Bozor iqtisodiyotida menejment. - Iqtisodiyot - Referatlar

Bozor iqtisodiyotida menejment.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.5 KB

Ko'chirib olish

Bozor iktisodiyotida menejment. Reja: 1. Menejment tushunchasi va moxiyati. 2. Menejment maksadlari. 3. Murakkab tashkilotlarning umumiy tavsiflari.

MENEJMENT TUSHUNCHASI VA MOXIYATI . Bozor munosabatlariga utayotgan iktisodiyotni boshkarish tizimini tubdan kayta kurish – mamlakatimizda utkazilayotgan isloxotlarning muxim yunalishlaridan biridir. Yangi shart-sharoitlarga tushib kolgan korxona uchun bu juda katta axamiyatga ega. Tovar – pul munosabatlari obyekti bulib, iktisodiy mustakillikka va uz faoliyati natijalariga tulik javob berish xukukini egallagan korxona, shunday boshkarish tizimini shakllantirishi kerakki, buning natijasida yukori ish samaradorligiga, rakobatbardoshlikka va bozordagi mustaxkam xolatga erishsin. Menejment – bu bozor iktisodiyoti rivojlanishi talablariga tulik javob beradigan boshkarishning bir turidir. Boshkarish ishlab chikarish va jamiyat rivojlanishidagi murakkab tadbir sifatida kup omillar bilan xarakterlanadi. Fark yana texnologik, ijtimoiy – psixologik va boshka rivojlanish darajalari bilan xam aniklanadi. Boshkarish kichik va yirik biznesda xam farklanadi. Menejment kup kirralidir: iktisodiy, siyosiy, ijtimoiy, moliyaviy, falsafiy, psixologik, texnik, tashkiliy. Insonlar faoliyatini boshkarish professional-menejerdan yuksak san’atni, u tomonidan kullaniladigan usul va uslublarning keng tuplamini, boshkarish va tadbirkorlik malakalarini talab etadi. Menejment – bu bozor iktisodida amal kilayotgan korxonaning optimal xujalik natijalariga kup turli menejment mexanizmining ijtimoiy – iktisodiy tamoyillari, funksiyalari va uslublarini kullash asosida erishishga yunaltirilgan aloxida kasb faoliyatidir. Menejment korxonada odamlar ishini tashkil kilish bilan boglik bulgan faoliyat soxasini xam bildiradi. Bu samarali boshkarish imkoniyatlari urganiladigan bilimlar soxasidir.  Zamonaviy menejment uchun kuyidagilar xarakterli:  Ishlab chikarishning va umuman biznesning samararadorligini oshirishga muntazam intilish;

Firmaning bozordagi faoliyati oxirgi natijalariga javob beradigan shaxsga erkin karor kabul kilishni ta’minlaydigan keng xujalik mustakilligi; Bozor xolati va tashki muxit uzgarishlaridan boglik ravishda maksadlar va dasturlarga doimiy tuzatishlar kiritish; Rejalashtirilgan pirovard natijaga erishishga faoliyatni karatish; Kup variantli xisoblar uchun zamonaviy informatsion bazani kullash; Joriy rejalashtirishdan perspektiv rejalashtirishga utishda rejalashtirish funksiyalarini uzgartirish; EXM dan maksimal ravishda foydalanish; Boshkarishda kompaniyaning xamma xodimlarini jalb etish; Uzgarishlarni kuzda tutish, uzgaruvchan karorlar asosida boshkarishni amalga oshirish; Innovatsiyalarga e’tiborni kuchaytirish; Xar bir boshkarish karorlarini chukur taxlil kilish; Okilona tavakkal kilish va tavakkalni boshkarish kobiliyati; Marketing rolini tayanch darajasigacha kutarish. Menejmentning vazifasi avvaliga xoxishni imkoniyat darajasiga keltirib, sung esa uni xakikatga aylantirishdan iboratdir. «Menejment» termini turlicha talkin kilinadi. Uning kuyidagicha umumiy tarifini keltirish mumkin: menejment – bu xujalik yuritish samaradorligini oshirish, bozor extiyojlari xamda umuman jamiyat extiyojlarini kondirish, foydani oshirish maksadida dasturli-maksadli boshkarish, ilmiy-texnik ishlanmalarni prognozlash xamda joriy va istikbolli rejalashtirish, ishlab chikarishni tashkil etish, maxsulot va xizmatlarni sotish tizimi xisoblanadi. Menejmentda ikki muxim soxa mavjud – marketing va innovatsiya. Innovatsiya – bu yangi tovarlarni, xizmatlarni, texnologiyalarni va boshkarish jarayonlarini yukorirok sifatda ishlab chikishdir.

