Овқатланиш корхоналарининг классификацияланиши - Iqtisodiyot - Referatlar

Овқатланиш корхоналарининг классификацияланиши

Yuklangan vaqt:

27.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

123 KB

Ko'chirib olish

Овқатланиш корхоналарининг классификацияланиши Режа: 1. Овқатланиш корхоналарини ривожланиш тарихи 2. Овқатланиш корхоналарининг ҳалқаро классификацияланиши. 3. Умумий овқатланиш корхоналарининг турлари. 4. Умумий овқатланиш ташкилотларининг тоифалар бўйича тавсифланиши.

Овқатланиш корхоналарини ривожланиш тарихи Ресторанларнинг ҳозирги куриниши дунёда биринчи бўлиб хитойликлар уйлаб топишган. Тан сулоласининг бошқаруви даврида (618-906) хитойда мавжуд эди. Дунёдаги энг қадимги ресторанлардан бири ―Бакит Чикен Хаус‖ Кайфин шахрида 1153 йилда очилган. Хитойнинг маданий, сиёсий ва иқтисодий маркази бўлган Хончжоуда Сун сулоласи бошқаруви даврида алоҳида маълум бир таомларни таклиф этишга мулжалланган ресторанлар пайдо бўлди. Қадимги даврларда ғарбда ресторанлар жуда машҳур бўлишган. Бу жой асосан сайёҳлар учун мулжалланган булиб, ерли аҳоли кам овқатланишган. Фақат XVIII асрга келиб таомларни тайёрлаш ва овқатланиш хизматларини тақдим этиш ресторанларнинг асосий мақсадига айланди. Генниснинг рекордлар китобида энг қадимий ва фаолият кўрсатиб келаётган ресторан Мадриддаги (Испания) ―Собрино-де-Ботин‖ (Sobrino de Botin) ҳисобланади. У 1725 йилда очилган. Биринчи бўлиб ресторан сўзига француз бульон сотувчиси Буланже (Boulanger) асос солган. У ўз биносининг пештоқига лотин тилида ―Venite ad me omnes, qui stomach laboratis et ego restaurabo vos‖ маъноси ―Қийналган (очиққан) ошқозон билан менга ташриф буюринглар мен уни ҳолатига тиклайман‖ деб ёзиб қўйган. Ресторан бизнеси тарихида инқилобини шеф-ошпаз Антуан Бовилье замонавий ―Grand Taverne-de Londr‖ ресторани билан бошлаб берди. У аристократларнинг қизиқишларини (дидини) ўрганди. Унинг ресторан биносида қизил ёғочдан ясалган мебеллар, биллур қандиллардан таралаётган нур, гулдор дастурхонлар, таом ва винолар ассотименти эса форфор ҳамда кумуш идишларда тақдим этилган. Россия тарихида ресторан бизнеси Иван Грозний даврига тўғри келади. Биринчи бўлиб XIX асрнинг 20 йилларида мехмонхоналар қошида очилган бўлиб, асосан мехмонхона мижозлари ва аристократлар учун хизмат кўрсатган.

Овқатланиш корхоналарининг ҳалқаро классификацияланиши. Дунё бўйича умум қабул қилинган овқатланиш корхоналари классификацияланиши беш типга ажратилади: fine dining-элита ресторанлари (haute cuisine-олий даражадаги ошхона), casual dining-демократик ресторанлар, QSR (quick service restaurants)-тез хизмат кўрсатувчи ресторанлар, fast casual – ошхона типидаги ресторанлар ва street food –тез хизмат кўрсатувчи ресторанлар. Улар одамларнинг серқатнов кўчаларида жойлашган бўлади. Кўп йиллардан бери ресторанлар фаолияти Европа рейтинги билан Mishelin Red Guid ва Cault Millau шуғилланади. Элита ресторанлар (fine dining) Европа ва Россияда Мишлен юлдузини олиш учун ҳаракат қилишади. Бунинг учун тақдим этиладиган ресторанлар овқатланиш хизматларини даражаси ва шеф ошпазнинг профессионал касбий усталиги зарур бўлади. Мишленнинг гострономик маълумотлар тўпламида энг яхши ресторанлар тўғрисида маълумотлар келтирилади. Мишленнинг юлдузига эга бўлиш европа рестораторлари учун юқори натижа ҳисобланади. Бу кўраткич ресторанларни баҳолашнинг уч юлдузли юқори фахрий унвони ҳисобланади. Агар ресторан Мишленнинг бир юлдузли даражасига сазовор бўлса бу жуда катта эътироф ҳисобланади. Икки юлдузли даража эса бу ресторанда тайёрланаётган таомлар санъат асари даражасида қаралади. Уч юлдузли ресторан юқори даражадаги муаллифлик ошхонаси ҳисобланади. Бу ердаги шеф-ошпаз ўз касбининг генииси ҳисобланади. Биринчи бўлиб ―Мишлен‖ даражаси 1900 йилда Францияда таъсис этилган. Дастлаб у юқори даражадаги ошхона ва ҳеч қандай муносабатларни эътибор қаратмаган. ―Мишлен‖ дастлабки даврларда автомобиллар учун шиналар ишлаб чиқарувчи компанияларни маълумотлар ёритиб борилган. Автоҳаваскорлар учун қайси манзилда автомобилларга ёқилғи қўйиш шахобчаси, автомобиллар тухташ жойлари, автотранспорт эҳтиёт қисмлари дўконлари, мехмонхоналар ва саёҳат даврида овқатланиш мумкин бўлган корхоналар тўғрисида маълумотлар келтирилган.

