O’zbekistonda xalqaro turizm tashkilotlarining o’rni - Iqtisodiyot - Referatlar

O’zbekistonda xalqaro turizm tashkilotlarining o’rni

Yuklangan vaqt:

31.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

127.208984375 KB

Ko'chirib olish

O’zbekistonda xalqaro turizm tashkilotlarining o’rni Reja: 1. Turizm sohasining xalqaro tashkilotlari. 2. Xalqaro tashkilotlarning O’zbekiston turizmini rivojlantirishdagi o’rni. 1

1. Turizm sohasining xalqaro tashkilotlari Bugungi kunda jahon miqyosida 200 dan ortiq xalqaro turistik tashkilotlar faoliyat yuritmoqda, shularning asosiylari jadvalda ko’rsatilgan. Ushbu turistik tashkilotlarning faoliyati turizmning dolzarb muammolarini o’rganish asosida turizmning barqaror rivojlanishini ta’minlovchi muhim uslubiy ko’rsatmalar, tashkiliy- huquqiy me’yorlar va tartibotlarni ishlab chiqishga yo’naltirilgan. Jahon xalqaro turistik tashkilotlarining asosiy maqsadi va vazifalari quyidagilardan iborat: turizm industriyasi tashkilotlari qiziqishlarini namoyon etish va himoya qilish; turizm sohasi siyosatini belgilash; jahon turizmi rivojlanishining tarkibiy unsurlarini shakllantirish; tashkilot a’zo mamlakatlari o’rtasida o’zaro manfaatli hamkorlikni o’rnatish hamda ushbu mamlakatlarda turizm industriyasining rivojlanish muammolarini hal qilishga va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida amaliy yordam ko’rsatishdan iborat. Ahamiyatli tomoni shundaki, xalqaro tashkilotlar (assotsiatsiya, uyushma, alyans shaklida) o’z faoliyatlarini o’zaro hamkorlik va hamjihatlik tamoyillari asosida tashkil etadi. 2

1.1-jadval Xalqaro turistik tashkilotlar 1 Butunjahon sayohatlar va turizm Kengashi (WTTC ‒ The World Travel&Tourism Council) Rasmiy tarzda 1990-yilda tashkil etilgan . WTTC ‒ jahon turizm industriyasini mingdan ortiq kompaniyalarining rahbarlari va peshqadamlarining forumi hisoblanadi. Asosiy faoliyat yo’nalishlari:  Xalqaro turizm sohasiga oid global miqyosdagi tadbirlarni amalga oshirish ( WTTC turizm tarmog’ining jahon iqtisodiyotidagi ahamiyatini oshirishda va turizm industriyasiga turli xil mamlakatlar hukumatlarining e’tiborlarini jalb etishda o’z a’zolari nomidan vakil hisoblanadi);  Hududiy faoliyatni amalga oshirish ( WTTC hududiy hukumatlar, hududiy turizm sohasining peshqadamlari bilan turizm industriyasining yo’lidagi to’siqlarni aniqlash va bartaraf etish yo’nalishida hamkorlik qiladi);  Iqtisodiy tadqiqotlar olib borish (WTTC tomonidan har yili 181 mamlakat doirasida turizm industriyasining rivojlanish holatini baholash va uning rivojlanishini istiqbollashtirishga qaratilgan makro-iqtisodiy tadqiqotlar olib boriladi. O’zining 20 1 Alimova M. T. ―Hududiy turizm bozorining rivojlanish xususiyatlari va tendensiyalari (Samarqand viloyati misolida)‖ mavzusida doktorlik dissertatsiyasi. 2017 y. 3 292

