O’zbekistonda g’aznachilik tizimi taraqqiyoti istiqbollari - Iqtisodiyot - Referatlar

O’zbekistonda g’aznachilik tizimi taraqqiyoti istiqbollari

Yuklangan vaqt:

24.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

65.8203125 KB

Ko'chirib olish

O’zbekistonda g’aznachilik tizimi taraqqiyoti istiqbollari Reja: 1 .G’aznachilik yagona axborot tizimining shakllanishi va takomillashuvi 2. G’aznachilik sharoitida byudjet tasnifining takomillashuvi 3. Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobini yuritishning “O’zASBO” avtomatlashtirilgan tizimi xususiyatlari 4. O’zbekiston Respublikasida G’aznachilik tizimi taraqqiyoti istiqbollari

1.G’aznachilik yagona axborot tizimining shakllanishi va takomillashuvi Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, byudjet tizimi va byudjet jarayonini boshqarishning avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini joriy etish va rivojlantirish ushbu mamlakatlarda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda katta ahamiyatga ega bo’lib kelmoqda. Byudjet tizimi katta hajmdagi axborot oqimlari kesishuvining markazi hisoblanadi. Byudjet jarayonining axborot oqimlari oqilona boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun asos bo’lib xizmat qilgani holda, ularni soddalashtirilgan tarzda qayta ishlash va avtomatlashtirish uchun bir tizimga solish va tartibga keltirish talab etiladi. Shu sababli mamlakatimiz hukumati tomonidan bu muammoning muhim ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga ega ekanligini inobatga olib, davlat moliyasini boshqarishning axborot tizimini shakllantirish yuzasidan tegishli qarorlar qabul qilingan va maxsus dasturlar ishlab chiqilgan. Avtomatlashtirilgan axborot tizimi bu axborotlarni tezlik bilan qayta ishlash uchun mo’ljallangan iqtisodiy-matematik metodlar, modellar, dasturlar va texnologik vositalar yig’indisidir. Byudjet jarayonini boshqarishning avtomatlashtirilgan axborot tizimilari real vaqt rejimida byudjet jarayoni (shu jumladan, byudjet ijrosi) axborot oqimlarinining kompleks hisobini olib borish va iqtisodiy tahlilini amalga oshirish imkonini berali, ma’lumotlarning haqqoniyligi va tezkorligini oshiradi va operativ tarzda tegishli oqilona boshqaruv qarorlarini qabul qilishga imkon yaratadi. Tabiiyki, mamlakatimizda byudjet jarayonini boshqarishning avtomatlashtirilgan axborot tizimini tashkil etish va rivojlantirish bosqichma- bosqich amalga oshirilayotgan bo’lib, byudjet jarayonini boshqarishni to’liq avtomatlashtirish, ya’ni real vaqt (on-line) rejimida byudjet jarayoni axborot makonini yaratish maqsad qilib qo’yilgan. Byudjet jarayonini boshqarishni avtomatlashtirishning dastlabki bosqichida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va uning hududiy bo’linmalarida “Global integratsiyalashgan axborot tizimi” (GIAT) va “Axborotni qayta ishlash

korporativ axborot tizimi” dasturlari qo’llanib kelingan. Bu dasturlarning asosiy maqsadi qo’l mehnatini kamaytirish bilan bir qatorda, ishonchsiz ma’lumotlar bilan bog’liq bo’lgan xatolar sonini kamaytirishga qaratilgan. Bu dasturlar moliya organlarining tor doiradagi vazifalarini qamrab olganligi, byudjet tashkilotlarining xarajatlar smetalari va boshqa moliyaviy rejalar va hujjatlar ko’rsatkichlarini kompyuterda jamlashga mo’ljallanganligi, dasturlar majmualari uyg’unlashtirilmaganligi, ma’naviy eskirgan sodda texnologiyalarga asoslanganligi, byudjet jarayonining barcha bosqichlarini qamrab olish imkoniyatining yo’qligi bilan xususiyatlanadi. Mamlakatimizda Davlat moliyasini boshqarish(DMB)ni isloh etish strategiyasining asosiy yo’nalishlaridan biri – davlat byudjeti g’azna ijrosining avtomatlashtirilgan axborot tizimini yaratish va takomillashtirish hisoblanadi. Bu strategik vazifani bajarish maqsadida “Davlat byudjetining g’azna ijrosi” dasturiy majmuasi yaratildi va bugungi kunda u davlat boshqaruvining barcha pog’onalarida byudjet ijrosini boshqarishning samarali va istiqbolli avtomatlashtirilgan axborot tizimiga aylanib bormoqda. Xususan, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Osiyo taraqqiyot banki ishtirokida “Davlat moliyasini boshqarishni isloh qilish” loyihasini amalga oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2007 yil 1 noyabrdagi PQ-721-sonli Qaroriga muvofiq ravishda mamlakatimiz hududlarida “Davlat moliyasini boshqarish tizimini isloh qilish” loyihasi muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Mazkur loyiha negizida amaldagi davlat moliya tizimining faoliyatini qamrab oluvchi informatsion tizimni takomillashtirish ko’zda tutilgan. 2009-2012 yillar mobaynida nomi yuqorida zikr etilgan qarorga muvofiq (PQ-721-sonli) mamlakatimizda “Davlat moliya tizimini boshqarishning informatsion tizimi” deb nomlangan zamonaviylashtirilgan amaliy dastur bilan ta’minlash rejalashtirildi. Mazkur dasturning amalga tadbiq etilishi orqali butun respublikamiz hududida davlat byudjetining g’azna ijrosini ta’minlash bilan bog’liq barcha jarayonlarni qamrab olish imkoniyati yaratilmoqda.