Фақат 1920 йилдан бошлаб ресторан ошхоналари сифатини даражасига қараб табақалаштириш бошланган. Гидни тузувчилари бир юлдуз билан белгилаш билан бошлашган. 1930 йилга келиб таснифлаш бирмунча мураккаблашди ва бу бир юлдуздан уч юлдузгачани ташкил этди. Автотуризмнинг ривожланиши билан Андре Мишленнинг маълумотномасининг мухлислари ортиб борди. У бугунги кунда 12 гиддан иборат сериялар чоп этилиб у ўзида Европадаги 45000дан ортиқ мехмонхона ва ресторанлар тўғрисидаги маълумотлар тақдим этади. Алоҳида маълумотномалар Европанинг катта шахарларида чоп этилади. Мишлен Гиди маълумотномасининг ҳамма учун манзурлиги унинг 30 млн.дан ортиқ нусхада чоп этилишидан ҳам билиш мумкин. ―Мишлен Гиди‖ маълумотномасини тузувчилар рестораторларнинг белгиланган тўлови асосида бу ишларни амалга оширишмайди. Ушбу гид ресторанларнинг рейтингини ёки савдо ва реклама мақсадида ташкил этилмаган. Мишленнинг юлдузли даражасини аниқлаш учун инспекторлар билдирмасдан ресторанга ташриф буюришади ва хизматлардан фойдаланишади. Ўзларини фақатгина тўлов чекини олишгандан сўнг таништиришади. Ташрифнинг якунловчи қисмида экспертлар ошхонанинг умумий ҳолати, хизмат кўрсатувчи бошқа хоналар холати ва ходимлар билан мулоқат олиб боришади. Сasual dining-демократик ресторанлар ўзининг қўйидаги хусусиятлари билан ажралиб туради. Мехмонларнинг ташрифидан сўнг таомларни тайёрлаб бериш, иш вақтинингўзвий давомийлиги, ошхона таомларининг турли туман ассортименида тақдим этилиши. Официантлар иштирокисиз хизмат тақдим этилишидир. Ушбу концепция (free flow) ташриф буюрувчилар ва таомларнинг эркин ҳаракатини англатади. Free flow концепциясининг ташкилий бошловчилари Мarche Movenpick (Movenpick тармоғи, Швеция) бизнесмен Усли Прагер ҳисобланади. Ихтирочилар шундай концепцияни илгари суришганки ишли аҳоли бу ресторанларга ташриф буюриб ширин таомлардан танаввул қилиш билан бирга иш юзасидан мулоқат ва музокаралар олиб борсин. Ғоя ўзини оқлади. Бундай

овқатланиш корхоналарига ташриф буюрувчилар таомлар тайёрлаш учун зарур маҳсулотларни ўзлари танлашади. ―Оролчада‖ одатда қўйидаги турдаги таомларни тақдим этишади: грилл, денгиз маҳсулотлари, суплар, салатлар, шарқона ошхона таомлари, пиццапаста, мевалар, вино бари ва кондитер маҳсулотлари. Free flow ресторанларининг муҳим элементларидан бири яхши кайфият бағишлашнинг кафолатланганлигидир. Тақдим этилаётган хизматларнинг ресторан ғоясига мос келиши турли туман усуллар ёрдамида ташкил этилганлигидандир. Ривожланишнинг дастлабки давларида истеъмолчилар сегменти асосий қисмини бизнесменлар бўлган бўлса, кейинчалик бу ғояни нусхасини болали оилаларга хизмат кўрсатиш тури билан бойитилди. Free flow ресторанлари болалар учун ўйин майдонлари ташкил этилди. Ресторан оммабоп ва ҳамма учун бўш вақтини чоғ ўтказиш мумкин бўлган жойга айлантирилди. Шунинг учун ташриф буюрувчилар ўзларининг дам олиш кунларида бу жойга келишади ва овқатланиш хизматлари билан бирга маданий хордиқ ҳам чиқаришади. Шубҳасиз Free flow ресторанлари ҳамма учун қизиқарли ва ўзига жалб қилувчи интерактив шоулар билан кенг оммага маъқул бўлмоқда. Умумий овқатланишда таомларни тайёрлашнинг алоҳида технологик цикли, ошхона жиҳозлари, қадоқлаш ускуналари ва тайёр маҳсулотларни сақлашда илмий техника ютуқларидан фойдаланган холда овқатлантириш тизимига кириб келган ҳамда бозорда ўз ўрнини топган fast food (тез тайёрланадиган таом ва тез хизмат кўрсатиш) ҳисобланади. Экспертларнинг фикрига кўра бу секторнинг йиллик ўсиши бир неча йиллардан бери йилига 25% ни ташкил этмоқда. Fast food ривожланишида ушбу овқатланиш корхоналарининг сонининг ошиши билан бирга тақдим этилаётган менюнинг кенгайиши ҳисобига амалга ошмоқда. Янги турдаги таомларнинг тақдим этилиши ҳамда ўртача даромад топадиганлар учун мулжалланганлиги ҳисобига ўсиб бормоқда. Асосий бренди сифатида товарлар гуруҳлари қўйдагиларга ажратилади: гамбургерлар, пиццалар, жужа, бифштекс, денгиз