yillik faoliyati davomida ushbu tadqiqotlarga 5 mln. $dan ziyod mablag’ sarf etildi). Xalqaro turizm alyansi (AIT ‒ Alliance Internationale de Tourisme) 1919-yilda tashkil topgan. AIT ‒ milliy avtomobil assotsiatsiyalari va turistik klublarni tashkilotning asosiy a’zolari sifatida, shuningdek, turistlar assotsiatsiyalaridan iborat milliy federatsiyalarni individual a’zolar sifatida o’zida birlashtiruvchi xalqaro turistik tashkilot hisoblanadi. Tashkilotning asosiy maqsadi xalqaro turizmning barcha turlarini, ayniqsa, avtoturizmni rivojlantirishdan iborat. Tashkilotning a’zolari avtoturistlarga xizmat ko’rsatish tizimini takomillashtirish, bojxona rasmiyatchiligini soddalashtirish, avtotrassalar va yo’l-transport infratuzilmasini takomillashtirish, huquqiy xizmatlar ko’rsatish va sug’urta masalalari bo’yicha seminarlar va kengashlarni tashkil etish va o’tkazish bilan shug’ullanadi. Tashkilotga a’zo klublar faoliyati to’g’risida, ular tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar turlari to’g’risidagi qo’llanmalar, avtomobil yo’llari sxemalari va kartalar nashr etiladi. Bugungi kunda tashkilot 84 mamlakatning 140 ga yaqin turistik tashkilotlari, umumiy soni 60 millionga yaqin a’zolarini birlashtiradi. Butunjahon turistik agentlar assotsiatsiyalari federatsiyasi (UFTAA ‒ Universal Federation of Tashkilot 1966-yilda ikkita xalqaro tashkilotning, ya’ni 1919-yildan buyon faoliyat yuritib kelgan Turistik agentliklarning Xalqaro assotsiatsiyasi ( Federation Internationale des Agences de Voyages FIAV) va1964-yilda tashkil etilgan Turistik agentliklar assotsiatsiyalarining Xalqaro tashkilotining (UOTAA ‒ Universal 4

Travel Agents‟ Associations) Organization of Travel Agents‟ Associations) birikishi natijasida tashkil topgan. UFTAA ‒ milliy turistik assotsiatsiyalar va tashkilotlarni asosiy a’zolar sifatida, shuningdek, turistik agentliklar, mehmonxonalar, transport tashkilotlari, o’quv muassasalarini assotsiatsiyalashtirilgan a’zolar sifatida o’zida mujassamlashtirgan xalqaro turistik tashkilot hisoblanadi. Tashkilot 80dan ortiq mamlakatlarning 80ta milliy turistik assotsiatsiyalari va 1400ga yaqin individual a’zolarini birlashtirgan. Tashkilotning asosiy maqsadi milliy turagentlar assotsiatsiyalarini tashkil etishga ko’maklashish va qo’llab-quvvatlash, ularga yuridik, moliyaviy, moddiy-texnik yordam berish. Xalqaro kongresslar va konvensiyalar assotsiatsi- yasi (ICCA ‒International Congress & Convention Association) 1964-yilda tashkil topgan . ICCA ‒ turagentlar, kongress-markazlar, mehmonxonalar va transport tashkilotlarini birlashtiruvchi xalqaro turistik tashkilot. Assotsiatsiyaning asosiy maqsadi kongress-turizmni rivojlantirishga qaratilgan. Xalqaro havo transporti assotsiatsiyasi (IATA ‒ 1919-yilda asos solingan hamda 1945-yilda qayta tashkil etilgan . IATA ‒ xalqaro miqyosda reyslarni amalga oshiruvchi aviatsiya kompaniyalarining xalqaro assotsiatsiyasi 5 293

