Reklama, xaridni ragbatlantirish, jamoatchilik bilan munosabatlar, shaxsiy sotuv - Iqtisodiyot - Referatlar

Reklama, xaridni ragbatlantirish, jamoatchilik bilan munosabatlar, shaxsiy sotuv

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

151 KB

Ko'chirib olish

R eklama, xaridni ragbatlantirish, jamoatchilik bilan munosabatlar, shaxsiy sotuv Reja: 1. «Demokrat» gazetasida reklama 2. Reklama nima? 3. Reklama turlari 4. Reklamada huquqiy masalalar 5. Reklama jarayoni 6. Xaridni rag‘batlantirish 7. Jamoatchilik bilan munosabatlar 8. Shaxsiy sotuv

Xalqaro marketing amaliyoti «Demokrat» gazetasida reklama Aksariyat gazetalarning asosiy daromadi reklama va e’lonlarni gazeta sahifalarida nashr etishdan keladi. AQShning Talaxassi shahrida faoliyat ko‘rsatuvchi «Demokrat» gazetasi 1980 yillarda bosilayotgan reklamalar sifati pastligi bilan ajralib turar edi. Reklama beradigan tashkilotlar bundan juda norozi edilar. Bu holatni tuzatish uchun redaksiyada maxsus «Elit» guruxi tuzildi, unga turli bo‘limlardan mutaxassislar jalb etildi. Bu guruhning asosiy maqsadi reklamalar bilan bog‘liq xatolarni yo‘qotish edi. Guruh eng zamonaviy texnologik uskuna va kompyuter programmalari bilan ta’minlandi. Shundan keyin guruh operativligi shu darajaga yetdiki, reklama mazmunidan norozi bo‘lgan biznesmenlar uchun yangi reklama varianti yarim soat ichida tayyorlanib, bosmaga yuborish imkoniyati mavjud edi. Ko‘p biznesmenlar yana gazeta orqali mahsulotlarni reklama qila boshladilar. Reklama nima? Reklama – tashkilotlarning turli axborot vositalari orqali amalga oshiradigan, to‘lovli, shaxsan amalga oshmaydigan bilvosita kommunikatsiyadir. Reklamaning asosiy funksiyasi potensial mijozlarga mahsulot haqida axborot berish va uni sotib olishga undash. Reklama cheklangan hajmli bir xabar orqali juda ko‘p sonli kishilarni qamrab olishi bilan ajralib turadi. Yaxshi reklama mahsulotning yuqori sifatliligi va chidamliligi haqida ishonch uyg‘otadi va iste’molchilarning mahsulotni takror va takror sotib olishga rag‘batlantiradi. Reklama axborot berilgan kishi boshiga to‘g‘ri keladigan xarajat jihatdan eng arzon vosita hisoblansa-da, umuman olganda, ba’zi kompaniyalar xarajatlarining katta qismini tashkil etadi. Masalan, Prokter end Gembl kompaniyasi reklama uchun yiliga 2,1

mlrd. AQSH dollari sarflaydi, Filip Morris sigaretlar ishlab chiqaruvchi kompaniya 2 mlrd. dollar, Jeneral Motors esa 1 mlrd. dollar sarflaydi. Reklama turlari Reklamani tarkibiga qarab ikkiga bo‘lish mumkin: 1. Mahsulot reklamasi 2. Muassasa reklamasi. Mahsulot reklamasi – mo‘ljaldagi bozor a’zolarini reklama qiluvchining mahsulotini sotib olishga undaydigan reklama. Masalan, prokter end Gembl kompaniyasi «Ariel» kir yuvish vositasini reklama qiladi. Muassasa reklamasi esa korxona imidji va falsafasini targ‘ib etadi. Masalan, Ford kompaniyasi avtomobillarni emas, balki kompaniyaning sifatga qanday e’tibor berishini «sifat birlamchi vazifa» deb ataladigan reklama orqali namoyish etgan. Reklama mazmuniga qarab to‘rt guruhga bo‘linadi: 1) Pioner reklama; 2) Raqobat va solishtirma reklama; 3) Tasdiq reklamasi; 4) Esga soluvchi reklama. Pioner reklama – ma’lum bir mahsulot markasi emas, balki mahsulot kategoriyasi uchun talabni shakllantirishga qaratilgan bo‘ladi. Aksariyat hollarda, yangi va innovativ mahsulotlar uchun shu turdagi reklama ishlatiladi. Raqobat reklamasi – ma’lum bir mahsulot markasi uchun boshqa turdagi talab yaratishga qaratilgan bo‘ladi. Raqobat kuchli bo‘lgan sharoitda qo‘llaniladi. Masalan, shampunni reklama qilishda asosiy xususiyatdan tashqari qo‘shimcha funksional va emotsional-psixologik xususiyatlar reklama qilinadi. Solishtirma reklama – mahsulotni boshqalariga solishtirgan holda va boshqalarga nisbatan ustunlik tomonlarni maqtagan holda reklama qilish usuli. Ba’zi mamlakatlarda solishtirma reklama qilish man’ etilgan.