маҳсулотлари, миллий таомлар ва бошқалар. Менюнинг асосий таснифида ―мономаҳсулот‖ арзонлаштирилган ички дизайнжойлаштирилади. Fast food овқатланиш корхоналари асосан икки гуруҳга ажратилади. Биринчиси серҳаракат кўча бўйларида food street мобил нуқталар ва тармоқлар ҳолида жойлаштирилади. Иккинчиси стоционар food servise тамаддихоналар, кафелар, ресторанлар қошида тақдим этилади. Бу турдаги хизматлар йўл- йўлакай овқатланиш учун қўлайлик бағишлаши билан бирга тақдим этилаётган маҳсулотлар ассортиментининг баҳоси билан мос келишидир. Тез ривожланиб бораётган жамиятда кўп ишларни бажариш ва улгуриш талаб этмоқда. Натижада бозорга ―тез тақдим этиладиган маҳсулот ва тез хизмат‖ деган янги хизмат тури кириб келди. Fast food нинг food to go (инг. йўлйўлакай овқатланиш) турининг ривожланишида махсус контенерлар (ҳароратни ўзида сақловчи), иссиқ ичимликлар учун қоғоз стаканларнинг қопқоғи билан тақдим этилиши, бир марталик идишлар, нам салфеткалар муҳим аҳамиятга эга бўлди. Овқатланиш корхоналари ўзининг стоционар хизматларини мижозлар учун қўлай жойда тақдим этиши ҳамда таомларни ташиш учун қўлай шароитлар яратди. Кучада овқатланишни таклиф таклиф этадиган food street лар қўйидагича тақсимланиши мумкин. Улар: киоскалар, повилионлар, автофургонларда, ҳаракатланувчи расталар ва араваларда ташкил этилиши мумкин. Ушбу савдо нуқталари орқали улар қўйидаги маҳсулотларни таклиф этади. Ход-дог, чебурек, сэндвич, бургерлар, чипсилар, блинлар, шаурма, пирожки, пончиклар, товуқ гўшти ва ҳокозолар. Бу бозорнинг алоҳида сегменти бу ―қўвноқ таомлар‖ (fun food) уларга махсуслаштирилган маҳсулотлар, попкорн, тузланган маҳсулотлардан тортиб ширин карамеллашган маҳсулотларгача ширин пахта, ва чипси ва бошқалар. Бу турдаги овқатланиш тури кўпчилик одамлар учун маъқул келади. Street food овқатланиш нуқталари шахарнинг энг фаол жойларида максимал одамлар гуруҳи тўпланадиган жойларда: пиёдалар утиш жойлари ва

бекатларда, метрога кириш жойларида ташкил этилади. Кўчада овқатланишнинг 40% савдоси асосан иш ва ўқиш жойлари яқинида, 38% эса одамлар серқатнов кўча бўйларида амалга оширилади. Street food бу оч қолишни енгишнинг энг қўлай усули ҳисобланади. Кўчада овқатланишнинг тушлик ёки тановвул қилиш аҳолининг ҳамма категориялари учун маъқул келади. Кўчада овқатланиш ёшлар учун овқатланишнинг маъқул варианти ҳисобланади. Кўчада овқатлантиришнинг тармоқли ташкиллаштирилиши юқори иқтисодий эффект берадиган корхоналар ҳисобланади. Умумий овқатланиш корхоналарининг турлари. Умумий овқатланиш корхонаси — маълум турдаги корхона хизматининг ўзига хос белгиларининг мужассамланиши, мижозларга кўрсатилган хизмат сифатининг даражаси ва шароити билан ифодаланади. Умумий овқатланиш ташкилотларининг бешта тури мавжуд: ресторан, бар, қаҳвахона, ошхона, тамаддихона (яхна таомлар). Ташкилотнинг турини белгилашда қуйидагиларга эътибор берилади: -реализация қилинадиган маҳсулотлар ассортименти, уларни тайёрлашдаги турли-туманлик ва мураккаблик; -техник жиҳозланиш -моддий база, инженер-техник жиҳоз ва ускуналар билан таъминланиши, бино тизими, архитектура-режаланиши ва ҳоказо; - хизмат кўрсатиш усуллари; - ходимларнинг малакалари; - хизмат кўрсатиш сифати, бинонинг ички безаги, ахлоқ-одоб, муомала, эстетика ва ҳоказо. Ташкилот тоифалари: люкс, олий ва биринчи тоифали деган номлар ресторан ва барларга берилади. қаҳвахона, ошхона, тамаддихоналар тоифаларга бўлинмайди. Ресторанлар бир-бирларидан қуйидагилар билан фарқланади:

-тайёрлаб бериладиган таомлар ассортименти бўйича (балиқ миллий таомлари, хорижий мамлакат таомлари); -ўрнашган жойи - шахарда, вокзалларда, Мехмонхонада, дам олиш зонаси, вагон-ресторан ва бошқалар. Шаҳар ресторанлари шаҳар ичида жойлашган бўлади, белгиланган маълум соатлардагина ишлайди. Улар таом, газаклар, ичимликларнинг кенг ассортиментини тавсия этади, асосан тушки ва кечки овкатлар тайёрлайди. Вокзал ресторанлари - темир йўл, аэровокзалларда жойлашган бўлади ва йуловчиларга кечаю-кундуз хизмат қилади. Бу ресторанлар таомномасида таомлар, газак ва ичимликлар чекланган бўлади. Мехмонхона мажмуаларига тегишли Мехмонхона тармоғи таркибига иккита ресторан - серхашам фирма таоми бўлган ва кичик, таом ва ичимликлари баҳоси юқори даражада бўлмаган ресторанлар киради. Шахар ташқарисидаги, миллий ва тематик ресторанлар таомномаларида таом ва ичимликлар миқдори индивидуал шароитда фирма таоми ва маҳсулот ассортименти асосида тузилади. Махсус рецепт бўйича бир ташкилотда ишлаб чиқариладиган таом фирма таоми дейилади. Кема ресторани туристлар ва йуловчиларга хизмат кўрсатишга мўлжалланган. Бу ресторанларда нонушта, тушлик, кечки таом тайёрланади, таом, қандолат маҳсулотлари, совутилган ичимликлар, йул анжомлари сотилади. Йуловчиларга хизмат кўрсатиш официантлар томонидан амалга оширилади. Озиқтаомлар учун абонементлар сотиш қўлланилади. Йирик йуловчи теплоходлари бир ёки бир неча салон-ресторанларга, буфетлар, барлар, жиҳозланган ошхонага эга. Салон-ресторанларда жойлар 48 дан 150 гача бўлади. Улар қуйидаги мебеллар билан жихозланади: стол, стул, сервант. Залда буфет ҳам бўлади. Стол ва сервантлар полга махкамлаб ўрнатилади.

Вагон-ресторанлар узоқ масофаларга қатновчи темир йул поездларида бўлади. Одатда бундай ресторанлар бир кеча-кундуздан ортиқроқ сафарга борувчи йуловчилар учун хизмат қилади. Купе-буфетлар бир кеча-кундуздан кам йул юрадиган поездларда бўлади. Купе-буфетлар учун поездда 2-3 та купе савдо қилиш ва ёрдамчи хона сифатида ажратилади. купе-буфет салондан тўсиқ- витрина билан ажратилади, совутгич шкаф ва вагон ости яшикларига эга. Асосий ассортименти: бутерброд, пиширилган тухум, сут-қатиқ маҳсуотлари, сосискалар, сарделкалар, иссиқ ичимликлардан– чой, қаҳва, какао бўлади, қандолат ва нон-булка маҳсулотлари, алкоголсиз ичимликлар, шарбатлар, мева ва бошқалардир. Йуловчиларга буфетчи хизмат қилади. Таом ташувчи официант бошқа вагонлардаги йуловчиларга таомлар етказиб беради. Автосайёҳлар учун ресторан- катта йўл чорраҳаларида, йирик автостанцияларда жойлашган бўлади, сайёҳлар бу ерда овкатлананиб, хордиқ чиқарадилар. Бар -кичкина ресторан, илгари майхона деб ҳам атаганлар. Кенг ассортиментда ҳар хил ичимликлар сотилади. Шунинг билан бирга барда таомлар, газаклар, қандолат маҳсулотлари ҳам бўлиши мумин. Барларнинг вазифаси — бу ерга келувчиларга яхши хизмат кўрсатиш, шинам жиҳозланган, чиройли жойда кўнгилдагидек дам олиш шароитини яратиш, мусиқа, саноаткорлар чиқиши, видеоэшиттиришлар ташкил қилиш. Ассортиментларига қараб барлар қуйидаги турларга бўлинади: пиво барлари, вино, сут-қатиқ, коктейль-холл, коктейль-барлар, коктейль-холл коктейльбардан залининг катталиги, жиҳозланишининг турли-туманлиги билан ажралади. Барлар одатда маъмурий-маданий ва савдо марказларида, микрорайонларда, ресторан, қаҳвахона, Мехмонхоналар қошида очилади. Биноларнинг тузилишига кўра барлар қуйидагича жойлашади:

- вестибюлларда — бу ерда кишилар учрашадилар, суҳбат қиладилар; - ресторан барлари — бино ичида, залда жойлашади; - ёрдамчи барлар — Мехмонхона қаватларида жойлашади. - банкет барлари — банкет залларида жойлашади. -мини-барлар - Мехмонхонанинг Мехмонлар учун мўлжалланган хоналарида жойлашади. Бар таомномаларида аралаш ичимликлар, шунингдек, табиий кучли алкогол ичимликлар бўлади. Хар хил газаклар мижозлар хоҳишига қараб берилади. Ҳамма барларда стереофоник овоз чиқарадиган аппарат, телевизор, видеомагнитафонлар, уйин автоматлари бўлиши керак. 50 дан кўп кишига мўлжалланган рақсга тушиш майдончалари ҳам бўлади. Алкоголсиз ичимлик барлар пайдо бўла бошлади, бу барлар ёшларнинг оммавий хордиқ. чиқариш жойларига айланади, хар хил касб-корга эга ёшлар учрашади ва алкоголсиз ичимликларни тарғиб-ташвиқ қилади. Яхши жиҳозлангани, дид билан ясатилгани, мусиқа хизматининг аъло даражада йўлга қўйилганлиги туфайли бу барлар тезда кўзга ташланади, ёшларнинг севимли дам олиш масканига айланади. Салат-барлар - махсус пештахта билан жихозланган, очиқ совутгич витринасига эга. Махсус идишларда тайёрланган хар хил салатлар; кўк салат, бодринг, редиска, помидор, тухум, картошка, сабзи, қизилча, укроп, пиёз, петрушка, карам, шунингдек, гўшт, балиқ, колбаса, пишлоқ ва бошқалар қўйилади, Алоҳида идишларда: ёғ, сирка, горчица, крем, қаймоқ, майонез, шакар, туз, гаримдори берилади. Ўз диди ва иштаҳасига қараб ҳар бир хўранда тегишли маҳсулотлардан идишларига солиб олади. Бу барлар «швед дастурхони» нинг бир кўринишидир. Гул мева барлари — Умумий овқатланиш ташкилотларининг янги бир тури. ижтимоий вазифаларни ҳал қилишга қаратилган, алкогол ичимликлар истеъмолини камайтириш назарда тутилган тадбир сифатида пайдо бўлди. Бу хилдаги барлар ўзига хос усулда биноларда жойлашган, оддийгина жиҳозланган: пештахталар қўйилган, витриналарда 15 хилгача шарбатли

