Тантаналар, банкетлар, тўйларда хизмат қилиш - Iqtisodiyot - Referatlar

Тантаналар, банкетлар, тўйларда хизмат қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

194.5 KB

Ko'chirib olish

Тантаналар, банкетлар, тўйларда хизмат қилиш Режа: 1. Тантаналарда хизмат қилиш тартиби 2. Официантларнинг тўла хизмати билан ўтказиладиган банкетлар 3. Официантларнинг қисман хизмати билан ўтказиладиган банкет лар 4. Фуршет-банкет 5. Коктейл-банкет 6. Чой-банкети 7. Тўй-банкетларида хизмат қилиш

1. Тантаналарда хизмат қилиш тартиби Ресторанларда қабул маросимлари, юбилей, банкетлар, тўй ва бошқа тантаналар ўтказилади. Ташкил қилинади-ган банкетлар официантларнинг тўла ёки қисман ишти-роки билан амалга оширилади. Банкет фуршет, банкет коктейл, чой банкетлари бўлади. Булар кўпинча хорижий мамлакатларда ўтказилади. Банкет ўтказиш учун тайёргарлик ишлари буюртма қабул қилиш, тайёргарлик кўриш ва хизматдан иборат. Буюртма қабул қилиш. Банкетлар, тантаналар, тўйлар- га буюртма қабул қилиш якка ёки гуруҳ буюртмаларидан тубдан фарқ қилади. Бундай буюртмалар бир неча кун, ҳатто ой оддин берилади. Айнан белгиланган кун ресто-ран бўш бўлиши керак. Шунинг учун буюртмачи олдин-роқҳаракат қилиши мақсадга мувофиқдир. Бундай танта- нали кечалар ўтказишда фақат таом, ичимликларгина эмас, яна қатор масала ва тадбирлар бўйича келишиб олинади. Буюртма берувчи билан ресторан маъмурияти ўртасида оғзаки ёки ёзма қатор бандлардан иборат шартнома тузи-лади. Тажриба шуни кўрсатадики, буюртма бош офици-антга берилса, у билан келишилса, банкетлар, тантаналар муваффақиятли ўтади, чунки ресторандаги бутун хизмат жараёни унинг раҳбарлигида ўтади. Буюртма қабул қилиш- дан олдин бош официант буюртмачига зални кўрсатади, шароит билан таништиради, столлар қўйилиши режаси-ни келишиб олади. Энг ҳурматли меҳмонлар қаерга ўти-ради, бошқа меҳмонлар жойи қаерда — буларнинг ҳамма-си келишилади. Буюртмачи меҳмонлар айби билан синдирилган ёки ишдан чиқарилган идиш-анжомлар баҳосини прейскурант бўйича тўлаши шарт. Бунинг учун чек ёзиб берилади ва пул белгиланган тартиб бўйича кассага кирим қилинади. 2. Официантларнинг тўла хизмати билан ўтказиладиган банкетлар Бундай банкетлар дипломатлар йиғинларида, расмий қабул маросимларида ўтказилади. Дипломатик амалиётда қўлланиладиган протокол асосида меҳмонлар ресторан залига жойлаштирилади. Бироқ бундай

қабуллар фақат дипломатлар учингина деб қараш ресторан фаолиятини чеклаган бўлади. Ресторанларда ҳудди шундай меҳмонлар кутиш, уларга хизмат қилиш ҳамма учун эркиндир. Бун-дай банкетларда 8 дан 50 гача, баъзан эса 100 дан ортиқ одам қатнашади. Қуйида бу тантанани ўтказиш тадбирлари ҳақида сўз боради. Буюртма қабул қилиш. Бош официант банкет ташки- лотчиларидан буюртма қабул қилиб олар экан, энг аввал тантананинг санаси, соатини аниқлайди, меҳмонлар миқ-дори, тизими (жинси, ёши, миллати, касби)ни билади, тантананинг мақсади, умумий сарф қилинадиган пул сум- маси, ҳар бир кишига ҳисобланган чиқим, пул тўлаш шакли (нақц, кредит), таклиф қилинган ҳурматли меҳмонлар рўйхати аниқланади. Сўнгра бош официант буюртмачини зал билан таништиради, банкет ўтказиладиган жойни кўрсатади. Столларнинг қўйилиш тартиби, меҳмонларни ўтқазиш режалари келишиб олинади. Яна у хизмат қилиш жараёнида ким билан муносабатда бўлиш зарурлигини аниқлайди. Бош официант вазифасига яна қуйидагилар- ни аниқлаш киради: 1. Хорижий давлатларнинг турли элчихоналаридан меҳмонлар келадиган бўлса, ўша мамлакатлар байроқла-рини осиб қўйиш. 2. Ҳурматли меҳмонларни ресторанга таклиф қилиш. 3. Столларда микрофонлар бўлишини таъминлаш. 4. Оркестр керак бўлса, унинг дастури аникданади, ёзув учун магнитафон. 5. Банкет қатнашчилари учун шаҳарлараро ва халқаро телефон бўйича гаплашиш, расмга тушиш, пианино ва роялда чалиш имконияти туғдирилади. 6. Меҳмонлар тарқалиши оддидан машиналар чақириш учун микрофонлар қўйиш. Буюртмачи билан таомнома муҳокама қилинади, та-омларни бериш вақти ва навбати, хизмат қилиш жараё-нида танаффус ва меҳмонларнинг айланадиган жойлари ҳақида келишиб олинади. Банкет таомномасига 3—4 номли совуқ таомлар, ис-сиқгазак, бир-иккита иссиқ таомлар, ширинликлар, кофе, мевалар, ичимликлар киритилади.

Танаффус пайтларида қандай ичимликлар ва бошқа нарсалар бериш мумкинлиги ҳақида келишиб олинади. Бунинг учун танаффус қанча вақт давом этишини ҳам белгилаб олиш керак. Банкет таомномаси тузганда миллий таомлар ҳам қўши- лиши зарур. Таомномада қадаҳ кўтариш қайси таомлар олдидан бўлиши, қачон иссиқ газак, иссиқ таом ва ши-ринлик берилиши белгиланади. Таомнома бланки одатда тўрт нусхада босилади ва ишлаб чиқариш ҳамда буфет учун, бухгалтерия, бош официант, буюртмачига берилади. Бос-махонада чоп этилади, ҳажми 12x12 см бўлади. Таомно-мада бир неча совуқ газаклар, битта иссиқ, тушлик бан-кетларида шўрва, шунингдек, иккинчи иссиқ таом, ши-ринлик, мева, ичимликлар бўлади. Банкетнинг ҳар бир қатнашчиси учун таом ва ичим-ликларнинг таомнома карточкаси берилади, бу ўз навба-тида столни безатадиган бир манзара бўлади. Бу карточ-када фақат таом, ичимликлар рўйхатигина эмас, банкет тантанасининг мақсади ҳам қисқача баён этилади. Бан-кетда қатнашаётган хорижий меҳмонлар учун таомнома уларнинг тилларида ёзилади. Бу хусусий таомнома ҳар бир меҳмон олдида столда бўлади, меҳмонларнинг ҳар бири учун яна махсус карточка бўлади, унда уларнинг исми шарифи, унвони, лавозими кўрсатилади. Булар кичик та-релкалар ёнига қўйилади. Официантларни хизматга тайёрлаш. Бош официант хизмат қилиш, банкет дастурхонини тузаш, ясатиш, кофе столларини тайёрлаш, буфет маҳсулотларини олиш ва тай- ёрлаш бўйича официантларни тайёрлайди. Бош официант меҳнат тақсимоти тамойили асосида раҳбарлик қилади. 2— 4 меҳмонга битта официант хизмат қилади. Ёки бир официант таом келтирса, иккинчиси ичимлик олиб келади. Тажриба яна шу нарсани кўрсатадики, банкет 50—60 дақиқа давом этадиган бўлса, хизматни қуйидагича таш-кил қилиш мумкин. 12—16 меҳмонга 3 та официант хиз-мат қилади, иккитаси таомлар, биттаси ичимлик келти-ради. Ҳамма меҳмонларга баробар хизмат қилинади. Баъ-зи ҳолларда

тегишли миқдордаги меҳмонларга биргина официант хизмат қилади, ҳам овқат, ҳам ичимликлар би-лан ўзи таъминлайди. Бош официантнинг вазифаси — банкет ким ва нима муносабати билан ўтказилаётганини официантларга ту- шунтириш, банкет бошланадиган кун бош официант ҳамма официантларни йиғиб, банкет қачон бошланиши, меҳмон- лар сони, уларнинг таркиби (миллати, жинси, ёши) ҳақида ахборот беради. Меҳмонларни қабул қилиб олиш, жой- жойига ўтқазиш режалари билан таништиради, таом, ичим- ликлар таомномаси, банкет столлари ясатилиш хусусият-лари ҳақида кўрсатма беради. Буфетдан маҳсулотлар олиш. Бош официант ва офи- циантлар бригадири олдин тузилган буюртма бўйича ичим- ликлар олади. Хизмат бошланишига қадар ҳамма нарсани тахт қилиб қўйилади. Мебелларни жойлаштириш. Банкет ўтказишда мебел- лар қуйидагича ўрнатилади. Столлар, стуллар, кресло, яримкреслолар, официант учун ёрдамчи стол, сервантлар қўйилади. Агар буюртма берилишида айтилган бўлса, кофе учун алоҳида зал тайёрланади ва шунга мосланган стол, стул, кресло, яримкресло, диван қўйилади. Ресторанда ҳамма вақт ҳам тегишли банкет столлари бўлавермайди. Булар одатдаги квадрат столлар билан алмаштирилиши мумкин, чунки бундай столлардан хоҳлаган банкет стол- лари ясаш имкони бор. Агар банкет қатнашчилари унча кўп бўлмаса, думалоқ стол атрофига ўтқазиш лозим, бу анча қулай, ҳамма қатнашчилар бир-бирларини кўриб турадилар, бундай стол-ларга 8 дан 25 кишигача жойлаштириш мумкин. Алоҳида залда кофе тарқатишда думалоқ ёки чўзинчоқ столлардан фойдаланиш тавсия этилади, буларга 19—12 меҳмон сиғиши мўлжалланади. Банкет столларини жойлаштиришда залнинг майдони ҳисобга олинади, унинг сиғими, банкет иштирокчилари-нинг микдори, ейна-эшиклар жойлашуви, устунлар, твк-чалар мавжудлиги назарда тутилади. Стелларни бир қатер, бир-бирига параллел килиб қўйиш мумкин. Бунда ҳу»-матли меҳмонлар учун алвҳида жой ажратилади. Энг му-ҳими шундаки,