Tasdik reklamasi – ijtimoiy mas’uliyatni aks ettiruvchi xabar, ijtimoiy faoliyatga undovchi va qo‘llab-quvvatlovchi reklamadir. Ko‘pincha, nodavlat-notijorat, ijtimoiy tashkilotlar bunday reklamadan foydalanadi. Esga soluvchi reklama – mahsulot yoki tashkilot nomini aholi e’tiborida saqlab turishga qaratilgan reklama. Reklamada huquqiy masalalar O‘zbekiston Respublikasining Reklama to‘g‘risidagi Qonuni 25 dekabr 1998 yilda qabul qilingan. Bu qonunda «reklama – bevosita va bilvosita foyda olish maqsadida yuridik yoki jismoniy shaxs va mahsulot to‘g‘risida tarqatiladigan maxsus axborot» deb ta’riflanadi. Qonunga muvofiq reklamada jismoniy shaxs nomi yoki tasviridan uning roziligisiz foydalanish, shuningdek voyaga yetmagan yoshdagilarga yo‘naltirilgan reklama ta’qiqlanadi. Noaniq, ikki xil ma’noga ega, haqiqat yashirilgan va bo‘rttirib yuborilgan axborot beradigan reklama noto‘g‘ri reklama deb hisoblanadi va qonun bilan ta’qiqlanadi. Shuningdek, iste’molchi idrokiga yashirin ta’sir etadigan vosita va usullardan foydalanish ham ta’qiqlanadi. Raqobatchi nomi, faoliyati va mahsuloti badnom etilmagan holatda qiyosiy reklamaga yo‘l qo‘yiladi. Televideniye orqali reklamada reklama vaqti ko‘rsatuvning har bir soatiga 10%dan oshmasligi lozim. 45 minutdan ortiq ko‘rsatuvlar ko‘pi bilan reklama uchun bir marta uzib qo‘yilishi mumkin. 14 yoshgacha bo‘lgan bolalarga mo‘ljallangan ko‘rsatuvlarda reklama qilish ta’qiqlanadi. Bosma davriy nashrlarda reklama hajmi davriy nashrning 40%dan oshmasligi shart . Tamaki mahsulotlari va alkogolli ichimliklar reklamasida iste’mol qilishning zarari haqida ogohlantirish bosma nashrlarda reklamaning 5%ni, televideniyeda kamida 3 sekundni tashkil etishi kerak. Bunday reklamalar tamaki chekish va alkogol ichimlik ichish jarayonini namoyish etmasligi va bu jarayon ijtimoiy va sport yutug‘iga erishish yoki iste’molchining jismoniy va ruhiy holati yaxshilanishi

uchun kerak degan taassurot uyg‘otmasligi kerak. Quvvati 28 darajadan ortik alkogol ichimliklar reklamasi umuman ta’qiqlanadi. 28 darajadan past ichimliklarni va tamaki mahsulotlarni ertalab 7-00 dan kech 22-00 gacha reklama qilish va voyaga yetmaganlarga bunday mahsulotlar namunalarini tekin tarqatish ta’qiqlanadi. Reklama jarayoni Reklama kampaniyasini amalga oshirishda 12.1-chizmada keltirilgan bosqichlardan o‘tish zarur. 12.1-chizma. Reklama kampaniyasini shakllantirish jarayoni Maqsadlarni aniqlash va mablag‘ ajratish Xabar shaklini yaratish Axborot vositasini tanlash Reklamani sinab kœrish