Ayni vaqtda byudjet tizimi byudjetlarining barchasi uchun birdek ochiq bo’lgan tranzit tarzida harakatlanishi mumkin bo’lgan daromad (tushum)lar kirim qilinadigan maxsus hisobraqamlar yopilib, ularning o’rniga “Davlat moliyasini boshqarishning axborot tizimi” (DMBAT) majmuaviy dasturi bo’yicha davlat byudjetining daromadlar qismiga kelib tushadigan tushumlar uchun alohida shaxsiy hisobraqamlarning ochilishi joriy etildi. Moliya vazirligi G’aznachiligi hamda uning joylardagi hududiy bo’linmalarining funktsional faoliyatini amaliy va normativ-huquqiy jihatdan ta’minlash uchun tegishlicha shart-sharoitlar yaratilmoqda. Moliya vazirligi G’aznachiligi o’z zimmasiga yuklatilgan funktsional faoliyatni amalga oshirishida joriy qonunchilik talablariga, shuningdek, ayni turdagi faoliyatga taalluqli jahon standartlari (MSBGUS, RSGF-2001)ga muvofiq ish yuritilishi ta’minlanadi. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligining tashkiliy tuzilmalari “Davlat moliyasini boshqarishning axborot tizimi” (DMBAT) majmuaviy dasturining amaliyotga bevosita tadbiq etilish vaqtiga kelib ma’lum darajada optimallashtirildi. Shu maqsadda mavjud tizim negizida moddiy-texnik, informatsion va kadrlar bilan ta’minlanish jihatidan muayyan yangilanishlar qilindi. “Davlat moliyasini boshqarishning axborot tizimi” (DMBAT) majmuaviy dasturining turli modullari orasida tegishli informatsiyalar bilan almashinuv jarayonlari modullararo mexanizmlar yordamida amalga oshiriladi. Ushbu mexanizmlar paketning o’zak qismida hamda modul tizimining alohida sozlash tizimlarida joylashtirilgan. Modul paketining o’zak qismi normativ-spravochnik tipidagi informativ blokka ham ega. Ushbu informativ blok negizida bajariladigan operatsiyalar klassifikatori, G’aznachilik hamda bank bo’linmalari haqidagi spravochniklarda saqlab qo’yiladi. “Daromadlarni boshqarish” moduli yordamida davlat byudjetiga kelib tushadigan soliq to’lovlari va boshqa xil majburiy to’lovlarning turlari va ularning qaysi byudjet bo’g’iniga tushirilishi lozimligiga qarab ro’yxatga olib borish, belgilab qo’yilgan normativlarga muvofiq turli darajali byudjetlarga tushiriladigan

mablag’larning kundalik taqsimlanishi haqida ma’lumotlar olish, yagona g’azna hisobraqami (YaG’HR)ga tushayotgan mablag’lar haqidagi kundalik ma’lumotlarni jamlash, byudjetga kundalik kelib tushgan soliq to’lovlari va ularning taqsimoti haqida ma’lumotlar bilan tanishib borish mumkin bo’ladi. Davlat byudjetining daromadlar qismiga tushadigan mablag’lar jumlasiga amaldagi qonunchilik me’yorlariga muvofiq joriy etilgan soliq to’lovlari hamda boshqa xildagi majburiy to’lovlar (ular haqidagi to’liq ma’lumot DMBAT dasturiy majmuaning spravochniklarida saqlanadi) kiritiladi. Soliq to’lovchi sub’ektlar byudjetga to’lanadigan to’lovlarni barcha bank bo’linmalarida amalga oshirishlari mumkin, o’z navbatida mazkur bank bo’linmalari qabul qilingan mablag’larni O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Toshkent shahridagi Bosh boshqarmasi Hisob-kitob kassa markazi (HKM) da ochilgan YaG’HRga tegishli maxsus hisobraqamiga o’tkazib beradi. Byudjetga to’lanadigan to’lovlar naqd pul ko’rinishida yoki pul o’tkazish yo’llari bilan amalga oshirilishi mumkin. To’lov operatsiyalari pul o’tkazish yo’li bilan bajarilganida zimmasidagi majburiyatlarini bajaruvchi sub’ektning zarur rekvizitlari (daromadlar kirim qilinadigan shaxsiy hisobraqamining kodi, soliq to’lovchining identifikatsion raqami (INN), kirim operatsiyalarining administratori (DSI, Bojxona organi)ning kodi, to’lovlar qachon amalga oshirilganligi haqidagi ma’lumot, YaG’HRning hisob-kitob raqami ochilgan agent-bankning kodi) aks ettirilishi shart. Moliya vazirligi G’aznachiligining bo’linmalari “Daromadlarni boshqarish” modulining sozlovchi mexanizmlariga, qanday ish tartibiga sozlanganiga qarab, agent-bank beradigan ma’lumotlarni avtomatik tarzda yoki mexanik tarzda bajariladigan operatsiyalar yordamida qabul qilib olib, so’ngra olingan ma’lumotlar tegishli tartibda ishlanganidan keyin turli darajali byudjetlar bo’yicha taqsimlab beradilar. Tushgan daromadlarni turli darajali byudjetlar o’rtasida taqsimlab berish operatsiyasi amaldagi qonunchilik me’yorlariga muvofiq daromadlarni byudjetlar o’rtasida taqsimlash normativlariga asoslanib tayyorlangan maxsus spravochniklarga tayangan holda avtomatik tarzda bajariladi.

Davlat byudjetining kirim qismiga tushiriladigan mablag’larni turli darajali byudjetlar o’rtasida taqsimlab berish jarayonlari amaldagi normativlarga mos ravishda bajarilishi, shuningdek, “DMBAT” majmuaviy dasturining tegishli spravochniklari bo’yicha to’lanishi lozim bo’ladigan soliq summalarini to’g’ri belgilab berilishi ustidan qat’iy nazorat o’rnatish uchun G’aznachilikning bo’linmalarida mas’ul xodimlar tayinlanib, ular normativ-spravochnik materiallariga taalluqli o’zgarishlarni muntazam ravishda kuzatib borishi lozim. Davlat byudjetining kirim qismiga tushadigan mablag’lar G’aznachilikning YaG’HRga kelib tushgani haqida ma’lumot olinganidan keyin to’plangan barcha daromadlar summasi haqidagi ma’lumotlar generatsiyalanib (bir erga jamlanib), tahlil qilinadi va shundan keyin jamlangan mablag’lar darajasiga qarab tegishli byudjetlar o’rtasida taqsimlanadigan byudjet mablag’lari miqdori aniqlanadi, buxgalteriya hisobini yuritish bo’yicha muayyan operatsiyalar bajariladi, avtomatik tarzda G’aznachilikning YaG’HRga kelib tushgan absolyut summalar hamda har xil byudjetlarga ajratilgan mablag’lar haqidagi ma’lumotlar shakllantirilib saqlab qo’yiladi. Ushbu modul G’aznachilikning YaG’HRga kelib tushgan mablag’larni qayd qilish va ular bilan bog’liq turli xil kassa operatsiyalarini bajarish bo’yicha quyidagi vazifalarni bajarishga imkon beradi:  G’aznachilikning YaG’HRga kelib tushgan kirimlar hisobini yuritish (jumladan, kundalik tartibda YaG’Hga kelib tushgan summalar hamda turli xil byudjetlarga qaerdan va kimning nomidan kelgani aniqlanmagan mablag’lar haqidagi tegishli ma’lumotlarni tahlil qilish va ishlash);  belgilangan me’yordan ortiq miqdorlarda ilgariroq byudjetga o’tkazilgan mablag’larni qaytarib berish hamda turli xil byudjetlarga qaerdan va kimning nomidan kelgani aniqlanmay qolgan mablag’larni egasini aniqlab qaytarib berish;  soliqning biron bir turi bo’yicha belgilangan me’yordan ortiq miqdorlarda byudjetga o’tkazilgan mablag’larni boshqa turdagi soliq to’lovlari bo’yicha mavjud qarzdorlik hisobiga o’tkazib tafovut o’rnini qoplash (amalda bo’lgan turli xil soliq