залдагиларнинг бирентаси ҳурматли меҳ-монларга орқа томени билан ўтирмасин. Бу ҳақда бош официант ғамхўрлик қилиши керак. Ўринларни режалаш-тирганда буюртмачи билан келишиб олиш керак. Айниқ-са, хорижий меҳмонлар, туристлар зиёфатида ўша мамла-катларга хос удумлар қўлланилиши мақсадга мувофиқдир. Банкет столлари эни бўйича бир текис, тўғри туриши учун майда-чуйда нуқсонларни ҳам тугатиш керак. Бу- нинг учун стол оёқлари остига тегишли нарсалар тиқишти- риш керак. Столларни бир-бирига зичлаб қўйиш билан ҳам бунга эришиш мумкин. Айниқса, ҳурматли меҳмонлар ўтирадиган столларга эҳтиёт бўлиш керак. Меҳмон столи билан кўндаланг қўйил- ган асосий столлар орасида 1—2 м ли йўлак бўлиши за-рур. Ҳурматли меҳмонлар учун стол фақат бир томондан ясатилади, унинг эни энсизроқ бўлади, лекин 70 см дан кам бўлмаслиги керак. Залда банкет столларидан ташқари ёрдамчи столлар, сервантлар девор ёнларига, бурчаклар, устунлар атрофига қўйилади. Улар идиш-анжомлар ва ичимликлар қўйишда фойдаланилади. Буларнинг сони зал майдонига боғлиқ. Битта ёрдамчи стол ёки сервант 12—15 кишига хизмат қилиш учун етади. Официантлар столлар атрофига стул ва креслолар қўйиб чиқади, стуллар мижозларнинг стол томон ўтишида хала-қит бермаслиги керак. Сўнгра официантлар столларни тўғрилайди ва дастурхон ёзади. Столларга дастурхон ёзилиши. Аввал столлар устига қалинроқ юмшоқ мато солинади, сўнгра дастурхон ёзилади. Устига идишлар қўйилганда тақир-туқур овоз чиқмай-ди, чинни, шиша ва бошқа хил идишлар синмайди, идиш туби стодда текис туради, тўкилган суюқлик намини ўзи-га тортади. Ресторандаги банкет столлари устига ёзиладиган дас- турхонлар уларга мос келиши зарур. Бир дастурхонни битта столга солиш мумкин, унинг четлари стол четидан 20—30 см осилиб туриши керак. Агар бундан узун бўлса, осилиб қолади, калта бўлса, хунук кўринади. Агар столнинг ён томонига одам ўтирмайдиган бўлса, стол четидан 30—40 см осилиб туриши мумкин.

Думалоқ столларга бир ёки бир неча дастурхон ёзиш мумкин, осилган бурчакларини мослаб қайтарилади. Стол ясатиш. Банкет столига идишлар, қадаҳ, фужер, рюмка ва бошқа анжомлар қўйилиши ресторан таомно-масига ва газак, таом, ичимликлар берилишига боғлиқ. Банкет столига олдин майда ошхона тарелкалари қўйи- лади, булар устига газак ва бошқа чуқур тарелкалар қўйи-лади. Тарелкаларни қўйиш тартиби қуйидагича. Офици-ант мўлжал билан стол марказини аниқлайди ва уни ўрта- дан бўлади. Бир томонига марказий тарелкани қўяди, унинг ўнг ва сўл томонларига бошқа тарелкаларни қўйиб чиқа-ди. Ҳар бир кишига 0,8—1 м жой мўлжалланади. Меҳ-монлар сонига қараб тарелка терилади. Бир томонга та-релкалар қўйиб чиққан официант столнинг иккинчи то-монига ўтади ва қарши томондаги тарелкалар рўпарасига бир қатор тарелкалар қўйиб чиқади. Яна бошқа усули ҳам бор, олдин стуллар қўйиб чиқи-лади, столнинг нариги томонидан ҳар бир стул рўпараси-га тарелка қўйилади ва уларга мослаб столнинг иккинчи томонига ҳам тарелкалар терилади. Банкет столига тарелкалар териш қуйидагича бўлади: 1. Тарелканинг чети стол четидан 1—2 см ичкарида бўлади. 2. Тарелканинг ресторан эмблемаси ёки белгиси ту-ширилган томони меҳмонга юзланиши керак. 3. Ҳурматли меҳмонлар ўтирадиган жойлардаги дас- турхон махсус усулда ясатилади, тарелкалар оралиғи бош- қаларга қараганда кенгроқ қолдирилади. 4. Тарелкаларни стол оёқлари тепасига қўйилмайди. Ошхона анжомлари қўйилганда шу нарсага эътибор бериш керакки, тарелканинг унг томонига ошхона пичоғи ўткир томони тарелкага қаратиб қўйилади, сал ўнгроқда балиқ учун пичоқ, яна ўнгроқда суюқ овқат ичиш учун қошиқ ич томони тепага қаратиб қўйилади, яна ўнгроқда газак пичоғи ўткир тарафи тарелкага қаратиб қўйилади. Ошхона тарелкасининг чап томонига тишларини юқорига қаратиб вилка қўйилади. Чапроқда ош қошиқ ёнида балиқ учун вилка туради, унинг ёнида

газак вилка-си тишлари юқорига қаратилган ҳолда қўйилади. Ҳамма анжомлар соплари бир чизиқда бўлади. Қошиқ ва пичоқ-лар сопи ўнгга, вилка сопи чапга қаратилади. Таомномада белгиланган анжомлардан ташқари бошқа нарсалар олиб келиш тавсия этилмайди. Банкетларда стол ясатишнинг ўзига хос хусусияти яна шундан иборатки, пичоқ ва вилка дастурхон устига эмас, газак тарелкасига қўйилади ва усти салфетка билан ёпилади. ^/ Банкет столига фужерлар қўйилганда официант шу нарсага эътибор бериши керакки, фужерлар тарелка чек-касида 3—5 см оралиқца турсин. Столнинг чиройли чи-қиши кўп ҳолларда фужерларнинг дид билан терилишига боғлиқ. Фужерлардан ўнг томонда, стол четига параллел қилиб рюмкалар терилади. Фужер ва рюмкалар орасига шампан қадаҳлари қўйилади. Коньяк ёки ликёр учун рюм-калар бу ичимликлар келтирилганда олиб келинади. Агар таомномада қувватли винолар белгиланган бўлса, вино учун рюмкалар ароқ ва вино рюмкалари орасига қўйилади. Шарбат ичиш учун стакан иккинчи қаторга вино рюмкаларидан чап томонга қўйилади. Банкет столи безакларидан ажралмас бир қисми — сочиқ-салфеткалардир. Улар чиройли тахланган ва газак тарелкаларига солинган бўлади. Янги узилган гуллар сувли вазаларда қўйилади. Гул қўйилган вазалар унча баланд бўлмаслиги керак, чунки гуллар баланд бўлса, столнинг икки томонида ўтирувчи меҳмонларнинг ўзаро суҳбатига ҳалақит беради. Гул ваза- ларини одатда стол марказига бир қатор қилиб қўйилади, улар ораси бир хил узунликда бўлиши, гуллар бир текис туриши лозим. Бу ишлар официант зиммасига юклатила-ди. Энг чиройли, манзарали гул стол марказига қўйилади. Чунки бу ерда банкет ташкилотчилари ва ҳурматли меҳ-монлар ўтиради. Кўп ҳолларда гул солинадиган вазалар ичига яхши ювилган шағал ташланади. Ана шундай қилинганда ҳар бир гулнинг чўпини шағал ораларига киритиб хоҳлаган томонга қаратиб қўйиш мумкин. Гуллар бир-бирларига муносиб ўрнашишлари учун сим тўғноғичлардан ҳам фой- даланилади, улар гулларнинг тик

туришини таъминлайди. Натижада вазада худди жонли гул ўсаётгандай манзара ҳосил бўлади. Баъзан банкет столларини гул билан безашда вазалар- га бир донадан ёки бир неча донадангина гуллар солина- ди, бу ҳам ўзига хос чиройли манзара яратади. Думалоқ банкет столларини гул билан безашда гуллар катта вазага солиниб, стол ўртасига қўйилади. Ясатилган банкет столида ортиқча ҳеч нарса бўлмас- лиги, у ўзига хос бадиий кўринишли бўлиши керак. Зира- ворлар солинган идишчалар жуфт-жуфт қўйилади. Туз чап томонда, гаримдори — ўнг томонда бўлади. Усти очиқ идишли зираворларга кичкина қошиқча қўйилади. Стол устига олдиндан кулдон қўйиб чиқиш, чекиш воситалари ва гугурт қўйиш тавсия этилмайди. Диплома- тия қоидаларига кўра кофе берилгандан кейингина чеки- лади. Бу қоидага риоя қилмай, меҳмон сигарета чека бош- ласа, официант кулдон келтириб бериши керак. Стол ясатилаётганда буюртмачи кулдон қўйишни та- лаб қилган тақдирдагина, официант олдиндан кулдон қўйиши мумкин. Кулдон чекувчига яқинроқ, стол усти- даги бўшроқжойга қўйилади. Кулдонлар кичикроқ бўлгани мақсадга мувофиқдир. Сигаретларни официант пачкани очиб тавсия қилади, бирга гугурт қўшиб беради. Банкет столи ясатишдаги ўзига хос хусусиятлардан яна бири шундан иборатки, ҳар бир банкет қатнашчиси та-релкасининг ўнг томонида стол марказига яқин жойда таомнома карточкаси бўлади, бу карточка босмахонада босилган ёки компьютердан чиқарилган бўлади, шунинг- дек меҳмоннинг ташриф карточкаси қўйилади. Ҳар бир таомнома-карточкада банкетнинг тури кўрсати- лади. Агар банкет хорижий делегатлар шарафига ўткази-лаётган бўлса, карточка икки тидда — меҳмон миллати ти-лида ва банкетни ташкил қилувчилар тилида чоп қилинади. Буханка нонлар, булочкалар кесилиб берилади. Тан- дирда ёпган нон бутунлайича ёки кесилиб, тўртга бўли- ниб қўйилади. Банкет бошланишидан 15 дақиқа олдин бош официант ичимлик сувларини олиб кириш ҳақида буйруқ

беради. Официант шу нарсага эътибор бериши лозимки, сув шишалари тоза бўлсин, шиша оғизлари то- залаб артилсин. Ичимликлар официантнинг хизмат сто-лига этикеткаси залга қаратилган ҳолда қўйилади. Ши- шалар усти сочиқ- салфеткалар билан ёпилади. Банкет бошланишидан олдин ичимликлар тарқатиш назарда тутилган бўлса, рестораннинг залпештида банкет бошланишига 15—20 дақиқа қолганда бу тадбир бошла- нади. Алкоголсиз ичимликлар, мусаллас, шарбатлар тав-сия этилади. Иссиқ пайтлар мева ва маъданли сувлар бе- рилади. Кулдон, гугуртлар қўйилади. Рюмкаларга, фюжер- ларга қуйилган ичимликларни официантлар патнисларда меҳмонларга тавсия этиб юради. Ичимликлар қуйилган рюмкалар тўла бўлмаслиги керак. Патнисда оралари 2—5 см оралиқца туришлари лозим. Бўйи баланд рюмкалар патниснинг ўрта томонига қўйилади. Бирданига жуда кўп рюмкалар тўлдирилмаслиги, эҳтиёжга биноан ичимлик- лар келтирилиши керак. Банкетда унча кўп одам қатнашмайдиган бўлса, зал- пешда буфет-бар ташкил қилиш ҳам мумкин. Меҳмонлар хоҳлаган ичимликларни олиб ичишлари мумкин. Меҳмон- лар четроқда суҳбат билан банд бўлсалар, официант бар- дан олган ичимликларни уларга тавсия қилиши мумкин. Официантлар бўшаган идишларни йиғиштириб олишла- ри, куддонларни алмаштириб, тозалаб туришлари зарур. Бу маросим тугагач, меҳмонлар залга ўтади ва банкет тантанаси бошланади. Банкет столига меҳмонларни жойлаштириш ва уларга хизмат қилишни бошлаш. Расмий қабул-банкетларда меҳмонларни стол атрофи-га жойлаштиришда қуйидаги қоидаларга риоя қилиш на- зарда тутилади: 1. Эшикдан кириш қаршисида ҳурматли меҳмон учун ўрин белгиланади, агар эшик ён бошда бўлса, ҳурматли меҳмон ўрни кўча томондаги деразалар қаршисидан бел- гиланади. 2. Қабул-банкет аёл сардорнинг ўнг томонидаги ўрин ҳурматли жой ҳисобланади, хўжайиннинг ўнг томони — иккинчи жой бўлади. 3. Аёллар бўлмаса, ҳурматли ўринлар қабул-банкет сар- дорвдан ўнг

