Оммавий овқатланиш корхоналарининг маҳсулоти ва товар айланиши - Iqtisodiyot - Referatlar

Оммавий овқатланиш корхоналарининг маҳсулоти ва товар айланиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

227 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Оммавий овқатланиш корхоналари товар айланиши кўрсаткичларининг хусусиятлари 2. Оммавий овқатланиш корхоналарининг товар айланиши ва маҳсулотлар ишлаб чиқаришини таҳлили 3. Оммавий овқатланиш корхоналарида товар заҳираларининг хусусиятлари 4. Оммавий овқатланиш корхоналарида товар айланишини режалаштириш ва ишлаб чиқариш дастури 5. Оммавий овқатланиш корхоналарида хом ашё таъминоти ва маҳсулотлар баланси

www.arxiv.uz Оммавий овқатланиш корхоналари товар айланиши кўрсаткичларини нг хусусиятлари Ушбу кўрсаткичлар шаклан чакана ва улгуржи савдо корхоналари кўрсаткичларига мос келади . Лекин уларни таркиби , шаклланиши бир - биридан фарқланади . Чакана савдо корхоналарининг товар айланиши асосан икки турдан иборат бўлиб, у аҳолига сотилган товарлар ва жамоавий эҳтиёжларини қондириши учун корхона, ташкилот ва муассасаларга майда улгуржи сотишдан ташкил топади. Оммавий овқатланишда чакана товар айланиши «Овқатланиш корхоналари товар айланмаси тўғрисида ҳисобот»да (4-савдо шакли) қуйидаги таркибда ҳисоботга олинади. 1. Овқатланиш корхоналари чакана товар айланиши (1.1.+1.2.). (Бу ерда воситачисиз, тўғри истеъмолчиларга сотиш назарда тутилаяпти.) Шу жумладан: 1.1. Сотиб олган товарларни сотиш. (Бу ерда четдан сотиб олинган товарларни ҳеч қандай ишлов бермасдан сотиш ҳисоботга олинади.) 1.2. ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотни сотиш (улгуржи айланмасиз). Улардан: Овқат маҳсулотини сотиш. 2. Чакана тармоқ орқали ўз маҳсулотини сотиш. Статистик ҳисоботда овқатланиш корхоналари улгуржи товар айланиши тўғрисида маълумот бермайди. Овқатланиш корхоналарининг умумий чакана товар айланиши «Овқатланиш корхоналари чакана товар айланиши» (1) ва «чакана тармоқ орқали ўз маҳсулотини сотиш» (2)лар йиғиндисидан иборат. Кичик корхоналар ва микрофирмалар бундай ҳисобот бермайдилар. Овқатланиш корхоналари чакана товар айланмасига сотишнинг қуйидаги турлари кирмайди: - буюртмачининг хом ашёси қиймати;

www.arxiv.uz - етказиб берувчининг қайтариб олган тарасининг қиймати; - маҳсулот ва товарларнинг ички силжиши (омборхонадан ошхонага, товарларни базага ёки омборхонага қайтариш, товарларни буфет ва кухняларга тақсимлаш); - овқатланиш корхона ва ташкилотларига тегишли бўлган сартарошхона, биллиард, рақс заллари, видиосалон, ўйин заллари ва бошқа корхоналар даромадлари ҳамда концерт программалари кўришдан тушган даромадлар. Бу фаолият даромадлари хизмат кўрсатиш таркибида ҳисобга олинади. Овқатланиш корхоналарида чакана товар айланиши билан бир қаторда улгуржи товар чиқариш (улгуржи товар айланиши) ҳам мавжуд. Бу турдаги товар айланиш тайёр маҳсулотлар ва ярим фабрикатларни бошқа оақатланиш (ўз филиалларидан ташқари) корхоналари ва чакана савдо корхоналарига қайта сотиш учун сотилганлар миқдоридан ташкил топади. Чакана ва улгуржи товар айланишлар йиғиндиси овқатланиш корхонасини ялпи товар айланишини ташкил қилади ва у корхонанинг умумий савдо ишлаб чиқариш фаолиятини тавсифлайди. Оммавий овқатланишда «Майда улгуржи товар айланиши» тушунчаси ишлатилмайди. Овқатланиш корхоналарида маҳсулот ишлаб чиқариш дастури тузилади. Унда ўзида ишлаб чиқариладиган маҳсулотларни тури, асортименти, сони ва баҳоси ифода топади. Ишлаб чиқариш дастурини пулдаги ифодаси ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотлар сотиш бўйича товар айланишини (чакана+улгуржи) ифодалайди. 2. Оммавий овқатланиш корхоналарининг товар айланиши ва маҳсулотлар ишлаб чиқаришини таҳлили . Унинг хусусиятлари овқатланиш корхонасини чакана товара йланиши таркибидан келиб чиқади. Оммавий овқатланиш корхоналари чакана товар айланишига, унинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан омиллар таъсир қилади. - оммавий овқатланиш корхонасининг товар айланишига, у хизмат қилаётган контингентини таркиби (ишчилар, қишлоқ хўжалиги ходимлари, раҳбарлар, мутахассислар, тадбиркорлар, талаба ва ўқувчилар, бозор иқтисодиёти шароитида