Maqsadlarni aniqlash va reklama budjetini shakllantirish. Maqsadlarni aniq belgilab olish reklamaga sarflangan har bir so‘m ustidan nazorat o‘rnatishni osonlashtiradi. Buning uchun, avvalo, maqsadli bozorni tanlash zarur. Reklama shu bozorning iste’molchilariga yo‘nalitrilishi kerak. Maqsadni aniqlashda AIDA modeli qo‘l keladi. Bu modelga muvofiq iste’molchilarning mahsulotga munosabati to‘rt bosqich bilan belgilanadi:  E’tibor (attention) – reklama iste’molchilar e’tiborini mahsulotga jalb etishi zarur;  Qiziqish (interest) – reklama mahsulot haqida turli ma’lumotlarni yetkazishi zarur;  Xohish (desire) – iste’molchilarda mahsulotdan foydalanish istagini uyg‘otish kerak;  Harakat (action) - mahsulotni sinab ko‘rish va davomli foydalanishga undash zarur. Maqsadli bozorda iste’molchilar qanday bosqichda ekanligini aniqlash kerak bo‘ladi va shunga mos ravishda iste’molchilar saviyasini yuqoriroq bosqichga o‘tkazishga harakat qilinadi. Reklama budjeti ko‘zlangan maqsadlarga qarab belgilanishi zarur. Agar mablag‘lar hajmi cheklangan bo‘lsa, bunda maqsadlarni shunga mos holda tanlashga to‘g‘ri keladi. Reklama tarkibini tanlash. Firmalar reklama mazmunini xaridorlar eslab qolishi qulay bulish uchun maxsus iboralar asosida shakllantiradilar. Masalan, «Xon shubhasiz biznikidir» (UzBAT), «chanqog‘ingga ishon» (Sprayt), «har doim Koka- kola», «faqat sizning qoniqishingiz uchun» (DEU Yunitel) kabi slogan-iboralarni tez-tez uchratish mumkin. Reklamaning o‘zi to‘rt qismdan iborat bo‘ladi: 1) Kirish

2) Asosiy tekst 3) Slogan 4) Manzil va telefonlar Ba’zi reklamalarda u yoki bu qismlar tushirilib qoldirilishi mumkin. Reklamaning tarkibi mazmunan bir butunlikni tashkil etishi va potensial xaridorlarga ma’lum bir mazmunda murojaat etishi shartdir. Bunday murojaat mazmuni turlicha bo‘lishi mumkin: A) xavf – reklamachi iste’molchini ma’lum bir noxushlik va noqulaylikdan himoya qilish taklifini olg‘a suradi B) erkak-ayol munosabatlari – mahsulot iste’molchining jozibadorligini va hurmatini orttirishi ko‘zda tutiladi. V) yumor–iste’molchilarning hazilni qabul qilish darajasidan foydalaniladi. Ammo yumoristik reklamalar tezda eskiradi. Shuningdek, sog‘inish va intizorlik, kishining jamiyatdagi statusi, adolat tuyg‘usi va oila qadriyatlari ham murojaat mazmunini tashkil etishi mumkin. Reklama tarkibida jahon miqyosida toza, kam kaloriyali, tabiiy,. sifat va qiymat singari tushunchalarning ishlatilish darajasi ortib bormoqda. Axborot vositasini tanlash. Reklama uchun ma’lum bir axborot vositasini tanlashda quyidagi omillarga e’tibor berish zarur:  Qamrov – reklamani ko‘radigan insonlar soni  Reyting – kamrab olinganlarning necha foizi kerakli vaqtda axborot vositasiga ulangan bo‘lishi  Ta’sir – bir kishi ma’lum bir vaqt ichida qabul qiladigan reklama soni  1000lik xarajat – bir vosita orqali 1000 kishini qamrab olishga ketadigan xarajat Asosiy axborot vositalari turlari televideniye, radio, bosma nashrlar, bevosita xat va tashqi reklamadir. Televideniye – qisqa vaqt ichida juda ko‘p sonli mijozlarni