Menejment oxirgi natijalarga erishish uchun xamkorlikdagi faoliyatni muvofiklashtirish maksadida aloxida odamlarga yoki jamoaga tizimli ta’sir kursatishni ta’minlaydi. Menejmentning asosiy instrumentlari – bashoratlash, rejalashtirish, tashkil kilish, nazorat, muvofiklashtirish, faollashtirish va odamlarni motivlashtirish. MENEJMENT MAKSADLARI. Menejmentning asosiy maksadlari: bashoratlash, rejalashtirish va biznesning kuzlangan natijalariga erishtirish. Menejerlarning vazifasi mavjud bulgan moddiy resurslar asosida iste’molchilar extiyojini xisobga olib tovar va xizmatlar ishlab chikarishni tashkil kilish, firmaning foydaliligini, ishlab chikarish jarayonini ratsional tashkil kilish orkali bozorda uning barkaror mavkeini ta’minlash, ilmiy-texnika bazasini rivojlantirish, kadrlar saloxiyatidan samarali foydalanish xisoblanadi.  Buning uchun kuyidagilar zarur:  Texnologik kayta kurish va ishlab chikarishni avtomatlashtirishni amalga oshirish, yukori malakali ishlovchilardan foydalanishga utish;  Xodimlar ishini ragbatlantirish;  Firmaning samarali faoliyati ustidan doimiy nazorat kilish, barcha bulinmalar ishini muvofiklashtirish;  Yangi bozorlarni doimiy izlash va uzlashtirish. Menejerlarga firmaning rivojlanish maksadlarini aniklash, ustuvor vazifalarni, ularni amalga oshirish tartibini belgilash, firmani rivojlantirish strategiyasini ishlab chikish, kuyilgan vazifalarni muddatida bajarish tadbirlari tizimini tayyorlash, zarur bulgan resurslarni va bushlikni tuldirish manbalarini baxolash, belgilangan topshiriklarni bajarish ustidan nazoratni kuchaytirish va odamlarni samarali boshkarish kabi masalalarni yechishga tugri keladi.

Bozorda samarali xarakat kiladigan menejer boshkarish jarayonining xamma shakllari va boskichlari birligini ta’minlaydi. Menejment uchun umumiy va maxsus maksadlar xarakterli. Umumiy (strategik) maksadlar butun firmaning rivojlanish konsepsiyasini aks ettiradi. Maxsus maksadlar esa, umumiy maksadlar chegarasida firmaning asosiy faoliyat turlari buyicha tuziladi. Maksadlarning obyektivligi «minimum xarajatlar – maksimum samaradorlik» tamoyili bilan aniklanadi. Tashkilotlar muvaffakiyati avvaliga osonlikcha talkin etilishi mumkin, lekin keyinchalik isbotsiz yoki xato bulib kolishi xam mumkin. Biz menejmentni urganishni uning paydo bulishiga sabab bulgan tashkilot tushunchasini urganishdan boshlaymiz. Tashkilot degani nima va nima uchun uni boshkarish kerak? Tashkilot deb xisoblanishi uchun gurux kuyidagi talablarga javob berishi kerak: 1. Guruxda xech bulmaganda uzini gurux a’zosi deb xisoblaydigan ikki kishining mavjudligi. 2. Guruxning xamma a’zolari uchun umumiy xisoblangan xech bulmaganda bir maksadning (kuzda tutilgan natija) mavjudligi. 3. Xamma uchun axamiyatga ega bulgan maksadga erishish uchun birgalikda ishlaydigan gurux a’zolarining borligi. Bu fikrlarni birlashtirib, biz muxim ta’rifga ega bulamiz: tashkilot – bu umumiy maksad yoki maksadlarga erishish uchun faoliyatini ongli ravishda muvofiklashtiradigan odamlar guruxi. Yukoridagi ta’rif, tugrisini aytganda, rasmiy tashkilot uchun tugrirokdir. Bundan tashkari norasmiy tashkilotlar xam mavjuddir. Ular uz-uzidan paydo buladi. Norasmiy tashkilotlar xamma rasmiy tashkilotlar ichida buladi va ularning