www.arxiv.uz юқори, ўртача ва минимал даромад олувчилар, ишсизлар, нафақахўрлар, аҳолини ёши бўйича табақаланиши ва ҳ.к.); - корхона ёки шаҳобча маҳсулотининг ассортименти; - корхона ёки шаҳобчанинг тури, жойлашган жойи, ўтириш ўринлари сони; - шаҳарда, қишлоқда, умуман оммавий овқатланиш корхона (шаҳобча)ни жойлашган ерида рақобатчиларни мавжудлиги; - овқатларни сифати, баҳоси кабилар. Овқатланиш корхоналари товар айланишини таҳлилини бошлашда қуйидаги жадвалдан фойдаланишни тавсия қиламиз. -жадвал Овқатланиш корхонасининг чакана товар айланиши ва маҳсулот ишлаб чиқариши (млн. сўм) № Кўрсаткичлари ўтган йиллар ҳисобот йили ўтган йил- ларга нис- батан, % ёки фарқи (+;-) х 1 х 2 х 3 режа ҳақи- қатда режани бажа- рилиши, % ёки фарқи (+;-) х 3 х 2 х 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 Чакана товар айланиши, - жами… 1.1 Сотиб олган товарларни сотиш суммаси…

www.arxiv.uz ҳиссаси, %… 1.2 ўз маҳсулотини сотиш (улгуржи айланмасиз)- суммаси… ҳиссаси,% … 1.2.1 Овқат (тушлик) маҳсулотларини сотиш суммаси… 1.2-даги ҳиссаси, % … 1.2.2 Чакана тармоқ орқали ўз маҳсулотини сотиш суммаси… 1.2-даги ҳиссаси, % … 2. ўз маҳсулотла- рини улгуржи сотиш суммаси…, ялпи товар айланишидаги ҳиссаси, %… 3. Ялпи товар айланиши (1+2) 4. Хизмат қилинаётган контенгент сони 5. Контенгент жон

www.arxiv.uz бошига тўғри келган: 5.1. блюдалар сони 5.2. ўз маҳсулотини сотиш 6. ўртача бир блюдани баҳоси (1.2:4), сўмда 7. Булардан ташқари ўз маҳсулотини: 7.1 уйга сотиш: -блюда… -суммаси… 7.2 тушликни иш жойларига етказиш: -блюда… -суммаси… 7.3 мактабларга етказиш: -блюда… –суммаси… 8. ўз маҳсулот-лари таркибида: 8.1 биринчи блюдалар, дона 8.2 иккинчи блюдалар, дона 8.3 салатлар, сўмда 8.4. ва ҳоказолар… Кейинги босқичда корхонани маҳсулотлар ҳаражатини (улгуржи айланмани қўшган ҳолда) ассортиментини ўрганиш зарур.

www.arxiv.uz Бундай таҳлилни статистик ҳисоботнинг 4-савдо шаклида келтирлиагн маҳсулотлар турлари бўйича таҳлил қилишни тавсия қиламиз. Товар айланишини таҳлил қилиш жараёнида овқатланиш корхонасида маҳсулот ишлаб чиқариш ҳам бирга кўрилаяпти. Шу сабали таҳлил жараёнида корхонани ишлаб чиқариш қуввати ва хўрандаларга хизмат қилиш имконияти қандай ишлатилаётганлигига баҳо бериш зарур бўлади. Бунинг учун ушбу кўрсаткичларни овқатланиш корхонасининг жиҳозлари қувватини, ўтириш жойларидан фойдаланиш имкониятларини, уларни иш режимидан келиб чиққан ҳолда ҳисоб-китоб қилиб чиқиш зарур бўлади. Ушбу кўрсаткичларни шартли мисоллар асосида ҳисоблаш усулини кўриб чиқамиз. Масалан, ошхона иккита биринчи овқат пиширадиган қозонга эга. Уларнинг ҳар бири 60 литерли сиғимга эга. Биринчи овқатни ҳажми 0,5 литерга тенг. ªозонни тўлдириш коэффициенти – 0,85 га тенг. Овқатни тайёрлаш учун 2,5 соат вақт сарфланади. ҳар бир маротаба овқатни пиширгандан кейин, уни кейинги тайёрловга тайёрлаш учун 60 минут вақт сарфланади. Ошхона суткада танаффузсиз 14 соат ишлайди. Ошхона ҳафтада бир кун дам олиш куни, ойда 1 кун санитар куни қилади. Байрам кунлари ошхона ишламайди. Шундай қилиб ошхона 52 кун