qamrab oladi. Televizor insonlarning eshitish va ko‘rish tuyg‘ulariga ta’sir etadi, rangli ko‘rinish, muzika va ovozning effektiv kombinatsiyasi haqiqatga yaqin holatni yaratadi. Ammo TV reklamalari ko‘p axborot tashiy olmaydi va faqatgina asosiy ma’lumotni yetkazadi. Radio – televideniyega nisbatan arzon bo‘lsada, mijozlarning ma’lum bir guruhlarini qamrab olishda yuqori samaraga erishish mumkin. Radio reklamalari faqat eshitish qobiliyatiga ta’sir etsada, tanish ohanglar inson tafakkurida unga bog‘liq illyuziyani yaratadi. Nashriyot – gazeta va jurnallar turiga qarab keng qamrov yoki maxsus qamrovli bo‘lishi mumkin. Masalan, ommaviy savodxonlarga muljallangan gazeta orkali turli kizikishga ega bo‘lgan iste’molchilarni qamrab olish imkoniyati mavjud, va aksincha, maxsus qamrovli jurnallar orqali esa aholining ma’lum bir sektorigagina axborot yuborishning iloji bor. Bevosita xat – rivojlangan mamlakatlarda potensial iste’molchilarga to‘g‘ridan- to‘g‘ri xat, katalog, broshyura yoki reklama yo‘llanmalarini yuborish ommaviylashmoqda. Xat orqali TV reklamasiga nisbatan kattaroq hajmda ma’lumot yuboriladi, shuning uchun ham murakkab mahsulotlar bevosita xat orqali taklif etilishi maqsadga muvofiqdir. Tashqi reklama – ko‘chalardagi katta panolar va ekranlar, shuningdek transport va metrodagi e’lonlar va reklama axborotnomalari shu jumlaga kiradi. Tashqi reklamaning ustunligi uni juda ko‘p kishilarning ko‘rishidir, kamchiligi esa insonlar o‘tib ketayotib, e’tiborni bir necha soniya bilan cheklaydilar, shuning uchun tashqi reklamada yozuvlar katta va minimal bo‘lishi kerak. Reklamani sinab ko‘rish. Reklama ommaviy axborot vositalari orqali namoyish etilishidan oldin sinovdan o‘tkazilishi kerak. Bunda uch turdagi test o‘tkazilishi mumkin:

1) Portfel testi – reklama nusxasi boshqa reklamalar va materiallar bilan bir to‘plam qilib, sinaluvchilarga beriladi va kerakli reklamadan nima esda qolganligi so‘raladi. 2) Jyuri testi – iste’molchilarga reklama namoyish etiladi, so‘ng bir necha xususiyatlar: yangi axborotga boyligi, e’tiborni jalb etish darajasi va ishontiruvchanlik darajalariga baho berish so‘raladi. 3) Teatr testi – iste’molchilarga yangi shou yoki kinofilm namoyish etish vaqtida yangi reklama nusxasi ham ko‘rsatiladi va ularning bunga munosabati o‘rganiladi. Xaridni rag‘batlantirish Xaridni rag‘batlantirish kommunikatsiya va promoshn miksning bir elementidir. Xaridni rag‘batlantirish – bu qisqa muddatda iste’molchilar talabini oshirish, mahsulotni sinab ko‘rishga undash, mahsulot taqsimotini kengaytirishga yo‘naltirilgan sotuv usullaridir. Xaridni rag‘batlantirish turlari. Xaridni rag‘batlantirish iste’molchi yoki vositachiga yo‘naltirilgan bo‘lishi mumkin. 1) Iste’molchilarni rag‘batlantirish. Iste’molchilarga yo‘naltirilgan xaridni rag‘batlantirish usullari quyidagilar: kuponlar, chegirmalar, sovg‘alar, bepul nusxalar, lotoreya va yutuqli o‘yinlar, savdo displeylari va pul qaytimlari. Kuponlar – eng ko‘p qo‘llaniladigan sotuv vositasi. Kupon – bu maxsus varaqa bo‘lib, unda ma’lum bir mahsulot sotib olayotganda shu kupon ko‘rsatilgan taqdirda ma’lum bir foiz narx chegirmasi berilishi ko‘rsatilgan bo‘ladi. Shuningdek, bu chegirma beriladigan magazin va firma manzillari aks ettiriladi.kuponlar turli usul bilan tarqatilishi mumkin: jurnallar ichida, gazetalarda, mahsulot upakovkalarida, magazinning o‘zida va xat orqali yuborilishi mumkin. Kuponning asosiy vazifasi iste’molchilarni raqobatchilarning emas, balki kupon

