Sug’urta tashkilotlarida moliyaviy nazoratni tashkil etish - Iqtisodiyot - Referatlar

Sug’urta tashkilotlarida moliyaviy nazoratni tashkil etish

Yuklangan vaqt:

08.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

110.865234375 KB

Ko'chirib olish

Sug’urta tashkilotlarida moliyaviy nazoratni tashkil etish Reja: 1. Sug’urta faoliyatining nazariy-huquqiy asoslari. 2. Sug’urta faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilishning maqsad va vazifalari. 3. Maxsus vakolatli davlat organi tomonidan sug’urta faoliyatini nazorat qilish tartibi. 4. Sug’urta nazorati davlat inspeksiyasining vazifalari, funksiyalar, huquqlari. Kalit so’zlar: sug’urta faoliyati, sug’urta bozori, sug’urta bozori ishtirokchilari, davlat sug’urta nazorati, sug’urta nazoratining maqsadi, sug’urta nazoratining vazifalari, su0urta faoliyatini litsenziyalash, litsenziyani to’xtatib turish, litsenziyani tugatish, litsenziya olish uchun belgilangan talablar.

1. Sug’urta faoliyatining nazariy-huquqiy asoslari Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishning uzluksizligini ta’minlashda va aholini ko’ngilsiz hodisalardan moliyaviy himoya qilishda sug’urta faoliyatining o’ziga xos muhim o’rni mavjud. O’zbekiston mustaqillikka erishgach moliya tizimining ajralmas bo’g’ini sifatida milliy sug’urta bozorini rivojlantirishga ahamiyat qarata boshladi. Shu munosabat bilan o’tgan yillar mobaynida mamlakatimizda sug’urta faoliyatini tartibsha soluvchi bir qator me’yoriy huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Sug'urta munosabatlari, avvalo, fuqarolik-huquqiy munosabatga oid bo'lganligi tufayli 1996-yilda qabul qilingan O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 52-bobi sug’urtaga bag’ishlangan. Hozirgi kunga qadar amaliyotda sug'urta tashkilotlari o'z faoliyatlarini amalga oshirishlarida mazkur kodeksning talabqoidalariga qat’iy rioya etadilar. O’zbekiston Respublikasining 2002 yil 5 apreldagi “Sug’urta faoliyati to’g’risida”gi qonuni 1 sug’urta munosabatlari ishtirokchilarining aniq huquq chegaralarini, sug’urta faoliyati ishtirokchilari tarkibini belgilab berdi. Sug’urta quyidagi sohalarga bo’linadi :  hayotni sug’urta qilish (jismoniy shaxslarning hayoti, sog’lig’i, mehnat qobiliyati va pul ta’minoti bilan bog’liq manfaatlarini sug’urta qilish, bunda shartnoma bo’yicha sug’urtaning eng kam muddati bir yilni tashkil etadi hamda sug’urta pullarining sug’urta shartnomasida ko’rsatib o’tilgan oshirilgan foizni o’z ichiga oluvchi bir martalik yoki davriy to’lovlarini qamrab oladi);  umumiy sug’urta (shaxsiy, mulkiy sug’urta, javobgarlikni sug’urta qilish hamda hayotni sug’urta qilish sohasiga taalluqli bo’lmagan boshqa sug’urta turlari). Qonunchilikka muofiq sug’urta deganda yuridik yoki jismoniy shaxslar to’laydigan sug’urta mukofotlaridan shakllantiriladigan pul fondlari hisobidan muayyan voqea (sug’urta hodisasi) yuz berganda ushbu shaxslarga sug’urta shartnomasiga muvofiq sug’urta tovonini (sug’urta pulini) to’lash yo’li bilan ularning manfaatlarini himoya qilish tushuniladi . Sug’urta faoliyati deganda esa sug’urta bozori professional ishtirokchilarining sug’urtani amalga oshirish bilan bog’liq faoliyat tushuniladi 2 . Sug’urta bozori bu sug’urta xolatlari ro’y berganda jismonny va huquqiy shaxslarni mulkiy mafaatlarini sug’urtalanuvchilarning pul mablaglari hisobidan himoya qilishda aks etuvchi sug’urta xizmatlari oldi-sotdisi bo’yicha iqtisodiy munosabatlar yig’indisidir. Sug’urta bozorini amal qilishining asosiy sharti 1 Izoh: oxirgi o‘zgartirish O‘zbekiston Respublikasining 2017 yil 16 oktyabrdagi O‘RQ-448sonli Qonuni bilan kiritilgan 2 O`zbekiston Respublikasi 358-II-sonli “Sug`urta faoliyati to`g`risida”gi Qonuni 2002-yil 5aprel, 3-modda.