www.arxiv.uz -жадвал Овқатланиш корхонасининг чакана товар айланиши ва маҳсулот ишлаб чиқариши № Маҳсулотла р ва товарлар ўл- чов бир- лиги Маҳсулотни тайёрлашга сарфланган хом ашё ва сотиб олинган товарларни буфет ва савдо тармоғи орқали сотиш ўзгаришлар (+;-) Баҳоси Баҳо индекс и ўтган йил ҳисобот йили Режага нисбатан ўтган йилга нисбатан ўтга н йил ҳақи - қатд асон и чакан а баҳода , минг сўм режада ҳақиқатда сон и чакан а баҳода , минг сўм сон и чакан а баҳода , минг сўм сон и сум- мас и сон и сум- мас и 1 2 3 4 5 6 7 8 9 14 15 16 1 Гўшт ва парранда тонн а …………… … 13 Жами озиқ- овқатлар минг сўм х х х х х 14 Тамаки минг

www.arxiv.uz маҳсулотлар и дона 16 . Бошқа ноозиқ- овқатлар минг сўм х х х х х 17 . Жами ноозиқ- овқатлар минг сўм х х х х х 18 . Умумий товар айланма (13+17) минг сўм х х х х х

www.arxiv.uz Дам олиш, 12 кун байрам ва 12 кун санитар кунлари, жами 76 кун ишламайди. Ошхонани ишлаб чиқариш қувватини аниқлаш учун қуйидаги ҳисоб- китоблар амалга оширилади: 1. Бир маротаба овқат тайёрлаш учун сарфланадиган вақтни минут ҳисобида аниқлаймиз. (2,5х60)+60=210 минут ёки 3,5 соат. 2. ªозонларни тўлдириш ҳажмини аниқлаймиз. У баробар (2х60)х0,85= 102 литр. 3. Овқат пиширишни бир маротаба амалга оширганда 102:0,5=204порция овқат тайёрланади. 4. Ошхона бир суткада қанча маротаба (цикл) овқат пишира олишини аниқлаймиз. (14х60):210=840:210=4 маротаба ёки 14:3,5=4 5. Ошхонани суткалик ишлаб чиқариш қуввати 204х4=816 блюда. 6. Ошхонани йиллик ишлаб чиқариш қуввати = (365- 76)х816=289х816=235824 блюда. Ошхонада йил давомида ҳақиқатда ишлаб чиқарган овқатлар сони – 200000 минг деб ҳисобласак, унинг қувватини ишлатиш коэффициенти= 200000:235824=0,84 яъни, унинг қуввати 84,0 % ишлатилаётган бўлиб чиқади. Ошхонада хўрандаларга хизмат қилиш қобилияти қуйидагича ҳисоб- китоб қилинади. Масалан, ошхонани хўрандаларга хизмат қиладиган залининг майдони 140,8 кв.метр бўлсин. Бир хўрандага ажратиладиган майдон нормаси, умуман 1,6 кв. метр. Зал суткада 20 % тўла ҳолда ва қолган вақтда зални 30 % ти ишлатилади. Ошхона суткада 14 соат ишлайди. Бир хўрандага хизмат қилиш даври 30 минут. Ошхонани хўрандаларга хизмат қилиш қобилиятини аниқлаймиз: 1. Залдаги ўтириш жойлари сони 140,8:1,6=88 ўриндиқ. 2. Зални тўла ҳолда ишлаш вақти = 8,2 100 20 14   соат, яъни 2,8х60=168 минут тўла ишлайди.