International Air Transport Association) hisoblanadi. Tashkilotning asosiy maqsadi Xalqaro fuqarolar aviatsiyasi tashkiloti ICAO ning siyosatini amalga oshirish. Asosiy vazifasi ‒ yo’lovchilar, pochta va yuklarni dunyoning bir nuqtasidan boshqasiga turli xil kombinatsiyadagi marshrutlardan foydalangan holda ko’chirishga ko’maklashish hisoblanadi. Bu vazifani tashkilot havo transporti kompaniyalari faoliyatini tartibga solish va muvofiqlashtirish, ya’ni tashkilotning barcha a’zolari uchun yagona qoida va tartibotlarni kiritish, xalqaro marshrutlar yo’lovchilarni tashish bo’yicha kelishilgan tariflarni o’rnatish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali amalga oshiradi. Bugungi kunda 259 ta xalqaro miqyosda faoliyat olib boruvchi aviakompaniyalar ushbu tashkilotning a’zolari hisoblanadi. Xalqaro fuqarolar aviatsiyasi tashkiloti (ICAO ‒ International Civil Aviation Organisation) 1944-yilda tashkil topgan . ICAO ‒ BMT qanoti ostida faoliyat yurituvchi va o’z faoliyatini ―millatlar tengligi‖ tamoyili asosida amalga oshiruvchi xalqaro tashkilot. ICAOning asosiy vazifalari - xalqaro standartlar va me’yorlarga asosan xavfsiz, yuqori ixtisoslashtirilgan, iqtisodiy jihatdan samarali havo transportida tashish xizmatlari bozorining rivojlanishini ta’minlashdan iborat. Osiyo va Tinch okeani mamlakatlari turistik assotsiatsiyasi (PATA ‒ Pacific Asia Travel 1951-yilda tashkil topgan . PATA ‒ 34 ta mamlakatning milliy davlat turistik tashkilotlari, transport va mehmonxonalar assotsiatsiyalari va turizm industriyasining boshqa tashkilotlarini namoyon etuvchi 2200 ta a’zolarni mujassamlashtirgan hududiy miqyosdagi nodavlat xalqaro turistik tashkilot hisoblanadi. 6

Association) sayti www.pata.org . Tashkilotning asosiy maqsadi Tinch okeani va Osiyo hududida turizmning rivojlanishiga ko’maklashish hisoblanadi. Tashkilot a’zolari turizmning rivojlanishiga to’sqinlik qiluvchi muammolar borasida o’zaro fikr almashadilar, Tinch okeani va Osiyo hududida uning rivojlanish istiqbollari borasida hamkorlikda tadbirlar amalga oshiradilar. Assotsiatsiya faoliyati davomida o’z a’zolarining marketing tadqiqotlari, ilmiy ishlanmalari va turizm sohasini rivojlanishi bilan bog’liq boshqa faoliyatlarini muhim, aniq ma’lumotlar bilan ta’minlash uchun xizmat qilmoqda. 7 294

Turizm bo’yicha ilmiy ekspertlar xalqaro assotsiatsiyasi (AIEST, International Association of Scientific Experts in Tourism) 1951-yilda tashkil bo’lgan . AIEST ‒ ilmiy jamiyat xususiyatiga ega xalqaro turistik tashkilot. Asosiy vazifasi ‒ turizm uchun malakali kadrlarni tayyorlash bo’yicha ixtisoslashgan ilmiy turistik muassasalar va markazlar faoliyatlarini qo’llabquvvatlash, turizm yo’nalishida tajriba almashish chora-tadbirlarini amalga oshirish orqali o’z a’zolarining ilmiy-izlanuvchilik faoliyatlarini qo’llab-quvvatlash. Yevropa turistik komissiyasi (ETC, European Tourism Commission) 1948-yilda tashkil topgan. 23ta Yevropa davlatlari ushbu turistik tashkilot a’zolari hisoblanadi. Asosiy maqsadi ‒ Yevropada ichki va kiruvchi turizm rivojlanishini qo’llab-quvvatlash chora-tadbirlarini amalga oshirish. Turistik agentlar xalqaro assotsiatsiyasi (WATAWorld Association of Travel Agencies) 1949-yilda tashkil topgan. Ushbu assotsiatsiyada turli xil davlatlar turistik agentlari belgilangan shakldagi vakillik asosida ishtirok etadilar. Asosiy maqsadi ‒ assotsiatsiyaga a’zo turagentlar faoliyatini rag’batlantirish hamda turoperatorlar va transport tashkilotlari oldida ularning manfaatlarini himoya qilish. Bugungi kunda 93ta mamlakatda 286ta a’zolarini o’zaro birlashtiradi. Xalqaro mehmonxonalar va restoranlar assotsiatsiyasi (IH&RA International Hotel and Xalqaro mehmonxona egalari assotsiatsiyasi negizida 1946-yilda tashkil topgan. Asosiy vazifasi ‒ turistlarga xizmat ko’rsatishga ixtisoslashgan milliy mehmonxonalar assotsiatsiyalari hamda alohida mehmonxona va restoranlarni birlashtirish, shuningdek, mehmonxona va restoran egalarining shaxsiy huquq va manfaatlarini himoya qilish. 8

