Korxonalarda ichki moliyaviy nazoratni tashkil etish - Iqtisodiyot - Referatlar

Korxonalarda ichki moliyaviy nazoratni tashkil etish

Yuklangan vaqt:

08.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

44.720703125 KB

Ko'chirib olish

Korxonalarda ichki moliyaviy nazoratni tashkil etish Reja : 1. Korxonalarda ichki moliyaviy nazoratni tashkil etishning ahamiyati va zaruriyati 2. Ichki nazorat tizimining mohiyati va uni tashkil etish 3. Ichki audit xizmatini tashkil etish Kalit so’zlar: ichki moliyaviy nazorat, ichki audit xizmati, buxgalteriya hisobi tizimi, nazorat muhiti, tashkiliy tuzilma, aktivlarning saqlanganligi nazorati, dastlabki baholash

Ichki nazorat - bu xo’jalik yurituvchi subyektning rahbariyati tomonidan tashkil etilgan moliyaviy-xo’jalik faoliyati nazorati hisoblanadi. Nazorat usullarini yangi shakllaridan foydalanishning zaruriyati shundaki, nazorat organlari byudjet mablag’lari xarajatlarining to’g’riligi va maqsadga muvofiqligini, tashkilot asosiy faoliyati xarajatlarini samarali foydalanish nuqtai nazardan ko’rib chiqiladi. Ushbu vazifalarni echish uchun har bir tashkilot yoki tashkilotlarda ichki nazorat va ichki auditni yo’lga yo’yilgan mexanizmi ishlashi lozim. Ichki nazorat tizimi rahbariyatga qonunda belgilangan me’yorlarga muvofiq tarzda korxonalarni yanada samarali boshqarishga yordam beradi. Ichki moliyaviy nazorat tizimi aniq xo’jalik yurituvchi subyektlar hamda byudjet tashkilotlari va muassasalarining rahbarlari va funksional tuzilmalari tomonidan amalga oshiriladigan kundalik ish-faoliyatning ajralmas qismidir. Ushbu tizimning mohiyati asosan korxonalar, ularning ayrim tuzilmaviy bo’linmalari tomonidan amalga oshiriladigan ishlab chiqarish va xo’jalik faoliyatini xo’jalik yurituvchi subyektning o’z buxgalteriyasi, moliya bo’limi va ayrim iqtisodiy xizmatlari tomonidan tekshirishdan iborat deb, u “ichki xo’jalik nazorati” atamasi bilan belgilangan. 1 “Ichki nazorat – bu jarayon, kompaniya direktorlar kengashi, menejment va boshqa xodimlar tomonidan amalga oshiriladi va quyidagi vazifa va maqsadlarga erishish uchun yo’naltiriladi: - kompaniya operasiyalarining samaradorligi va natijaviyligi; - moliyaviy hisobotlarning ishonchliligi; Tegishli qonunchilik, qonun osti akt va reglamentlariga rioya qilinishi.” 2 Odatda nazorat tadbirlari maqsadlariga erishishi uchun tekshirilayotgan subyektning buxgalteriya hisobi tizimi uning xo’jalik faoliyatini to’g’ri aks ettirishiga etarlicha to’liq ishonch xosil qilish zarur. Ichki nazorat tizimi, uning miqyosi, rasmiylashtirish va tekshirilayotgan subyektning tarkibiga va uning 1 LI A.O’zbekiston Respublikasi moliya huquqi: Yuridik oliy o’quv yurtlari uchun darslik .2006 yil.69 bet. 2 Ibragimov A.K., Sugirbaev B.B.,Byudjetnazorativaauditi: O’quv qo’llanma–