www.arxiv.uz 3. Зал 30% ишлатилиш вақти= 2, 11 100 ) 20 100( 14    соат ёки 11,2х60=672 минут. 4. Зални хизмат қилиш қуввати: Тўла ишлатилганда 493 88 6,5 88 30 168    х киши. Зал 30 % тўлдирилагн ҳолда = 591 4, 26 4, 22 100 30 88 30 672    х х киши. Суткалик қуввати = 493+591=1084 кишига хизмат қила олади. 5. Агар ошхона хизматидан фойдаланадиган хўрандаларни ҳақиқатда бир кунда 900 кишини ташкил қилса, бир йилда ошхона хизматидан 900х289=260100 та хўрандалар фойдаланган бўлади. Бу ҳолда ошхонани хизмат қилиш қувватини ишлатиш коэффициенти = 260100:313276=0,815, яъни 81,5 % ишлатилган бўлади. Таҳлил жараёнида ушбу кўрсаткични динамик суръатини ҳисоб-китоб қилиб, унга баҳо бериш лозимдир. Оммавий овқатланиш корхоналарида товар заҳираларининг хусусиятлари Оммавий овқатланишда товар заҳиралари уларни ишлатилишига қараб ҳар хил шаклларга турланади. Уларга қуйидагиларни киритиш мумкин: Биринчидан, хом ашё заҳиралари, булар тайёр овқатларни ишлаб чиқаришга мўлжалланган, омборларда, кухняларда сақланаётган маҳсулотлардан таркиб топади; Иккинчидан, сотишга мўлжалланган тайёр маҳсулотлар заҳиралари, буларга пиширилган овқатлар, тайёрланган кулинария ва кондетер маҳсулотлари, ярим фабрикатлар, салатлар кабилар киради; Учинчидан, буфетлардаги товар заҳиралари. Буларни ҳаммаси шакли, мақсадидан қатъий назар товар заҳиралари деб юритилади.

www.arxiv.uz Оммавий овқатланиш корхоналаридаги товар заҳираларини таснифи, кўрсаткичлари, уларни таҳлил қилиш усуллари, режалаштириш тартиби чакана савдодаги товар заҳиралари билан бир хил. Лекин оммавий овқатланишда товар заҳираларини ўзига хос хусусиятлари мавжуд. Биринчидан, овқатланиш корхоналарида заҳиралар ишлаб чиқариш билан ҳамда сотиш билан боғлиқ. Ишлаб чиқариш бир томондан хом ашё билан, иккинчидан томондан яримфабрикатлар билан таъминланади, сотиш билан боғлиқ заҳиралар эса сотишга мўлжалланган тайёр маҳсулотлар, ярим фабрикатлар ва сотиш учун сотиб олинган товар заҳиралари билан боғлиқ. Шундай қилиб овқатланиш корхоналари заҳираларини назарий жиҳатдан ишлаб чиқариш заҳиралари ва товар заҳираларига ажратиш мумкин, лекин амалиётда бундай тақсимланмайди, ҳаммаси товар заҳиралари деб юритилади. Иккинчидан, овқатланиш корхоналарининг заҳираларини хусусияти уларни миқдори (сақланиш нуқтаи назаридан) ва ҳажми чегараланганлигидадир. Чунки овқатланиш корхоналарини товар таъминотчилари яқин масофада жойлашган бўлади, улар товарларни ва хом ашёни кам ҳажмда ва тез-тез етказиб бериши зарур. Булардан ташқари овқатланиш корхоналарини хом ашёлари тез бўзулувчи хусусиятга эгалиги, уларни узоқ муддатга сақлаш мумкин эмаслигини талаб қилади, бу ҳам заҳираларни миқдорига таъсир қилади. Учинчидан, овқатланиш корхоналарида ишлаб чиқариш заҳираларини ҳиссаси юқорироқ, яъни ҳажман кўпроқ, сотиш учун сотиб олинган товар заҳираларини суммаси камроқ бўлсада, уларни нисбий кўрсаткичлари миқдори (кунлар ҳисобида) тескари пропорцияда. Бу хусусиятлар ҳам улардаги хом ашё ва товарларни сақлай олиш муддатларидан келиб чиқади. Амалиётда товар заҳираларини ҳисоб-китоби, таҳлил қилиш ва режалаштириш хом ашё, тайёр маҳсулотлар, ярим фабрикатлар ва товарларга бўлинмайди, уларни кўрсаткичлари суммаси, натурал (тонна, литр, дона) ҳисобида ва кунлар ҳисобида, товар айрибошлаш тезлиги (кунлар ва маротаба)