sug’urta xizmatlariga ehtiyoj (talab) va bu ehtiyojlarni qondirishga layoqatli sug’urtalovchilarning mavjudligidir. Sug’urta bozori sug’urta xizmati oldi-sottisi amalga oshiriladigan va unga talab va taklif shakllanadigan iqtisodiy pullik munosabatlarni ayrim sohasidir. Sug’urta bozorining professional ishtirokchilari sug’urta faoliyatining subyektlari hisoblanadi. Sug’urtalovchilar, sug’urta vositachilari, adjasterlar, aktuariylar, sug’urta syurverlari, shuningdek assistans sug’urta bozorining professional ishtirokchilaridir. Sug’urta brokeri, qayta sug’urta brokeri va sug’urta agenti sug’urta vositachilari hisoblanadilar” 3 deb qayd etilgan. Iqtisodiyot hamda zamonaviy iqtisodiyot nazariyasi nuqtayi nazaridan sug'urta bozorini sug'urtalanuvchilaming sug'urta xizmatlariga bo'lgan talablari va sug'urta tashkilotlarimng sug'urta xizmati bo'yicha takliflari bilan boshqariladigan iqtisodiy makon yoki tizim sifatida tushunish murnkin. Sug’urta bozorida taklif etilayotgan tovar – sug’urta xizmatlari hisoblanadi. Uning xarid qiymati bo’lib sug’urta qoplamasi, ya’ni sug’urta himoyasini ta’minlash hiosblanadi. Sug’urta xizmatlarining narxi sug’urta ta’rifida aks ettiriladi. U talab va taklifga taqqoslangan raqobat asosida shakllanadi. Sug’urta bozori tarkibiy jihatdan tashkiliy-huquqiy va hududiy aspektlari bo’yicha bo’linishi mumkin. Tashkiliy-huquqiy jihatdan aksioner, birgalikdagi, xususiy va davlat sug’urta tashkilotlaridan iborat bo’ladi. Xududiy aspektlari jihatidan esa milliy, mintaqaviy va xalqaro sug’urta bozorlariga bo’linadi. Sug’urta bozorining professional ishtirokchilari sug’urta faoliyatining subyektlari hisoblanadi. Sug’urtalovchilar, sug’urta vositachilari hamda boshqa yuridik va jismoniy shaxslar qonun hujjatlariga muvofiq sug’urta bozorining professional ishtirokchilari hisoblanadilar. Sug’urta brokeri, qayta sug’urta brokeri va sug’urta agenti sug’urta vositachilari hisoblanadilar. Sug’urta qildiruvchining nomidan va topshirig’iga binoan sug’urta shartnomasi tuzilishi va ijro etilishini tashkil qilish bo’yicha faoliyatni amalga oshiruvchi yuridik shaxs sug’urta brokeri hisoblanadi . Sug’urtalovchining nomidan va topshirig’iga binoan sug’urta shartnomasining tuzilishi va ijro etilishini tashkil qilish bo’yicha faoliyat yurituvchi yuridik yoki jismoniy shaxs sug’urta agenti hisoblanadi. Sug’urta shartnomasiga muvofiq sug’urta tovoni (sug’urta puli) to’lovini amalga oshirish majburiyatini oluvchi yuridik shaxs sug’urtalovchi deb hisoblanadi. 3 O`zbekiston Respublikasi 358-II-sonli “Sug`urta faoliyati to`g`risida”gi Qonuni 2002-yil 5-aprel, 5-modda.

O’zbekiston Respublikasining “Sug’urta faoliyati to’g’risida”gi Qonunda sug’urtalovchiga quyidagicha ta’rif berilgan: “Tegishli turdagi sug’urtani amalga oshirish uchun lisenziyaga ega bo’lgan va sug’urta shartnomasiga muvofiq sug’urta tovoni (sug’urta puli) to’lovini amalga oshirish majburiyatini oluvchi tijorat tashkiloti bo’lgan yuridik shaxs sug’urtalovchi deb e’tirof etiladi” 4 . Ushbu qonunda keltirilishiga ko’ra, sug’urtalovchi quyidagi huquqlarga ega: • qonun hujjatlarida belgilanadigan tartibda va shartlarda sug’urta (qayta sug’urta qilish) shartnomalari tuzish; • o’z majburiyatlarini belgilangan tartibda qayta sug’urta qilish, shu jumladan O’zbekiston Respublikasidan tashqarida qayta sug’urta qilish; • maxsus vakolatli davlat organi belgilaydigan tartibda va shartlarda investisiya faoliyatini amalga oshirish; • sug’urta (qayta sug’urta qilish) sohasidagi mutaxassislar malakasini oshirish bilan bog’liq faoliyatni, shuningdek sug’urta agenti sifatida sug’urta vositachiligini amalga oshirish; • sug’urta hodisalari yuz berishining oldini olish va ogohlantirish choratadbirlarini maxsus vakolatli davlat organi belgilaydigan tartibda va shartlarda moliyalashtirish; • sug’urtalovchi tomonidan amalga oshiriladigan sug’urta turlariga doir qoidalarni (shartlarni) qonun hujjatlariga muvofiq belgilash; • sug’urta tovoni miqdorini belgilash uchun zarur bo’lgan tegishli axborot va hujjatlarni huquqni muhofaza qiluvchi organlardan, sudlar, tibbiyot, seysmologiya, veterinariya, gidrometeorologiya tashkilotlari hamda boshqa tashkilotlardan belgilangan tartibda so’rash va olish; • sug’urta agentlari, sug’urta va qayta sug’urta brokerlari, sug’urta bozorining boshqa professional ishtirokchilari bilan tegishli shartnomalar tuzish; • sug’urta tovoni to’lashni qonun hujjatlarida va (yoki) sug’urta (qayta sug’urta qilish) shartnomasida belgilangan hollarda hamda tartibda rad etish, sug’urta (qayta sug’urta qilish) shartnomasini muddatidan ilgari bekor qilish; • sug’urta qildiruvchi tomonidan taqdim etilgan axborotni tekshirishni, sug’urta qildiruvchining sug’urta shartnomasi talablari va shartlarini bajarishi ustidan nazoratni sug’urta (qayta sug’urta qilish) shartnomasida nazarda tutilgan tartibda amalga oshirish; • chet el sug’urtalovchilariga syurveyer va adjaster xizmatlari ko’rsatish; • ilgari sug’urtalovchi tomonidan o’z ehtiyojlari uchun olingan yoki sug’urta 4 O`zbekiston Respublikasi 358-II-sonli “Sug`urta faoliyati to`g`risida”gi Qonuni 2002-yil 5-aprel, 6-modda