томондаги ва ундан чапдаги — иккинчи ўрин ҳисобланади. 4. Азиз меҳмон банкет сардори рўпарасвда ўтиради. Бунда сардордан чап томондаги жой иккинчи ўрин бўлади. 5. Агар қабул-банкет сардори аёли йўқ бўлса, унинг розилиги билан меҳмонлардан бирон аёл бу жойни эгал-лаши мумкин. Ахлоқ-одоб қовдаларига биноан банкетда аёлларга би-ринчи навбатда хизмат қилинади. Ҳурмат нуқтаи назари-дан баъзан банкет сардори-аёл розилиги билан ҳурматли меҳмонларга олдин хизмат кўрсатилади. Агар меҳмонлар қаерга ўтиришлари лозимлигини ол-диндан билсалар, яна ҳам яхшироқ бўларди. Бунинг учун меҳмонлар пешзалда йиғилишгандаёқ ўтириладиган жой-лар режаси уларга кўрсатилса, мақсадга мувофиқ бўлади. Ресторанда банкет залига кириш учун кўрсаткичлар қўйи- лади. Банкет столлари безатилиб бўлгандан сўнг, бош офи-циант банкет хизматининг хусусиятлари ҳақида офици- антларга тушунтиради,уларни секторларга, столларга бир- китади. Ҳар бир официантга вино ва таомлар бериш, сек-торлар хизматвда навбат қоидаларига риоя қилиш ҳақвда тушунтирилади. Меҳмонлар залга кириши билан ҳар бир официант ўз секторида уларга ўтиришвда ёрдам қилади. Ҳурматли меҳ- монларга бош официант қарайди. Меҳмон кутишнинг энг мураккаб томони — меҳмон-лар сони кўп бўлган банкетларда хизмат қилишдир. Хиз-мат қилиш қулай бўлсин деб секторлардаги ҳамма стол- ларга рақамлар қўйиб чиқилади. Одатда рақам қўйиш тўрга қўйилган столлардан бошланади. Эшикка яқин столларга охирги рақамлар берилади. Хизмат қилиш тартиб-қовдалари ҳақида бош офици-ант олдиндан режа тузиб олади. Режада столлар, сектор-лар, хизмат қиладиган официантлар фамилиялари ёзила-ди. Олдиндан ҳар бир официант учун ёрдамчи стол белгиланади,бош официант раҳбарлигида официантлар улар- дан фойдаланади. Ҳар бир официант гуруҳи учун бош офи- циант хизмат соҳасини режалаштиради, таом, ичимлик ва бошқа нарсаларни ким, қачон олиб

келишини буюради ва назорат қилиб туради. У ким, қачон фойдаланилган идиш-анжомларни йиғиштириб олади, тозаларини олиб келиб столга қўяди — оддиндан белгилайди. Қайси офи-циант бу вазифани бажаришини ўзи хизмат бошланмас-дан билиши керак. Меҳмонлар кофе залига ўтганларвдан сўнг қайси официантлар хизмат қилади, шу вақт банкет столларини кимлар йиғиштиради — ҳаммаси бош офици- антнинг кўрсатмаси ва назорати оствда амалга оширилади. Банкетнинг муваффақиятли ўтишвда кўп нарса бош официантга боғлиқ. У, ошхона ходимлари, таом тайёр-ловчилар билан келишилган ҳолда таомномага киритилган овқатлар, газакларни тайёрлаш ва столга тортиш вақтини белгилайди. Официантлар бош официант кўрсатмалари-ни сўзсиз амалга оширишлари зарур. Хизмат жараёнининг бажарилишини назорат қилиб турган бош официант та-омларни залга бериш муддатида бажарилаяптими, навбат-даги таом келдими, тоза вдишлар столларга қўйилдими — ҳаммасини кузатиб туриши керак. Банкетда одамлар кўп бўлганда биргина бош официант ҳаракати етарли бўлмай қолади. Бундай ҳолларда бош официант бир-икки офи-циантни ўзига ёрдамчи қилиб олади. Ёрдамчилар ресто-раннинг ишлаб чиқариш бўлими билан боғланади ва бан- кет залининг айрим бўлимларвда хизмат қилаётган бош-қа официантларга раҳбарлик қилади. Бош официант бу вақтда залда бўлади. Хизмат қилиш жараёнида энг масъу-лиятли давр — ҳамма официантларнинг залга бир вақтда таом ва ичимликлар келтириши ва залдан чиқишвдир. Бу ерда албатта навбат тартибини сақлаш керак, агар навбат тартиби бузилса, официантлар орасвда шовқун-сурон, бир- бирига тўқнашиш, стулларга тегиб кетиш, қоқилиш ҳолат-лари вужудга келади ва хизмат қилиш жараёни сусаяди. Шунинг учун бош официант официантлар билан махсус дарс ўтказади. Банкетларга хизмат қилишда айниқса официантнинг касб маҳорати керак. У хушмуомала, эътиборли, хушчақ-чақ, зукко бўлиши талаб қилинади. Бу хизмат қилишнинг

юксак маданий даражасини вужудга келтиради ва меҳмон- ларда яхши кайфият уйғотади. Банкет ўтказишдаги яна бир муҳим шарт шундан ибо-ратки, официант нафақат бош официант билан, балки бошқа ҳамма официантлар билан ҳам яхши муомалада бўлиши шарт. Официант ёнларидаги секторларда ким хизмат қилишини яхши билиши керак. Таом ва ичимлик-лар берилганда ҳам официант ҳушёр бўлиши, белгилан-ган таомни ўз эгасига янглишмасдан етказиши керак. Банкетларга хизмат қилиш официант учун синов бўли- ши лозим. Тез, хотиржамлик билан, паришонхотир бўлмас- дан, шошқалоқлик қилмасдан ишлаш керак. Официант ортиқча шовқинларга йўл қўймаслиги, идиш-товоқлар йиғиштирилаётганда тақир-туқур қилмас-лиги талаб қилинади. Иложи бўлса, официант залда ши-вирлашиб гаплашсин. Официант қўшни столлардаги шериклари ишини ҳам имконияти борича кузатсин, ор-тиқча ҳаракатлар бўлса, секин тартибга чақирсин. Бироқ меҳмонларнинг биронта илтимоси ёки таклифи эътиборсиз қолмаслиги керак. Бажариш имкони бўлмаса, меҳмонга тушунтириш, кечирим сўраш лозим. Банкетга хизмат қилиш вақтида официантнинг уму-мий иш тартиби қуйидагича бўлиши керак: — расмий банкетларда официантлар юпқа оқ қўлқоп билан ишлайди; — таом олиш учун овқат тарқатиш жойига боришда официантнинг чап билагида сочиқча, зарур бўлса патнис ва анжомлар бўлиши мумкин; — овқат тарқатиш жойида, таомларга яхши шакл бе-рилишига эътибор қилиши керак, тарелка четлари тоза ва бошқа анжомлар ҳам талабга жавоб берсин. Камчиликлар сезилса, тезлик билан ишлаб чиқариш бошлиғи ёки ош-пазларга ҳабар қилинсин; — гарнир, соус алоҳида бериладиган бўлса, асосий таом билан бирга олинсин;

— таомлар олингандан сўнг официантлар залга белги-ланган рақам навбати билан киради. Навбатдаги таом бериш учун банкет столи тайёр экан- лигини кўрган бош официант залга кириш учун офици-антларга ишора килади. Ўз навбати ва рақамига риоя қилган ҳолда официантлар залга киради, ўз секторлари то-мон боради, меҳмонлар орқасида икки-уч қадам масофа-да туради. Бош официант ҳамма нарса тайёрлигига, таом- лар келтирилганлигига ишонч ҳосил қилиб, хизматни бош- лаш ҳақида имо-ишора қилади. Шундан сўнггина официантлар бир вақтда меҳмонлар олдига келиб таом қўйишни бошлайди. Таомлар тарқатишнинг эстетик хусусияти шундан ибо- ратки, залда ҳаракат қилаётган ҳамма официантлар бир тартибда таомларни чап қўлда ёки патнисда олиб келиш-лари лозим, идишлар баландлиги тирсак баробарида бўли-ши керак. Залда фақат бош официант кўрсатган йўналиш-лар бўйича ҳаракат қилиш лозим. Залда ҳаракат қилганда тез ва майда қадам ташлаб юриш тавсия қилинади. Банкетнинг шаклига қараб умумий қоидаларга риоя қилинади. Рюмкаларга ичимликлар таом келганга қадар қуйилади. Табрик сўзлари айтилаётган пайтда официант ҳаракатни тўхтатади, ўз секторида меҳмонлардан орқа то-монда туради. Меҳмонлар олдин қўйилган таомларни истеъмол қилиб бўлгач, официантлар идишларни йиғиштиришга тушади. Банкетнинг расмий қисми тугаганлиги белгиси зиёфат соҳибининг ёки соҳибасининг ўрнидан туриши билан билинади. Банкетдан сўнг бош официант меҳмонларни кофе за-лига таклиф қилади. Агар кофе зали бўлмаса ёки банкет залидан узоқда жойлашган бўлса, кофе ичиш пешзалда ўтказилади. Банкет залидаги тантаналардан сўнг вақтни шинам жиҳозланган, мебеллар қўйилган манзарали кофе залида ўтказиш меҳмонларга қувонч бахш этади. Бу ерда ўти-риш учун юмшоқ кресло, диванлар, яримкресло, стуллар қўйилади. Имконият борича бўйи паст, думалоқ ёки чўзин- чоқ столлар