faoliyati xususiyatlariga muvofiqligi darajasini o’rganish bunday ishonchni shakllantirishga ko’maklashishi mumkin. Ichki xo’jalik nazorati xo’jalik yurituvchi subyektlarning turli resurslari va potensialini saqlab qolish va ulardan samarali foydalanishda, ularning moliyaviy faoliyatida qonunchilik va intizomga rioya etilishini ta’minlashda muhim rol o’ynaydi Bu nazorat xo’jalik yurituvchi subyektlar, umuman byudjet tashkilotlari va muassasalari va ularning ayrim tuzilmaviy bo’linmalari moliyaviy faoliyati ustidan xo’jalik yurituvchi subyektlar, byudjet tashkilotlari va muassasalarining o’z maxsus xizmatlari (buxgalteriya, moliya bo’limlari) tomonidan moliyaviy munosabatlarda qonunchilik va intizomga rioya etilishi masalalari bo’yicha o’tkaziladigan tekshiruvdan iborat. 3 Ichki nazorat xizmati tashkilot yoki muassasaning ichida tashkil qilinsa, tashqi tekshiruv xizmati tekshirilayotgan muassasaning tashkiliy tarkibiy qismi hisoblanmaydi. Oliy nazorat organi tashqi nazorat organi hisoblanadi. Ichki nazorat xizmati qaysi tashkilotda tashkil etilgan bo’lsa, o’sha idora rahbariga bo’ysunishi kerak. Ba’zida, u tashkiliy struktura tarkibida funksional va tashkiliy jihatidan mustaqil bo’lishi mumkin. Oliy nazorat organi tashqi tekshiruv xizmati sifatida ichki nazorat tizmini samaradorligini tekshiradi. Agar ichki nazorat xizmati samarali deb baholansa, ichki nazorat xizmati va oliy nazorat organi o’rtasida vazifalarni taqsimlash va hamkorlik qilish uchun oliy nazorat organi qolgan tekshiruvlarni o’tkazmasligi mumkin. Ichki moliyaviy nazorat tizimida asosiy bo’g’in bosh hisobchi hisoblanadi. Bosh buxgalter kamomad hosil bo’lishi, pul mablag’lari va tovar- moddiy boyliklarning noqonuniy sarflanishi hamda moliyaviy va xo’jalik qonunchiligi buzilishining oldini olishga doir chora-tadbirlarni tayyorlashda faol ishtirok etish lozim. 3 LI A.O’zbekiston Respublikasi moliya huquqi: Yuridik oliy o’quv yurtlari uchun darslik .2006 yil.70 bet

Pul mablag’lari, tovar-moddiy boyliklarni qabul qilish va berish uchun asos bo’lgan hujjatlar hamda kredit va hisob-kitob hujjatlari rahbar va bosh buxgalter yoki buning uchun vakolat berilgan boshqa shaxslar tomonidan imzolanadi. Bosh buxgalter qonunchilikda belgilangan operasiyalar va pul mablag’lari, tovarmoddiy boyliklar va boshqa boyliklarni qabul qilish, saqlash va xarajat qilish bo’yicha belgilangan tartibga zid bo’lgan hujjatlarni ijro uchun qabul qilishi va rasmiylashtirishi man etiladi. Bosh buxgalter o’ziga qarashli xodimlarning xizmat vazifalarini belgilaydi. Boshqa bo’linmalar va xizmatlarning buxgalteriya hisobi, hisob yuritish va hisobot masalalari bilan shug’ullanuvchi xodimlari bosh buxgalterga bo’ysunadilar. O’z funksiyalarini bajarish uchun bosh buxgalterga tegishli huquqlar berilgan. Xususan, u bank rahbaridan buxgalteriya hisobi va nazoratning to’g’ri tashkil etilishini ta’minlash, tarkibiy bo’linmalarda pul mablag’lari, tovar-moddiy boyliklar va boshqa qimmatliklarni qabul qilish, kirim qilish, saqlash va sarflash bo’yicha belgilangan tartibga rioya etilishini tekshirish va h.k. yuzasidan choralar ko’rilishini talab qilishi mumkin. Shunday qilib, bosh buxgalterga qonunchilik va moliya intizomining buzilishini o’z vaqtida aniqlash, ogohlantirish va bunga yo’l qo’yilmasligi uchun etarli bo’lgan vakolatlar berilgan. Tashqi tekshiruvchilar uchun ichki nazorat natijalaridan foydalanish ham yaxshi asos bo’lishi mumkin. Biroq, uning samaradorligi va natijaviyligini to’g’ri baholash, shaxsiy nazorat tadbirlarini rejalashtirishda, Zaruriy tekshiruvlarning turi, vaqti va hajmini aniq belgilash uchun ular tekshirilayotgan obyektda ichki nazorat tizimining ishini, uning natijalarini hisobga olishni etarli darajada tushunishi zarur. Tekshirilayotgan obyektning ichki nazorat tizimini baholash muayyan nazorat tadbirlarini baholashga yoki ijobiy, yoxud salbiy ta’sir etish mumkin. Masalan, ichki nazorat tizimining samarasizligi isboti ma’lum moliyaviy hisobotni baholashda shubha uyg’otishi mumkin. Va aksincha, ichki nazoratning samaradorligi tashqi tekshiruv obyektlarining sonini kamaytirishi mumkin.