raxbari bulmasa xam, katta axamiyatga ega. Shuning uchun ularni aloxida bobda kurib utamiz. Tashkilot deganda esa, fakat rasmiy tashkilot kuzda tutiladi. MURAKKAB TASHKILOTLARNING UMUMIY TAVSIFLARI . Murakkab tashkilotlar uzaro uzviy boglik va bir-birini kullab-kuvvatlovchi bir kancha maksadga ega. Xamma murakkab tashkilotlar umumiy xususiyatlarga egadir. Kuyidagi bu xususiyatlar muvaffakiyatga erishish uchun nimaga tashkilotni boshkarish zarurligini tushunishga yordam beradi: 1. Resurslar. Xar kanday tashkilot natijaga erishish uchun resurslarni kayta ishlaydi. Bular mexnat, kapital, moddiy resurslar, texnologiya va informatsiya. 2. Tashki muxitdan bogliklik. Tashkilot tashki muxitdan tula boglik: xam resurslar sotib olishda, xam iste’molchilar bilan munosabatda. Tashki muxit termini iktisodiy sharoitlar, iste’molchilar, kasaba uyushmasi, xukumat konunlari, rakobatchilar, texnika va texnologiya va boshkalarni uz ichiga oladi. Bu omillar tashkilot ichidagi xamma ishlarga ta’sir etadi. 3. Gorizontal mexnat taksimoti. Agar, xech bulmaganda ikki kishi ishlasa xam, ular ishni uzaro bulib olishlari kerak. Kichik korxonalarda gorizontal mexnat taksimoti yakkol kuzga tashlanmaydi. Sanoat korxonalarida gorizontal mexnat taksimoti namunasi bulib, marketing va moliya, ishlab chikarish bulinmalari xizmat kiladi. 4. Bulinmalar. Murakkab tashkilotlarda gorizontal mexnat taksimoti bulimlarni yoki xizmatlarni tashkil kilish orkali amalga oshiriladi. Bu bulimlar umumiy maksadga erishish uchun ongli ravishda faoliyat kursatadi. Shunday kilib, murakkab tushkilotlar bir kancha uzaro boglangan tashkilotlardan va kupgina norasmiy guruxlardan iborat.