to’lovlari bo’yicha balans hosil qilishga xizmat qiladi), shuningdek, tasniflanib ulgurilmagan kirimlarni turli xil darajadagi byudjetlarga ajratib berish.  mamlakat miqyosida yig’iladigan soliq va boshqa xildagi majburiy to’lovlarni turli darajadagi byudjetlarga o’tkazib berish imkonini beradi; eng muhimi, to’planadigan mablag’larni bir xilda quyi darajali byudjetdan yuqoridagisiga va aksincha, yuqori darajadagi byudjetdan quyi darajadagi byudjetlarga o’tkazib bera oladi;  o’zaro hisob-kitoblarni qayd etish asosida barcha kassa operatsiyalari haqidagi ma’lumotlarni jamlash uchun qulaylik tug’diradi, bunday imkoniyatning yaratilishi oqibat natijada aniq maqsadga yo’naltirilgan loyihalar bo’yicha xarajatlarni amalga oshirish vaqtida tomonlarning o’zaro hisob-kitoblarini qayd etish imkonini beradi;  dastur ish jarayonida yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklarni aniqlab tuzatish imkonini ham beradi;  byudjetga kelayotgan kirimlarni hamda ularni qaytarib berish bilan bog’liq kassa operatsiyalari bo’yicha turlicha hisobotlar tayyorlanadi, shuni hisobga olib, turli xil hisobotlarni tayyorlash mumkin bo’ladi;  modul tizimi negizida normativ-spravochnik ma’lumotlarini o’rnatish va sozlash imkonini beradi (ushbu modul asosidagi funktsional vazifalarning muvaffaqiyatli bajarilishi uchun yuqorida aytib o’tilgan spravochniklar tizimga kiritib qo’yilishi kerak);  modul tizimi negizida memorial orderlar haqidagi (jumladan, analitik buxgalteriya hisoblariga oid yozuvlar qayd etiladigan jamlangan (yig’ilgan, terma) memorial orderlarning tuzilgan vaqti, qayd qilish raqami haqidagi tegishli ma’lumotlarni) spravochnik o’rnatilishi mumkin bo’ladi;  buxgalteriya hisoblar rejasining tuzilishi bilan bog’liq jarayonlar (xususan, byudjetning kirim qismi bo’yicha hisobga olinadigan barcha kassa operatsiyalarini bajarishga doir turli xildagi analitik materiallarning ro’yxati)ga oid rasmiy yozishma materiallari bo’yicha spravochnik o’rnatishga imkon beradi.

Tizim bo’yicha turli xil ma’lumotlarni qabul qilib olish hamda masofaga uzatish uchun maxsus “Ma’lumotlarni qabul qilib ular bilan ishlash, uzatish” deb nomlangan modul ham yaratilgan. G’aznachilikning turli bo’linmalari hamda agentlik vazifasini bajaruvchi bank tizimi o’rtasida operativ tarzda kerakli ma’lumotlar bilan almashinuv jarayonini yo’lga qo’yish uchun maxsus kommunikatsiya tizimlari yordamida yoxud kurerlar vositasida ta’minlanadigan aloqa tizimi o’rnatilishi kerak. Bunday aloqa tizimidan foydalanish vaqtida agentlik vazifasini bajaruvchi bank tomonidan yozib beriladigan rasmiy hujjatlarning ko’chirma nusxasi G’aznachilikka elektron variantda yuboriladi. Ayni vaqtning o’zida agentlik vazifasini bajaruvchi bank tomonidan yozib beriladigan rasmiy hujjatlarning ko’chirma nusxalarini jamlab qo’yiladigan, harakati nazorat qilinadigan va o’zaro aloqadorlik munosabatlarida bo’lgan har ikki tomondan yuboriladigan rasmiy hujjatlar jumlasiga avtomatik tarzda kiritiladi. Yuqorida aytib o’tilgan operatsiyalarning avtomatik tarzda bajarilishini “Ma’lumotlarni qabul qilib ular bilan ishlash, uzatish” deb nomlangan modul ta’minlab beradi. Davlat byudjetining daromad va xarajatlari moddalar bo’yicha amalga oshirilgan kassa operatsiyalariga asoslanib “Bosh kitob” deb nomlangan modul tomonidan G’aznachilikda yuritiladigan Bosh kitobda qayd etilishi uchun alohida ma’lumot tayyorlanadi. Bu xildagi ma’lumotlar har kuni kun davomida muntazam ravishda G’aznachilikka yuborib turiladi. G’aznachilik tarkibiga kiruvchi barcha bo’linmalardan kerakli ma’lumotlarni yig’ib olganidan keyin har kun davomida bir marotabadan jamlangan ma’lumotlar Bosh kitobda qayd etiladi va bajarilgan ishlar asosida joylarga tasdiqlangan ma’lumotlar yuboriladi. Yaratilgan modul kommunikatsiya tizimidagi aloqalar nisbatan yomon ishlaganida, G’aznachilikning hududiy bo’linmalaridan yuboriladigan ma’lumotlarning kelishi nisbatan sust kechganida ham bir maromda ishlab turishga qodir. G’aznachilikning har bir hududiy bo’linmasidan keladigan, u erda amalga oshirilgan kassa operatsiyalari haqidagi ma’lumotlarga asoslanib hisobotlarni generatsiyalovchi alohida modul yordamida har xil hisobotlar (byudjetning