Birinchi navbatda kelgusi tekshiruv uchun ichki nazoratning asosiy sohasini o’rganish zarur. Xo’jalik yurituvchi subyektning ichki nazorat tizimi quyidagilarni o’z ichiga oladi: 4 -nazorat muhiti; -buxgalteriya hisobining mavjud tizimi; - aktivlarning saqlanganligi ustidan nazorat; -qonun va me’yoriy xujjatlarga rioya qilish ustidan nazorat. Nazorat muhiti, ichki nazorat tizimini belgilash va qo’llab-quvvatlashga qaratilgan tekshirilayotgan obyektning rahbariyatining amaliy harakati va ma’lum qilish tushuniladi. U quyidagilarni o’z ichiga oladi: - boshqaruvning asosiy tamoyillari va usullari; - tashkiliy tuzilma; - mas’uliyat va vakolatni taqsimlash; - xodimlar siyosati; -tashqi foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobotni tayyorlash; - ichki hisobotning ichki boshqaruv hisobi va tayyorlanishi; - amaldagi qonunchilik talablariga xo’jalik faoliyatining muvofiqligi. Nazorat tadbirlari maqsadlari uchun ichki nazoratning ahamiyatini aniqlashda, xususan tekshirilayotgan subyektning nazorat vositalari quyidagi maqsadlarga erishiga ishonch hosil qilish zarur: 4 Rodionova V.M.,Shleynikov V.I. Finansovoy kontrol.Uchebnik.-M.:ID. FBK.-PRESS,2002.-155str

Xo’jalik yurituvchi subyektning ichki nazorat tizimi -xo’jalik operasiyalari butun hamda muayyan vaziyatlarda rahbariyatni ma’qullash bilan bajariladi; - barcha operasiyalar buxgalteriya hisobida to’g’ri summalarda, buxgalteriya hisobining tegishli hisoblarda, to’g’ri davrda, xo’jalik yurituvchi subyektda qabul qilingan hisob siyosati bilan muvofiqlikda belgilanadi va to’g’ri buxgalteriya hisoboti tayyorlash imkoniyatini ta’minlaydi; - aktivlardan foydalanish muvofiq rahbariyatning ruxsati bilangina mumkin; - buxgalteriya hisobida belgilangan va haqiqatda mavjud aktivlarga muvofiq holda rahbariyat tomonidan belgilangan davriylikda va rahbariyatning tafovuti holatlarida tegishli harakatlar qabul qilinadi. Undan tashqari, tekshirilayotgan obyektda bunday tadbirlarni qo’llashda quyidagilarga ishonch hosil qilish kerak: -buxgalteriya yozuvlarining to’g’riligini arifmetik tekshirish; - hisob-kitoblar qiyosini o’tkazish; -rahbar xodimlarning hujjat aylanmasi to’g’riligi va ruxsat yozuvlarini mavjudligini tekshirish; Xo’jalik yurituvchi sub’ektning ichki nazorat tizimi quyidagilarni o’z ichiga oladi: nazorat muhiti; buxgalteriya hisobining mavjud tizimi; Aktivlarning saqlanganligi ustidan nazorat; - qonun va me’yoriy xujjatlarga rioya qilish ustidan nazorat; nazoratning alohida stavkalari.