Restaurant Association) Xalqaro mehmonxonalar assotsiatsiyasi (IHA International Hotel Association) Asosiy vazifasi ‒ turistik xizmatlar sifatini oshirish, xizmat ko’rsatish yangi standartlarini va zamonaviy texnologiyalarni tatbiq etish, mehmonxona personalining xizmat ko’rsatish saviyasini oshirish masalalari bo’yicha hamkorlik aloqalarini rivojlantirish maqsadida mehmonxona industriyasi tashkilotlarini birlashtirish. 9 295

Turizm sohasida kasbiy ta’lim bo’yicha Xalqaro assotsiatsiya (AMFORT L' Association mondiale pour la formation touristique ) 1969-yilda tashkil etilgan. Turistik ta’lim yo’nalishida yangi texnik vositalarni joriy etish, ta’lim dasturlarini standartlashtirish va tartibga solish, mutaxassis kadrlarni tayyorlash usullarini takomillashtirish maqsadida tashkil etilgan. Turli xil davlatlar tadqiqot markazlari, o’quv muassasalari, rasmiy turistik tashkilotlar va turizm sohasi mutaxassislari ushbu xalqaro tashkilot a’zolari hisoblanadi. AMFORT tashabbusi bilan turizm sohasi mutaxassisi Xalqaro guvohnomasi chiqarilgan. Xalqaro turoperatorlar assotsiatsiyasi (IFTOInternationalFeder ation of Tour Operators ) Turli xil davlatlar milliy turoperatorlar assotsiatsiyalari va alohida turoperatorlik tashkilotlari ushbu xalqaro tashkilot a’zolari hisoblanadi. Asosiy maqsadi ‒ xalqaro turizmni rivojlantirish masalalarining birgalikda yechimlarini aniqlash hamda turoperatorlar huquq va manfaatlarini himoya qilish. Xalqaro sotsial turizm byurosi (BITSBureauinternationa l du tourisme social) 1963-yilda tashkil topgan. BITS nodavlat xalqaro turistik tashkilot hisoblanib, haqiqiy a’zolari sotsial turizm sohasiga ixtisoslashgan xalqaro va milliy turistik tashkilotlar hisoblanadi . Asosiy maqsadi ‒ turli mamlakatlar kasaba uyushmalari va turistik tashkilotlarining sotsial turizmni rivojlantirish yo’nalishidagi hamkorlik aloqalarini kengaytirish. Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligining turizm bo’yicha Kengashi Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligining turizm bo’yicha Kengashi MDH hukumati rahbarlari qarorlariga asosan tashkil etilgan hukumatlararo turistik tashkilot hisoblanadi. Kengash faoliyati a’zo-davlatlar o’rtasida turistik aloqalarni takomillashtirish va mustahkamlashga qaratilgan. Buning uchun statistik hisobotning, 10

litsenziyalashning yagona qoidalari, shakllari va tartiblari ishlab chiqilgan, turistik xizmatlarni standartlashtirishning yagona tizimi shakllantirilgan, kadrlarni tayyorlash va turistlarning xavfsizligini ta’minlash, MDH hududlarida mehmonxonalarni klassifikatsiyalashning yagona talablarini kiritish bo’yicha hamkorlik aloqalari o’rnatilgan hamda turistik rasmiyatchilik soddalashtirilgan. Manba: Alimova M.T. ―Hududiy turizm bozorining rivojlanish xususiyatlari va tendensiyalari (Samarqand viloyati misolida)‖. Iqtisodiyot fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiyasi. 2017 y. 11 296