daromad qismiga kelib tushgan tushumlar, daromadlarning turli darajadagi byudjetlar o’rtasida taqsimlanishi, byudjetning xarajat qismi bo’yicha amalga oshirilgan operatsiyalar, byudjetdan xarajatlari amalga oshirilgan loyihalar, shuningdek, har qanday yig’ma va konsolidatsiyalangan hisobotlar) tayyorlash imkoniyati bo’ladi. Tadbiq etilayotgan informatsion tizim yuqorida aytib o’tilgan asosiy funktsiyalardan tashqari, byudjetdan xarajatlari amalga oshiriladigan tashkilotlarga byudjetdan tashqari manbalardan ajratib beriladigan mablag’larning qabul qilinishi va sarflanishi haqidagi to’liq ma’lumotlarni avtomatik tarzda hisobga olib keyinchalik nazorat qilib borishga imkoniyat yaratib beradi. 2. G’aznachilik sharoitida byudjet tasnifining takomillashuvi Ma’lumki, byudjet qurilishi mamlakatning davlat byudjeti va byudjet tizimini, uning bo’g’inlari o’rtasidagi byudjetlararo munosabatlarni tashkil qilish shakllarini, byudjet tasnifini, byudjet tizimiga kiradigan barcha darajadagi byudjetlar faoliyatining huquqiy asoslarini, byudjet mablag’larini shakllantirish va sarflashdagi tartib-qoidalar va boshqalarni belgilab beradi. O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi ning 7 -moddasida qayd etilgan byudjet tizimining yagonaligi tamoyiliga muvofiq, barcha darajadagi byudjetlarni shakllantirish va ijro etishda yagona byudjet tasnifi qo’llaniladi. Barcha darajadagi byudjetlarning daromadlari va xarajatlari tasniflash ob’ektlariga tegishli raqam(kod)lar berish bilan guruhlanadi hamda tasnif ko’rsatkichlari doirasida shakllantiriladi va ijro etiladi. Byudjet tasnifi davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari hamda ulardan mablag’ oluvchi tashkilotlarga qo’llaniladi hamda davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarini tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish va ijro qilish, shuningdek davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari ijrosi to’g’risidagi hisobotlarni tayyorlash maqsadida foydalaniladi. O’zbekiston RespublikasiAdliya vazirligida 2010 yil11 oktyabrda 2146-son bilan ro’yxatga olingan “O’zbekiston Respublikasi byudjet tasnifini qo’llash bo’yicha yo’riqnoma”ga muvofiq, yangi byudjet tasnifi 2011 yil 1 yanvardan amalga kiritildi.

Ushbu yo’riqnomaga ko’ra, byudjet tasnifi O’zbekiston Respublikasi davlat byudjeti, davlat maqsadli jamg’armalari tuzilmasiga kiruvchi byudjetlar daromadlari va xarajatlarini, shuningdek uning taqchilligini moliyalashtirish manbalarining guruhlanishi bo’lib, quyidagilarni o’z ichiga oladi:  davlat byudjeti daromadlarining tasnifi;  davlat byudjeti xarajatlarining vazifa jihatidan, tashkiliy va iqtisodiy tasnifi;  davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalari tasnifi. Byudjet tasnifi davlat byudjetini tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish hamda ijro etish maqsadida byudjet ma’lumotlarini tizimga solish uchun foydalaniladi va byudjet ma’lumotlarining xalqaro tasnif tizimlarining aynan shunday ma’lumotlari bilan qiyoslanishini ta’minlaydi.  Byudjet tasnifini tuzishning asosiy tamoyillari quyidagilar hisoblanadi:  to’liqlilik – byudjet tasnifi byudjet jarayonining barcha ishtirokchilarini qamrab olishi shart;  yagonalik – byudjet tasnifi byudjet jarayonining barcha ishtirokchilari uchun yagona bo’lishi shart;  o’zaro muvofiqlik – byudjet tasnifining kodlari bir vaqtning o’zida byudjet jarayonining har xil operatsiyalarini aks ettirish uchun qo’llanilmasligi kerak, ya’ni byudjet tasnifining har bir kodi o’ziga xos bo’lishi shart. Davlat byudjeti daromadlarining tasnifi barcha darajadagi byudjetlar daromadlari, davlat maqsadli jamg’armalari hamda byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari daromadlarining guruhlanishidan iborat. 21 koddan iborat bo’lgan daromadlar tasnifi tuzilmasi to’rt qismli ko’rinishga ega:  mablag’lar manbasi va byudjetlar darajasi tasnifi;  daromadlar turi;  hududiy tasnif. Daromadlar tasnifi tuzilmasi quyidagi ko’rinishga ega:

Mablag’lar manbasi va byudjetlar darajasi tasnifi Daromadlar turi Tashkiliy tasnif Hududiy tasnif x xxx x x x xxx xxx xxx xx xxx Davlat moliyasini boshqarishning axborot tizimi (DMBAT) tatbiq etilguniga qadar O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti ijrosi to’g’risidagi hisobotni tuzishda faqatgina “Daromadlar turi” kodi qo’llaniladi. Mablag’lar manbasi va byudjetlar darajasi tasnifi (1–6 kodlar) byudjetga tushayotgan daromadlarni tegishli mablag’lar manbasi va byudjetlar darajalariga (tegishli byudjet darajasiga, davlat maqsadli jamg’armasi turiga va byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari daromadlari turiga) mansubligini aniqlash maqsadida qo’llaniladi. 7 ta raqamli daromadlar turi (7–13 kodlar) quyidagilardan iborat: bo’lim;  paragraf;  daromad turi . Bo’lim daromadlarni ularning olish manbalari bo’yicha guruhlanishini bildiradi , masalan :  3 100 000 “Soliqlar”;  3 200 000 “Ijtimoiy ehtiyojlarga ajratmalar/badallar”;  3 300 000 “Grantlar”;  3 400 000 “Boshqa daromadlar”;  3 500 000 “Aktiv va majburiyatlarga tranzaktsiyalar bo’yicha tushumlar”. Paragraf soliq yoki boshqa turdagi daromadlarni soliqqa tortish bazasi bo’yicha daromadlarning guruhlanishini bildiradi. 1. “Soliqlar” (3 100 000) quyidagi paragraflarni o’z ichiga oladi:  3 110 000 “Daromad, foyda va kapital o’sishiga soliqlar”;  3 130 000 “Mol-mulkka solinadigan soliq”;  3 140 000 “Tovarlar va xizmatlarga soliqlar”;  3 150 000 “Xalqaro savdo va operatsiyalarga soliqlar”;