қўйилади. Бу столлар атрофида 6—12 киши ўтириши мумкин. Меҳмонлар бу ерда ўзларини эркин ту-тишлари керак. Дипломатик аҳлоқ-одоб нуқтаи назаридан аёллар учун алоҳида кофе зали бўлиши мақсадга мувофиқ. Агар бун-дай имконият ресторанда бўлмаса, умумий залда бир неча столлар кофе ичишга мослаштирилади. Бу столлар оралари узоқ-узоқ қўйилади, меҳмонлар эркин ўтириши ва хиз-мат қилиш осон бўлиши учун шундай қилинади. Кофе столлари қуйидагича ясатилади. Агар стол усти-га дастурхон ёзилмаган бўлса, столнинг ўртасига сочиқ-салфетка солинади ва уни саккиз бурчакли қилиб қайи-рилади. Салфетка марказига мевалар солинган ваза қўйи-лади. Банкет столига мевалар қўйилмаган бўлса, шундай қилинади. Ширинликлар учун икки-уч тахлам тарелкалар келтирилади. Уларнинг ёнига салфеткалар устига мева учун анжомлар қўйилади. Тарелкалар олдида думалоқланган салфеткалар бўлади. Кофе столининг ўртароғида ваза ёки қутичаларда конфетлар, печений, пирожний, ширин ён-ғоқ, қанд, кулдон, сигаретлар, гугурт ва бошқалар бўлиши мумкин. Хорижий меҳмонларга хизмат қилганда уларнинг мил-лий анъаналарини ҳисобга олиб, кофе билан спиртли ичимликлар ҳам берилади. Шунинг учун официант стол ясатганда фақат кофе ичадиган идиш билан чекланиб қол-май, конъяк рюмкаларини ҳам қўйиши керак. Кофе чаш- калари чап томонга, стол четидан 5—10 см ичкарига қўйи- лади. Кофе қошиғини ўнг томонга, кофе идиши ичига қўйилади. Конъяк рюмкалари чашкалар ёнига алоҳида-алоҳида ёки 3—4 донаси бирга бир жойга қўйилади. Хо-рижий меҳмонлар конъяк сифатига ишонч ҳосил қилиш-лари учун конъяклар столга шишаси билан қўйилади. Одатда ликёр рюмкалари столга қўйилмайди. Улар ёрдамчи столларда туради, агар меҳмонлар ликёр ичиш истагини билдирсалар, рюмкалар келтирилади. Меҳмонлар кофе залига ўтириб олишганларидан сўнг официантлар уларга кофе қуйиб бера бошлайди. Шуни ҳам эътиборга олиш керакки, баъзи меҳмонлар чой ичишни афзал кўрадилар. Бундай пайтларда кофе идиши

столдан олинади, европа одатига биноан чашкаларда чой берила-ди. Ўзбекистон шароитида чой бериш тартиби бошқача. Кўк ёки памил чой чойнакларга дамланади, пиёлалар би-лан тарелкаларда меҳмонлар олдига келтирилади, офици-ант чойни ўзбек миллий удумига кўра қайтаради, бир зум тиним олгач, чойни пиёлаларга қуйиб, таъзим билан ўнг қўлда пиёлани меҳмонга узатади. Кичкина идишчаларда лимон келтирилади. Иссиқ ичимликлар тарқатиб бўлингандан сўнг официантлар рюмкаларга конъяк ёки ликёр куйиб, меҳмонларга тавсия этади. Кофе столларига кофе чашкалари ва конъяк рюмкала-ри қўйиш меҳмонлар ўтириб олганларидан сўнг амалга оширилади. Кофе ва чойларни ёрдамчи столларда офи-циантлар қуйиб олиб, патнисда кофе залига олиб киради ва ҳар бир меҳмон олдига қўяди. Сут ва қиёмларни ҳар бир меҳмонга тавсия қилади ва хоҳлаганларига қуйиб бе-ради. Булар кофе столи устида қолдирилади. Кофе тарқатиш усулларининг бир неча хиллари бор: 1. Официант ҳар бир меҳмонга тарелкага қўйилган кофе чашкасини чой қошиқ билан тақдим этади. Патнисдан чашкани ўнг қўли билан олиб, меҳмоннинг ўнг томони- дан столга қўяди. 2. Қўйилган тарелкани чашка ва қошиқ билан бирга чап қўли билан олади, ўнг қўли билан кофе идишини олиб, чашкани тўлдиради ва тарелкани кофе билан чап қўлида меҳмоннинг чап томонига қўяди. Чапдан ўнгга қараб ҳара- кат қилиб официант хизматни давом эттиради. 3. Официант чашка ва қошиқ қўйилган тарелкани ўнг қўли билан олади ва чап қўлида кофе қуяди, сўнгра ўнг қўли билан меҳмоннинг чап томонига тарелкани қўяди. Официант стол бўйлаб ўнгдан чапга томон юриб хизмат қилади. 4. Официант стол бўйлаб ўнгдан чапга ҳаракат қилиб, ҳар бир меҳмон ёнида тўхтайди, устига салфетка ёпилган кофе идишини ўнг кўли билан олиб, столга қўйилган чаш-каларни тўлдириб боради.

Хизмат қилиш жараёнида столга кулдон қўйилади ва вақти-вақти билан олиб тозаланади, ўрнига бошқаси қўйи-лади. Официант қуйидагича ҳаракат қилади, кулдонлар-нинг бирини устига, иккинчисини тескари ёпиб олиб чи- қиб кетади. Спиртли ичимликлар тарқатиш техникаси официант-ларнинг ўзаро муомалада бўлишини талаб қилади. Офи-Циант конъяк ва рюмкалар терилган патнисни кўтариб меҳмон ёнига келади, бошқа официант ҳам қўлида ки-чикроқ патнис билан унинг ёнига келади, меҳмонлар би- лан муносабатда бўлгач, улар розилиги билан рюмкаларга конъяк қуйиб, патнисдан меҳмонларга узатади. Бўшаган шишалар шеригининг патнисига қўйилади. Бўшаган кофе чашкаси ёки рюмкага меҳмонлар розилиги билан ичим-лик қуйиш меҳмон кутиш қоидасига зид эмас, аммо чой остида лимон қолдиғи бўлса, унинг устига чой қуйиш мум- кин эмас. Бу идишни олиш ва бошқа идишда чой қуйиб бериш керак. Меҳмонларга кофе залида хизмат қилинаётганда офи-циант қуйидаги қоидага риоя қилиши керак: — стол, стулда тартиб бўлиши, фойдаланилган кулдон- ларни олиб алмаштириб туриши, стол устидаги ортиқча нарсалар йиғиштириб олиниши зарур; — хизмат охирида официант меҳмонларга муздай маъ-данли сувлар, шарбатлар тавсия қилади. 3. Официантларнинг қисман хизмати билан ўтказиладиган банкет лар Норасмий банкетларга хизмат қилиш шакли юбилей, оилавий тантана ва бошқаларда бериладиган нонушта, тушлик,кечки овқат ёки оддий меҳмондорчилик тарзида бўлиши мумкин. Бу банкетларда меҳмонлар ўтириши эркин бўлади, гу- руҳларга бўлинган ёки шу ерда шаклланган нотаниш ки-шилар ҳам бир столга ўтираверади.

Бироқ банкет сардор-лари учун марказроқца алоҳида ўринлар қолдирилади ёки кўзга ташланарли жойда стол ясатилади. Бу хилдаги банкетлар ўтказиш тажрибаси шуни кўрса- тадики, столлар қўйиш, меҳмонларни жойлаштиришда икки хил ёндашиш вужудга келади: — умумий столлар думалоқ, квадрат ёки тўртбурчак, шунингдек П, Т, Е, Ш шаклида бўлиши мумкин; — столларни буюртмачи билан келишилган ҳолда гу-руҳларга бўлиб- бўлиб ясатиш ҳам мумкин. Юбилей соҳиблари ёки ҳурматли кишилар, куёв-ке-линларни шундай жойга ўтқазиш керакки, улар ҳаммани бемалол кўриб ўтирсин. Столлар залга симметрик тарзда қўйилади. Қабул банкетларига қараганда бу банкетларнинг таом-номалари унча мураккаб бўлмайди. Тузланган нарсалар кўпроқ бўлади. Бундай банкетларда идиш-товоқлар, анжомлар қабул-банкетларидагидек бўлади. Таомлар, ичимликлар меҳмон-ларнинг буюртмаси бўйича бажарилади. Газаклар катта ндишларда 6—10 кишига бирга олиб келиниши, меҳмон-лар эҳтиёжига яраша ўз тарелкаларига ўзлари ёки ёнида ўтирган одам солиб бериши мумкин. Бунда официант-нинг хизмати талаб қилинмайди. Меҳмонларнинг фойла-наётган тарелкалари, анжомлар алмаштирилмайди. Бу банкетларда ҳар 8—10 кишига битта официант хиз- мат қилади. Банкет столини ясатиш ҳам анча камтарона бўлади. Таомли тарелкалар остига майда тарелкалар қўйилмайди. Демак, ҳар бир меҳмонга газак ва сомса тарелкаси қўйи-лади, пичоқ, вилка бўлади, таомномада берилган таомлар учун анжомлар қўйилади. Столга фужер, вино ва ароқучун рюмкалар қўйилади. Ширинликлар учун анжомлар улар билан бирга олиб келинади. Банкет столини безаш учун вазаларда гуллар қўйилади. Банкетда одамлар кўп бўлса, бош официант официант- ларга бригадирлар тайинлайди, буларга рақамлар белги-

ланади. Ўз навбатида бригадир официантларни сектор- ларга бўлиб чиқади. Бундай банкетларнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, совуқ газаклар, вино-ароқ сув ва мевалар меҳ-монлар келганларига қадар банкет столларига қўйиб чи-қилади. Бу ерда ҳам зал билан овқат тарқатиш жойи оро-лиғи, залда ҳаво ҳарорати ва бошқа шароитлар ҳисобга олинади. Официант қанча таом идишлари, ичимлик ва бошқалар учун зарур анжомлар унинг столига керакли эканлигини олдиндан яхши билиши керак. Шу мақсадда бош официант ва официант ҳар бир банкет столининг ҳисобини олиб чиқади, бу маълумот овқат тарқатиш жойи ва буфетда осилган бўлади. Стол ясатилганда бўйи узун идишлар стол ўртасига, бўйи пастлари стол четроғига қўйи- лади. Навбати билан балиқ, сабзавот, гўштли газаклар бе- рилади. Столнинг кенглигига қараб тарелкалар бир ёки икки қатор қилиб қўйилади. Тарелкаларни столга қўйиш-дан олдин таг томонини яхшилаб артиш керак. Газаклар қўйилгандан сўнг ичимликлар келтирилади. Ичимлик шишалари меҳмонлар хоҳиши билан очиб келтирилиши ёки очмасдан олиб келиниши мумкин. Шиша-лар 2—4 тадан столда чекароқдаги бўш жойга қўйилади. Меҳмонларга қулай бўлиши учун шишалар ҳамма стол- ларга қўйилади, хоҳлаган одам ичимликлардан қуйиб ича-веради. Буюртмачининг хоҳишига биноан ичимликларнинг бир қисми сақлаб турилиши мумкин. Шишалар ёрдамчи столда туради ва хизмат жараёнида зарур бўлиб қолса, банкет столига олиб келинади. Ҳар бир қўйилган идиш-анжомлар қаршисига стуллар қўйилади. Банкетга тайёргарлик кўриб бўлингач, меҳмонлар дас-турхонга таклиф қилинади, ҳар бир сектордаги официант уларни кутиб олади ва ўтиришда ёрдамлашади. Официант меҳмонларни ўтқазиб, уларга маъданли сувлар қуйиб бера- ди, сўнгра таомномада белгиланиши бўйича газаклар тав-сия қилади.