www.arxiv.uz оммавий овқатланиш корхонасининг умумий товар айланишига нисбатан ҳисобланади. Бизнинг фикримизча, назарий жиҳатдан ишлаб чиқариш билан боғлиқ заҳираларни, ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотни сотиш айланмасига, сотиш учун сотиб олинган товар заҳираларини, сотиб олинган товарларни сотиш айланмасига нисбатан ҳисоб-китоб қилиш мақсадга мувофиқ ва бунда заҳиралар ҳолатига объектив ва реал баҳо бериш имконияти яратилади. Товар заҳираларини таҳлил қилишда ва режалаштиришда юқоридаги кўрсаткичларга асосланган ҳолда ва чакана савдода ишлатилган усуллар орқали амалга ошириш лозим бўлади. Оммавий овқатланиш корхоналарида товар айланишини режалаштириш ва маҳсулот ишлаб чиқариш дастури Оммавий овқатланиш корхоналарининг товар айланиши ва маҳсулот ишлаб чиқариш дастури бир-бири билан тиғиз боғлиқликда бўлганлиги учун, ушбу кўрсаткичлар биргаликда режалаштирилади. Оммавий овқатланиш корхоналарида ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотларни сотишдан товар айланмасини миқдори улар ишлаб чиқарган маҳсулотлар (тушлик, кулинар, кондитер, яримфабрикатлар, салатлар, ичимликлар) ҳажми ва уларни баҳосидан боғлиқдир. Шунинг учун маҳсулотлар ишлаб чиқариш дастури олдин ҳисоб-китоб қилинади ва кейин ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотларни сотиш ҳажми аниқланади. Оммавий овқатланиш корхонасини масҳулот ишлаб чиқариш дастури қуйидаги маълумотлар асосида ишлаб чиқилади:  ўтган йиллар ва жорий йилга корхонани товар айланиш ва маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми ва таркиби таҳлили натижалари;  хизмат кўрсатилаётган аҳолининг ҳолати, ўтган йиллардаги ўзгариш суръати ва келажак даврга ҳисобланган сони, таркиби;  корхонанинг ишлаб чиқариш қуввати, аҳолини хизмат билан қамраб олиш қобилияти ва ушбу кўрсаткичлардан фойдаланиш коэффициентлари;

www.arxiv.uz  хизмат кўрсатилаётган контингент жон бошига сотилган маҳсулотлар бирлиги (1 кишига тўғри келган блюда- I , II ) кондитер, кулинария маҳсулотлари, суюқлик ичимликлар, салатлар ва бошқалар;  аҳолини талабини ўрганиш натижалари ва корхонани режалаштирган менюси;  корхонани режалаштирган даврга иш режими;  корхонани хом ашё, яримфабрикатлар ва сотиш учун сотиб олинадиган товарлар билан таъминланиши ҳажми ва таркиби (ассортиментлари бўйича) тузилган шартномалар асосида;  ҳар хил техник-иқтисодий норма ва нормотивлар. Овқатланиш корхона (шаҳобча)лари уларни типларидан келиб чиқиб, ҳар хил шароитда ишлайди, ҳар хил ҳажмда ва ассортиментда масҳулот ишлаб чиқаради. Ушбу кўрсаткичлар уларнинг типларидан (ошхона, ресторан, кафе); ихтисослашганлиги (диета овқатлари, тез хизмат қилиш, оилавий маросимлар ўтказиш, ишчи-хизматчиларга, ўқувчиларга хизмат қилиш ва ҳоказолар); хизмат кўрсатилаётган контенгентни стабеллиги (ўзгарувчанлиги) ва таркибидан боғлиқдир. Шунинг учун ҳар бир конкрет шароитга қараб маҳсулотлар ишлаб чиқариш ҳажми ва таркибини тегишли усуллардан фойдаланилган ҳолда режалаштириш зарур бўлади. Овқатланиш корхона (шохобча)сида маҳсулот ишлаб чиқариш режасини тузишни айрим усулларини кўриб чиқамиз. Нисбатан кўп ўзгармас ктнтенгентга хизмат қиладиган овқатланиш корхона (шохобча)ларда (ишлаб чиқариш корхоналаридаги, мактаблардаги, олий ва ўрта махсус таълим юртларидаги, қурилишдаги, транспорт корхоналаридаги ва бошқа жойлардаги ошхоналар) маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми ва таркибини хизмат кўрсатилаётган контингент сони ва битта истеъмолчига тўғри келадиган блюда (кун, ҳафта, ой, квартал, йил) орқали ҳисоб-китоб қилиш тавсия қилинади. Ушбу ҳисоб-китобларни қуйидаги формулалардан фойдаланган ҳолда амалга ошириш мумкин.