shartnomasini amalga oshirish natijasida uning ixtiyoriga o’tgan mol-mulkni realizasiya qilish yoki ijaraga berish; • O’zbekiston Respublikasining reyting tashkilotlari va chet el reyting tashkilotlari reytinglarini olish; • o’zining alohida bo’linmalarini tashkil etish. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 10 apreldagi PQ-618-son qarori bilan tasdiqlangan “Sug’urta bozorining professional qatnashchilari to’g’risida” Nizomga muvofiq sug’urtalovchilar va sug’urta brokerlarining faoliyati O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan beriladigan maxsus ruxsatnomalar (litsenziyalar) asosida amalga oshiriladi. Sug’urtalovchilar va sug’urta brokerlari faoliyatini amalga oshirish huquqi uchun litsenziyalar berish, ularning amal qilishini to’xtatish va bekor qilish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi 5 . 2.Sug’urta faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilishning maqsad va vazifalari. Sug’urta tashkilotlarining faoliyati boshqa turdagi xo’jalik subyektlari faoliyatidan keskin farq qiladi. Chunki, ular ishlab chiqarish uzluksizligini ta’minlashda va sug’urta hodisalari ro’y berganda etkazilgan zararni qoplash uchun xizmat qiladilar. Bu holat, sug’urtachilar zimmasiga alohida mas’uliyat yuklaydi va shuning uchun, ular davlat tomonidan nazorat ostiga olinmog’i zarurdir. Xorijiy mamlakatlar tajribasining ko’rsatishicha, iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarning barchasida sug’urta bozori davlatning vakolatli idoralari tomonidan tartibga solib boriladi. Davlat bunday nazoratni amalga oshirishda mamlakatning sug’urta sohasiga taalluqli qonunlariga hamda boshqa me’yoriy hujjatlariga asoslanadi va ular doimiy ravishda takomillashtirilib boriladi. Har bir mamlakatda sug’urta va qayta sug’urtalash kompaniyalari, sug’urtaga ixtisoslashgan vositachilar davlat sug’urta nazoratining obyektlari hisoblanadi. Davlat sug’urta nazoratining maqsadi quyidagilardan iborat: 5 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 24 maydagi PF - 5055 - sonli Farmoni o ‘zartirish kiritilgan

1-rasm. Davlat sug’urta nazoratining maqsadi Davlat sug’urta nazoratining asosiy vazifalari esa quyidagilardan iborat: • Sug’urtachilarni moliyaviy barqarorligini ta’minlash; • Sug’urta bozorida tenglik va raqobatbardoshlikni ta’minlash; • Sug’urta xizmatlaridan foydalanuvchilarni xaq-huquqlarini himoya qilish; • Sug’urta bozorini rivojlanishida ko’maklashish. Sug’urta faoliyati nazorati quyidagi funksiyalarni bajaradi: • O’zbekiston Respublikasi sug’urta faoliyatini yuritishda to’lay olish qobiliyati ko’rsatkichlar va boshqa moliyaviy barqarorliklarni mavjudligi, faoliyat davomida qonun hujjatlariga rioya qilishni tekshirish; • Sug’urta faoliyati va sug’arta brokerlarini lisenziyalash; • O’zining komponenti doirasida, sug’urta ishchilarii ish bilan ta’minlash; • Respublika sug’urta faoliyati rivojlanishi tendensiyasini analiz qilish;  Matbuot orqali sug’urta faoliyati haqida tushuntirish ma’lumotlari olib borish; • O’zbekiston vakolatlari doirasida fuqarolarning murojaatlari va taliflarini ko’rib chiqish. Sug’urtalanuvchi jismoniy va yuridik shaxslar manfaatlarini himoya qilish Sug’urta bozori va uning ishtirokchilarini hatti xarakatlarini qonunchilik talblariga mos bo’lishini ta’minlash