Одатда таом бериш увилдириқ ва сариёғдан ёки кам тузланган балиқцан бошланади. Бўшаган идишлар дарров ювишга олиб бориб берилади. Сўнгра меҳмонларга янги сабзавот, бир неча хил пиширилган балиқ тортилади. Балиқ газаклари берилгандан сўнг стол устида бўша-ган идиш ва шишалар йиғиштириб олинади, фойдала-нилган идишлар олиб чиқиб кетилади ва улар ўрнига янги — тозалари олиб келиб қўйилади. Тарелкаларни олишда меҳмондан рухсат сўралади. Агар меҳмон тарелкага пи-чоқ, вилкаларни солиб олиш мумкин, деган ишора қилса, официант рухсат сўрамасдан идишларни олиб кетиши мумкин. Баликди газаклар берилиб бўлгач, гўштли газаклар тар- қатилади. Тузланган, зиравор қўшиб сиркаланганлардан ўзлари олиб истеъмол қилаверади. Шу пайт бош офици-ант банкет ташкилотчилари билан келишилган ҳолда ик-кинчи иссиқ таом берилиши муддати ҳақида ошхонага ха-бар беради. Бу овқат берилишидан 20—30 дақиқа олдин бўлиши мумкин. Бироқ иссиқ овқат беришга қадар 20— 25 дақиқалик танаффус қилиш мумкин, рақсга тушиш, мусиқа, ашула эшитиш учун имконият яратилади. Бу вақт ичида официантлар столлар устидаги бўшаган идиш-то-воқ, анжомлар, шишаларни йиғиштириб олади, дастурхон бетига тўкилган ушоқ-увоқлар тозаланади, янги ан-ясомлар, нон ва бошқалар билан дастурхон тўлдирилади. Янги сабзавот-мевалар, тузланган нарсалар стол устида қолади. Стол устига қўйилган идишларда қолган газак-ларни буюрувчи рухсатисиз официант банкет охиригача олиб кетмаслиги мумкин. Уларни бирлаштириб битта идишга солиб, шакллантириб эстетик тус бериш мумкин. Меҳмонлар танаффус пайтида ўринларидан турмасдан иссиқ овқат келтириш олдидан официант уларнинг идиш-ларини улар кўз олдида алмаштиради. Сўнгра иссиқ овқат келтирилади. Ёрдамчи столда официант таомларни қиз- дирилган тарелкаларга тақсимлайди ва банкет столига кел- тириб, меҳмонлар олдига қўяди.

Иссиқтаомлар ошпазлар томонидан тўғридан-тўғри та- релкаларга сузилиши ва меҳмонларга тортилиши ҳам мум- кин. Бунда официантлар таомларни меҳмонлар олдига олиб бориб бераверади. Банкет жараёнида официант бир неча марта стол ус-тидан фойдаланилган идишларни йиғиштириб олади. Бу ишни ширинликлар бериш ва иссиқ ичимликлар олдидан ҳам қилинади. Банкетда официант хизмат қилар экан қуйидаги вази-фаларни бажаради: 1. Таомлар солишда, ичимликлар қуйишда официант меҳмонларга ёрдам беради. 2. Вақти-вақти билан официант меҳмонлар олдидаги тарелкаларни қулайроқ қилиб тузатиб туради. 3. Меҳмонлар илтимосига кўра таом тайёрлаш усулла- ри, истеъмол хусусияти ҳақида маълумот беради. 4. Фойдаланилган идиш-товоқларни меҳмонлар олди-дан ўз вақтида йиғиштириб олади. 1. Иссиқ таомлар келтириб беради. 2. Столга қўшимча ичимликлар келтириб туради. 3. Ширинликлар, кофе келтириб беради. 4. Фуршет-банкет Бундай банкетлар расмий характерга эга бўлган, иш бўйича музокаралар, савдо шартномалари имзоланишида ўтказилади. Фуршет-банкетлар, шунингдек юбилей, оилавий ва бошқа байрам тантаналари муносабати билан ўтка-зилади. Фуршет-банкетлари ўтказилганда қатнашувчилар стул- ларда ўтирмайдилар, тик туриб тамадди қиладилар ва ичим- ликлар ичадилар. Бундай банкетларнинг ўзига хос хусусиятлари шундан иборатки, таомномада асосан совуқ овқатлар, ичимлик-лар, иссиқ газак, десерт ва иссиқ ичимликлар ассорти-менти бўлади.

Совуқ таом ва ичимликлар жумласига қуйидагилар киради: — салатлар (сабзавотлар, балиқ, гўшт, мевалар билан аралаштирилади); — қиймаланган тухумга бошқа маҳсулотлар қўшилади; — балиқли газаклар (дудланган балиқлар, сельд, балиқ паштети, рулет ва бошқалар); — гўштли газаклар (совуқ гўшт ассортименти, уй қуш- лари, ов қушлари, колбаса маҳсулотлари); — пишлоқ қўшилган газак (пишлоқнинг ҳар хил нав-лари, печений пишлоқ билан, юмшоқ пишлоқ); — ҳар хил бутербродлар. Фуршет-банкетларнинг ўзига хос томони шундан ибо- ратки, таом ва газаклар ҳар бир кишига алоҳида оз-оздан солинади, истеъмол қилиш ҳам осон бўлади. Таом, газак-лар ейиш учун қулай бўлсин деб майдалаб тўғралади ва пичоқ ишлатмасдан вилка билан тамадди қилинаверади. Фуршет-банкетларда хизмат қилиш ресторан залида хиз-мат қилишга қараганда 4—5 марта енгил кўчади. Банкет давомийлиги 1 соатдан ошмайди. Мебеллар жойлаштириш. Фуршет-банкет столлари одат- даги столлардан баландроқ бўлади (90 см), столларнинг кенглиги 1,5 м. Қўйилган столларда ҳар бир кишига 15— 20 см жой мўлжалланади. Столларнинг ҳар икки томони-да одамлар жойлашадиган бўлади. Меҳмонлар, банкет қатнашчилари бир томонда бўлишлари ҳам мумкин, унда столнинг фақат одамлар бор томони безатилади ва хизмат қилинади. Қўйилган столлар узунлиги 10 м дан ошмаслиги керак. Банкет столлари тўғри бурчакли, усти кенгайтириладиган бўлади. Уларни ўрнатиш шакли банкет залининг майдони ва архитектура хусусиятига боғлиқ. Одатда столлар Т, П, Ш ҳарфлари шаклида қўйилади, марказда ҳурматли меҳмонлар учун жой ажратилади. Столлар ораси ва стол-ларнинг девор билан оралиғи 1,5 м дан кам бўлмаслиги, меҳмонлар эркин ҳаракат қила олишлари керак.

Фуршет столларини махсус банкет столларига солади- ган дастурхонлар билан безатилади, дастурхон четлари стол четидан анча пастда осилиб туриши лозим. Дастурхон бурчаклари ичига қайтариб қўйилади. Дас-турхонларнинг ҳамма осилиб турадиган пастки томонла-ри полга нисбатан бир текис бўлади. Залда асосий фуршет столларидан ташқари официант- ларнинг ёрдамчи столлари ҳам бўлади. Улар деворлар ёнига қўйилади, устида ишлатиладиган тарелкалар, анжомлар, рюмка, салфеткалар туради. Ёнига сигарет, кулдон, гу-гурт учун ихчам квадрат стол ҳам қўйилади. Бу столларга ҳам дастурхон солинади. Фуршет столларини тузаш. Фуршет столларини тузаш- да хизмат қилиш хусусиятлари ҳисобга олинади. Тажри- бадан шу нарса аниқланганки, бундай банкетларда ҳар бир киши учун учтадан рюмка, битта фужер бўлиши керак. Ичимликлар, мева, газак учун анжомлар олдиндан қўйилади. Фуршет столини ясатиш шиша ва биллур идиш- лар қўйишдан бошланади. Қоида бўйича фуршет столларининг ҳар икки томони ясатилади. Фақат ҳурматли меҳмонлар учун стол бир то-монлама ясатилиши мумкин. Девор томонга қўйилган столлар ҳам бир томонлама ясатилади. Столлар учун шиша, биллур қадаҳлар, рюмкалар, фужерлар ажойиб бир безак бўлиб ярашади. Икки қатор тузалган столнинг охирига 10—15 дона фужерни учбурчак қилиб қўйилади. Оғзи пастга томон қаратилган бўлади. Стол охири 15—20 см бўш бўлиши керак. Фужерлар гуруҳи оралиғига рюмкалар терилади, ҳар Ю —15 см га биттадан рюмка терилади. Рюмкалар қатори марказдан (10—15 см) стол чети томонда бўлиши лозим. Демак, рюмкалар қатори оралиғи 20— 30 см бўлади. Гуллар қўйилган вазалар, мевалар, ичимликли шиша-лар рюмкалар оралиғига стол маркази бўйлаб қўйилади. Пиво, маъданли сув шишалари, мева шарбатлари, квас лар фужерлар гуруҳи қаторида туради. Таомномада шарбат- лар кўрсатилган бўлса, фужерлар ёнига стаканлар қўйила- ди, улар

рюмкалар қаторида турса ҳам бўлаверади. Спиртли ичимлик шишалари этикеткалари меҳмон томонга қара-тилган ҳолда туриши лозим. Стол маркази бўйлаб фужерларни 5—7 донадан «илон изи» усулида қўйиб чиқилади. Бунда уларнинг оралари 80—100 см бўлади. Рюмкалар, шишалар, фужер гуруҳлари орасига эса узунасига мева ва гуллар қўйилади. «Арча» усулида фужерлар гуруҳлар бўйича терилади. Бир столда бир томонга қаратилади, иккинчи столда қарши томонга қаратилади. Агар стол битта бўлса, марказидан стол чет-ларига томон қўйилади. Мева солинган вазалар, гуллар, ичимликли шишалар стол ўртаси бўйлаб қўйилади. Ши-шаларни гуруҳ қилиб ёки бир хил оралиқца якка-якка қўйиш мумкин. Фужерлар ва рюмкалар 15—18 донадан ёки кўпроқ қилиб, стол бўйлаб стол ўқига нисбатан 30—45° да қўйи-лади. Ҳар хил фужерлар дид билан навбатма-навбат тери-лади. Турли хил рюмкалар гуруҳлари оралиғи 30—50 см бўла- ди. Улар орасига гуллар, мевалар солинган вазалар ва ичим- лик шишалари қўйилади. Турли кўринишдаги рюмкалар, қадаҳлар, фужерлар келадиган одамларга мўлжаллаб, ол-диндан қўйиб чиқилади. Ҳамма вақт фужерлар рюмка-лардан ортиқ қўйилади. Фуршет столига фужерлар, рюм-калар қўйилгандан сўнг бир тахлам (6—8 дона) газак ва десерт тарелкалари келтирилади. Тахланган газак тарел-калари стол четидан 2 см ичкарига, столнинг охирги то-монидан 0,7—1 м стол маркази томон қўйилади. Тарелка тахламалари столнинг ҳар икки томонига симметрик тарзда оралари 1,5—2 м дан жойланади, аммо столни «илон изи» ясатилиши бундан мустасно. Сўнгра стол идиш-товоқ, анжомлар билан ясатилади. Уларни гуруҳ-гуруҳ қилиб қўйилади. Вилкалар тарелка-лар миқцорига қараб, пичоқлар икки баробар кам қўйи-лади. Газак пичоклар тарелкалар тўпламидан ўнг томон-га, ўткир қисми тарелкаларга қаратиб қўйилади, вилка-ларни ўнг томонга ҳам, чап томонга ҳам қўйса бўлади, тишлари юқорига қаратилади. Вилкалар ўнг томонда бўлга ни маъқул, чунки меҳмон чап қўли билан тарелкани уш лайди.