chiqargan firmaning mahsulotini olishga undashdir. Kuponlar samarali bo‘lishi uchun u iste’molchiga yetarli miqdordagi mablag‘ni tejashga imkon berishi zarur. Chegirma – narxni pasaytirish amaliyoti bo‘lib, turli shartlar asosida berilishi mumkin. Masalan, supermarket bir hafta davomida makaron mahsulotlari 10%ga arzon sotilishini e’lon qilishi mumkin, yoki ma’lum bir hajmda mahsulot sotib olinganligi uchun chegirma berilishi ham mumkin. Premium sovg‘alar – bu mahsulotga qo‘shib beriladigan kichik sovg‘a buyumlaridir. Masalan, «DEU Yunitel» uyali aloqa xizmatiga obuna bo‘lganlarga avtomobil pardachalari sovg‘a qilinadi yoki «Makdonalds» restoranlarida bolalar ovqati olganlarga maxsus uyinchoqlar hadya etiladi. Lotoreya va yutuqli o‘yinlar ham mijozlarni ma’lum bir mahsulotlar va magazinlarga jalb etishi mumkin. Masalan, «Kavasaki» kompaniyasi o‘z magazinlari orqali mahsulot sotib olgan-olmaganligidan qat’iy nazar lotoreya biletlari tarqatib, o‘z mahsulotlarini yutuq sifatida taklif etgan. Tabiiyki, lotoreya bileti olish maqsadida ko‘p kishilar magazinlarga jalb etilgan. Bepul nusxalar – shaxarlarning gavjum yerlarida shampun, tish pastalari, kir yuvish vositalari, shokoladlar va kosmetika mahsulotlarining kichik shakldagi sinov nusxalari mijozlarga bepul tarqatiladi. Bundan asosiy maqsad iste’molchi mahsulotni ishlatib ko‘rib, shuni yoqtirib qoladi va esida saqlaydi degan fikrdir. Bu usul qulaylik mahsulotlari uchun ommaviy tarzda ishlatiladi. Savdo displeylari – magazinga kirgan iste’molchining e’tiborini maxsus jalb etish maqsadida ko‘rgazmalar, plakat va maxsus yozuvli taxtachalar orqali mahsulotlar reklama qilinadi. Maxsus dizayndagi peshtaxtalar ham iste’molchilar e’tiborini o‘ziga tortadi. Pul qaytimi – ma’lum bir mahsulot sotib olingan vaqtda va shu haqdagi isbot ko‘rsatilgan sharoitda ma’lum bir miqdordagi pul qaytarilishi mumkin. Pul qaytimi avtomobillar savdosidan tortib elektr lampochkalarigacha sotishda ishlatiladi.