2-rasm. Sug’urta nazoratining qamrab olish doirasi Sug’urta tashkiloti faoliyati ustidan amalga oshiriladigan davlat nazoratining samaradorligi quyidagilarga bog’liq: • aniq va to’g’ri moliyaviy, buxgalterlik va boshqa ma’lumotlardan foydalanish; • nazoratni o’z vaqtida va to’liq amalga oshirish; • davlat tomonidan qo’llaniladigan sanksiyalarni o’z vaqtida va tez bajarilishi. Sug’urta bozorini davlat tomonidan tartibga solish turli shakllarda, xususan, maxsus qonunlar qabul qilish, soliq solish, alohida hukumat qarorlari bilan majburiy sug’urtalashni joriy qilish va vakolatli sug’urta nazorati xizmatini tashkil etish yo’li bilan amalga oshiriladi. 3.Maxsus vakolatli davlat organi tomonidan sug’urta faoliyatini nazorat qilish tartibi Sug’urta tizimini rivojlantirishni rag’batlantirish, sug’urtalovchilarning moddiytexnika bazasini va moliyaviy barqarorligini mustahkamlash maqsadida, «Sug’urta faoliyati to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonuniga v a O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Sug’urta bozorini yanada erkinlashtirish va rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida» 2002 yil 31 yanvardagi PF-3022son Farmoniga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sug’urta faoliyatini Su g’ urta nazoratida q uyidagilar tekshiriladi Nizom jamg’armasi va o’z mabla g’larining holati Lisenziya sug’urtalashning qaysi turiga berilganligi Sug’urta kompaniyasi ishlab chiqqan biznes - rejada sug’urta tarifi va stavklarini to’g’ri hisoblanganligi Sug’urta zahiralarini to’g’ri joylanishi

tartibga soluvchi va nazorat qiluvchi maxsus vakolatli davlat organi etib belgilangan 6 . Sug’urta bilan shug’ullanuvchi tashkilotlarga lisenziyalar (ruxsatnomalar) berish sug’urta nazorati xizmatining eng asosiy vazifalaridan biridir. Sug’urta faoliyatiga lisenziya (ruxsatnoma) berishning zaruriyati sug’urtaning o’z mohiyatidan kelib chiqishini unutmaslik kerak. Chunki, sug’urta tashkiloti sug’urta hodisasi yuz bergan vaqtda sug’urtalanuvchiga shartnomada ko’rsatilgan mablag’ni o’z vaqtida to’lashi lozim. Sug’urta faoliyatini nazorat qiluvchi organning bu boradagi ishlari nafaqat sug’urtalanuvchilar manfaatiga mos tushadi, balki butun davlatning manfaatlari yo’lida ham xizmat qiladi. Sug’urtalovchilar va sug’urta brokerlarining sug’urta faoliyati O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda maxsus vakolatli davlat organi beradigan lisenziyalar asosida amalga oshiriladi. Lisenziya sug’urtalovchiga hayotni sug’urta qilish sohasida yoxud umumiy sug’urta sohasida sug’urta faoliyatini amalga oshirish uchun beriladi. Hayotni sug’urta qilish sohasida sug’urta faoliyatini amalga oshirayotgan sug’urtalovchi umumiy sug’urta sohasida sug’urta faoliyatini amalga oshirishga haqli emas, umumiy sug’urta sohasining O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan ayrim turlari (klasslari) bundan mustasnodir. Umumiy sug’urta sohasida sug’urta faoliyatini amalga oshirayotgan sug’urtalovchi hayotni sug’urta qilish sohasida sug’urta faoliyatini amalga oshirishga haqli emas. Lisenziyada sug’urtalovchi amalga oshirishni nazarda tutayotgan sug’urta turlari (klasslari) ko’rsatiladi. Sug’urta tavakkalchiliklari yoki ular guruhlarining va ular bilan bog’liq majburiyatlarning umumiy xususiyatlariga muvofiq sug’urta sohalari sug’urta turlariga (klasslariga) bo’linadi. Sug’urta turlari (klasslari) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 27 noyabrdagi 413sonli «Sug’urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari tqg’risida»gi qarorga muvofiq sug’urta faoliyatining klassifikatori berilgan bo’lib, unga muvofiq hayotni sug’urta qilish sohasi 4 ta klassga va umumiy sug’urta sohasi 17 ta klassga ajratilgan. O’zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq majburiy sug’urta amalga oshiriladi. Majburiy sug’urtani amalga oshirish huquqiga davlat sug’urta tashkilotlari ega bo’lib kelganlar, biroq O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 27 noyabrdagi 413-sonli «Sug’urta xizmatlari bozorini 6 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Sug‘urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2002 yil 27 noyabrdagi 413-sonli qarori. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 20 dekabrdagi 1001-sonli qarori bilan o‘zgartirish kiritilgan.