Десерт вилка, пичоқлари ҳам юқоридагидек терилади; тўртга ёки иккига букланган сочиқ-салфеткалар 3—5 до-надан десерт тарелкаларига ёки уларнинг ёнига қўйила-ди. Таомномага биноан фуршет банкетларида десерт та-релкалари назарда тутилмаган бўлса, сочиқ-салфеткалар газак тарелкалари ёнига қўйилади. Топ-тоза ювилган ме-валар — узум ва бошқалар вазаларга уйиб солинади ва столга қўйилади. Вазалар оралиғи баробар бўлиши керак. Фуршет-банкетда столга ичимликлар шиша идишлар-га қараб қўйилади. Ичимликларнинг ҳаммаси совутилган бўлади. Қизил вино ва конъяк уй ҳарорати бўйича бери-лаверади. Шарбатлар столга бутилкаларда ва идишларда, квас, пиво, маъданли ва мева сувлари оғзи берк шиша-ларда қўйилади. Улар меҳмонлар банкет залига киришла-ри олдидан очилади. Шишаларнинг бир қисми очилмай туради, уларга эҳтиёж туғилса очилади. Мевалар, гуллар, ичимликлар столга қўйилгандан сўнг, банкет бошланишига 30 дақиқалар қолганида газаклар, нон келтирилади. Биринчи навбатда ўз хусусияти ва кўри-нишини тезда йўқатмайдиган таомлар олиб келинади. Қолганлари дастурхонга меҳмонлар келгач тортилади. Олдин катта идишлардаги, сўнгра кичик идишдаги газак-лар келтирилади. Кўпчилик газаклар чинни идишларда олиб келинади. Чўзинчоқ идишлар стол ўқидан 30—40° қилиб қўйилади. Газак идишлари стол марказига яқинроқ, стол четидан 25—30 см оралиқца туради, чунки бу ерда меҳмонларнинг тарелкалари, рюмкалари бўлади. Ҳар бир идишда овқат-лар олиш учун анжомлар бўлиши керак. Увилдириқ учун кичкина куракча, агар у бўлмаса чой қошиқ қўйилади. Сариёғ учун пичоқ берилади. Стол устида албатта туз билан гаримдори бўлиши за-рур. Улар столга бир қатор қилиб қўйилади. Стол ясатишни тугатгач, официантлар ҳамма зарур нарсалар жой-жойига қўйилганлигини текшириб чиқиши керак. Меҳмонлар келганига қадар официантларнинг бир қисми залда қолади. Бош официант кўрсатмаси билан бошқа официантлар ўз тайёргарлик ишлари билан маш ғул бўлади. Фуршет- банкетларда хорижий меҳмонлар қат- нашаётган бўлса, давлат байроқлари

қўйилади. Ўзбекис- тон Республикаси байроғи ҳурматли меҳмонлардан ўнг то- монда, банкет қайси хорижий давлат шарафига ўтказила- ётган бўлса, улар байроғи чап томонда туради. Фуршет-банкетида хизмат қилиш. Фуршет-банкетларида хизмат қилиш меъёрий, ҳар бир официантга 18—20 тадан меҳмон тўғри келади. Официантлар зал столлари қарши-сида тик турган ҳолда меҳмонларга ичимликлар қуйиб беради, таом ва газаклар солиб олдиларига столга кўяди. Таклиф қилинганларнинг ҳаммаси столлар ёнига кела олмаган меҳмонларни ҳисобга олиб официантлар чекка-роқда турган меҳмонларга ҳам хизмат тавсия қилиши, ичимликлар, таом, газаклар такдим этиши лозим. Ичимликлар тарқатишда қуйидаги қоидага риоя қили-нади. Официант патнисда рюмкалар, ичимлик шишалари қўйилган ҳолда чап қўли билан олиб юради, рюмкалар устига салфеткалар ёпилган бўлади, меҳмонларга ичим- ликлар таклиф қилади ва ўнг қўли билан қуйиб беради. Шу нарсага эътибор бериш керакки, ичимлик шишалари этикеткаси меҳмонларга кўриниб турсин. Бу ишни икки- та официант бажарса ҳам бўлади: битта официант бутил- ка ва рюмкалар қўйилган патнисни олиб боради, иккин- чи официант меҳмонларга ичимликлар тавсия этади ва хоҳиш билдирганларига қуйиб беради. Столлар яқинида бўлмаган меҳмонлар учун официант столдан газак олиб таклиф қилади, бундай ҳолларда меҳ- мон столдан бўш тарелка олади ва официант унга газак солиб беради. Баъзи официант патнисида газак билан бўш тарелкалар ҳам бўлади, официант меҳмонга ҳоҳлаган таом ёки газак солиб олиши мумкинлигини айтади, ёки ўнг қўли билан ўзи солиб беради. Официант фойдаланилган идишларни йиғиштириб олади. Бош официант ишораси билан, меҳмонлар совуқ га- закларнинг асосий қисмини тамадди қилиб олганларидан сўнг (20—30 дақиқа), официантлар иссиқ газак беришни бошлайдилар. Иссиқ газак, таомлар ҳар бир киши учун алоҳида идишларда келтирилади. Иссиқ газак ва таом-ларни официантлар икки киши бўлиб олиб келиши мум- кин. Иссиқ овқатдан сўнг ҳар хил ширинликлар берила- ди. Уларга тегишли анжомлар кўйилади.

Шампан виноси ва қадаҳлар келтирилади. Патнислар- даги қадаҳларга вино қуйиб, ҳар бир меҳмон олдига бо-риб тавсия қилинади. Фуршет-банкет кофе ичиш билан якунланади. Хоҳлавчилар бўлса, коньяк ичишлари ҳам мумкин. Бутун хизмат қилиш жараёнида официантлар столлар- га қараб туради, фойдаланилган идишлар, бўшаган ши- шаларни дарров йиғиштириб олади, уларни ювадиган хо- нага топширади, тоза идишларни олиб келиб қўйиб тура- ди. Худди шунингдек, кулдонларни ўз вақтида олиб, тозалаб келади ёки ўрнига тозасини алмаштиради. Меҳ- монлар кўп бўлган ҳолларда бу ишларга алоҳида официант ажратилади. Залда бир нечтагина стол бўлса, газак, таомлар, ичим- ликлар бир вақтда бирданига берилади. Столлар залга кириш жойидан узоқроқда бўлса, энг олдин уларга хиз- мат қилинади. Банкет тугагач, йиғиштириш ишлари қуйидаги тартибда ўтади: энг аввал салфеткалар, шишалар, вазалар, анжом- лар навбати билан олинади. Чинни, шиша идишлар йи- ғиштирилади. Стол устига солинган дастурхонлардан увоқ- ушоқлар четга ёки салфетка билан артилиб олинади, пат- нисларга солинади. Дастурхонлар ва улар остига солинган матолар ўраб олинади ва сўнгра пол супурилади. 5. Коктейл-банкет Сессиялар, конференциялар, кенгаш, ярмарка, съезд қатнашчилари учун коктейл-банкетлар ташкил қилина- ди. Одатда бундай банкетлар кечга томон ўтказилади ва 2 соат атрофида давом этади. Коктейл-банкетлар ўтказишда қатъий бир тартиб ўрна-тилмаган. Белгиланган вақт доирасида меҳмонлар ўзлари учун қулай пайтда келишлари ва кетишлари мумкин. Коктейл-банкетларнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, уларнинг таомномасида коктейл ва турли-ту- ман алкоголсиз ичимликлар ўрин олган.

Коктейл-банкетнинг иқтисоди анча ихчам, ортиқча мебел, идиш-товоқ, анжомлар ва ҳоказо талаб қилинмай- ди. Бундай банкетларга ҳам бошқа банкетларга қўйилади ган талаблар қўйилади. Аммо бу банкет анча арзон тура- ди. Коктейл-конъяк ликёр, вино ва шу кабилар аралаш-масидан шакар ва зираворлар қўшиб тайёрланган ширин, хушбўй ичимлик. Бундай банкетлар хорижий давлатларда қўлланилади. Хизматга тайёрланиш. Залга банкет столлари қўйил- майди, аммо залнинг қулайроқ жойларида — девор ёнла- рида, устунлар атрофида ва бошқа жойларда столлар бўла- ди. Банкет бошланишига қадар бу столларга сигареталар, гугурт, кулдон, салфеткалар солинган вазалар қўйилади. Идишларга солинган газаклар, рюмка, қадаҳларга қу-йилган ичимликларни официантлар патнисларда олиб юриб меҳмонларга тавсия қилади. Енгил, асосан совуқ таомлар оз-оздан солиниб тарқатилади. Балиқли таомлар, ширинликлар кўп бўлади. Иссиқ таомлардан қиймаланган мол гўшти, қўй гўшти- дан тайёрланган газаклар, котлетлар, пиширилган ёки ёғда қовурилган сосискаларни тавсия этиш мумкин. Коктейл-банкетлари алкоголсиз дейилса ҳам, эҳтиёж бўлганда ароқ, конъяк, ликёр, вино, пиво, шампан вино-си, шарбатлар, сувлар берилади. Коктейл-банкетларида чекланган миқдорда чинни, шиша идишлар, металл буюмалардан фойдаланилади. Рюмка, қадаҳлар кўпроқ керак бўлади. Аммо бундай бан-кетларда оддий, лекин чидамли арзонроқ турадиган идиш- товоқлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Коктейл-банкетлари учун ишлатиладиган идиш-анжом- лар миқдори келадиган одамлар миқцорига, газак ва ичим-ликлар ассортиментига, хизмат қилаётганлар сони ва ма-лакасига, банкет ўтказилаётган залнинг мувофиқлиги ва бошқа сабабларга боғлиқ. Коктейл-банкет ресторанда ўтказилмай, бошқа бино-да бўладиган бўлса, у ерни банкет зали сингари кўриниш беришга яқинлаштириб безаш керак. Бундай ҳолларда ҳамма нарса шу ернинг ўзида тайёрланади, газак тайёрла-

нади, идиш-товоқлар ювилади. Агар банкет ўтказиш учун икки хона бўлса, бирида буфет жойлашади, бошқасида газак тайёрланади. Буфет учун ажратилган столларга қалин мато ва дас-турхон ёзилади. Клеёнка ёки полиэтилен плёнкалар солинган столларга суюқликлар тўкилса, улар намни ши-миб олмайди. Буфетни ишга тайёрлаш,коктейл тайёрлаш ва рюмка, қадаҳларга қуйилган ичимликларни столларга тез қўйиш учун бир неча буфетчилар ёки тажрибали официантлар тайинланади. Буфетчилар хизмат қиладиган бўлса, уларга ёрдамчи тайинланади, ёрдамчи тезлик билан ичимликлар қуйиб беради, буфетга муз, тоза идишлар келтиради, бўш шиша, банка, баллонларни олиб кетади. Банкетга тайёрланишда буфет столларига, албатта ичимликларни ҳисобга олган ҳолда, рюмка, стакан, қадаҳ- лар гуруҳлаб қўйиб чиқилади. Қолган идишлар-анжомлар буфетда сақланади. Буфет столида патнис, ичимликлар ва муз учун жой қолдирилади. Банкет бошланишига қадар ҳамма ичимликлар ҳаро-рати талаб меёрига келтирилиши лозим. Ҳаво исиб кетган пайтлар музлар майда бўлакларга бўлиниб, оддиндан тайёрлаб қўйилади. Банкет бошланишига бир неча дақиқа қолганда ичим- ликларнинг бир қисми буфетга келтирилади, шишалар оғзи очилади, шарбатлар кўзачаларга қуйилади, коктейл тай-ёрланади. Биринчи меҳмон келганига қадар рюмка, стакан, қадаҳ- ларнинг тўртдан бир қисми ичимликлар билан тўлдири-лади ва патнисларга қўйилиб, усти салфетка билан ёпи- лади. Идишларга ичимлик жуда тўлатилмайди, учдан икки қисмигача қуйилади. Ичимликлар қуйилган бўйи баланд идишлар патнис ўртасига, бўйи пастлари четроққа қўйи-лади, оралари 1—2 см дан кам бўлмайди. Нави, мазаси, туси, қуввати ҳар хил бўлган ичимликлар бир хил рюмка-ларга қуйилгани учун уларни гуруҳ-гуруҳларга ажратиб териш керак.