Buyuk Britaniyada tamaki mahsulotlarining narxi ma’lum bir limitdan pastga tushishi qonun bilan ta’qiqlab qo‘yilganligi sababli, firmalar sigaret qutilari ichiga qaytim solib qo‘yib, amalda narxni biroz pasaytirishga erishganlar. 2) Vositachilarni rag‘batlantirish. Ishlab chiqaruvchilar chakana va ulgurji savdo korxonalarini quyidagi usullar orqali rag‘batlantiradi: Savdo to‘lovlari – bir necha xilda bo‘lishi mumkin. Bunday turdagi to‘lovlar ishlab chiqaruvchi tomonidan vositachi bilan kelishuv asosida amalga oshiriladi. Magazin to‘lovi – mahsulotlarni magazinning eng yaxshi tomonida va e’tiborni o‘ziga jalb eta oladigan tarzda joylashtirish uchun to‘lanadi. Buyurtma to‘lovi – vositachi mahsulotga buyurtma berganda narx chegirmasi berish amaliyotidir. Moliyaviy to‘lov – vositachi mahsulotlarni reklama qilganligi va xaridni rag‘batlantirish uchun beriladi. Qo‘shimcha to‘lov – peshtaxtalarga yana bir yangi mahsulotni joylashtirish uchun to‘lanadi. Xamkorlikdagi reklama va sotuv amaliyoti – ishlab chiqaruvchi vositachi bilan reklama ishida hamkorlik qiladi va vositachining savdo personalini o‘qitadi va zarur materiallar bilan ta’minlaydi. Savdo yarmarkasi – ishlab chiqaruvchilar maxsus tayyorlangan holda yarmarka va ko‘rgazmalarda qatnashib, o‘z mahsulotlarini sotish uchun hamkor izlaydilar. Jamoatchilik bilan munosabatlar (pablik rileyshns / pablisiti) Tashkilot o‘z atrofidagi ijtimoiy guruhlar, jamoatchilik bilan yaqin munosabatlar o‘rnatishi uchun pablisiti va pablik rileyshns usullaridan foydalanadi. Pablisiti - bosma nashriyotlarda tashkilot yoki mahsulot haqida ma’lumot berishning to‘lovsiz shaklidir. Pablik rileyshns tashkilot atrofidagi va uning faoliyatiga ta’sir etadigan jamoatchilik xamda turli guruhlar bilan ijobiy munosabatlar o‘rnatish,

shuningdek jamoatchilik fikrida tashkilotga nisbatan ijobiy munosabatni shakllantirish uslublari to‘plamidir. Pablik rileyshns/Pablisiti turlari. Pablisiti yangiliklar ko‘rinishida yoki ijtimoiy xizmat e’lonlari shaklida bo‘ladi. Yangiliklarni tashkilot to‘liq o‘z nazorati ostiga ololmaydi, ammo bunday axborot oqimining yo‘nalishiga ta’sir o‘tkazish imkoniyati mavjud. Ijtimoiy xizmat e’lonlari esa axborot vositalarining ijtimoiy tashkilotlar uchun tekinga ajratadigan efir vaqti va nashr joyidir. Ommaviy axborot vositalarining e’tiborini qozonish uchun firmalar yangiliklar va qiziqarli axborotlarni maxsus shakllantiradilar. Bunda har xil tadbirlar, konferensiyalar va press-nashrlar tashkil etiladi. Press-nashr bu - kompaniya a’zosi tomonidan yozilgan maqola bo‘lib, jurnal, gazeta, televideniye va radiostansiyalarga tarqatiladi. Press-nashr kichik hikoya ko‘rinishida bo‘lishi mumkin, axborot agentliklarini kompaniya va uning mahsulotlari, manzili va boshqa ma’lumotlar bilan ta’minlaydi. Kompaniya press-nashrlar hozirlash uchun maxsus publitsistlarni yollashi mumkin. Tashkilotlar press-konferensiya o‘tkazgan holda axborot agentliklari bilan fikr almashish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Odatda, tashkilot muxbirlarni press- konferensiyaga taklif etadi va ularni boshlangiya ma’lumotlar bilan ta’minlaydi. Axborot vositalari standart ko‘rinishdagi ma’lumotlar bilan to‘lib ketishi jamoatchilik o‘rtasida qiziqishning susayishiga sabab bo‘ladi. Shu sababli, tashkilotlar har xil boshqa tadbirlar: antiqa uyinlar, shoular, konsertlar, tele- marafon va sport musobaqalari o‘tkazishga harakat qiladi. Shaxsiy sotuv Shaxsiy sotuv – xaridor bilan yuzma-yuz turgan holda mahsulotni sotishning samarali usullari to‘plamidir. Sotuvchilik eng qadimiy kasblardan biridir. Hozirgi vaqtda professional sotuvchi deganda ma’lumotli, tajribali, xaridor bilan uzoq