ичимликлар, сут коктейллари, электроқаҳвақайнатгич самоварлар, хўрандалар шарбатлардан ташқари чой, қаҳва ичишлари, рестораннинг қандолат цехидан келтирилган қандолат маҳсулотларидан бахраманд бўлишлари мумкин. Сут маҳсулотли барлар ўз маҳсулот ассортименти билан бошқалардан фарқланади. Сут ва сариёг коктейлларидан ташқари барнинг кундалик таомномасида бутербродлар, пишлоқ, колбаса, бир неча хил сутли таомлар, қуймоқлар, қаймоқли, творогли сомсалар, ун-қандолат маҳсулотлари, ширин таом ва ичимликлар бўлади. Таом тайёрлашда мижозларнинг ўзлари қатнашадиган барлар кенг оммалашиб бормоқда. Сут маҳсулотлари барлари фирма сут маҳсулотлари дўконлари қошидаги йирик савдо марказларида барпо этилади. Уларнинг асосий мақсади хўрандалар таомни татиб кўриши билан мазасига тушунади ва бар машҳур бўла боради. Бу барларда турли сутли маҳсулотлар ҳам сотилади. Диско-барлар - кундуз кунлари қаҳвахона сифатида иш олиб боради, кечқурун эса бар хизматини ўтайди. Бу ерларда доимо дискотека уюштирилади. Диско-барлар алоҳида биноларда ёки Мехмонхоналарнинг ярим ертулаларида фаолият кўрсатади. Бу барларда оркестрлар, хонанда, актёрлар иштирокида ёшларнинг дам олиш кечалари ўтказилади. Тавсия этиладиган маҳсулотлар ассортименти турличадир: бутерброд, қандолат- ширинликлар ва ҳоказо истеъмолбоп нарсалар. Диско-бар таомномасида одатда, енгил, совутилган, аралаш ичимликлар, газаклар бўлади. Иссиқ таомлар бўлиши ҳам мумкин. Охирида музқаймоқнинг турли хиллари тавсия қилинади: қулупнайли, шафтоли шарбати, ўрикли, қаҳвали, ёнгоқли ва ҳоказо. Диско-бар заллари замон талабига жавоб берарли даражада бадиий безатилиши керак. Рақс майдони рангли паркет билан қопланиши, умумий кўринишга мос ёруғлик берилиши шарт. Диско-барларда слайдлар кўрсатиш учун катта экран ўрнатилади, қуввати кучли мусиқа аппарати, ёруғлиқни хар хил қилиб кўрсатиш учун асбоблар, шунингдек телевизорлар,

видеомагнитофонлар жойлаштирилади. Мусиқий дастурни диско-бар ходими бошқариб боради. Экспресс-барлар (бир зумда хизмат кўрсатиш) - савдо марказларида, Мехмонхона ва вокзалларда фаолият кўрсатади. Маҳсулотлар ассортименти бар вазифасига мос тушиши керак; бутербродлар, парчаланган, қиймаланган гўштлар нон бетига қуйилган таомлар, хар хил қандолат ва сут маҳсулотлари. Тикка туриб оватланиб кетадиган барларда таом ассортименти чекланган бўлади. Булар бифштекслар, лангетлар, парранда гўштидан тайёрланган таомлар, чанқовбосди ичимликлар, шарбат, коктейл, қаҳва. Пиво барлари — махсус жойларда пиво қуйиб сотилади ёки шишаларда берилади. Қуйиб сотиладиган пиволар махсус идишлардан ёки ишлаб чиқарган завод автоцистернасидан бевосита автоматлар орқали қуйиб сотилиши мумкин. Савдода мевали ва минерал сувлар бўлиши тавсия қилинади. Хисоб- китоб официантлар чеки орқали, ўз- ўзига хизмат кўрсатиш жойларида буфетчи ёки сотувчига тўланади. Пиво барлари пиво сотиш билан бирга иссиқ ва совуқ, газаклар ҳам сотади. Булар жумласига: бутерброд, пивога мос келадиган пишлоқлар, хар хил тузланган нарсалар, қуритилган балиқ, қаламча қилиб қовурилган картошка, қуритилган қора нон, тешик кулча, шўрданак, шўр бодом ва бошқалар киради. Вино барлари- Мехмонхоналар, ресторан, қаҳвахоналар қошида фаолият кўрсатади. Енгил овқатланиш ҳам мумкин, вақти чекланган, шошилган кишилар тез тамадди қилиб кетиши учун жуда қулай. Бундай барлар йирик ресторанлар ичида жойлашган бўлса, дўстлар билан учрашиш, Мехмонлар кутиш, суҳбатлар қилиш мумкин бўлади. Хотиржамлик билан бир пиёла чой ёки қаҳва ичиб кетиш мумкин. Гриль-барлар — савдо марказларида, шахар мавзеларида, дам олиш зоналарида, кишилар гавжум магистралларда, ресторанларда жойлашган бўлади. Гриль-барда хўранда танқис, ноёб таомларни олиши мумкин. Бу