Jahonda turizmni rivojlantirish bo’yicha eng nufuzli Birlashgan millatlar tashkilotining Butunjahon turizm tashkiloti Butunjahon turizm tashkiloti, YUNVTO, BMT BTT ( ingliz cha United Nations Vorld Tourism Organization; UNVTO ; fran suzcha Organisation Mondiale du Tourisme; OMT ; ispancha Organizakión Mundial del Turismo; OMT ) – BMT qoshidagi tashkilot bo’lib, barqaror va hammabop turizmni rivojlantirish bilan shug’ullanadi. Bu tashkilot turizm sohasidagi dunyodagi eng nufuzli xalqaro yetakchi tashkilot hisoblanadi. Tashkilotning shtab-kvartirasi Madridda joylashgan. Bosh kotib – Taleb Rifai (Iordaniya). 1925-yilda Gaagada Rasmiy turistik assotsiatsiyalar xalqaro kongressi (IKOTT) sifatida tuzilgan. Ikkinchi Jahon urushidan so’ng Rasmiy turistik tashkilotlar xalqaro birlashmasi (IUOTO; MSOTO) (qarorgohi Jeneva shahrida joylashgan) deb qayta nomlangan. Mazkur tashkilot 154 ta mamlakat, 7 hudud va 400dan ortiq hududiy davlat shoxobchalari, turistik birlashmalar, turizm va servis oliy ta’lim muassasalari, havo yo’llari mehmonxona guruhlari va turoperatorlardan iborat xususiy kompaniya sektorlaridan tashkil topgandir. Umuman olganda, BTT 1975-yil 2-yanvarda tashkil topgan deb tushuniladi. Shu kuni uning ustav normalari va qonunlari kuchga kirgan. BTTning asosiy maqsadi turizmda barchaga maqbul bo’lgan iqtisodiy o’sish, xalqaro savdo va xalqaro xo’jalik munosabatlarini 12

tiklash, millatlararo totuvlik, tinchlik, mustaqillikka nisbatan hurmatni shakllantirish hisoblanadi. BTTning asosiy faoliyat yo’nalishlari: ―Turistlar harakati va rasmiyatchilikni soddalashtirish; turizmni tartibga solish qonunlarini muvofiqlashtirish, shu jumladan, favqulotda vaziyatlar (epidemiya, tabiiy ofatlar va hokazo) yuzaga kelganda; mamlakatlarga turistik tomonlar o’zaro faoliyatini tartibga solish siyosatini ishlab chiqishga yordam berish‖. BTTning tashkiliy tuzilmasi:  Bosh Assambleya. • Ijro qo’mitasi. • Hududiy komissiyalar. • Qo’mitalar.  Kotibiyat. Bosh Assambleya BTTning bosh yig’ilishi sanaladi. U har ikkiyilda tashkilot budjeti va ish dasturini tasdiqlash hamda turizm sohasi uchun o’ta muhim bo’lgan masalalarni muhokama qilish uchun yig’iladi. Har to’rt yilda u Bosh kotibni saylaydi. Bosh Assambleya amaldagi va assotsiyatsiyalashgan a’zolardan iborat. Qo’shilgan a’zolar va boshqa xalqaro tashkilotlar vakillari kuzatuvchi sifatida ishtirok etishadi. Xalqaro turizm etikasi komiteti Bosh Assambleya yordamchi tashkiloti hisoblanadi. Ijroiya qo’mitasi. BTTning Ijro qo’mitasi boshqaruvchi qo’mita bo’lib, tashkilot o’z ishini amalga oshirishi va o’z budjetiga rioya qilishini ta’minlashga javobgardir. U har ikki yildan ko’p bo’lmagan mudddatda yig’iladi va Bosh Assambleya tomonidan har besh amaldagi a’zoga bitta vakil to’g’ri keladigan tartibda saylanadigan 13