5. Vertikal mexnat taksimoti . Taksimotdagi ish tarkibiy kismlarga bulinishi sababli, kimdir bu ishni uning muvaffakiyatli bulishi uchun muvofiklashtirishi kerak. Shunday kilib, tashkilotda ikki turdagi mexnat taksimoti mavjud. Vertikal mexnat taksimoti xarakatni muvofiklashtirish buyicha ishning uzini bajarishdan ajralishini kursatadi. Boshka kishilar ishini muvofiklashtirish buyicha faoliyat boshkarish xisoblanadi. 6. Boshkaruvning zarurligi. Tashkilot uz maksadlarini amalga oshirishi uchun birinchi vazifa vertikal mexnat taksimoti vositasida muvofiklashtirilishi kerak. Shuning uchun boshkaruv tashkilot uchun muxim faoliyat xisoblanadi. Kup korxonalarda, ayniksa kichik korxonalarda, korxona egasi uzi boshkaruv ishi bilan shugullanishi mumkin. Lekin keyingi vaktlarda, yirik tashkilotlarda boshkaruv juda kup vaktni talab etadigan bulganligi uchun, aloxida faoliyat sifatida kurilishi kerak. Noboshkaruv va boshkaruv funksiyalari anik chegaralanishi zarur va raxbarlarning majburiyati va javobgarligi belgilanishi kerak. Raxbarlarning boshkarish faoliyatidagi umumiy omillarini kayd etamiz. Boshkaruv faoliyatining moxiyati. Raxbar ishi kup kirrali. U amalga oshiriladigan faoliyatning kiska muddatliligi, turli-tumanligi va fragmenliligi bilan xarakterlanadi. Gestning tadkikotlariga muvofik boshkaruv buyicha usta bir kunda 583 turli operatsiyalarini bajaradi. Raxbar roli – bu, Minsberg ta’rifi buyicha, «aloxida tashkilot yoki aloxida lavozim uchun mos bulgan ma’lum xatti-xarakat koidalari tuplami» xisoblanadi. Aloxida shaxs rol bajarish xarakteriga ta’sir kursatishi mumkin, lekin uning mazmunini uzgartira olmaydi. Minsberg raxbarning turli davrlarda va turli darajada uz zimmasiga oladigan 10 rolini ajratadi. U bu rollarni uch kategoriya chegarasida turkumlaydi:

shaxslararo rollar, informatsion rollar va karor kabul kilish buyicha rollar. Uning fikricha, rollar uzaro boglik va yaxlitni yaratishda uzaro xarakat kiladi. Shaxslararo rollar raxbarning tashkilotdagi mavkeidan kelib chikadi va uning odamlar bilan uzaro munosabati soxasini kamrab oladi:  bosh raxbar: xukukiy yoki ijtimoiy xarakterdagi majburiyatlarni bajaradi;  lider (sardor): motivlashtirish, ishlovchilarni faollashtirish, ishga kabul kilish va tayyorlashga javob beradi;  aloka soxasi: tashki alokalarni ta’minlaydi. Ushbu rollar raxbarni informatsiya tuplanadigan punktga aylantirishi mumkin va bu esa informatsiyani kayta ishlaydigan markaz sifatida informatsion rollarni bajarishga majbur kiladi. Raxbarning informatsion rollari: informatsiyani kabul kiluvchi: turli axborotlarni izlaydi va kabul kiladi; axborotni tarkatuvchi: tashkilot a’zolariga tashki va ichki axborotlarni yetkazadi; vakil: tashki alokalar uchun axborotni uzatadi. Shaxslararo va informatsion rolni uz zimmasiga olgan xolda raxbar karor kabul kilish bilan boglik bulgan rollarni xam bajaradi: tadbirkor; buzishlarni bartaraf etuvchi: tashkilotda buzilishlar buyicha buladigan xarakatlarni tuzatish uchun javob beradi; resurslarni taksimlovchi: tashkilotda mavjud resurslarni taksimlashda javobgar buladi; kelishuvlar olib boruvchi. Ana shu 10 rollar menejer ishining xajmi va mazmunini aniklab beradi. Xozirgi vaktda boshkarish adabiyotlarda boshkaruv funksiyalarini amalga oshirish sifatida karaladi. Shuning uchun boshkaruvning kuyidagi koidasi kabul kilingan: boshkaruv – bu tashkilot maksadlarini aniklash va ularga erishish uchun