ердаги таом ассортименти хўранданинг тезлик билан овқатланишига имкон беради. Бу барларда энг кўп тарқалган таомлардан қовурилган балиқ, жужа, кабоб, бифштекс бўлади. Гриль-барларда таом хуранданинг кўз олдида тайёрланади. Гриль-барларда бар пештахталари рўпарасида столчалар еки узун курсилар қўйилади. Пештахтанинг ички томонида сотувчи хизмат қилади. Таомни ярим тайёр маҳсулотлардан унинг ўзи тайёрлайди. Қаҳвахона — истеъмолчилар овқатланиши ва дам олишини таъминлайди. Ресторан маҳсулотларига қараганда булар ассортименти кам. Қаҳвахона фирма ва буюртма таомлар тайёрлаш, хўрандаларга етказиб беришдек вазифани бажаради. Буларнинг ассортименти чекланган ва таом тайёрлаши мураккаб эмас. Қаҳвахонада иссиқ чой, қаҳва, какао, муздай шарбатлар, минерал сувлар, қатиқ-сут, қандолат ва ширин таомлар мавжуд. Иккинчи таом сифатида тайёрланиши осон бўлган - қовурилган тухум, сосиска, сарделка, қуймоқлар, биринчисига шўрва берилиши мумкин. Алкоголсиз қаҳвахонада ичимликлар ассортиментидан вино-ароқ маҳсулотлари олиб ташланади, алкоголсиз ичимликлар ва қандолат маҳсулотлари сотиш кўпайтирилади. Бу қаҳвахоналарда дискотека бор. Туйлар, юбилейлар, оилавий тушликлар, янги таом ва маҳсулотлар кўргазмаси ўтказилади. Маҳсулот ассортименти мижозлар таркибига қараб қаҳвахоналар икки гуруҳга бўлинади: - ассортименти бўйича маҳсулотларни сотиш — музқаймоқ, қаҳвахонаси, қандолатлар қаҳвахонаси, сут маҳсулотлари қаҳвахонаси; - истеъмолчилар таркиби бўйича — ёшлар қаҳвахонаси, болалар қаҳвахонаси ва ҳоказо. Музқаймоқ қаҳвахонаси — хордиқ чиқариш учун энг гавжум жой. Ҳамма оилалар ҳам ресторан ёки барга боравермайди, чунки у жойлар ёши жихатидан катта тоифадагиларга мўлжалланган, нарх-навоси ҳам юқори. Музқаймоқ, қаҳвахоналари эса ҳаммабоп, бутун оила аъзолари билан келиб

музқаймоқ, истеъмол қилиш ва дам олиш мумкин. Музқаймоқ, тайёрлаш жараёни ҳам ўзига хос. Ишлатиладиган асбоблар зангламайдиган пўлатдан ясалади. Жихозларни сақлаш учун стеллажлар, идишларни ювадиган жой, очиқ. ва ёпиладиган, деворга ўрнатилган жовон ярим, қуйи даражали музлатгичлар, стол ва бошқалар бўлади. Музқаймоқ қаҳвахонаси учун унча катта майдон талаб қилинмайди. Музқаймоқ қаҳвахоналари савдо залида: паст ҳароратли витринада музқаймоқ ассортименти намуналари қуйилади. Мебель бўлади, чой ва қаҳва қайнатадиган анжомлар ёрдамида мижозларга иссиқ, чой, қаҳва тайёрланади. Бундан ташқари музқаймоқ, қаҳвахонасида хар хил пишириқлар, қандолат маҳсулотларини ҳам харид қилиш мумкин. Қаҳвахона - истеъмолчиларга кенг ассортиментли қаҳва ичимлигини тавсия бажарадиган махсус ташкилот. Бутун дунёга машҳур бўлган энг машҳур ичимликлар уларнинг таомномасида бўлади: - табиий қаҳва (filter coffee); - капуччино қаҳваси (coffee cappuccino): қайнаган сут кўпигига ўхшаш кўпикка эга бўлган кучли қора қаҳва, баъзан долчин ва майдаланган шоколад қўшилади; - люц қаҳваси (coffee luz): кучли мева ликери билан; - корретто қаҳваси (coffee corretto): узум ароғи билан; - варшава қаҳваси (coffee Warsaw style): пиширилган сут ва сут кўпиги билан; - турк қаҳваси (Turkish coffee): қанд билан қўшиб қайнатилган; -эспрессо қаҳваси (espresso): кучли қора қаҳва, махсус аппаратда майдаланиб, қатламлари орқали қайноқ сув ўтказиб тайёрланади. Қаҳвахонада мижозлар қаҳвага ўхшаш бошқа ичимликлар шарбатлардан тортиб то кучли алкогол ичимлигигача ичишлари ҳам мумкин. Муқобил ичимлик сифатида таомномага қора, кўк ва ўт чой киритилиши мумкин: - кўк чой (green tea); - наъматак чой (rose-hip tea); - ялпиз чой (bait tea, ёки pepptrmint tea);