yanada rivojlantirish chora-tadbirlari tqg’risida»gi qaroriga muvofiq ustav kapitali hajmini 500 ming AQSh dollariga teng miqdorga etkazgan har qanday sug’urta kompaniyasi lisenziya asosida majburiy sug’urta bilan shug’ullanish imkoniyatiga ega bo’ldilar. Shu bilan birga sug’urta tashkilotlari majburiy sug’urta qilinishi lozim bo’lgan obyektlarning but saqlanishi ustidan nazorat o’rnatishga haqlidirlar. Sug’urtalovchining lisenziyasi amal qilishining to’xtatib turilishi uning yangi sug’urta shartnomalari tuzishi taqiqlanishiga, shu jumladan amaldagi sug’urta shartnomalari uzaytirilishining taqiqlanishiga sabab bo’ladi. Bunda sug’urtalovchi ilgari tuzilgan sug’urta shartnomalari bo’yicha o’z zimmasiga olgan majburiyatlarini belgilangan tartibda bajarishga majburdir. 3- jadval Sug’urta faoliyatining klassifikatori Sohalar Klasslar Hayot sug’urtasi I klass III klass II klass IV klass Umumiy sug’urta 1 klass 8-klass 2 klacc 9-klass 3 klass 10-klass 4 klass– 11-klass 5-klass 12-klass 6-klass 13-klass 7-klass 14-klass Lisenziyaning amal qilishi tugatilgan kundan e’tiboran besh kun ichida maxsus vakolatli davlat organi sug’urtalovchini tugatish to’g’risidagi ariza bilan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sudga murojaat etishi shart. Sug’urtalovchining ilgari amal qilgan boshqaruv organlarining vakolatlari to’xtatib turiladi va maxsus vakolatli davlat organi tomonidan tayinlagan sug’urtalovchining muvaqqat ma’muriyatiga o’tadi. Su g’ urta tashkilotlari lisenziya olishlari uchun q uyidagi talab va shartlarga javob berishlari zarur:

4-rasm. Sug’urta tashkilotlari lisenziya olishlari qo’yilagn talab va shartlar Muvaqqat ma’muriyat sud qaror chiqargunga qadar bo’lgan davrda o’z faoliyatini amalga oshiradi. Sug’urtalovchi muvaqqat ma’muriyatining hisoboti maxsus vakolatli davlat organiga hamda sug’urtalovchini tugatish to’g’risida maxsus vakolatli davlat organining arizasi yo’llangan sudga taqdim etiladi. Sug’urtalovchining muvaqqat ma’muriyati o’z faoliyati davrida xarajat operasiyalarini amalga oshirishga haqli emas, sug’urtalovchining boshqaruv xarajatlari (ma’muriy xarajatlari), sug’urtalovchiga tushayotgan pullarni hisobga yozish va ilgari tuzilgan sug’urta shartnomalari bo’yicha sug’urta hodisalari yuz berganda sug’urta tovonini (sug’urta pulini) to’lash bilan bog’liq hollar bundan mustasnodir. O’zbekiston Respublikasining sug’urta faoliyati to’g’risidagi qonun xujjatlariga rioya qilish Sug’urta faoliyatini amalaga oshirishda olingan axbaorotlarni qonun xujjatlari talablariga muvoiqligini ta’minlash Lisenziyalovchi organ tala biga ko’ra faoliyatini amalaga oshirishga doir qonun xujjatlarida belgilangan axborotlarni taqdim etish Lisenziya talabgori rahbari oliy ma’luotga hamda sug’urta sohasida kamida 2 yillik ish stajiga ega bo’lishi kerak

Sug’urtalovchi muvaqqat ma’muriyatining ishlash tartibi maxsus vakolatli davlat organi tomonidan belgilanadi. Sug’urtalovchilarni qo’shib yuborish, qo’shib olish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish shaklida qayta tashkil etish maxsus vakolatli davlat organining ruxsatnomasi bilan amalga oshirilishi mumkin. Sug’urtalovchi qayta tashkil etishga ruxsatnoma olish uchun maxsus vakolatli davlat organiga tegishli ariza bilan birga quyidagi hujjatlarni taqdim etadi: • muassislarining (ishtirokchilarining) yoki ta’sis hujjatlarida shunday vakolat berilgan sug’urtalovchi boshqaruv organining qayta tashkil etish to’g’risidagi qarori;  tuzilayotgan sug’urtalovchining balansi va faoliyatining taxminiy moliyaviy natijalari; • qo’shib yuborish yoki qo’shib olish shartnomasining loyihasi (qo’shib yuborish yoki qo’shib olish shaklida qayta tashkil etilayotganda). Sug’urtalovchilarni qayta tashkil etishni o’tkazish uchun berilgan ariza zarur hujjatlar taqdim etilgan kundan e’tiboran o’n besh kun ichida maxsus vakolatli davlat organi tomonidan ko’rib chiqilishi kerak. Maxsus vakolatli davlat organi qabul qilingan qaror to’g’risida sug’urtalovchini yozma ravishda xabardor qilishi shart. Maxsus vakolatli davlat organi quyidagi hollarda sug’urtalovchilarni qayta tashkil etishga ruxsatnoma berishni rad qilishga haqli, agar: • sug’urtalovchini qayta tashkil etish natijasida yangitdan tashkil qilinadigan sug’urtalovchilarning moliyaviy barqarorligiga doir talablar buzilishi mumkin bo’lsa; • sug’urtalovchilarning qayta tashkil etilishi sug’urta bozorida raqobatning cheklanishiga yoki bartaraf etilishiga olib kelishi mumkin bo’lsa; • sug’urtalovchilarni qayta tashkil etishga ruxsatnoma berilishi so’rab taqdim qilingan hujjatlarda ishonchsiz ma’lumotlar bo’lsa yoxud bu hujjatlar qonun hujjatlariga nomuvofiq bo’lsa;  sug’urtalovchilarni qayta tashkil etish qonun hujjatlariga zid bo’lsa. Qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish va o’zgartirish shaklida qayta tashkil etilganda sug’urtalovchi (sug’urtalovchilar) lisenziyasining amal qilishi tugatiladi. Qayta tashkil etish natijasida yangitdan tuzilgan sug’urtalovchilarga lisenziyalarni berish soddalashtirilgan tartibda amalga oshiriladi. Qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish va o’zgartirish shaklida qayta tashkil etilayotgan davri uchun hamda yangitdan tuzilgan sug’urtalovchilar lisenziya olgunga qadar bo’lgan davrda ular yangi sug’urta shartnomalarini tuzishga, amaldagi sug’urta shartnomalarini uzaytirishga haqli emaslar, ilgari tuzilgan sug’urta shartnomalari bo’yicha o’z zimmalariga olingan, huquqiy vorislik tartibida o’zlariga o’tgan majburiyatlarni bajarish hollari bundan mustasnodir.