- belgilangan davriy rejalar tartibiga muvofiq holda va kassadagi naqd pullar, jiddiy hisobot blanklari, buxgalteriya hisobi ma’lumotlari va haqiqiy naqd pullarning muvofiqligini aniqlash uchun qimmatli qog’ozlar va tovar-moddiy boyliklarni tasodifiy inventarizasiyasini o’tkazish; - mazkur xajalik subyektidan tashqarida joylashgan manbalardan ma’lumotlardan nazorat maqsadlari uchun foydalanish. Biroq, ichki nazorat tizimini tahlil qilishda u ma’lum ehtimoliy daraja bilan yaratilgan va unga erishilgan maqsadlarni tasdiqlash mumkin. Buning sababi ichki nazorat tizimining quyidagi mavjud cheklovlari hisoblanadi: - xo’jalik yurituvchi subyektning rahbariyati, ichki nazoratga xarajatlari ular keltirgan iqtisodiy foydadan kam bo’lishi uchun tabiiy talab; - ichki nazoratning ko’pgina mablag’larining maqsadi noodatiy hisoblanganlarini emas, balki zarur bo’lmagan xo’jalik operasiyalarini aniqlashdir; -parishonxotirligi, noto’g’ri fikrlashi yoki instruktiv materiallarni tushunmasligi tufayli parvosizligi bo’yicha adashishi ishchining xususiyatlaridir; - ichki nazoratga mas’ul bo’lgan rahbariyat vakillari tomonidan suiste’mollikka yo’l qo’yish oqibatida ichki nazorat tizimini buzish. Xo’jalik yurituvchi subyektning ichki nazorat tizimini baholash uch bosqichda o’tkazilishi lozim: - ichki nazorat tizimi bilan umumiy tanishish; -ichki nazorat tizimining ishonchliligini dastlabki baholash; -ichki nazorat tizimini baholashning to’g’riligini tasdiqlash. Nazorat tadbirlarini rejalashtirish bosqichida tekshirilayotgan subyekt faoliyatining o’ziga xosligi va miqyosi to’g’risida umumiy tasavvurga ega bo’lish bilan bir vaqtda ular tomonidan tatbiq etilgan ichki nazorat tizimi va uning buxgalteriya hisobi tizimi bilan umumiy tanishuv o’tkazish kerak. Bunday dastlabki tanishuv natijalari bo’yicha nazorat tadbirlarini o’tkazish jarayonida tekshiriladigan ichki nazorat tizimi subyektiga tayanish mumkinligi to’g’risida qaror qabul qilinadi.

Agar tekshiriladigan ichki nazorat tizimi subyektiga umuman tayanish shart emasligi to’g’risida qaror qabul qilinsa, uning xulosalariga ushbu tizimga ishonishga asoslanmaydigan tarzda nazorat tadbirlarini rejalashtirish zarur. Agar tekshiriladigan ichki nazorat tizimi subyekti bilan tanishish natijalari bo’yicha nazorat tadbirlarini o’tkazish davomida unga tayanishga harakat qilish qarori qabul qilingan, bo’lsa, uning ishonchliligi bo’yicha dastlabki baholash o’tkazish zarur. Ichki nazorat tizimining ishonchliligini dastlabki baholash tadbirini o’tkazish nazorat guruhlari ishtirokchilari mustaqil ishlab chiqadigan usul va uslublarga asoslangan. Bunda ular quyidagilarni e’tiborga olishi lozim: - butun hisobot davri uchun tekshirilayotgan obyektning buxgalteriya va xo’jalik hujjatlarini nazorat qilish vositalarining ishonchliligini tekshirish kerak; - tekshirishda butun davr uchun xos bo’lgan faolyaitga nisbatan xususiyat yoki farqlarga ega bo’lgan faoliyat davrlariga katta e’tibor qaratish zarur; - butun ichki nazorat tizimi yoki alohida nazorat vositalarining ishonchliligini baholash o’rta yoki yuqori sifatida boshqa alohida nazorat vositalarining ishonchliligini baholash imkoniyatini istisno qilmaydi. Agar ichki nazorat tizimining ishonchliligini dastlabki baholash natijalari bo’yicha quyi sifatida baholanasa, buni kelgusida muvofiq tarzda nazorat tadbirlarini o’tkazishni rejalashtirishni ta’kidlash zarur. Agar dastlabki baholash tadbirlari natijalari bo’yicha ichki nazorat tizimi va (yoki) aloxida nazorat vositalariga ishonch to’g’risida qaror qabul qilinsa, u holda nazorat tadbirlarini o’tkazish davomida ushbu baholashning to’g’riligi tasdiqlash tadbirlarini o’tkazish zarur. Agar ishonchlilikni dastlabki baholanishi davomida butun ichki nazorat tizimi yoki biror bir uning alohida vositalarini baholash birlamchi baholash davomida olingandan past ekanligi ma’lum bo’lsa, muvofiq tarzda nazorat tadbirlarini o’tkazish natijalari bo’yicha xulosalarning to’g’riligini oshirish uchun boshqa nazorat tadbirlarini bajarish qoidalarini tuzatish zarur.