muddatli munosabatlar o‘rnatadigan, xaridor ehtiyojlari va istaklarini tinglaydigan xamda ular muammosini hal etuvchi mahsulotlar taklif etadigan shaxs tushuniladi. Sotuvchi perspektiv xaridorlar bilan muloqot qilish, ularga xizmat qilish va ma’lumot to‘plash singari funksiyalarni amalga oshiradi. Ommaviy kommunikatsiya turlari, ya’ni reklama va xaridni rag‘batlantirish usullari bir tomonlama kommunikatsiyani yuzaga keltirsa, shaxsiy sotuv orqali ikki tomonlama kommunikatsiya yuzaga keladi. Sotuvchilar xaridorlar uchun firma vakili sifatida harakat qiladilar, shuningdek firmalar uchun xaridorlar vakili sifatida ham faoliyat yuritadilar. Ba’zi firmalar o‘z sotuvchilari yoki sotuv agentlari mavjud bo‘ladi, ba’zilari esa maxsus dilerlik kompaniyalarini yollaydilar. Sotuv personalini boshqarish. Sotuv bo‘limi xodimlarini boshqarishda firmalar maxsus sotuv personali menejmenti usullaridan foydalanadilar. Sotuv personali menejmenti – sotuv personali faoliyatini taxlil etish, rejalashtirish, joriy etish va nazorat qilish. Sotuv personali menejmenti jarayoni 12.2 – chizmada keltirilgan. Sotuv personali maqsadlari. Sotuvchilar quyidagi vazifalarni bajarishi mumkin: Perspektiv xaridorlar bilan ishlash. Perspektiv xaridorlarni topish va jalb qilish, ularni rivojlantirish. Kommunikatsiya. Firma mahsulot va xizmatlari haqida ma’lumot tarqatadilar. Sotish. Mahsulotlarni sotadilar, turli savollarga javob beradilar va xaridni rasmiylashtiradilar. Xizmat ko‘rsatish. Mijozlarga maxsus xizmat ko‘rsatadilar, masalan, konsultatsiya berish, texnikaviy yordam va moliyaviy masalalarda hamkorlik qilish. Ma’lumot to‘plash. Marketing tadqiqotlari va kuzatuv ishlarini amalga oshiradilar. 12.2-chizma. Sotuv personali menejmenti jarayoni Сотув персонали ма қ садлари ни Сотув персонали стратегияси, структураси, Сотув персоналини танлаш ва ишга қ абул қ илиш Сотув персонал и малакаси ни

Sotuv personali ishini tashkil etishda turli sotuv strategiyalarini ishlatish mumkin. Bu asosan, firma ishlab chiqaradigan mahsulot turiga bog‘liq bo‘ladi. Tashkilot o‘z mahsulotini yakka kommivoyajerlar orqali sotishni yo‘lga qo‘yishi mumkin. Masalan, Avon kosmetikasi faqatgina shunday mustaqil va mijozma- mijoz yuruvchi agentlar orqali sotiladi. Mahsulotlar murakkab bo‘lganda sotuvchilar guruhi orqali ham sotilishi mumkin, bunda guruhga menejerlar va nijenerlar ham kiritilishi ko‘zda tutiladi. Mahsulotlarni sotishning yana bir strategiyasi konferensiyali sotuvdir. Bunda sotuvchi agent firmadan bir necha mutaxassislarni xaridor firmaga taklif etadi va u yerda xaridor mutaxassislari uchun prezentatsiya uyushtiriladi. Sotuv personali strukturasi. Sotuv personali forliyati turli sturkturalar bo‘yicha tashkil etilishi mumkin. Ulardan hududiy sotish, mahsulot bo‘yicha va mijoz bo‘yicha sotish strukturalari keng ishlatiladi. Hududiy sotish strukturasida sotuv guruhi xodimlariga umumiy hudud taqsimlab beriladi va sotuvchilar shu hudud ichida mijozlarga kompaniyaning hamma assortimentdagi mahsulotlarini taklif etadilar. Mahsulotlar assortimenti juda keng bo‘lganda va juda murakkab bo‘lganda mahsulot bo‘yicha struktura ishlatiladi. Bunda har bir sotuv xodimi faqatgina bir turdagi mahsulotni sotish imkoniga ega bo‘ladi. Ba’zi firmalar sotuv personaliga mijozlarni bo‘lib beradilar, bu esa mijoz bo‘yicha strukturani yuzaga keltiradi. Sotuv personalini nazorat etish. Har bir sotuv xodimining ish faroliyati rejalashtirilgan bo‘lishi kerak. Odatda firma sotuvchining bir haftada necha mijoz bilan uchrashishi rejasini belgilab beradi. Muhim mijozlar bilan uchrashuvlar tez- tez amalga oshishi talab etiladi. Shuningdek, firma sotuvchiga vaqtini qanday sarflashi va qanday amallarga bag‘ishlashi kerakligi haqida ham tavsiyalar beradi. 12.3-chizmada sotuv personali vaqtini nimalarga sarflashi aks ettirilgan.