Qo’shib olish shaklida qayta tashkil etilayotganda o’ziga boshqa sug’urtalovchi qo’shilayotgan sug’urtalovchi, agar qo’shib olish natijasida lisenziyaning shartlari o’zgarmasa, amaldagi lisenziyani saqlab qoladi. Sug’urtalovchi o’zining muassislari (ishtirokchilari) yoki sug’urtalovchining ta’sis hujjatlarida shunday vakolat berilgan boshqaruv organi qaroriga binoan tugatilayotganda maxsus vakolatli davlat organining ruxsatnomasi talab qilinadi. Muassislar (ishtirokchilar) yoxud sug’urtalovchining ta’sis hujjatlarida shunday vakolat berilgan boshqaruv organi tomonidan tugatish to’g’risidagi qaror qabul qilinganidan keyin sug’urtalovchi maxsus vakolatli davlat organiga tugatishga ruxsatnoma olish uchun ariza bilan yozma ravishda murojaat etgan holda quyidagi hujjatlarni ilova qiladi: • sug’urtalovchini tugatish to’g’risidagi qaror; • majburiyatlar to’g’risidagi ma’lumotlar; • sug’urtalovchini tugatish to’g’risidagi qaror qabul qilingan sanagacha bo’lgan, auditorlik xulosasi bilan tasdiqlangan balans hisoboti; • sug’urtalovchini tugatish muddatlari va shartlari ko’rsatilgan holdagi tugatish rejasi. Sug’urtalovchini tugatishga ruxsatnoma olish uchun berilgan ariza zarur hujjatlar olingan kundan e’tiboran o’n kun ichida maxsus vakolatli davlat organi tomonidan ko’rib chiqilishi kerak. Maxsus vakolatli davlat organi qabul qilingan qaror to’g’risida sug’urtalovchini yozma ravishda xabardor qilishi shart. Maxsus vakolatli davlat organi sug’urtalovchini tugatish uchun ruxsatnoma berish bilan bir vaqtda sug’urtalovchining taqdim etilgan tugatish rejasiga o’zgartishlar kiritishga haqli. Tugatilayotgan sug’urtalovchi kreditorlarining talablari tugatishni amalga oshirish bilan bog’liq xarajatlar, shuningdek tugatiladigan sug’urtalovchining asosiy vazifalarini ta’minlash zaruratidan kelib chiqadigan xarajatlar to’langanidan so’ng quyidagi tartibda qanoatlantiriladi: birinchi navbatda - hayotni sug’urta qilish sohasida majburiy sug’urta shartnomalari bo’yicha sug’urta qildiruvchilarning talablari; ikkinchi navbatda - sug’urta qildiruvchilarning boshqa majburiy sug’urta shartnomalari bo’yicha talablari; uchinchi navbatda - boshqa sug’urta qildiruvchilarning (naf oluvchilarning) talablari; to’rtinchi navbatda - byudjetga, byudjetdan tashqari fondlarga to’lovlarni nazarda tutuvchi to’lov (ijro) hujjatlari bo’yicha talablar. Ko’rsatilgan talablar to’liq qanoatlantirilgandan keyin ijtimoiy sug’urta bo’yicha talablar hamda jinoyat yoki