a’zolardan tashkil topadi. BTTning qarorgohi qabul qiluvchi sifatida, Ispaniya Ijro qo’mitasida doimiy o’ringa ega. Hududiy komissiyalar. YUNVTO 6 ta Afrika, Amerika, Sharqiy Osiyo va Tinch okeani, Yevropa va Janubiy Osiyoda hududiy komissiyalariga ega. Qo’mitalar. BTTning maxsus qo’mitalariga dastur tarkibi va uni boshqarish bo’yicha a’zolar kiradi. Ularga, Dastur va budjet qo’mitasi, Statistika va turizmning yordamchi hisoblari qo’mitasi, Turizm va raqobatbardoshlik qo’mitasi, Turizm va barqaror rivojlanish sohasi bo’yicha qo’mita, Turizm etikasi bo’yicha xalqaro qo’mita va A’zo bo’lish bo’yicha tushgan arizalarni ko’rib chiqish qo’mitasi. Kotibiyat. Kotibiyat boshlig’i Bosh kotib Taleb Rifai hisoblanib, u BTTni Madriddagi qarorgohida faoliyat yurituvchi 110 nafar xodimlarni boshqaradi. Ushbu xodimlar BTTning dasturlari bajarilishini va a’zo mamlakatlar ehtiyojlarini qondirish ustida ish olib boradilar. Kotibiyat Yaponiyaning Nara shahrida joylashgan va Yaponiya hukumati tomonidan moliyalashtiriladigan Osiyo-Tinch okeani uchun hududiy qo’llab-quvvatlash markazini ham o’z ichiga oladi. BTTning rasmiy tillari arabcha, inglizcha, fransuzcha, ruscha va ispanchadir. Hamkorlik. Butunjahon turizm tashkiloti turizm sohasini rivojlantiruvchi loyihalarni amalga oshiradi va moliyalashtiradi, 14

turizmni barqaror rivojlantirish uchun turistik faoliyat tajribasini rivojlanayotgan mamlakatlar bilan ulashadi. BTT BMTning Rivojlanish dasturi bo’yicha ijro etuvchi agentligi hisoblanadi. BTTning katta loyihalari: Pokistonda turizmni rivojlantirishning bosh rejasi (2001), Xitoy provinsiyalarida turizmni rivojlantirishning bosh rejasi (2000-2002), Ruandada milliy bog’larni rivojlantirish (1999), Moldaviyada turizmni rivojlantirish strategiyasi (1999). BTTga a‟zo 157 ta mamlakatlar ro’yxati tuzilgan. Batafsil ma’lumotga ega bo’lish uchun Butunjahon turistik tashkilotining saytiga tashrif buyuring. 2. Xalqaro tashkilotlarning O’zbekiston turizmini rivojlantirishdagi o’rni Xalqaro turistik tashkilotlar va ularning O’zbekiston turizmini rivojlantirishdagi o’rnini aniqlashda strategik ahamiyatga ega bo’lgan jarayonlarga 1993-yilda «O’zbekturizm» Milliy kompaniyasi Butunjahon turizm tashkilotiga (BTT) haqiqiy a’zo bo’lganini ta’kidlash lozim. Bu jarayon, o’z navbatida, O’zbekistonda xalqaro turizmni rivojlantirishda muhim omil bo’lib xizmat qildi. 1994-yilda BMT ning YUNESKO tashkiloti hamda O’zbekiston hukumatining tashabbusi bilan Samarqand shahrida Buyuk Ipak yo’lidagi shaharlarda xalqaro turizmni rivojlantirish bo’yicha Samarqand Deklaratsiyasi qabul qilindi. 15

2014-yilda BTT Ijroiya kengashi 99-sessiyasining aynan Samarqand shahrida bo’lib o’tishi ham xalqaro turistik tashkilotlar oldidagi O’zbekiston turizmining nufuzini belgilaydi. YUNESKO tashkiloti O’zbekistonning ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ni amalga oshirishiga bevosita yordam ko’rsatish maqsadida bir qator oliy o’quv yurtlarida YUNESKO kafedralari, shuningdek, YUNESKO maktablari tashkil etgan. YUNESKO doirasida Abu Rayhon Beruniy (1973), Abu Ali ibn Sino (1980) tavalludining ming yillik, Mirzo Ulug’bekning 600 yillik (1994), Amir Temurning 660 yillik (1996) tantanalari nishonlandi. YUNESKO ning Parijdagi bosh qarorgohida Amir Temur haftaligi o’tkazilib, «Temuriylar davrida fan, madaniyat va maorifning gullab- yashnashi» mavzusida ilmiy konferensiya va ko’rgazma tashkil etildi. Bu tadbirda O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimov va Fransiya Prezidenti J.Shirak ishtirok etdilar (1996-yil 20–26-aprel). Toshkent shahrining 2000 yilligi (1980), Xiva (1997), Buxoro (1997), Termiz (2002) shaharlarining 2500 yilligi, Shahrisabz shahrining 2700 yilligi (2002), Ahmad al-Farg’oniyning 1200 yilligi, Imom Buxoriynning 1225 yilligi (1998), «Alpomish» xalq dostoni yaratilganligining 1000 yilligi (1999), «Avesto» kitobi yaratilganligining 2700 yilligi (2001) nishonlandi. YUNESKO rahnamoligida Samarqand shahrida «Sharq taronalari» xalqaro musiqa festivali, Boysun tumanida folklor festivali o’tkazib kelinmoqda. 16