zarur bulgan rejalashtirish, tashkil kilish, motivlashtirish va nazorat jarayonlari xisoblanadi. Boshkaruv funksiyalarini kengrok xolatda biz boshka mashgulotlarda kurib utamiz. Piter F.Druker (boshkaruv soxasidagi yirik nazariyotchi) boshka ta’rifni taklif etadi: Boshkaruv – bu tartibsiz ommani (olomonni) samarali maksadga yunaltirilgan va unumdorli guruxga aylantiruvchi maxsus faoliyat kurinishi. Xamma raxbarlar ma’lum rol va funksiyalarni bajarishsa xam, yirik korxonadagi raxbarlarning kupligi ularning xammasining fakat bir ishni bajarishini bildirmaydi. Xar bir raxbarning ishi chegaralangan. Ayrim raxbarlar uz vaktini xodimlar ishini muvofiklashtirishga sarflaydi, boshkalari esa uz navbatida boshka raxbarlar ishini muvofiklashtiradi. Shunday kilib, biz bevosita ishlovchilar ishini muvofiklashtiruvchi raxbar darajasigacha tushishimiz mumkin. Bunday vertikal mexnat taksimoti boshkarish pogonasini tashkil etadi. Korxonada lavozim asosida bir raxbar boshkasiga nisbatan kanday darajada turganligini aniklash mumkin. Korxona kulami (masshtabi) – bu boshkaruv pogonasini aniklovchi omillardan fakat biri xisoblanadi. Lekin optimal natijalarga kam pogonali boshkaruv orkali xam erishish mumkin. Boshkaruv pogonalarining soniga karab raxbarlarni uch kategoriyaga buladilar. Sotsiolog Talkott Parsans bu uch kategoriyani raxbarning tashkilotda bajaruvchi funksiyalari nuktai-nazaridan kuyidagicha buladi: Texnikaviy pogona (samarali ishlab chikarishni ta’minlashga karatilgan kundalik operatsiya va xarakatlar bajaruvchilar). Boshkaruv pogona (ular tashkilotning turli bulimlari faoliyatini muvofiklashtirishadi). Institutsional pogona (ular asosan perspektiv rejalar tuzish, maksadni aniklash, tashkilot va tashki muxit urtasidagi munosabatlarni boshkarish bilan shugullanishadi).

Boshkacha kilib, boshkaruv pogonalarini kupchilik tomonidan kabul kilingan kuyi, urta va yukori bugin raxbarlariga ajratish mumkin. Kuyi bugin raxbarlari – bu bevosita ishchilar ustida turadigan tashkiliy daraja. Kichik boshliklar ishlab chikarish topshiriklarining bajarilishini nazorat kiladilar va tugri bajarilayotganligi tugrisida axborot beradilar (usta, bulim boshligi, kafedra mudiri). Raxbarlarning kupi kuyi bugin raxbarlari va kup kishilar boshkarish faoliyatini shu tarika boshlaydi. Kichik boshliklar ishi urta bugin raxbarlari tomonidan muvofiklashtiriladi va nazorat kilinadi. Agar korxona katta bulsa, unda urta bugin ikki pogonaga bulinishi mumkin: yukori urta bugin va kuyi urta bugin. Urta bugin raxbarlariga dekan, filial direktori va xokazolar kirishi mumkin. Urta bugin raxbarlari yukori va kuyi bugin urtasidagi vositachi xisoblanadi. Ular yukori raxbarlar karor kabul kilishi uchun axborot tayyorlab, bu karorlarni konkret topshiriklar sifatidagi kulay shaklga aylantirib, kuyi buginga uzatadilar. Yukori bugin raxbarlari – oldingilarga nisbatan kam sonli. Ularga korporatsiya prizidenti, vitse-prezidenti, davlat arboblaridan ministrlar, rektorlar kiradi. Yukori bugin raxbarlari butun tashkilot uchun muxim boshkarish karorlarini kabul kilishga javobgar. Ular kabul kiluvchi karorlarga kup narsa boglik va bunday raxbarlar shuxrat kozonishi mumkin. Lekin bu ishning ogirligi xam, mas’uliyati xam katta. Buning asosiy sababi shundaki, yukori raxbar ishi anik yakunga ega emas va u xar doim xam ishning muvaffakiyatli tugatilganligini tasdiklab berolmaydi va doimo tavakkallik mavjud buladi.

O'xshashlar

Bozor iqtisodiyotida rejalashtirishning mohiyati va roli

Menejment texnologiyasi

Menejment usullari

Ijtimoiy menejment

Menejment usullari