ma’muriy huquqbuzarlik tufayli fuqarolarning mol-mulkiga etkazilgan zararni qoplash bo’yicha talablari qanoatlantiriladi; beshinchi navbatda - sug’urtalovchining boshqa kreditorlari talablari. Lisenziya (ruxsatnoma) berish jarayonida sug’urta nazorati sug’urtachining bo’lajak faoliyatini dastlabki tekshiruvdan o’tkazadi. Ya’ni, nizom jamg’armasi va o’z mablag’larining holati hamda bu mablag’larning tashkilot zimmasidagi majburiyatlariga o’zaro munosabati ko’rib chiqiladi. Sug’urtalovchining ustav fondini shakllantirish uchun kreditga, garovga olingan mablag’lardan va boshqa jalb qilingan mablag’lardan foydalanishga yo’l qo’yilmaydi. 4. Sug’urta nazorati davlat inspeksiyasining vazifalari, funksiyalar, huquqlari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 8-iyundagi 286 sonli “Sug’urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish chora tadbirlari to’g’risida”gi va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 27- noyabrdagi 413-sonli "Sug’urta xizmatlari bozorini yanada rivojlantirish choratadbirlari to’g’risida"gi qarorlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga davlat sug’urta nazorati funksiyasi yuklatilib, uning tarkibida Sug’urta nazorati davlat inspekstiyasi tashkil qilindi. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining sug’urta faoliyati masalalari bo’yicha vakolatlari doirasida chiqarilgan normativ hujjatlari davlat boshqaruv organlari, yuridik shaxslar, birlashmalar tomonidan bajarilishi majburiy hisoblanadi. Respublikamizda sug’urta ishining rivojlanishi, sug’urta bozorini isloh qilishning boshlang’ich bosqichi ekanligidan dalolat beradi. Bu borada respublika sug’urta bozorini rivojlantirishda davlat miqyosida chora-tadbirlarni qabul qilish uchun obyektiv talablar yuzaga keldi. Sug’urta nazorati davlat inspeksiyasi sug’urta munosabatlari barcha qatnashchilarining huquqlari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlash maqsadida O’zbekiston Resrublikasi hududida sug’urta tashkilotlari faoliyati ustidan nazoratni amalga oshiruvchi davlat organi hisoblanadi. O’z faoliyatida O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasiga, Qonunlariga, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qarorlariga, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari va farmoyishlariga, “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug’urta nazorati davlat inspeksiyasi to’g’risida”gi Nizomga amal qiladi 7 . Davlat inspeksiyasiga O’zbekiston Respublikasi Moliya vaziri tomonidan tayinlanadigan boshliq boshchilik qiladi. Davlat inspeksiyasi boshlig’i Davlat 7 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 18 martdagi PQ-2847-sonli qarori bilan o‘zgartirishlar kiritilgan.

inspeksiyasiga yuklangan vazifalarning bajarilishi va inspeksiya tomonidan o’z funksiyalari amalga oshirilishi uchun shaxsan javob beradi. Sug’urta nazoratini amalga oshirish bo’yicha ishlarni tashkil etishning asosiy masalalari va Davlat inspeksiyasi faoliyatining boshqa masalalari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi hay’ati tomonidan ko’rib chiqiladi. Davlat inspeksiyasi o’z ishini O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlanadigan rejaga muvofiq tashkil etadi. Quyidagilar Davlat inspeksiyasining asosiy vazifalari hisoblanadi: bajarilishi majburiy bo’lgan to’lov layoqati normalarini va ularni aniqlash tartibini, alohida tavakkalchiliklar bo’yicha sug’urtalovchilarning majburiyatlari cheklangan yo’l qo’yiladigan miqdorini hisoblab chiqish metodikasini hamda majburiyatlarning jami miqdorini, sug’urtalovchilarning to’lovga layoqatliligi bo’yicha axborot berish tartibi va muddatlarini belgilash; sug’urta bozorining professional qatnashchilari tomonidan sug’urta faoliyati to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish, to’lovga layoqatlilikning belgilangan normativlarini va ularning moliyaviy barqarorligiga qo’yiladigan boshqa talablarni ta’minlash; sug’urtalovchilar tomonidan sug’urta zaxiralari mablag’lari shakllantirilishi va joylashtirilishi bo’yicha hisobot yuritish tartibini, hisobotlar tuzishni belgilash; sug’urtalovchining ijro etuvchi organi rahbariga va bosh buxgalterga qo’yiladigan bajarilishi majburiy bo’lgan malaka talablarini belgilash; sug’urtalovchilar tomonidan moliyaviy hisobot berilishi shakllari, tartibi va muddatlarini belgilash; sug’urtalovchilar tomonidan sug’urta zaxiralari hosil qilish va joylashtirish tartibi va shartlarini belgilash; sug’urtalovchilar tomonidan sug’urta hodisalari boshlanishining oldini olish va ogohlantirish bo’yicha tadbirlar mablag’ bilan ta’minlanishi tartibi va shartlarini belgilash; qonun hujjatlariga muvofiq sug’urta bozori professional qatnashchilarining faoliyatini tekshirish va aniqlangan qonun buzilishlarini bartaraf etish to’g’risida bajarilishi majburiy bo’lgan ko’rsatmalar berish; sug’urtalovchilar va sug’urta brokerlari litsenziyalarining amal qilishini ko’pi bilan o’n ish kunidan ortiq bo’lmagan muddatga to’xtatib turish yoxud sug’urtaning ayrim turlari (klasslari)ga nisbatan to’liq to’xtatish, huquqiy ta’sir ko’rsatish chorasi sifatida ko’rsatib o’tilgan litsenziyalarning amal qilishini o’n ish kunidan ortiq muddatga to’xtatib turish va to’xtatish to’g’risida sudga murojaat qilish; har bir moliyaviy yil tamom bo’lgandan keyin olti oy o’tgach sug’urta faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish bo’yicha faoliyat to’g’risidagi yillik hisobotlarni, shuningdek moliyaviy yil mobaynida sug’urta bozorining faoliyati to’g’risidagi statistika ma’lumotlarini e’lon qilish; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshirish.