O’zbekistonning Birinchi Prezidenti I.Karimov insoniy ideallarni e’zozlagani, madaniy qadriyatlarni tiklash va saqlashdagi, ilmiy merosni o’rganishdagi xizmatlari uchun YUNESKO ning Abu Ali ibn Sino nomidagi oltin medali bilan mukofotlangan (1998). YUNESKOning ―Jahon merosi‖ ro’yxatidan O’zbekistonning 31 ta tarixiy yodgorliklari joy olgan bo’lib, ular quyidagilardan iborat (2.1-jadval). 17

2.1-jadval YUNESKO “Jahon merosi” ro’yxatidagi O’zbekistonning tarixiy yodgorliklari № Nomi Joylashishi Tashkil etilgan sanasi YUNESKO ro’yxatiga kiritilgan yili № 1 Shayx Muxtor Vali maqbarasi Xorazm viloyati XVI asr 1996 № 798 2 Xanbandi to’g’oni Jizzax viloyati X - XIII asr 1996 № 809 3 Ak Astana - Baba maqbarasi Surxandaryo viloyati aniqlanmagan 1996 № 801 4 Chotqol qo’riqxonasi Toshkent viloyati 1947 - yil 2008 № 5285 5 Kanka shaharchasi Toshkent viloyati VI - VII asr 2008 № 5286 18

6 Shoxruxiya Toshkent viloyati X - XI asr 2008 № 5287 7 Abdulxon Bandi dambasi Jizzax viloyati aniqlanmagan 2008 № 5288 8 Zomin tog’lari: Zomin milliy bog’i, Zomin Jizzax viloyati XX asr 2008 № 5289 2.1-jadvalning davomi davlat tog’-archa qo’riqxonasi 9 Arab Ota maqbarasi Samarqand viloyati V - VII asr 2008 № 5290 10 Qo’qon tarixiy markazi Farg’ona viloyati X - XII asr 2008 № 5291 11 Shoximardon Farg’ona viloyati aniqlanmagan 2008 № 5292 12 Axsikent Namangan viloyati IIIasr 2008 № 5293 13 Ko’hna Pop Namangan viloyati VIIIasr 2008 № 5294 19

14 Gissaroy tog’lari Surxandaryo viloyati aniqlanmagan 2008 № 5295 15 Andijon Andijon viloyati IX asr 2008 № 5296 16 Siypantosha qoya tasvirlari Qashqadaryo viloyati aniqlanmagan 2008 № 5297 17 QadimiyTermiz Surxondaryo viloyati II - III asr 2008 № 5298 18 Zaraut-Soy qoya tasvirlari Surxondaryo viloyati aniqlanmagan 2008 № 5299 2.1-jadvalning davomi 19 Boysun Surxondaryo viloyati aniqlanmagan 2008 № 5300 20 Poykent Buxoro viloyati IV asr 2008 № 5301 21 Varaxsha Buxoro viloyati IV asr 2008 № 5302 22 Ayub maqbarasi Buxoro viloyati XIV asr 2008 № 5304 23 Chor-Bakr qabristoni Buxoro viloyati XVI asr 2008 № 5305 20 303

24 Baxouddin me’moriy kompleksi Buxoro viloyati XIVV a sr 2008 № 5306 25 Sarmishsoy Navoiy viloyati Yeramizdan oldingi 3000-900 2008 № 5307 26 Karvon-Saroy Rabot Malik Navoiy viloyati XI asr 2008 № 5308 27 Mir Sayid Baxrom maqbarasi Navoiy viloyati aniqlanmagan 2008 № 5309 28 Xazorasp Xorazm viloyati XI asr 2008 № 5310 29 Xorazm cho’l qasrlari Xorazm viloyati aniqlanmagan 2008 № 5311 30 Vobkent minorasi Buxoro viloyati XII asr 2008 № 5312 31 O’zbekistondagi Buyuk Ipak yo’li yodgorliklari — — 2010 № 5500 21

Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, bugungi kunda YUNESKO ning «Jahon merosi» ro’yxatidan tashqari «Jahon nomoddiy merosi xazinasi» ro’yxatiga O’zbekistonning quyidagi nommodiy madaniy meros resurslari kiritilgan (2.2-jadval). 2.2-jadval YUNESKO «Jahon nomoddiy merosi xazinasi»ga kiritilgan nomoddiy madaniy meros resurslari Nomi Tavsifi Kiritilga n sanasi Shashma qom Vokal instrumental musiqasi turlari (Tojikiston bilan birga) 2008 Boysun viloyati madaniy makoni Boysun Surxondaryo viloyatining noyob etnografik viloyati 2008 Katta Ashula Farg’ona vodiysining an’anaviy qo’shiqxonligi 2009 Navro’z Sharq taqvimi bo’yicha yangi yil bayrami (bahorgi teng kunlik) (Azarbayjon, Hindiston, Eron, Qirg’iziston, Pokiston, Turkiya bilan birga) 2009 Askiya Xalq badiiy so’zamolligi 2014 22

Dorbozli k Dorbozlik san’ati: balandlikda bajariladigan 30ga yaqin mashq va o’yinlardan iborat 2014 IKAT Qo’l mehnatiga asoslangan o’ta murrakab to’quvchilik texnikasi 2015 Palov O’zbek dasturxonining shox taomi va ko’rki bo’lgan palov, u bilan bog’liq urf-odat hamda an’analar 2016 Tayanch so’z va iboralar: Jahon xalqaro turistik tashkilotlari, Butunjahon turizm tashkiloti YUNVTO, BMT ning YUNESKO «Jahon nomoddiy merosi xazinasi», YUNESKO tarkibidagi O’zbekistonning tarixiy yodgorliklari ro’yxati, xalqaro turizmni rivojlantirish bo’yicha Samarqand Deklaratsiyasi. 23

ADABIYOTLAR 1. Абдурахмонов К.Х. Менеджмент туризма. Учебное пособие. –Т.: Филиал ФГБОУ ВПО ―РЕУ им. Г.В. Плеханова‖ в г. Ташкенте, 2013, 248 с. 2. Агзамов С., Ташмуратов Т. Менеджмент международного туризма – Т.: ТашГУ, 1996. 3. Adilova Z.D, Sodiqov T. Xalqaro turizm biznesi. O’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2010. 4. Adilova Z.D, Aliyeva M.T., Norchayev A. Turizm menejmenti. O’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2011. 5. Aliyeva M.T., Umarjonov A. Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti. – T:. Moliya, 2005. 6. Asror Mo’min. Dunyo mo’’jizalari. Yangi nashr. – T.: 2012, 8b. 7. Ahmadxo’jayev H. va boshqalar. Marketing tadqiqotlari. – T., 2002. 8. Boltaboyev M.R., Tuxliyev I.S., Muhamadiyev A.N., Abduxamidov S.A. ―Turizm: nazariya va amaliyot‖ fanidan elektron darslik yaratish texnologiyasi. Uslubiy qo’llanma. –S., 2016. 9. Gadoyev K., Berdiyeva S. Jahongashta sayyoh olimlar. – T .: O ’ zbekiston , 2012. 10. Данилов С. Туризм со вкусом узбекского плова. – T., 2013. 11. Ivatov I. Restoran menejmenti. O’quv qo’llanma. – T.: Iqtisodiyot, 2007. 12. Tashmuratov T.T., Saidov A., Umarqulov E. Turizm iqtisodi. – T.: TMI, 2000. 24

O'xshashlar

O’zbekistonda xalqaro turizmni rivojlantirish

O’zbekistonda bankomatlar rivojlanishining o’rni va ahamiyati

Turizm sohasida xalqaro huquqiy va me’yoriy hujjatlar

Xalqaro moliya munosabatlarida mamlakat valyuta siyosatining o’rni va ahamiyati

Turizm sohasini davlat tomonidan boshqarish yo’nalishlari