www.arxiv.uz Бир киши бир кунда истеъмол қиладиган блюдалар сони (Б i .б ): ўтган йилларда ўртача ёки жорий (базис) йилда ишлаб чиқарилган блюдалар ( I , II ва бошқалар) (  Б б ) бир кунда овқатланган контингентни ўртача сони (б К ) ва ошхонани ушбу двврда ишлаган кунлари (Т б ) орқали аниқланади. Бу ерда: ) (: . б б б бi Т К Б Б   Бу кўрсаткич орқали овқатланиш корхона (шаҳобча)сини, ойлик, кварталлик ёки йиллик маҳсулот ишлаб чиқариш (блюдалар) миқдорини ( Q р.б.л. ) қуйидагича аниқлаш мумкин: п п бi лбр хТ Кх Б Q . ..  Бу ерда: п пваТ К - тегишлича режалаштирилган йилга кўрсаткичлар. Блюдалар сонини режалаштирилган йилга ўртача баҳоларга кўпайтириш орқали тушлик овқатларни сотиш суммаси аниқланади. Оммавий овқатланиш корхона (шаҳобча)лари хизмат қиладиган контингенти доимий бўлмаган ҳолларда (ресторан, кафе, умумий ошхоналар, тамаддихоналар) уларни контингентини аниқлаш аллақанча мураккаброқ. Бундай корхона ва шохобчалар учун маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми аҳолини талабини ўрганиш асосида, хўрандаларни давомади, бир хўрандага тўғри келган блюдалар сони (кун, ҳафта, ой), режалаштирилган меню, корхона (шохобча)ни ишлаб чиқариш қуввати, хўрандаларга хизмат қилиш имконияти ва бошқа омилларни ҳисобга олган ҳолда ҳар хил усулларни қўллаш орқали ҳисоб-китоб қилиниши мумкин. Масалан, режалаштирилган меню орқали ҳисоб-китоб қилинса, ушбу кўрсаткич бир кунга эмас, бир неча кунга, ҳафта, ой, квартал ва йилга ҳисоб- китоб қилинишини талаб қилинади. Режалаштирилган меню – бу бирон бир даврга корхона (шохобча) сотишга тайёрлайдиган овқатларнинг рўйхатидир. Ушбу рўйхатда овқатни таркиби, оғирлиги ёки ҳажми ва баҳоси кўрсатилади. Менюни хафталик режасини тузиш учун қуйидаги жадвалдан фойдаланиш мумкин. 1-жадвал

www.arxiv.uz Ҳафталик меню ва ўртача бир кунлик овқатлар тайёрлашни ҳисоб-китоби (сони, дона) Блюдалар турлари ҳафта кунлари ҳафта- лик блюда- лар сони ўртача бир сутка- лик блюда тайёр- лашДуш анба С еш анба Ч орш анба П айш анба Ж ама Ш анба Я кш анба Биринчи овқатлар: 1.______ 2. ______ 3. ______ Иккинчи овқатлар 1.______ 2. ______ 3. ______ Салатлар 1.______ 2. ______ 3. ______ Ширинликлар 1.______ 2. ______ 3. ______ ва ҳоказолар Менюни тузишда уни таркибини ўтган йилларга чуқур таҳлил қилиш, корхона (шаҳобча)ни имкониятларини эътиборга олиш, контингентни талабини

www.arxiv.uz ўзгариб бориш тенденцияларини ва бошқа омилларни ҳисоб-китоб қилиш зарур бўлади. Режалаштирилган даврга овқатлар тайёрлаш режаси қуйидагича аниқланади: бир суткада тайёрланадиган овқатлар сони (турлари бўйича) ҳисоб-китоб қилинади ва улар овқатхонани режалаштирилган иш кунларига кўпайтирилади. Блюдалар сонини режалаштириш даврига мўлжалланган ўртача баҳосига (бухгалтерия маълумотлари асосида аниқланади) кўпайтириш орқали овқатлар ишлаб чиқариш бўйича товарлар айланишини ҳисоблаш имкониятини беради. Оммавий овқатланиш корхона (шаҳобча)ларида овқатлар тайёрлаш режасини тузиш уларни ишлаб чиқариш қуввати ва хўрандаларга хизмат қилиш имконияти (суткада қатнашувчиларни ўтказиш салоҳияти) кўрсаткичларини ишлатиш ҳам мумкин. Овқатланиш корхона (шаҳобча)сини ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотларини сотишдан товар айланмасини аниқлаш учун ишлаб чиқарилган блюдалар (тушлик маҳсулоти деб юритилади) билан бир қаторда бошқа маҳсулотлар ишлаб чиқариш (спиртсиз ичимликлар, кандитор ва кулинар маҳсулотлар, яримфабрикатлар ва бошқа ун маҳсулотлари) ҳажми ҳам ҳисоб-китоб қилинади. Бундай ҳисоб-китоблар учун ўтган йиллар маълумотларини таҳлил қилиш натижалари, аҳоли талабини қондириш (талабни ўрганиш маълумотлари), контингентни ҳолати ва келажакдаги сони ва таркиби, корхона (шаҳобча)ни ишлаб чиқариш қуввати, хўрандаларга хизмат қилиш салоҳияти, уларни моддий ресурслар билан таъминланиши каби кўрсаткичларни ҳисобга олган ҳолда режалаштирилади. Сотиб олинган товарларни сотиш бўйича товар айланиши ҳажмини режалаштиришда корхона (шаҳобча)ларни типига қараб мавжуд буфетлар имконияти, ўтган йиллар кўрсаткичларини таҳлили натижалари, ушбу товарлар билан таъминланиш имконияти кабиларни ҳисобга олинади ва тегишли усуллардан фойдаланади.