- кўкат ўт чой (herb tea); - ромашка чойи (comomile tea); - муз билан чой (iced tea); - қора чой (black tea). Қаҳвахоналарда газаклар худди ресторан ёки қаҳвахоналардагидек бўлади , таомлар тўлалигича таомномага киритилади . Ошхона - тегишли мижозлар талабини қондириш , озиқ - таомлар истеъмол қилинадиган Умумий овқатланиш маскани . Хафтанинг кунлари бўйича таомнома тузилади , таомлар тайёрланади ва хўрандаларга тақдим этилади . Умумий овқатланиш ташкилотлари орасида ошхоналар энг кенг тарқалган умумий овқатланиш жойи ҳисобланади . Асосий фаолияти - ўз маҳсулотидан аҳоли учун таомлар тайёрлаш , уларнинг хўрандалик талабларини қондириш , нонушта , тушлик , кечки таомлар ёки уларнинг бир қисми тайёрланади . Ошхоналардан уйга ҳам таом берилади , олдиндан буюртмалар қабул қилинади , шунингдек таом маҳсулотлари , ярим тайёр маҳсулотлар сотилади . Ошхоналар бир - бирларидан қуйидаги белгилари бўйича фарқланади : - маҳсулотлари ассортименти буйича : умумий ва пархез таомлар ошхоналари ; - хизмат кўрсатиладиган мижозлар : мактаб болалари , талабалар ва шунга ўхшашлар ; - манзили буйича ; ҳамма учун , ўқув юрти в a ташкилот муассаса ходимлари учун . Тамаддихона - таомлар ассортименти чекланган умумий овқатланиш маскани. Тегишли хомашёлардан тез ва осон таом тайёрланади, хизмати ҳам тез амалга оширилади. Истеъмол таомлари ассортименти — совуқ ва иссиқ таомлар, ҳаммабоп ва тез тайёрланадиган таомлар: сосиска, сарделкалар, чучвара, қовурилган тухум. Спиртли ичимликлар сотиш тақиқланади. Тамаддихоналарда исталган таом танланади, кўп холларда тик туриб тамадди қилинади. Таом танлангач, хисобкитоб бирданига амалга оширилади. Бу иш автомат-кассалар орқали

ҳам бўлиши мумкин. Тамаддихоналарда ҳамма ишлар жуда тез бажарилади. Шошилган, вақти зиқ, кишилар бир зумда таомланиб, йўлига равона бўлишлари мумкин. Тамаддихоналар кишилар қатнови сероб, кўзга тез ташланадиган жойларга қурилади. Тамаддихоналар маҳсулотлар ассортиментини сотиш бўйича умумий ва махсус турларга бўлинади. Махсус тамаддихоналарда чучвара, пиширилган гўшт, кабоб, сомса, котлет, сосиска, бутерброд ва бошқалар тайёрланади. Буфетлар — таом маҳсулотлари сотишга мўлжалланган бўлади. Улар ичкарида ва ташқарида жойлашиши мумкин. Ярим тайёр, хар хил бошқа маҳсулотлар, энг кўп талаб қилинадиган иссиқ ичимликлар билан савдо қилади. Мактаб ва билим юртлари буфетларидан ташқари ҳамма буфетлар тамаки маҳсулотлари билан ҳам савдо қилади. Ўз -ўзига хизмат кўрсатиш амалга оширилади. Ҳисоб-китоб буфетчи ёки савдо автомати орқали бажарилади. Буфетлар қуйидаги жойларда фаолият кўрсатади: Мехмонхоналарда, томоша масканларида, спорт майдонлари атрофида, вокзалларда, дарё, денгиз кемаларида, ишлаб чиқариш ва транспорт ташкилотларида, қурилиш ва бошқа муассасаларда. Одатда буфетлар маҳсулотларни ўзларига қарашли умумий овқатланиш ташкилотларидан олади. Мактаб ва билим юртлари қошидаги буфетлар куни узайтирилган мактабларда қолувчи ўқувчилар ва мактаб ходимлари учун нонушта ва тушликлар беради. Умумтаълим мактабларида мактаб қурилиш лойихасида белгиланган тартибда буфетлар жойлаштирилади. Оммавий уйин-томоша жойларидаги буфетларда олий сифатли қандолатлар, конфетлар, мева ва маъданли сувлар, хўл мевалар бўлиши керак. Спиртли ичимликлар билан савдо қилиш мумкин эмас. Бахт уйлари қошидаги буфетларда мева-чевалар, шоколад, конфетлар, шунингдек гуллар ва совға буюмлари бўлади. Никохдан ўтувчиларнинг хоҳишига қараб, олдиндан дастурхон тузатилиши ва официантлар хизмат кўрсатиши мумкин.