3 160 000 “Boshqa soliqlar”; 2. “Ijtimoiy ehtiyojlarga ajratmalar/badallar” (3 200 000) 3 210 000 “Ijtimoiy ta’minotga ajratmalar/badallar” paragrafini o’z ichiga oladi. 3. “Grantlar” (3 300 000) quyidagi paragraflarni o’z ichiga oladi:  3 310 000 “Xorijiy davlatlar hukumatlaridan”;  3 320 000 “Xalqaro tashkilotlardan”;  3 330 000 “Davlat boshqaruvi sektorining boshqa birliklaridan”. 4. “Boshqa daromadlar” (3 400 000) quyidagi paragraflarni o’z ichiga oladi:  3 410 000 “Mol-mulkdan daromadlar”;  3 420 000 “Tovarlar va xizmatlar sotilishi”;  3 430 000 “Jarimalar, penyalar va neustoykalar”;  3 440 000 “Ixtiyoriy transfertlar, grantlar bundan mustasno”;  3 450 000 “Aniqlab bo’lmaydigan va boshqa daromadlar”. 5. “Aktiv va majburiyatlarga tranzaktsiyalar bo’yicha tushumlar” (3 500 000) quyidagi paragraflarni o’z ichiga oladi:  3 510 000 “Tranzaktsiyalardan aktivlarga tushadigan tushumlar”;  3 520 000 “Majburiyatlarga tranzaktsiyalar bo’yicha tushumlar”. Tegishli bo’lim va paragrafning yanada detallashtirilishi va tavsifi 2146- son li “O’zbekiston Respublikasi byudjet tasnifini qo’llash bo’yicha yo’riqnoma”ning 2-ilovasiga muvofiq daromadlar turi bo’yicha amalga oshiriladi. Tegishli byudjetning daromadlar ijrosi to’g’risidagi hisobotlar daromadlar tasnifining mumkin bo’lgan barcha elementlarini qo’llagan holda shakllantiriladi. Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari o’rtasidagi byudjet darajalari bo’yicha tushumlarning taqsimlanishi qonunchilikka muvofiq amalga oshiriladi. Tashkiliy tasnif (14–16 kodlar) byudjetga tushayotgan daromadlarni ularni boshqaruvchi tegishli tashkilotlarga (O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi, O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo’mitasi, O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi va sh.k.) tegishli

ekanligini aniqlash maqsadida qo’llaniladi va O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlanadi. O’zaro hisob-kitoblar bo’yicha yuqori (quyi) byudjetning quyi (yuqori) byudjet oldidagi majburiyatining qaytarilishi hisobiga quyi byudjetlarga dotatsiya, subventsiya, byudjet ssudalari va mablag’lari kelib tushganda O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga biriktirilgan koddan foydalaniladi. Hududiy tasnif (17–21 kodlar) tushayotgan daromadlarni mazkur daromadlarni to’layotgan tegishli hududlarga mansub ekanligini aniqlash maqsadida qo’llaniladi. Xarajatlar tasnifi . Davlat byudjeti, davlat maqsadli va boshqa byudjetdan tashqari jamg’armalar xarajatlari tasnifi barcha byudjet darajalari xarajatlari guruhlanishini o’zida ifodalaydi hamda davlat boshqaruvi va mahalliy o’zini o’zi boshqarish sektori birliklari asosiy funktsiyalarini bajarishga, ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni hal qilishga byudjet mablag’larining yo’naltirilishini aks ettiradi. Xarajatlar tasnifi quyidagilardan iborat:  mablag’lar manbasi va byudjetlar darajasi tasnifi;  hududiy tasnif;  xarajatlarning vazifa jihatidan tasnifi;  xarajatlarning iqtisodiy tasnifi;  xarajatlarning iqtisodiy tasnifi (xarajatlar guruhi bo’yicha);  tashkiliy tasnif; Xarajatlar tasnifi tuzilmasi quyidagi ko’rinishga ega: Mablag’lar manbasi va byudjetlar darajasi tasnifi Xarajatlarning vazifa jihatdan tasnifi Tashkiliy tasnif Xarajatlarning iqtisodiy tasnifi Hududiy tasnif x xxx x x x xxx xxx xxx xx xx xxx xx xxx

DMBAT to’liq tatbiq etilguniga qadar xarajatlar smetasini va xarajatlar smetasi ijrosi to’g’risidagi hisobotni (davlat byudjeti ijrosi to’g’risidagi hisobotni qo’shgan holda) tuzishda “Xarajatlarning vazifa jihatdan tasnifi”, “Tashkiliy tasnif” va “Xarajatlarning iqtisodiy tasnifi” kodlari qo’llaniladi. Mablag’lar manbasi va byudjetlar darajasi tasnifi (1–6 kodlar) amalga oshirilayotgan xarajatlarning qaysi mablag’lar manbasi va byudjetlar darajasiga (tegishli byudjet darajasiga, davlat maqsadli jamg’armasi turiga va sh.k.) mansubligini aniqlash maqsadida qo’llaniladi. Xarajatlarning vazifa jihatdan tasnifi (7–13 kodlar) barcha byudjet darajalari xarajatlari guruhlanishini o’zida ifodalaydi hamda davlat boshqaruvi va mahalliy o’zini o’zi boshqarish sektori birliklari asosiy funktsiyalarini bajarishiga, ijtimoiy- iqtisodiy vazifalarni hal qilishiga byudjet va byudjetdan tashqari mablag’larni yo’naltirilishini aks ettiradi. Xarajatlarning vazifa jihatdan tasnifi ikki darajadan iborat: Vazifa jihatdan tasnifning birinchi darajasi (bo’limlar) davlatning asosiy vazifasini bajarish uchun moliyaviy resurslarning yo’nalishini aks ettiradi. Kichik bo’limlar vazifa jihatdan tasnifning ikkinchi darajasi hisoblanib, davlat vazifalarining bajarilishida byudjet mablag’larining bo’limlar doirasidagi yo’nalishini aniqlashtiradi. Vazifa jihatdan tasnifning kichik bo’limlarining tuzilishi davlatning asosiy vazifalarini aniqlashtirish tamoyiliga asosan qurilgan. Vazifa jihatdan tasnifning kodi 7 ta raqamdan iborat bo’lib, shundan 4 ta raqam – bo’lim, 3 ta raqam esa – kichik bo’limdir. Vazifa jihatdan tasnifning bo’limlari va kichik bo’limlari yagona bo’lib, byudjet jarayonining barcha ishtirokchilari tomonidan O’zbekiston Respublikasi davlat byudjetini tuzishda, tasdiqlashda va ijro qilishda foydalaniladi. Iqtisodiy xarajatlar tasnifi O’zbekiston Respublikasi barcha darajadagi byudjetlari xarajatlarini xo’jalik belgilariga, ishlab chiqarish elementlariga ko’ra farqlashni nazarda tutadi, davlat boshqaruvida amalga oshirilayotgan xarajatlarning iqtisodiy mazmunidan kelib chiqib byudjet xarajatlari yo’nalishlarini belgilab