Aktivlarning saqlanganligi nazorati . Ichki nazoratning muhim sohalaridan biri- aktivlarning saqlanganligi nazorati hisoblanadi (saqlanganlik ustidan nazorat). Ushbu nazorat xo’jalik yurituvchi subyektning aktivlariga ruxsatsiz ega bo’lish, foydalanish yoki taqsimlashni vaqtida aniqlash yoki bartaraf etishga qaratilgan. Aktivlarning saqlanganligini nazorat qilish, tuzilmagan bitimlarni bartaraf etish yoki vaqtida aniqlash bilan hal etilmagan xarajatlar yoki investisiya qo’yilmalari qabul qilish, asoslanmagan majburiyatlar, tovar-moddiy zaxiralarini o’g’rilash yoki aktivlarni shaxsan foydalanishga berilishi bilan bog’liq. Nazoratning bunday tizimi aktivlardan foydalanish rahbariyatning ruxsati bilan o’tkazilishini kafolatlash uchun yaratiladi. Ularga kreditlarni berish va nazorat qilish bo’yicha talablarga rioya qilish va belgilash, investisiyalar va shu bilan bog’liq hujjatlar bo’yicha qarorlar qabul qilish kiradi. Aktivlarning saqlanganligini nazorat qilish tizimi etishmovchiliklarni barataraf etish yoki aniqlash bilan cheklanmaydi. U aktivlardan ruxsasiz foydalanish yoki ega bo’lish natijasi bo’lishi mumkin bo’lgan boshqa muhim yo’qotishlarni bartarf etish va aniqlashga yordam beradi. Ichki nazorat tashqi taftish organi tomonidan amalga oshiriladigan nazoratdan farq qiladi Bu nazoratning integrallashgan tizimi bo’lib tashkilotga moslashtirilmagan. Natijada, ichki nazorat ko’pincha boshqaruv nazorati sifatida tushuniladi. Ichki nazorat tizimi hech qachon taftishning muhimligini pasaytirmaydi. Odatda taftish funksiyasi davlat mablag’larini noqonuniy o’zlashtirish, suiste’molchilik, kamomad, qallobliklarga qarshi samarali himoya vositasini bajaradi. Lekin ichki nazorat bilan rahbariyat tomonidan har qanday ichki audit o’rnini qoplash(kesishish)ni amalga oshirilishi mumkin emas. Ichki nazorat asosan ichki auditdan farqli tomoni shundan iboratki, u rahbarlikning barcha darajasida amalga oshiriladi. Bundan farqli ravishda, ichki audit mustaqil auditorlar tomonidan amalga oshiriladi, ular faqat tashkilot rahbariga hisob beradi va ichki nazorat tizimini to’g’ri tuzilganligini ham tekshiradi.

Ichki nazorat tizimi samarali ichki audit funksiyasi uchun dastlabki shartlardan hisoblanadi. Ichki audit funksiyasi organ (maxsus tuzilgan ichki tarkibiy bo’linma) tomonidan amalga oshiriladi, uning tomonidan rahbariyatga ichki nazorat tizimi samarali faoliyat yuritmoqda va iqtisodiy resurslardan samarali foydalanishga nazorat tizimining hissasi bo’yicha tavsiyalar beradi. Ichki audit maqsadi – bu tavsiyalarni tuzish, rahbariyat tomonidan hisobga olinadigan majburiy tadbir hisoblanadi. Kamchiliklarni bartaraf etish bo’yicha tadbirlarni amalga oshirish rahbariyat javobgarligi hisoblanadi. Quyidagilar ichki audit xizmatining asosiy vazifalari hisoblanadi: -kuzatuvchi kengashni ishonchli axborot bilan ta’minlash va ichki audit amalga oshirilishi natijalari bo’yicha korxona faoliyatini takomillashtirishga doir takliflarni tayyorlash; -ichki audit jarayonida aniqlanadigan kamchiliklarni bartaraf etish yuzasidan korxona boshqaruv organlariga tavsiyalarni tezkorlik bilan kiritish, ularning bartaraf etilishini nazorat qilish. Quyidagilar ichki audit xizmatining asosiy funksiyalari hisoblanadi: - har yili korxonaning kuzatuvchi kengashi tomonidan tasdiqlanadigan rejaga muvofiq tegishli tekshirishlar o’tkazish yo’li bilan ichki auditni amalga oshirish (har chorakda va hisobot yili yakunlari bo’yicha); - tuziladigan xo’jalik shartnomalarining qonun hujjatlariga muvofiqligi yuzasidan ekspertiza o’tkazish; - buxgalteriya hisobini yuritishda va moliyaviy hisobotni tuzishda korxonaning tarkibiy bo’linmalariga metodik yordam berish, ularga moliya, soliq, bank qonunlari va boshqa qonun hujjatlari masalalari bo’yicha maslahatlar berish; - texnik topshiriqlarni ishlab chiqishda, tashqi auditorlik tashkilotlarining takliflarini baholashda hamda auditorlik tekshirishlarini o’tkazish uchun tashqi auditorlik tashkilotini tanlashda tavsiyalarni tayyorlashda korxonaning kuzatuvchi kengashiga ko’maklashish. Ichki audit xizmati quyidagi huquqlarga egadir:

- ichki auditni amalga oshirish davomida paydo bo’ladigan masalalar bo’yicha korxonaning hujjatlarini (rahbarning buyruqlari, farmoyishlari, boshqaruv organlari qarorlari, ma’lumotnomalar, hisob-kitoblar, zarur hujjatlarning tasdiqlangan nusxalari va boshqa hujjatlarni), korxona mansabdor va mas’ul shaxslaridan og’zaki va yozma tushuntirishlar olish; -ichki auditni o’tkazishga ko’maklashish uchun korxonaning tegishli mutaxassislarini jalb etish. Ichki audit xizmati quyidagilarga majbur: -moliya va statistika hisoboti ko’rsatkichlarining ishonchliligini tekshirish; -ichki auditni amalga oshirishda olingan axborotning mahfiyligiga rioya qilish; -korxonaga uning mansabdor shaxslari va boshqa xodimlari tomonidan zarar etkazilganidan dalolat beruvchi holatlar aniqlangan taqdirda bu haqda darhol korxonaning kuzatuvchi kengashiga xabar berish va auditorlik hisobotida tegishli yozuvni qayd etish; -aktivlarni xatlovdan o’tkazishda va qonunda belgilangan tartibda uning o’z vaqtida amalga oshirilishini nazorat qilishda ishtirok etish. Ichki audit xizmati qonun hujjatlariga va korxonaning ta’sis hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlarga ham ega bo’lishi mumkin. Ichki audit xizmati xodimlari quyidagi talablardan biriga javob berishi kerak: - auditorning malaka sertifikatiga ega bo’lish; - O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalarida, yoxud O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasidagi ta’limga tengligi e’tirof etilgan xorijiy davlat muassasasida olingan oliy ma’lumotga, oxirgi o’n yilning kamida ikki yilida buxgalteriya hisobi, audit, moliya yoki soliq nazorati sohasida amaliy ish stajiga (shu jumladan, o’rindoshlik bo’yicha) ega bo’lish. Ichki audit xizmati xodimlari soni ichki audit maqsadlariga samarali erishish va uning vazifalarini hal etish uchun etarli bo’lishi kerak. Ichki audit xizmati shtatida quyidagilar bo’lishi kerak:

aktivlarining balans qiymati 1 mlrd. so’mdan 10 mlrd. so’mgachani tashkil etadigan korxonalarda - kamida ikki nafar sertifikasiyalangan auditor; aktivlarining balans qiymati 10 mlrd. so’mdan 50 mlrd. so’mgachani tashkil etadigan korxonalarda - kamida uch nafar sertifikasiyalangan auditor; aktivlarining balans qiymati 50 mlrd. so’mdan ortiqni tashkil etadigan korxonalarda - kamida to’rt nafar sertifikasiyalangan auditor. 5 Quyidagilar ichki audit xizmati mustaqilligining asosiy shartlari hisoblanadi: -ichki audit xizmati rahbarini va uning xodimlarini lavozimga tayinlash va egallab turgan lavozimidan ozod etish, korxona kuzatuvchi kengashining qarorlari bo’yicha ularga ish haqi miqdorini va boshqa to’lovlarni belgilash; -korxona kuzatuvchi kengashiga bevosita bo’ysunish. Ichki audit: -tasdiqlangan biznes-reja bajarilishini; -korporativ boshqarish prinsiplariga rioya qilinishini; -buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobning holatini; -soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar to’g’ri hisoblab chiqilishi va to’lanishini; -moliya-xo’jalik faoliyatini amalga oshirishda qonun hujjatlariga rioya etilishini; -aktivlarning holatini; -ichki nazoratning holatini tekshirish va ularning monitoringini olib borish yo’li bilan faqat ichki audit xizmati xodimlari tomonidan amalga oshiriladi. Kuzatuvchi kengash tomonidan korxona ixtisosidan kelib chiqib qonun hujjatlariga muvofiq tekshirishni o’tkazishning boshqa yo’nalishlari belgilanishi mumkin. O’tkazilgan tekshirishlar natijalari bo’yicha bevosita uni o’tkazgan xodim (xodimlar) tomonidan imzolanadigan tegishli hisobotlar tuziladi. Bunda: a) biznes-reja bajarilishini tekshirish natijalari to’g’risidagi hisobot quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: 5 “Korxonalardagi ichki audit xizmati to’g’risida “NIZOM Vazirlar Mahkamasining2006 yil 16 oktyabrdagi215-son qarori

