda yozuv mashinalari mexanik texnologiyalarga asoslangan edi. Turli xil elektron texnologiyalarning kirib kelishi katta revolyutsion o‘zgarishlarga olib keldi. Keyinchalik ularning o‘rniga kompyuter texnologiyalari kirib keldi. Bu texnologiyalarning barchasi tashkaridan olib kirilgan yangi texnologiyalar edi. Shuning uchun IBM kompaniyasidan tashkari tanishish uchun mas’ul kompaniyalar tarmok tashkarisidan kirib kelgan.

O'xshashlar

Bevosita tashki muxit

Tashkilot ichki va tashki muxiti.

Tashki iqtisodiy faoliyat soxasiga chikish sharoitlarini tanlash metodologiyasi

Strategiya tabiati va strategik fikrlash.

Bozor iqtisodiyotida menejment.