beradi. Davlat byudjetining iqtisodiy xarajatlar tasnifining tuzilmasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi: Toifa Modda va kichik modda Element xx xx xxx Iqtisodiy xarajatlar tasnifi toifalar, moddalar va kichik moddalar kodlarini o’z ichiga olgan 7 raqamdan iborat. toifa – 2 ta raqam; modda – 1 ta raqam; kichik modda – 1 ta raqam; element – 3 ta raqam. Misol uchun: 41 00 000 “ Ishchilar mehnatiga haq to’lash ” toifasi mehnat qonunchiligiga muvofiq byudjet tashkilotlari ishchilariga bajargan (bajarilayotgan) ishiga pul yoki natura ko’rinishda taqdirlash lozim bo’lgan xarajatlarni aks ettiradi. Mazkur toifaga ijtimoiy sug’urta dasturiga ishchilar nomidan ish beruvchilarning amalga oshiradigan “Ish haqi” (41 10 000) va “Ijtimoiy ehtiyojlarga ajratmalar/badallar” (41 20 000) moddalari kiradi. 41 10 000 “Ish haqi” moddasi ish beruvchi tomonidan davlat xizmatchilariga beriladigan barcha to’lovlarni o’z ichiga oladi va unga 41 11 000 “Pul shaklidagi ish haqi” kichik moddasi ham kiradi. 41 11 000 “Pul shaklidagi ish haqi” kichik moddasi quyidagi elementlardan iborat: 41 11 100 “Asosiy ish haqi”, 41 11 200 “Ish haqiga ustama va qo’shimcha to’lovlar”, 41 11 210 “Umumta’lim, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarining o’rnak ko’rsatgan xodimlarini rag’batlantirishning Direktor jamg’armasi mablag’lari”, 41 11 220 “Tibbiyot tashkilotlari xodimlariga ustama va qo’shimchalar”. Davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirishmanbalari tasnifi . Davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalari tasnifi ularni moliyalashtirishning ichki va tashqi manbalari bo’yicha guruhlanishidan iborat.

Davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish manbalari tasnifi quyidagilardan tashkil topadi:  bo’lim;  paragraf. Bo’lim – davlat byudjeti taqchilligini uni moliyalashtirish manbalari bo’yicha guruhlanishidan iborat. Paragraf – davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish turlari bo’yicha guruhlashdan iborat. Xulosa qilib aytganda, byudjet amaliyotida amalga oshirilayotgan tadbirlar amaldagi byudjet tasnifini ham takomillashtirishni taqozo etadi. G’aznachilik tizimi samarali faoliyat qilishi uchun byudjet daromadlari va xarajatlarining mukammal ishlab chiqilgan funktsional va iqtisodiy tasnifi bo’lishi lozim. Davlat mablag’lari bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarning buxgalteriya hisobini bank tizimidan G’aznachilikka o’tkazilishi bilan barcha operatsiyalar yagona G’aznachilik tizimining Bosh kitobida aks ettiriladi. Bunda konsolidatsiyalashgan byudjetni ijro etishda, davlat moliyasi bilan amalga oshiriladigan barcha jarayonlarni o’z vaqtida va aniq hisobini yuritishda G’aznachilikning hisob-kitob schyotlari byudjet daromadlari va xarajatlarining tasniflash tizimiga mos kelishi kerak bo’ladi. Bundan tashqari, G’aznachilikning ma’lumotlar bazasida barcha ma’lumotlar byudjet tasnifiga asosan guruhlanadi. 3. Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobini yuritishning “O’zASBO” avtomatlashtirilgan tizimi xususiyatlari Davlat byudjetini ijro etish jarayonida bo’ladigan byudjet operatsiyalari hisobi, yuklatilgan vazifalardan kelib chiqqan holda, buxgalteriya hisobining quyidagi turlariga bo’linadi:  byudjet (davlat byudjeti (respublika va mahalliy byudjetlar), davlat maqsadli jamg’armalari) ijrosi operatsiyalari hisobi;  byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasini ijro etish operatsiyalari hisobi. O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksining 24-bob, 161-moddasiga ko’ra, byudjet hisobi byudjet tizimi byudjetlarini ijro etishda hisobga olinadigan,

pulda ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning, shuningdek mazkur aktivlar va majburiyatlarni o’zgartiruvchi operatsiyalarning holati to’g’risidagi axborotni to’plash, ro’yxatdan o’tkazish va umumlashtirishning tartibga solingan tizimidir. Byudjet hisoboti byudjet hisobi ma’lumotlari asosida belgilangan shakllar bo’yicha tuziladigan aktivlar va majburiyatlarning holati to’g’risidagi ma’lumotlarning umumlashtirilgan tizimidir. Byudjet hisobi va byudjet hisobotining yagona metodologiyasi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan Byudjet Kodeksi, Byudjet hisobining standartlari, shuningdek boshqa qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadi. Byudjet hisobining standartlari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlanadi. Byudjet tizimi byudjetlari ijrosining byudjet hisobi:  moliya organlari;  g’aznachilik bo’linmalari;  davlat soliq xizmati organlari va bojxona organlari;  byudjet tashkilotlari;  davlat maqsadli jamg’armalarini taqsimlovchi organlar tomonidan yuritiladi. Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlarining ijrosi bo’yicha byudjet hisobi kassa usuli bo’yicha yuritiladi. Davlat moliyasini boshqarishni isloh qilish strategiyasi qator yo’nalishlar bilan birgalikda, yangi byudjet tasnifi va buxgalteriya hisobining yangi hisoblar rejasiga asoslangan yagona byudjet va hisob tizimini yo’lga qo’yish ni nazarda tutadi. Bu strategik vazifani bajarish doirasida byudjet hisobining va byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobini yuritishning yangi, takomillashgan va kompyuterlashgan tizimi bosqichma-bosqich tatbiq etilmoqda. Bu vazifalarni amalga oshirish doirasida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2013 yil 30 apreldagi 63-sonli “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tizimida hamda byudjet tashkilotlarida zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalarini

yanada takomillashtirish va joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi buyrug’iga muvofiq, Moliya vazirligining tegishli tuzilmalariga quyidagi vazifalar yuklatildi:  2013 yil 1 iyulgacha muddatda “O’zASBO” Kompyuter dasturi (KD) ni puxta ishlab chiqish;  2013 yil 1 oktyabrgacha bo’lgan muddatda shtat, tarmoq ko’rsatkichlari, binolar, inshootlar va quvvati ko’rsatkichlari va byudjet tashkilotlarining boshqa zarur parametrlarini shakllantirishni nazarda tutuvchi “Pasportizatsiya” modulini ishlab chiqish va kiritish, doimiylik asosda “O’zASBO” KD modullarini takomillashtirib borish va amaldagi qonunchilik hujjatlariga kiritiladigan o’zgartirishlarga muvofiqlashtirish bo’yicha metodologik qo’llab-quvvatlash choralarini ko’rish;  2013 yil 1 iyulgacha bo’lgan muddatda “O’zASBO” KDni zarur hollarda, amaldagi me’yoriy-huquqiy hujjatlarga tegishli o’zgartirishlar va qo’shimchalar kiritish yoki yangilarini qabul qilish natijalari bo’yicha puxta ishlab chiqishni hisobga olib, uni qo’llash bo’yicha Qo’llanma ishlab chiqish;  2013 yil 1 iyulgacha bo’lgan muddatda Toshkent shahrining Yunusobod va Sergeli tumanlarida “O’zASBO”ni test sinovidan o’tkazish uchun ushbu tumanlarning mahalliy byudjetlaridan mablag’ oluvchilarning hammasini “ O’zASBO” KDga ulash. “O’zASBO” Kompyuter dasturi (KD) davlat byudjetidan byudjet mablag’lari oluvchilarning, shu jumladan respublikaning barcha mintaqalarida joylashgan byudjet tashkilotlarining moliyaviy-hisob bo’limi xodimlari tomonidan buxgalteriya hisobi bo’yicha operatsiyalarni yuritishni avtomatlashtirish jarayoni uchun mo’ljallangan dastur bo’lib, byudjet tashkilotlaridagi buxgalteriya hisobini kompleks avtomatlashtirishni ta’minlaydi. “O’zASBO” Kompyuter dasturi byudjet tashkilotlariga bepullik asosida amalga oshiriladi.

“O’zASBO” KD:  byudjet tashkilotlaridagi buxgalteriya hisobining to’liq tsiklini o’z ichiga olgan buxgalteriya hisobi bo’yicha operatsiyalarni avtomatlashtiradi;  “Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi bo’yicha Yo’riqnoma”ning va byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi va hisoboti bo’yicha boshqa me’yoriy- huquqiy hujjatlarning talablariga to’liq muvofiqlikni ta’minlaydi;  Moliya vazirligining ma’lumotlar markazida byudjet tashkilotlari ma’lumotlarining markazlashtirilgan tarzda saqlanishi va yuqori ishonchliligini ta’minlaydi;  “G’aznachilik-4” Kompyuter dasturi va boshqa mavjud kompyuter dasturlari bilan integratsiyalashuv uchun keng imkoniyatlar beradi;  Moliya vazirligi va moliya organlari bilan o’zaro ta’sirlashuv asosida byudjet tashkilotlari mablag’larini jiddiy tejaydi;  byudjet tashkilotlari xodimlariga dasturdan foydalanish huquqini beradi, ular Moliya vazirligining Axborot-hisoblash markazidan olingan “O’zASBO” KDga kirish uchun loginlar va parollarga muvofiq Moliya vazirligining dasturiy maydonchasidan (http://www.mdm.uz) foydalanishlari mumkin. Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, ular byudjet qonunchiligi, Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi bo’yicha yo’riqnoma, shuningdek, byudjet tashkilotlaridagi buxgalteriya hisobi va hisoboti bo’yicha boshqa me’yoriy hujjatlar, ularning tarmoq spetsifikasi bilan belgilanadi. Bu xususiyatlarga quyidagilar kiradi:  byudjet tasnifi moddalari kesimida buxgalteriya hisobini tashkil qilish;  xarajatlar smetasining ijro etilishini nazorat qilish;  byudjetlarni ijro etishning g’aznachilik tizimiga o’tish;  hisobda kassa xarajatlari va haqiqiy xarajatlarni ajratish;  byudjet sohasi (sog’liqni saqlash, ta’lim, ilm-fan va h.k.) muassasalarida hisobning tarmoq xususiyatlarini inobatga olish. “O’zASBO” KDni joriy etish bo’yicha ishlar natijasida quyidagi maqsadlarga erishiladi:

 barcha byudjet tashkilotlari uchun yagona “O’zASBO” KD versiyasi yaratilgan va qo’llaniladi, bu unga o’zgarishlarni markazlashtirilgan tarzda kiritish, shuningdek ma’lumotlarni ishonchli saqlash va rezervlashni ta’minlaydi;  barcha mintaqalarda joylashgan byudjet tashkilotlarining buxgalteriya hisobi va hisoboti bo’yicha ma’lumotlar bazasi tuzilmasi yaratiladi;  buxgalteriya hisobi va hisobotining yagona metodologiya bo’yicha yuritilishini ta’minlaydigan markazlashtirilgan ma’lumotlar bazasi yaratiladi;  tarixiy xronologiyani kuzatib borish, hisob davrlari, shu jumladan byudjet tashkilotlarining avvalgi yillardagi faoliyati davrlari bo’yicha hisob yuritish imkoni beriladi;  tegishli me’yoriy-huquqiy hujjatlarda nazarda tutilgan analitik va sintetik hisob yuritish bo’yicha registrlarni (vedomostlar, Bosh kitob va h.k.), turli joriy va davriy hisobotlarni (1-, 2-son shakllar, balans va unga ilovalar va h.k.) yuritish va ularni qog’ozga tushirish imkonini beradi. “O’zASBO” KD quyidagi komponentlar (hisob ob’ektlari) bo’yicha buxgalteriya hisobini yuritish imkonini beradi:  tovar-moddiy zaxiralar;  debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar;  asosiy vositalar (nomoliyaviy aktivlar) va nomoddiy aktivlar;  pul mablag’lari, kassa xarajatlari va haqiqiy xarajatlar;  moliyaviy natijalarni hisobga olish bo’yicha schyotlar, hisobotni shakllantirish va tuzish;  xodimlar va stipendiatlar bilan hisob-kitoblar;  “G’aznachilik-4” kompyuter dasturi bilan o’zaro ta’sirlashuv. Dastur umumiy markazlashtirilgan serverga, ma’lumotlarni saqlash va ishlash bo’yicha yagona tizimga ega bo’lgan yagona integratsiyalangan apparat - dasturiy kompleksdir. Foydalanuvchilar dasturdan foydalanish uchun WEB-texnologiyalarni qo’llagan holda Moliya vazirligining dasturiy maydoniga kiradilar (http://www.mdm.uz).