Патнис устига ёпиладиган салфетка патнисга мос ту-риши лозим. Сочиқ- салфеткалар катта бўлса, патнис че-тидан осилиб қолади ва кўриниши хунук бўлади. Буфетда Ҳамма вақт заҳирада салфетка, сочиқ, кулдон ва бошқа-лар бўлиши зарур. Буфетчи, официантлар шиша идишлар, ичимликлар, муз ва бошкалар билан банкет залини ясатаётган бир пайт- Да, ошпазлар газаклар тайёрлайди, уларни идишларга солади. Банкет бошланишидан бир неча дақиқа олдин офи-циантлар уларни ёрдамчи столларга олиб келиб қўяди. Меҳмонларга ичимликлар, газакларни думалоқ ёки чўзин-чоқ патнисларда тарқатиш анча қулай. Олдиндан тайёрланадиган газакли идишлар миқдо-ри официантлар сонидан бир неча баробар кўп бўлиши керак. Коктейл—банкетларига рюмкалар, қадаҳлар, стаканлар кўп талаб қилинишини ҳисобга олган ҳолда уларни ювиш-ни яхши ташкил қилиш лозим. Айниқса, бу нарса банкет учун мосланмаган жойларда меҳмон кутилганда зарур. Ювиш хонасига иккита стол қўйилади, биттаси фойдала- нилган идишлар учун, иккинчиси ювилган ва тозалаб ар-тилган идишлар учун. Сўнгра улар буфетга олиб борилади ва ичимликлар билан тўлдирилади. Идишларни оқиб тур-ган иссиқ сув билан ювилади ва сочиқ билан артилади. Меҳмонларга хизмат қилиш. Залга киришда меҳмон- ларни банкет ташкилотчилари кутиб олади. Меҳмонлар-дан биринчисининг залда кўриниши билан официантлар хизмат қилишни бошлайди. Хизмат бошланишида залда қанча одам борлигига қараб, официантлар залга чиқишади. Олдин хизмат хона- сидан патнисда ичимликлар кўтарган официантлар, сўнгра улар орқасидан газаклар билан иккинчи гуруҳ официант-лар чиқади. Патнислар чап қўлда тирсак баробарида бўла-ди. Улар ҳар бир меҳмон олдига келиб ичимлик ва газак-лар тавсия этади. Бир меҳмон хохдаган ичимлик, газак олиши ёки ҳозирча олмаслиги мумкин, у чоғда официант иккинчи меҳмонга ёндашади ва ичимлик таклиф қилади. Шундай

ҳолат ҳам бўлиши мумкин: меҳмон шарбат ичиш- ни хоҳлайди, аммо официантда бу ичимлик йўқ, буфетда бор. Официант узр сўраб буфетдан меҳмон талаб қилган ичимликни келтириб беради. Бордию, меҳмон истаган ичимлик буфетда ҳам бўлма-са, официант меҳмонга юзлашиб, «кечирасиз, бу ичим-лик йўқ экан, апелсин шарбати бор, марҳамат» деб пат-нисни тутиши керак. Официант патнисидаги ичимликлар тугаб қолса ёки оз қисми қолса, у буфетга боради, етишмайдиган ичим-ликлар билан патнисни тўлдиради ёки тайёрлаб қўйилган патнисни кўтариб залга киради. Баъзи меҳмонлар бўша-ган рюмка, қадаҳларини патнисга қўйиш хоҳошини бил-дирсалар, официант патнисни тутади ёки яхшиси, рюм-кани ўнг қўли билан олиб энг яқин ёрдамчи столга қўяди. Официант ичимликлар тарқатар экан, қайси ичимликка эҳтиёж кўпроқлигини билиши ва буфетчига айтиши ло-зим, ўз навбатида ўша ичимликдан кўпроқ рюмка, қадаҳ- ларга қуйиб туради. Меҳмонлар ичимликлар ичгач, иккинчи официант қўлида патнис билан газаклар тавсия қилади. Газакдан бўшаган ёки озгина қолганлари билан идишлар ёрдамчи хоналарга келтирилади, бу ерда идишлар тўлдирилиб, яна залга олиб чиқилади. Иссиқ газаклар банкет эгалари, бош официант билан келишилган ҳолда берилади. Қизитилган металл ёки чин-ни идишларга газаклар солинади, вилкалар ўрнига ёғоч ёки пластмассадан қилинган санчгичлар қўйилади. Газак-лар бўлакчаларга бўлинган бўлса, ҳар бир бўлакчага бит-тадан алоҳида санчгич санчилган бўлади, меҳмонлар бе-малол олиб истеъмол қилаверади. Газаклар идишга уйиб солинадиган бўлса, тепа қатордаги ҳар бир бўлакка санч-гич санчиб қўйилган бўлади, бошқа санчгичлар стаканда газак ёнига қўйилади. Санчгичнинг иккинчи учи меҳмонлар олиши учун қулай бўладиган қилиб стакандан 10—20 мм ташқарига чиқиб туради. Газак билан меҳмонлар

атрофида юрган официант патнисни чап қўлида, ўнг қўлида эса, бўшаган санчгичлар солиниши учун тарелка бўлади. Официантлар меҳмонлар келганидан бошлаб то охирги меҳмон қолгун-ча узлуксиз хизмат килади. Коктейл-банкетлар ташкил қилишда рюмка, қадаҳларга банкет залида ҳам ичимликлар қуйилса бўлаверади. Бу-нинг учун қулайроқ жойларда — бурчакларда, чеккароқ жойларда, банкет залининг тинчроқ деворлари яқинида барлар уюштирилади. Буларнинг миқдори меҳмонлар со-нига ва банкет залининг майдонига боғлиқ. Махсус бу-фет мосламалари бўлмаса, бундай барлар учун одатдаги столлар қўйилади. Улар устига қалин мато ва дастурхон солинади. Фуршет-банкет столлари каби ясатилади. Бун-дай столлар узунлиги 2—4 м, эни 1—1,5 м бўлади. Бар- столи марказига витрина ўрнатилади, шишалар этикетка-си залга қаратилган ичимликлар қўйилади. Муз солинган идиш, банка ва шиша очқичлар, салфетка, патнис бўлади. Стол-барда рюмка, қадаҳлар тўп-тўп қилиб қўйилади. Бўйи узун идишлар стол четида ичимликлар қуювчига яқинроқ, бўйи пастроқлари марказда туради. Барда тур- ган буфетчи ичимликлар қуяди. Ишни яхши ташкил қилиш учун унинг ўнг томонида шиша, кўзачаларда ичимликлар бўлади. Столга қўйилган яшик, қутиларда ичимлик заҳи-ралари мавжуд. Бўш шишалар ҳам шу ерга келтирилади. Банкет бошланишига 20—30 дақиқа қолганда бар ҳар жи- ҳатдан тўла тайёр бўлиши шарт. Меҳмонлар келишига 10—20 дақиқа қолганда бар со- ҳиби ичимликлар қуйишни бошлайди. Банкетда кўп миқдордаги меҳмонларга хизмат қилиш зарурияти туғилса, бар соҳибига ёрдамчи берилади. Унинг вазифаси — барга тоза идишлар келтириш, фойдаланил-ганларини йиғиштириб олиш, барга ичимликлар келти- риш, эҳтиёж туғилганда меҳмонларга патнисда керакли ичимликлар олиб бориб бериш, шунингдек бар соҳибига ичимликларни рюмкаларга қуйишда ёрдамлашиш.

6. Чой-банкети Чой-банкетлар таваллуд топган кунлар ва бошқа тан- таналарда ўтказилади. Бундай банкетларда одамлар унча кўп бўлмайди. Бундай тадбирлар кўп ҳолларда соат 16—18 ларда ўтказилади, 2 соат атрофида давом этади. Чой-банкетининг ўтказилишида қатьий қоида йўқ. У эркин ҳолда ўтказилади. Банкетга тайёргарлик. Чой-банкетига тавсия этиладиган мебел —думалоқ, чўзинчоқ столлар, улар бўлмаса квадрат, тўғри тўрт бурчакли столлар, стуллар, кресло, яримкрес- ло, юмшоқ курси, диванлар. Чой столлари залнинг марказига ёки меҳмонлар учун қулай жойларга ўрнатилади. Залга бир қанча столлар қўйи-ладиган бўлса, улар орасида меҳмонлар ўтиши, официант- лар юриши учун йўлак бўлиши лозим. Асосий чой стол- ларидан ташқари официантлар учун ёрдамчи столлар ҳам қўйилади. Дастурхон, сочиқ, сочиқ-салфеткалар гулли бўлиши керак. Столга ёзилган гулли ранг-баранг гулли дастурхон ишлатилади. Улар бир хил рангда ёки миллий каштачилик безаклари берил- ган бир неча рангда бўлиши мумкин. Силлиқланган, ойна билан қопланган столларга дас- турхон ёзилмайди. Агар меҳмонлар сони 8 дан ошса, бир неча столни ясатиш мумкин. Банкет таомномасида асосан хамир-қандолат маҳсулот- лари (нон, пирог, сухари, торт, пирожний, кекс, печений, конфетлар, ширин ёнғоқлар, бодом, олма, ҳар хил мева ва бошқалар) бўлади. Спиртли ичимликлардан яримширин винолар, мусал- лас, ликёр, конъяк тавсия қилинади. Баъзи банкетларда шампан виноси ҳам берилади. Чой столига совуқ газак- лар бериш тавсия этилмайди. Чой-банкети столига майда десерт тарелкалари, десерт, мева идишлари, вино, конъяк, ликёр учун рюмкалар, шам-пан виносига қадаҳлар, чойнак-пиёлалар, қанддон ва қанд- ни сиқиб олгич, мева, қандолатлар солиш учун вазалар, гулли салфеткалар, кудцонлар қўйилади. Чой столидаги ҳар бир меҳмонга агар таомномага ки- ритилган бўлса, кичик десерт тарелка, унинг ёнига ликёр ва конъяк учун рюмка қўйилади. Пичоқ,