uning bajarilishining miqdor va sifat ko’rsatkichlari tahlili; uning bajarilishi ta’minlanmagan taqdirda aybdor mansabdor shaxslar shaxsan ko’rsatilgan holda aniqlangan sabablar bayoni; b) korporativ boshqarish prinsiplariga rioya qilishni tekshirish natijalari to’g’risidagi hisobot quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: -korxona boshqaruv organlari tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning samaraliligi, uning qatnashchilari (muassislar)ning qonuniy huquq va manfaatlariga rioya etilishi tahlili; -korporativ boshqarish sohasida qonun hujjatlari buzilishi holatlari bayoni (ta’sis hujjatlariga rioya qilish, umumiy yig’ilishlar va korxona boshqaruv organlari majlislari o’tkazilishi, dividendlar to’g’ri hisoblanishi va o’z vaqtida to’lanishi va hokazolar); v) korxonaning buxgalteriya hisobi va moliya hisoboti holatini tekshirish natijalari to’g’risidagi hisobot quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: -buxgalteriya hisobini yuritish va moliya hisobotini tuzishning belgilangan tartibiga rioya qilinishini baholash; -aniqlangan buxgalteriya hisobotini yuritish va moliyaviy hisobotni tayyorlashning belgilangan tartibi buzilishining tavsifi; g) soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar to’g’ri hisoblanishi va to’lanishini tekshirish natijalari to’g’risidagi hisobot quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: tuzilgan va tegishli organlarga taqdim etilgan soliqlar va majburiy to’lovlar hisobkitobi to’g’riligini baholash; -soliqlar va majburiy to’lovlarni hisoblash va to’lashning belgilangan tartibi buzilishi holatlarini, soliq solinadigan bazani belgilashda chetga chiqishlarni bayon qilish; d) moliya-xo’jalik operasiyalarini amalga oshirishda korxona tomonidan qonun hujjatlariga rioya qilinishini tekshirish natijalari to’g’risidagi hisobot quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak:

-korxona tomonidan amalga oshirilgan moliya-xo’jalik operasiyalarining qonun hujjatlariga muvofiqligini baholash; -ichki audit davomida aniqlangan korxona tomonidan amalga oshirilgan moliyaxo’jalik operasiyalarining qonun hujjatlariga nomuvofiqligini bayon qilish; e) ichki nazoratning holatini tekshirish natijalari to’g’risidagi hisobot quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: -ichki nazorat tizimini va uning faoliyat ko’rsatishidagi mavjud kamchiliklarni bayon etish; -korxona tarkibiy bo’linmalaridagi ijro intizomining holati to’g’risidagi ma’lumotlar, uning aniq xodimlari ishidagi mavjud kamchiliklar. Aktivlarning holatini tekshirish natijalari aktivlarni xatlovdan o’tkazishning asoslanishini hamda ularning harakati, amalda mavjudligi va saqlanishi to’g’risidagi ma’lumotlarni o’z ichiga olishi kerak. Shuningdek o’tkaziladigan tekshirishlar bo’yicha barcha hisobotlarda korxona ijro etuvchi organi va uning tarkibiy bo’linmalari faoliyati baholanishini, aniqlangan chetga chiqishlar va qonunni buzishlarni bartaraf etishga doir tavsiyalarni, tasdiqlaydigan hujjatlarning to’liq paketini o’z ichiga oladigan yakuniy qism bo’lishi kerak. O’tkazilgan ichki audit yakunlari bo’yicha, ichki audit rahbari tomonidan imzolanadigan yig’ma hisobot tuziladi. Yig’ma hisobot: -tahliliy qismni; -yakuniy qismni; -tasdiqlaydigan hujjatlarning to’liq paketini o’z ichiga olishi kerak. Yig’ma hisobotning tahliliy qismi ichki audit xodimlari tomonidan o’tkazilgan tekshirishlar natijalari to’g’risidagi umumlashtirilgan axborotni o’z ichiga olishi kerak. Hisobotning yakuniy qismi: -korxonaning ijro etuvchi organi va tarkibiy bo’linmalari faoliyatiga, shuningdek likvidligiga umumiy bahoni;