Davlat inspeksiyasi o’ziga yuklangan vazifalarga muvofiq quyidagi funksiyalarni bajaradi:  sug’urtalovchilar tomonidan sug’urta faoliyati to’g’risidagi O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga rioya qilinishini va ularning hisobotlari ishonchliligini, shuningdek ular uchun belgilangan to’lovga layoqatlilik ko’rsatkichlari va moliyaviy barqarorlikning boshqa talablari ta’minlanishini tekshirish;  sug’urtalovchilar va sug’urta brokerlarining sug’urta faoliyatini litsenziyalash;  o’z vakolatlari doirasida sug’urtalovchilar ishini metodik ta’minlash;  sug’urtaning majburiy turlari bo’yicha sug’urta qilish qoidalari (shartlari) va sug’urta tariflari belgilash bo’yicha takliflar tayyorlash;  Davlat inspeksiyasi tomonidan tasdiqlangan paytdan boshlab sug’urta munosabatlarining barcha qatnashchilari tomonidan bajarilishi majburiy bo’lgan sug’urta faoliyati to’g’risidagi qonun hujjatlarini amalga oshirish bo’yicha normativ hujjatlar va metodik materiallarni ishlab chiqish;  sug’urta faoliyati masalalari bo’yicha qonun hujjatlari loyihalarini ishlab chiqish va ularni ko’rib chiqish uchun vazirlik rahbariyatiga kiritish;  sug’urtalovchilar tugatilgan va qayta tashkil etilgan taqdirda sug’urta qildiruvchilarning manfaatlarini himoya qilish;  respublikada sug’urta faoliyati rivojlanishining holati va tendensiyalarini tahlil qilish;  sug’urta faoliyati bo’yicha mutaxassislarni kasbga tayyorlash va ularni qayta tayyorlashga doir tadbirlarni amalga oshirish, sug’urta faoliyati masalalari bo’yicha seminarlar va konferensiyalar tashkil etish;  ommaviy axborot vositalari orqali sug’urta faoliyati masalalari bo’yicha axborot-tushuntirish ishlari olib borish;  o’z vakolatiga kiruvchi masalalar bo’yicha fuqarolarning takliflari va so’rovlarini ko’rib chiqish;  noshirlik faoliyatini amalga oshirish». Davlat inspeksiyasi quyidagi huquqlarga ega:  sug’urtalovchilardan sug’urta faoliyati to’g’risida belgilangan hisobot va ularning moliyaviy ahvoli haqidagi axborotni, shuningdek, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, banklardan (kichik va o’rta korxonalar, mikrofirmalar bundan mustasno), fuqarolardan o’ziga yuklangan funksiyalarini bajarish uchun zarur bo’lgan axborotni olish;  sug’urtalovchilar tomonidan sug’urta to’g’risida qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish maqsadida sug’urtalovchilar faoliyatini tekshirish, zarurat bo’lsa buning uchun komissiyalar va ishchi guruhlar tashkil etish;

 davlat ijro etuvchi organlardan o’ziga yuklangan vazifalarni bajarish uchun zarur bo’lgan axborot va statistika hisobotini tekin olish. Sug’urta nazorati davlat inspeksiyasi va uning xodimlari sug’urta bozori professional ishtirokchilarining ustav fondida va boshqaruv organlarida ishtirok etishga, shuningdek sug’urta vositachisi sifatida ish yuritishga haqli emaslar.

Adabiyotlar ruyhati: 1. Vahobov A., Malikov T. Moliya: umumnazariy masalalar, 2008 yil 2. Vahobov. A.V, Malikov. T.S: Moliya. Darslik. T: “Noshir” Toshkent 2011-y. - 711 b. 3. Ibragimov A., Sugirbaev B. Byudjet nazorati va auditi: O’quv qo’llanma – Toshkent, 2009 yil 4. Маликов Т . С . Молия . Ўқув қўлланма . – Т .: Iqtisod-moliya, 2018. – 266 б . 5. Malikov T.S., Vahobov D.R. Moliya: chizmalarda: o’quv qo’llanma.- Toshkent Iqtisod-moliya, 2010 yil 6. Norqobilov S., Dadaboeva H., Jo’raev O’. Xalqaro amaliyotda bank nazorati, T.” Iqtisod-moliya” 2007 yil 7. G’aybullaev O., O’roqov. U. - O’zbekiston Respublikasida byudjet tizimi va jarayoni: o’quv qo’llanma. Toshkent: Baktria press, 2015. — 168 b. 8. Денисова, Т.В. Аудит: учебное пособие / Т.В. Денисова. – Челябинск: Издательский центр ЮУрГУ, 2015. – 38 с. 9. Васильева М.В. Оценка эффективности и результативности использования бюджетных средств при проведении финансового контроля // Финансовая аналитика, пробл. и решения. - М., 2011. - № 13. - С. 24-34. 10. Овчарова Е.В. Финансовый контроль в Российской Федерации. Зерцало М Москва, 2015 г. Стр. 224

O'xshashlar

Korxonalarda ichki moliyaviy nazoratni tashkil etish

Bank muassasalarida moliyaviy nazoratni tashkil etish

Rivojlangan mamlakatlarda moliyaviy nazoratni tashkil etish amaliyoti

Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy va huquqiy asoslari

Moliyaviy nazoratni tashkil qilishning turlari, shakl va usullari