вилка, қошиқ десерт тарелкаларига ёки унинг ёнига қўйилади. Гулли сочиқ- салфеткалар чиройли букланиб, десерт тарелкала- рига ёки уларнинг ёнига, чап томонга қўйилади. Мевалар учун тарелкалар, анжомлар 4—6 тадан тахла- ниб, меҳмонлар учун қулай жойга қўйилади. Улар хизмат қилувчилар учун ҳам ўнғай бўлиши керак. Мева, киём, асал, печений, торт, пирожний, қанд, ёнгоқ солинган вазалар банкет бошланмасдан олдин столларга қўйилади. Қиём, асал соладиган идишчалар, қандни сиқиб ол- гич, торт, пирожнийлар учун куракчалар, десерт қошиқ- лари берилади. Кулдон, сигареталар, гугурт чой столига қўйилмайди. Уларни зарур бўлиб қолса, официантлар келтириб бера-ди. Чой столи таомномасида ширинликлар, мевалар, де- серт ёки нимширин винолар бўлиши мумкин. Иссиқ ичимликлар бериш олдидан қиём, сут, лимон келтирила-ди. Агар таомномада қиём белгиланган бўлса, 4—6 дона кичик идишчалар стол устига қўйилади. Шампан виноси учун қадаҳлар вино рюмкаларининг чап томонида туради. Чой столининг безаги — самовардир. У асосий стол устига ёки махсус қилинган ихчамроқ столга қўйилади. Чинни чойнак-пиёлалар, чашкалар самовар ёнида бўлади. Меҳмонларга хизмат қилиш. Официантлар меҳмонлар- ни ясатилган столларга таклиф қилади, биринчи навбатда аёллар, ёши улуғларни ўтқазади. Ҳамма меҳмонлар ўти-риб жойлашганига ишонч ҳосил қилган официантлар меҳ-монларга ширинликлар ва вино тавсия қилади. Офици- ант ўнгдан чап томон юриб таомларни тортиб чиқади. Таом солинган идишларни қўйиш учун ҳар бир меҳмон олдига кичик тарелкалар берилади. Сўнгра иссиқ ичимликлар, қандолат маҳсулотлари қўйилади. Официантлар фойдаланилган идиш-анжомларни йиғиш- тириб олади ва тоза десерт тарелкалари, анжомларни бера- ди. Қиём, қаймоқ, сут, лимонлар қўйилади ва чой берилади. Биз бу ерда Европа қоидаларига биноан чой- банкет-лар ўтказиш ҳақида қисман гапирдик, аммо ўзбекона чой-хўрлик бутунлай бошқача бўлади. Ҳозир республикамиз ресторанларида чойлар ошхонада пахта гулли чойнаклар-да дамланади, пахта гулли пиёлалар билан

меҳмонлар ол-дига қўйилади. Официант чойни қайтариб, бир оз тиним бериб пиёлага қуяди ва меҳмонга узатади. Ўзбекистонда бўлган, ўзбек хонадонларига меҳмондор- чиликка борган бир хорижлик олим, мамлакатига бориб, мақоласида шундай ёзади: мен ўзбек қизининг иффат-эҳтиром, иззат-ҳурмат билан чой узатишини дунёдаги ҳамма иффат-эҳтиром, иззат-ҳурматга алиштирган бўлар-дим. Чой қуйиш, чой узатиш — бу ҳам бир санъат, мадани-ят. Бу маданиятни биз ресторанларда хорижий меҳмон-ларга кўрсатишимиз даркор. 7. Тўй-банкетларида хизмат қилиш Ресторанларнинг тўйларга хизмат қиладиган алоҳида заллари бор. Пешзалларда меҳмонлар йиғилишади, бир-бирларини кутишади. Тўй ўтказиладиган залга столлар қўйилади, банкет дастурхони ясатилади. Рестораннинг фақат биттагина зали бўлса, меҳмонлар эшик олдида тўпла- нишади. Тўй банкетлари учун таомномалар махсус муқо-валарда тайёрланади. Тўй таомномаларининг муқовалари одатдаги тантана-ли банкетларникига қараганда кичикроқ, оқ рангда, «Тўй таомномаси» деб ёзилган бўлади. Муқова ичига таомнома солинади, аммо таомларнинг, ичимликларнинг баҳоси кўрсатилмайди. Буюртма қабул қилиш. Аввало тўй ўтказиладиган зал буюртмачига кўрсатилади. Банкет ўтказиладиган сана ва вақт, тўйга келувчилар сони, банкет учун ўтказилган пул суммаси аникданади. Қуйидаги масалалар олдиндан ҳал қилиб олинади: миллий анъаналардан келиб чиққан ҳолда хизмат қилишнинг ўзига хос хусусиятлари, келин-куёв-ларнинг келиши, кутиб олиниши ёки келин-куёвлар меҳ-монларни кутиб олиши, совғалари, гуллар учун жой, меҳ-монларни қайси тартибда ўтқазилиши, иссиқ овқат қачон берилиши, ўйин-кулги, чой берилиши ва ҳоказолар.

Буюртмачи билан таомнома, банкет столларининг қўйи- лиши, меҳмонларни жойлаштириш режалари келишиб олинади. Буюртма қабул қилинганда буюртмачига ресто-ран манзили ёзилган таклифнома бланкалари берилади. Тўй таомномасига ҳар хил совуқ таомлар ва газаклар, қандолат маҳсулотлари, мевалар, ичимликлар, битта ёки иккита иссиқ овқат киритилади. Официантларни тайёрлаш. Мебелларни жойлаштириш. Тўй-банкетига келувчиларнинг ҳар 9—12 тасига битта официант хизмат қилади. Бош официант ҳамма офици-антларга кўрсатма беради, ҳар бирининг вазифасини бел-гилайди, хизмат қилиш секторини тайинлайди, таомлар, шампан виноси ва бошқаларнинг навбат билан берили-шини тушунтиради. Хизмат қилишга тайёргарлик жараёнида бир гуруҳ офи-циантлар мебелларни ўрнатади, идиш-товоқ, анжомлар тай- ёрлайди, стол ясатади, бошқалар зиравандларни, гулларни Қўяди, буфет маҳсулотларини тайёрлайди. Хизмат қилиш жараёнида эса, бир гуруҳ официантлар таом ва ичимлик- лар тарқатади, бошқаси — фойдаланилган идиш-товоқларни йиғиштиради ва ҳоказо. Тўйга таклиф қилинганлар 20—24 киши бўлса, столлар бир қатор қилиб қўйилади, кўпроқ бўлса — Т, П, Ш ҳарфлари шаклида қўйилади. Бу тўйга келувчилар миқдори, ресторан хусусиятига боғлиқ. Биринчи бўлиб келин-куёвлар ўтиради, куёвнинг ўнг томонида ке- лин ўтиради. Келиннинг ота-оналари куёвнинг чап томонида, куёв- нинг ота-оналари келиннинг ўнг томонида ўтиради. Шу қаторда куёвжўра ва келин дугонаси ўтиради. Юқорида асосан Европа халкдарига тааллукди тўй-бан- кетлар ҳақида гапирилди. Ўзбекистонда никоҳ тўйлари, айниқса қишлоқ жойла- рида асосан куёвнинг ҳовлисида ўтади. Буларнинг мил- лий анъана, удумларимиздан келиб чиқадиган анча му-раккаб томонлари бор. Бу алоҳида бир мавзудир. Лекин, Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришгандан сўнг шаҳарларда никоҳ тўйлари

ҳовлиларда ўтказилиши билан бир қаторда, ресторанларда, махсус тўйхоналарда ўтказил- моқца. Бу тўйларнинг асосий ўзагида ўзбек миллий мада-нияти, анъана, урф-одати, удумлари сақланаётган, мазму- ни бойиётган бўлса ҳам, шакл томонига баъзи янгиликлар кириб келаяпди. Бу ҳақца ҳам тўхталмоқчи эмасмиз, чунки бу ҳам алоҳида тадқиқот талаб қиладиган кенг мавзудир. Тўй кечасининг бошланишига 5—10 дақиқа қолганда бош официант тўй ташкилотчиларига ҳамма нарса тайёр, залга кириш мумкин, меҳмонларни таклиф қиламиз, дей- ди. Шу пайт хизматга тайинланган ҳамма официантлар залда меҳмонларни кутади, уларнинг ўтиришларида ёр- дам беради, сўнгра ичимликлар ва газаклар тавсия қилади. Келин-куёв ва уларнинг ота-оналарига алоҳида диқ- қат-эътибор қаратилади. Таом, ичимликларни официант- лар тавсия килиб айланиб юради. Зарурият туғилган ҳолда официантлар тарелка ва анжомларни йиғиштириб олади ва ўрнига тозасини олиб келиб қўяди. Меҳмонлар ичиб, ейишиб анча қизиб олгач, 30—40 дақиқалик танаффус эълон қилиниши, шу пайт мусиқа, ашула, рақсга тушиш мумкин бўлади. Танаффус вақтида официантлар стол устини тартибга солади, бўшаган идиш- товоқларни йиғиштиради, тозала- рини қўяди. Иссиқ овқат берилади. Тўй торти кесилади ва тарқатилади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. «Туризм тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни. 2. «Ўзбекистон Республикасида 2006-2010 йилларда хизмат ва сервисни ривожлантиришни жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Президенти қарори. 2006 йил 17 апрел, Тошкент. 3. З. Романович Ж.А., Калачев С.Л. Сервисная деятельность. Учебник.- М.: Изд. Торг. Корпорация «Дашков и К», 2007.- 268с 4. Э. Мухамадиев. Рангшунослик: Ўқув қўлланма.-Самарқанд, 2002 й 5. В.С. Сенин. Организация международного туризма: Учебник, 2-е изд., перераб.и доп.-М.: Финансы и статистика, 2004 г. 6. Туризм, гостеприимство, сервис: Словарь-справочник/ Г.А.Аванесова, Л.П.Воронкова, В.И.Маслов, А.И.Фролов; Под ред. Л.П. Воронковой.-М.: Аспект Пресс,2002г. 7. И.Ю.Ляпина. Организация и технология гостиничного обслуживания: Учебное пособие.-М.: ACADEMA , 2002г. 8. Д.Нозилов. Ўрта Осиё дизайни тарихидан. Халқ амалий-бадий саньати: Қўлланма.-Т.: «Ўзбекистон», 1998 й. 9. Т.З.Соибов. Дизайн: Қўлланма.-Т.: 2003 й. 10. В.П.Скараманга. Фирменний стиль в гостеприимстве: Учебное пособие.-М.: Финансы и статистика, 2005 г.

O'xshashlar

Ресторанларда хизмат қилиш менежменти

Ресторан меҳмонларни кутиб олиш ва хизмат қилиш

Мехмонларга хизмат кўрсатишга тайёргарлик кўришнинг моҳияти

Истемолчиларга хизмат кўрсатишнинг технологик жараёнлари

Мехмонларни кутиб олиш, буюртма қабул қилиш ва хизмат кўрсатиш кетма-кетлиги