Озиқ-овқат дўконлари — аҳолига хар хил таом ва қандолат маҳсулотлари, ярим тайёр маҳсулотлар, Қўшимча бошқа нарсалар сотади. Бу дўконларда хар хил таомлар, қандолат маҳсулотлари, ярим тайёр маҳсулотлар, хомашёнинг янги турларини тайёрлаш, столларга дастурхон безатиш бўйича маслаҳатлар берилади. Таом ва қандолат маҳсулотлари кўргазмасида савдо ташкил этилади. Сотиладиган маҳсулотларга олдиндан буюртма қабул қилинади. Йирик таом дўконларида иссиқ ичимликлар ва қандолат маҳсулотлари сотадиган қаҳвахонатерийлар ташкил этилади. Сотиб олинган моллар хисоб-китоби назорат касса машинаси орқали амалга оширилади. Озиқ-овқат дўконлари аҳоли яшовчи биноларда ва кишилар гавжум бўладиган кўчалардаги алоҳида уйларда жойлашиши мумкин. Улар ресторан, ошхона ва бошқа ташкилот филиаллари ҳисобланади. Чойхоналарда чой ва ундан тайерланган пишириқлар, қандолат маҳсулотлари, гўштли таомлар, балиқ, тухум, мол- гўшти, қовурилган тухум, колбаса ва бошқалар сотилади. Бу ерда асосан ўз- ўзига хизмат кўрсатиш амалга оширилади. Бу чойхоналар Европа ва бошқа мамлакатларга хос. Мустақиллик туфайли Ўзбекистонда чойхоналарга кенг имкониятлар берилди. Шундай чойхоналар бунёд этилдики, улар фақат чой ичиш жойигина эмас, ажойиб хордиқ чиқариш, кўнгил очиш, дўстларнинг суҳбатлашиш маконига айланди. Бу ерда мижозларнинг ўзлари ҳохлаган таомларини тайёрлашлари, айниқса, чойхона палови жуда машҳур. Чойхоналар маданий дам олиш масканига айланди. Минглаб кишилар тўпланган чойхонада етук санъаткорлар чиқишлари, чойхона жойлашган худуд аҳлининг қўлга киритган ютуқларини кўриш, эшитиш қандай қувонч бахш этади.

Умумий овқатланиш ташкилотларининг тоифалар бўйича тавсифланиши. Люкс тоифа стандартда айтилишича, ресторан ва барларга берилади. Улар қуйидаги талабларга жавоб бериши керак: бино ички безагининг олий даражада бўлиши, кўзни қамаштирадиган чирой, хизмат кўрсатиш сохасининг кенглиги, ноёб ассортимент, кўнгилдагидек буюртма ва фирма таомларининг бўлиши, ресторан маҳсулотлари, буюртма ва фирма ичимликларининг кенг ассортименти. Умумий овқатланиш ташкилотларининг люкс тоифасига ресторан ва барлар киради, булар бошқа тоифалардан қуйидаги белгилари билан фарқ қилади: бинолар ноёб характердаги хажм-режага эга бўлиши, мижозлар учун зал аъло даражада кўнгилдагидек қилиб ясатилиши шарт. Бу талаб анъанавий архитектурадаги ресторан ва барларга, шунингдек, тематик ресторан ва барларга ҳам тегишлидир. Ҳозирги замон инженерлик жихозларининг мавжудлиги, турли мусиқа дастурларидан кенг фойдаланиш, махсус мебель, алоҳида идиш-товоқларда таом буюриш, ёритиш воситалари архитектура- бадиий безакни такомиллаштиради, хизматнинг умумий дидли манзарасини намойиш қилади. Олий тоифа номи ҳам ресторан ва барларга берилади. Уларнинг ҳам ноёб бинолари, бино ичи безаклари, чиройли жиҳозлари, ноёб ассортимент, кўнгилдагидек буюртма ва фирма таомлари ва маҳсулотлари, шунингдек мураккаб усулда тайёрланган ичимликлар, алкоголсиз ичимликлари бўлади. Биринчи тоифа ресторанлари — мураккаб тарзда тайёрланган таомларнинг кенг ассортиментини тайёрлайдиган умумий овқатланиш корхонасидир. Булар ичига буюртма ва фирма таомлари, вино-ароқлар, тамаки ва қандолат маҳсулотлари киради. Мижозларнинг яхши дам олишлари учун юксак даражада хизмат қилинади. Турмушнинг янги усулларига мувофик ресторанлар ҳам махсулотни четга чиқариш соҳасига ихтисослашиб бормокда. Мижозлар овқатланиш

учун ресторанга келишлари ёки унинг уйга келтирилишига буюртма беришлари мумкин.

Адабиётлар: 1. Dr. John R Walke. The Restaurant: From Concept to Operation. Wiley.2013 2. Д.Асланова, Т.Худойшукуров, М.Мўминов «Дунѐ халқларини овқатланишининг ўзига хос хусусиятлари» Ўқув қўлланма ―Зарафшон‖ 2007.-112 б. 3. Тюнков Б.К. Электронная техника предприятий торговли. – М.: КНОРУС, 2006. – 192 с. 4. Қурбонов Ж.М. Овқатланиш корхоналари жиҳозларининг эксплуатацияси. Дарслик. – Т.: «IQTISODIYOT-MOLIYA», 2011. – 376 б. 5. Н.И.Кабущкин, Г.А.Бодаренко «Менеджмент гостиниц и ресторанов». – Минск, ООО ―Новоезнание‖, 2001 г. 6. «Ресторанный сервис. Основы международной практики обслуживания для профессионалов и начинающих». Изд. Центрополиграф. - М.: ЗАО, 2003 г.-188 стр. 7. В.В.Усов. «Организация производство и обслуживания в общественном питании». – М., 2002 г. 8. Каталог контрольно-кассовых машин. – М.: СПб, 2002. 9. Арустамов Э.А. Оборудование предприятий (торговли). – М.: Дашков и К 0 . 2000. 10. Арустамов Э.А., Лефанов В.А., Митрафанова Т.П. Банковское таможенное и офисное оборудование. – М.: Маркетинг. 2000. 11. Применения контрольно-кассовой техники. Серия «Налоги года». Издательский центр «МЫСЛЬ», Новосибирск, 2003.

O'xshashlar

Овқатланиш корхоналарининг ташкилий тузилмаси

Овқатланиш корхоналарининг материал-техник таъминоти

Оммавий овқатланиш корхоналарининг маҳсулоти ва товар айланиши

Савдо корхоналарининг ресурслари

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг даромадлари