12.3-chizma. Sotuv personali vaqtining taqsimlanishi Mavzuning qisqacha mohiyati Reklama – tashkilotlarning turli axborot vositalari orqali amalga oshiradigan, to‘lovli, shaxsan amalga oshmaydigan bilvosita kommunikatsiyadir. Reklamani tarkibiga qarab ikkiga bo‘lish mumkin: 1. Mahsulot reklamasi 2. Muassasa reklamasi. Reklama mazmuniga qarab to‘rt guruhga bo‘linadi: pioner reklama; raqobat va solishtirma reklama; tasdiq reklamasi; esga soluvchi reklama. Qonunga muvofiq reklamada jismoniy shaxs nomi yoki tasviridan uning roziligisiz foydalanish, shuningdek voyaga yetmagan yoshdagilarga yo‘naltirilgan reklama ta’qiqlanadi. Noaniq, ikki xil ma’noga ega, haqiqat yashirilgan va bo‘rttirib yuborilgan axborot beradigan reklama noto‘g‘ri reklama deb hisoblanadi va qonun bilan ta’qiqlanadi. Reklama kampaniyasini shakllantirish jarayoni maqsadlarni aniqlab olish, xabar shaklini yaratish, axborot vositasini tanlash va reklama nusxasini sinab ko‘rish bosqichlaridan iborat. Reklamani sinab ko‘rish maqsadida uch turdagi test o‘tkazilishi mumkin: portfel testi, jyuri testi, teatr testi. Xaridni rag‘batlantirish – bu qisqa muddatda iste’molchilar talabini oshirish, mahsulotni sinab ko‘rishga undash, mahsulot taqsimotini kengaytirishga yo‘naltirilgan sotuv

usullaridir. Tashkilot o‘z atrofidagi ijtimoiy guruhlar, jamoatchilik bilan yaqin munosabatlar o‘rnatishi uchun pablisiti va pablik rileyshns usullaridan foydalanadi. Pablisiti - bosma nashriyotlarda tashkilot yoki mahsulot haqida ma’lumot berishning to‘lovsiz shaklidir. Pablik rileyshns tashkilot atrofidagi va uning faoliyatiga ta’sir etadigan jamoatchilik xamda turli guruhlar bilan ijobiy munosabatlar o‘rnatish, shuningdek jamoatchilik fikrida tashkilotga nisbatan ijobiy munosabatni shakllantirish uslublari to‘plamidir. Shaxsiy sotuv – xaridor bilan yuzma-yuz turgan holda mahsulotni sotishning samarali usullari to‘plamidir Tayanch iboralar  Reklama  Noto‘g‘r i reklama  Pablisiti  Pablik rileyshns  Sotuv personali menejmenti  Shaxsiy sotuv  Xaridni rag‘batlantirish

O'xshashlar

Savdo va xizmat ko`rsatish sohasi marketingi

Turistik reklama turlari

Innovatsion marketing

Pensiya jamgarmasi va boshka tashkilotlar bilan moliyaviy munosabatlar

Turistik mahsulotlarni reklama qilish