-aniqlangan chetga chiqishlar va qonunni buzishlarni bartaraf etish bo’yicha ichki audit xizmatining tavsiyalarini hamda korxonaning moliya-xo’jalik faoliyati samaradorligini oshirishga, korporativ boshqarishni takomillashtirishga doir umumlashtirilgan takliflarni o’z ichiga olishi kerak. Yig’ma hisobot ichki audit yakunlangandan keyin 10 kun mobaynida tugallanishi zarur. Yig’ma hisobotlar bevosita korxonaning kuzatuvchi kengashiga uning ko’rib chiqishi va keyinchalik tasdiqlashi uchun taqdim etilishi kerak. Hisobotlar nusxalari tasdiqlangandan keyin korxona ijro etuvchi organiga taqdim etilishi kerak. Ichki audit natijasida aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish chora- tadbirlarini ko’rishi shart. Ichki audit xizmati tekshirish davomida aniqlangan qonun buzilishlarini bartaraf etish, shuningdek umuman faoliyat samaradorligini oshirish bo’yicha choratadbirlarning o’z vaqtida va zarur darajada bajarilishi ustidan nazorat o’rnatishi kerak. Ichki audit faqat ichki audit xizmati xodimlari tomonidan tekshirish va monitoring o’tkazish yo’li bilan amalga oshiriladi. Ichki nazoratning holatini tekshirish va ularning monitoringini olib borish yo’li bilan faqat ichki audit xizmati xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.

Adabiyotlar ruyhati: 1. Vahobov A., Malikov T. Moliya: umumnazariy masalalar, 2008 yil 2. Vahobov. A.V, Malikov. T.S: Moliya. Darslik. T: “Noshir” Toshkent 2011-y. - 711 b. 3. Ibragimov A., Sugirbaev B. Byudjet nazorati va auditi: O’quv qo’llanma – Toshkent, 2009 yil 4. Маликов Т . С . Молия . Ўқув қўлланма . – Т .: Iqtisod-moliya, 2018. – 266 б . 5. Malikov T.S., Vahobov D.R. Moliya: chizmalarda: o’quv qo’llanma.- Toshkent Iqtisod-moliya, 2010 yil 6. Norqobilov S., Dadaboeva H., Jo’raev O’. Xalqaro amaliyotda bank nazorati, T.” Iqtisod-moliya” 2007 yil 7. G’aybullaev O., O’roqov. U. - O’zbekiston Respublikasida byudjet tizimi va jarayoni: o’quv qo’llanma. Toshkent: Baktria press, 2015. — 168 b. 8. Денисова, Т.В. Аудит: учебное пособие / Т.В. Денисова. – Челябинск: Издательский центр ЮУрГУ, 2015. – 38 с. 9. Васильева М.В. Оценка эффективности и результативности использования бюджетных средств при проведении финансового контроля // Финансовая аналитика, пробл. и решения. - М., 2011. - № 13. - С. 24-34. 10. Овчарова Е.В. Финансовый контроль в Российской Федерации. Зерцало М Москва, 2015 г. Стр. 224

O'xshashlar

Sug’urta tashkilotlarida moliyaviy nazoratni tashkil etish

Bank muassasalarida moliyaviy nazoratni tashkil etish

Rivojlangan mamlakatlarda moliyaviy nazoratni tashkil etish amaliyoti

Korxonalarda ichki soliq nazoratini tashkil qilish

Korxonalarda ichki soliq nazoratini tashkil qilish.