www.arxiv.uz ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотларни улгуржи сотиш овқатланиш корхона (шаҳобча)сини ишлаб чиқариш қуввати, ўтган йиллар маълумотлари ва режалаштирилган даврга тузилган шартномалар асосида ишлаб чиқилади. Оммавий овқатланиш корхоналарида хом ашё таъминоти ва маҳсулотлар баланси Оммавий овқатланиш корхона (шаҳобча)ларини самарали фаолият юритиши, товара йланиши режасини, ишлаб чиқариш дастурини бажариш, зарурий товарлар ва хом ашёлар заҳираларини яратиш учун уларни керакли озиқ-овқат маҳсулотлари (хом ашё) ва товарлар билан мунтазам таъминлаш зарур. Бозор иқтисодиёти шароитида таъминот масаласини хўжалик субъектлари мустақил (айрим шароитларда, ҳолларда, маҳаллий ҳокимият ва ҳукумат аралашиши мумкин бўлган жараёнлар мавжуд) таъминотчилар билан тузган шартномалар ва бозорлардан сотиб олиш орқали ҳал қиладилар. Овқатланиш корхона (шаҳобчаларини) хом ашё ва истеъмол товарлари билан таъминлаш манбалари қуйидагилар ҳисобланади:  озиқ-овқат маҳсулотлари саноати корхоналари;  қишлоқ хўжалиги субъектлари (фермер ва деҳқон хўжаликлари);  қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини харид қилиш ва сотиш билан шуғулланувчи махсус базалар, омборлар;  истеъмол товарлари савдоси билан шуғулланувчи улгуржи савдо базалари ва омборлари;  чакана савдо корхона (шаҳобча)лари;  ҳар хил воситачилар;  бошқа оммавий овқатланиш корхона (шаҳобча)лари (яримфабрикатлар, кондитер ва кулинар маҳсулотларни улгуржи сотувчилар);  деҳқон бозорлари.

www.arxiv.uz ўз маҳсулотларини товар айланишига ва ишлаб чиқариш миқдори ҳамда сотиб олинган товарларни товар айланишидан келиб чиққан ҳолда корхона (шаҳобча)ни хом ашё ва товарлар билан таъминлаш режаси ишлаб чиқилади. Ушбу режа маҳсулотлар балансини ташкил қилади ва унинг таркибида хом ашё ва товарларнинг заҳиралари режалаштирган даврнинг бошига ва уларнинг нормотивлари даврнинг охирига, товар айланиши ҳамда хом ашё ва товарларни келтириш режаси кўрсатилади. Маҳсулотлар балансини тузиш учун ўзи ишлаб чиқарган маҳсулотларни сотиш ва сотиб олинган товарларни сотиш бўйича товар айланишини умумий ҳажми, ассортимент таркиби, ишлаб чиқариш дастури билан бир қаторда асос бўлиб, ўртача бир кунлик овқатларни сотиш режаси, ҳар бир овқат турлари бўйича сарфланадиган маҳсулотларни (хом ашё ва товарларни) нормаси (овқатлар рецепти деб юритилади) ҳамда хом ашё ва товарларни ўртача баҳолари ишлатилади. Ушбу кўрсаткичлар асосида хом ашё ва товарларга бўлган эҳтиёж миқдори ҳисобланади. Овқатларнинг турлари ва уларга сарфланадиган маҳсулотлар нормасидан келиб чиқиб, овқатларни гуруҳлари (масалан, гўштли, сутли, сабзавотли ва ҳоказолар) бўйича гўшт, картошка, пиёз, сабзавот, ун, крупа, макарон ва гуручлар каби асосий маҳсулотларни ўртача тортқичли нормаси аниқлаб олинади. Унинг учун қуйидаги формула ишлатилади:           n i n i n n n q xq Х q q q q х q х q х 1 1 2 1 2 2 2 1 ... ... бу ерда: Х i – i - блюдага сарфланадиган маҳсулот нормаси (грамда); q i – i - блюданинг ишлаб чиқариш режаси (дона), ёки унинг овқат гуруҳи таркибидаги ҳиссаси, %. Маҳсулотнинг умумий ҳажми ( Q ) ўртача тортқичли нормани ишлаб чиқариладиган овқат гуруҳининг умумий сонига кўпайтириш орқали қуйидаги формула орқали аниқланади:

www.arxiv.uz   n i q X Q 1 ҳисоб-китобларни осонлаштириш учун маҳсулотларни сарфлаш нормаси 100 та ёки 1000 та блюдага келтирилиб олиниши ҳамда алоҳида овқат турларини умумий овқат гуруҳидаги ҳиссаси, % да ишлатилиш мумкин. Юқорида келтирилган ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун қуйидагича жадваллардан фойдаланишни тавсия қиламиз. 1-жадвал Биринчи овқатлар учун маҳсулотлар сарфини ўртача торқичли нормаси (граммда) Блюдала р номи Овқат гуру- ҳидаг и ҳисса- си, % Гўшт Картошка Сабзавотлар бир блюдага нормас и фоизл и кўр- саткич бир блюдага нормас и фоизл и кўр- саткич бир блюдага нормас и фоизли кўр- саткич 1 2 3 4=2  3 5 6=2  5 7 8=2  7 1. Шурпа 2.Мастава ва ҳоказо 100,0 Жадвалдаги 4,6,7 ва ҳоказо қаторлар жамини 100 га бўлиш билан маҳсулотларни ўртача тортқичли нормаси аниқланади. Бошқа ўзида ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар (яримфабрикат, кондитер, кулинар таомлар) учун хом ашёга бўлган эҳтиёжи ҳам уларни ишлаб чиқариш миқдори ва сарфланадиган хом ашёлар нормасидан ёки ўтган йиллардаги ҳақиқий сарфлардан келиб чиқиб ҳисобланади. Сотиш учун сотиб олинадиган товарларга эҳтиёж уларни товар айланиши ва товар заҳираларини давр бошига ҳақиқий суммаси ва давр охирига режалаштирилган нормотив миқдоридан келиб чиқиб, уларни баланс

www.arxiv.uz боғлиқлиги формуласи билан аниқланади. (Дарсликни 9.1.4-параграфига қаралсин). Оммавий овқатланиш корхона ва шохобча)ларида товар заҳираларини таҳлили ва нормалаштириш чакана савдонинг кўрсаткичларига мос келади. Ушбу масалаларни кўришда товар заҳираларини ўзи ишлаб чиқарадиган маҳсулотлар билан боғлиқ бўлган хом ашё заҳиралари ва сотиш учун сотиб олинган товарлар билан боғлиқ товар заҳираларига ажратиб ўрганиш ва уларни кунлар ҳисобида аниқлашда тегишли товар айланишларига ҳисоб-китоб қилиш мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз. 2-жадвал Маҳсулотларга бўлган эҳтиёж Маҳсулотлар номи Ўлчов бирлиги Биринчи блюда Иккинчи блюда ва хоказо овқатлар турлари бўйича ……….. Жами ўртача бозор баҳоси, сўмда Ҳаражатлар суммаси, минг сўмда режада сони- n i q 1 гўштли унли режада сони-  n i q 1 режада сони-  n i q 1 X Q X Q X Q 1 2 3 4 5 6 7 8 П-2 П-1 П Гўшт Ун Картошка Балиқ ва ҳоказо

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. Ў збекистон Республикаси Мулкчилик тўғрисидаги Қонун. 1990 йил 31 октябр Ўзбекистон Олий Советининг Вед о мостлари, 1990 йил №31-33. 2. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги Қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 май Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси. 1993 йил, 5-сон. 3. Ў збекистон Республикаси корхоналар тўғрисида Қонун. 1991 йил 15 феврал Ўзбекистон Республикаси Қонун ва фармонлари. Тошкент. “Ўзбекистон”, - 1992. 4. Ўзбекистон Республикасининг Кооперация тўғрисидаги 1991 йил 14 июн Қонуни . Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси. 1991 йил, 8-сон. 5. Ўзбекистон Республикасининг ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида 1991 йил 14 июн Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1991 йил, 8-сон. 6. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 19 ноябр Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахбортномаси. 1992 йил, 1-сон. 7. Монополистик фаолиятни чеклаш тўғрисида Ў збекистон Республикасининг 1992 йил, 2 июл Қонуни . Ў збекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси.1992 йил, 10-сон. 8. «Хусусий корхоналар тўғрисида» Қонуни. 2003 й. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаш ахборотномаси 2004 йил 3-сон. 9. Хўжалик жамиятлари ва ширкатлари тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил 9 декабр Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси. 1993 йил, 1-сон. 10. Махсулот белгилари ва хизмат кўрсатиш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил, 7 май Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси. 1993 йил, 6-сон

O'xshashlar

Улгуржи товар айланиши

Овқатланиш корхоналарининг классификацияланиши

Чакана товар айланиши таҳлили

Овқатланиш корхоналарининг ташкилий тузилмаси

Овқатланиш корхоналарининг материал-техник таъминоти