“O’zASBO” KD tarkibiy tuzilmasi funktsionallikni boshqaruv darajalari bo’yicha taqsimlashni, boshqa turdosh axborot tizimlari bilan informatsion o’zaro ta’sirlashuvni o’z ichiga oladi. “O’zASBO” KD amaliy dasturiy ta’minotning boshqa tizimlar bilan o’zaro axborot ta’sirlashuvi “G’aznachilik” KD, shuningdek dasturiy komplekslar o’rtasidagi himoyalangan aloqa kanallari orqali moliyaviy axborotning yagona ma’lumotlar bazasi bilan axborot ta’sirlashuvidan iborat, “O’zASBO” KD bilan axborot ta’sirlashuvi jarayonida quyidagi ma’lumotlar bilan almashinuv amalga oshadi: “O’zASBO” KDdan “G’aznachilik” KDga;  ro’yxatga olingan xarajatlar smetalari va byudjet tashkilotlari daromadlari va xarajatlari bo’yicha ma’lumotlar sinxronizatsiyasi;  byudjet tashkilotlari xarajatlar smetasiga o’zgartirishlar. Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish bilan bog’liq boshqa axborot “G’aznachilik” KD dan “O’zASBO” KDga quyidagi ma’lumotlar bilan almashiniladi:  byudjet tashkilotlarining “G’aznachilik” KD da ochilgan tegishli shaxsiy hisobvaraqlarida mablag’larning harakati haqida axborotni berish;  byudjet tashkilotlarining tovarlar (ishlar, xizmatlar) etkazib beruvchilari bilan ro’yxatga olingan (qaytarilgan) shartnomalari haqida axborot berish;  byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish bilan bog’liq boshqa axborotlarni berish. Dastur bir vaqtning o’zida 30000 tagacha foydalanuvchining qulay ishlashini ta’minlay oladi. Bunda xodimlarning, dastur bilan bevosita ishlaydigan xodimning axborot texnologiyalari sohasidagi malakasi davlat sektoridagi ofis xodimining axborot texnologiyalari bo’yicha bilimlariga qo’yiladigan talablar bilan cheklanishi mumkin. Byudjet mablag’larini oluvchi tashkilotlarda buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish bilan shug’ullanuvchi “O’zASBO” KD bilan ishlash huquqiga ega xodimlarning vazifalari quyidagilardan iborat:

 byudjetdan mablag’ oluvchilarning shaxsiy hisobvaraqlarida buxgalteriya hisobi bo’yicha operatsiyalarni avtomatlashtirilgan tarzda yuritish bilan bog’liq zarur ma’lumotlarni kiritish;  buxgalteriya hisobi bo’yicha birlamchi hujjatlarni tayyorlash va shakllantirish;  buxgalteriya hisobining birlamchi registrlarini, byudjetdan mablag’ oluvchining joriy va davriy hisobotlarini shakllantirish;  turdosh dasturiy mahsulotlar (“G’aznachilik” KD) bilan avtomatlashtirilgan ma’lumot almashinuvi;  moliyaviy axborotning yagona ma’lumotlar bazasi bilan avtomatlashtirilgan ma’lumot almashinuvi;  qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa operatsiyalar. Buxgalteriya hisobini yuritish bo’yicha barcha operatsiyalar me’yoriy- huquqiy hujjatlar talablaridan kelib chiqilgan holda avtomatlashtirilgan. Yuqori turuvchi tashkilot tomonidan buxgalteriya hisobining yuritilishi quyidagi hajmda olib boriladi:  buxgalteriya hisobi bo’yicha operatsiyalarni byudjetdan mablag’ oluvchining shaxsiy hisobraqamida avtomatlashtirilgan tarzda yuritish bilan bog’liq zarur ma’lumotlarni kiritish;  buxgalteriya hisobi bo’yicha birlamchi hujjatlarni tayyorlash va shakllantirish;  byudjet mablag’larini tasarruf etuvchining yig’ma xarajatlar smetasi buxgalteriya hisobini yuritish bo’yicha hujjatlar aylanmasini shakllantirish bo’yicha operatsiyalarni bajarish;  xarajatlar smetalarini taqsimlash va ularning idoraviy mansubdagi byudjet tashkilotlari tomonidan ijro etilishi hujjatlarini shakllantirish bo’yicha operatsiyalarni bajarish;  Moliya vazirligi bilan birgalikda elektron ko’rinishdagi avtomatlashtirilgan hujjatlar aylanmasi bo’yicha operatsiyalarni bajarish;

 buxgalteriya hisobi birlamchi registrlarini, byudjet mablag’larini oluvchining joriy va davriy hisobotlarini shakllantirish;  turdosh dasturiy mahsulotlar (“G’aznachilik” KD) bilan avtomatlashtirilgan ma’lumotlar almashinuvi;  moliyaviy axborotning yagona ma’lumotlar bazasi bilan avtomatlashtirilgan ma’lumotlar bazasi;  qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa operatsiyalar. Byudjet mablag’larini oluvchilarning FES xodimlari tomonidan buxgalteriya hisobini yuritish va buxgalteriya hisobi bo’yicha hisobotlarni chiqarish bilan bog’liq operatsiyalarning, shuningdek ma’lumotlar bazasining ma’murlanishi Moliya vazirligi axborot-hisoblash markazi xodimi – bosh administrator tomonidan nazorat qilinadi, bu xodim foydalanuvchilar rollarini belgilaydi, ularga login va boshlang’ich parolni beradi, barcha zarur ma’lumotnomalarni (Moliya vazirligining davlat byudjeti bosh boshqarmasi bilan kelishgan holda), shu jumladan buxgalteriya hisobi registrlari va tegishli hisobotlar registrlarini boshqaradi. 4. O’zbekiston Respublikasida G’aznachilik tizimi taraqqiyoti istiqbollari Mamlakatimizda byudjet siyosatini takomillashtirishga qaratilgan faol ishlar olib borilmoqda, bu ishlar ajratilayotgan mablag’lardan foydalanish samaradorligini oshirish hisobiga byudjet tashkilotlarini moliyalashtirishni qisqartirishga yordam beradi. Mazkur vazifa dolzarb ahamiyatga ega. Ilgari respublikamiz hududida amalda bo’lgan byudjet tashkilotlarini moliyalashtirish tizimi alohida hollarda byudjet mablag’larining ortiqcha sarflanishiga olib kelardi. Davlat byudjetining g’azna ijrosi joriy etilishi munosabati bilan hamda byudjet mablag’laridan foydalanish samaradorligini oshirish maqsadida “Byudjet tashkilotlarining pasportizatsiyasi” dasturiy majmuasini ishlab chiqish loyihasining amalga oshirilishi boshlandi. Ushbu loyiha byudjet tashkilotlari pasportlarining markazlashtirilgan tarzda saqlanishini ta’minlaydi, shuningdek byudjet tashkilotlarining haqiqiy ahvolini qiyoslash va monitoring qilish imkonini beradi.

Byudjet tashkiloti pasporti rasmiy hujjat bo’lib, unda tashkilot bo’yicha umumiy ma’lumotlar, uning energetik ob’ektlari, yonilg’i-energetik resurslar va suv iste’moli hajmlari, resurslardan foydalanish ko’rsatkichlari, shuningdek tashkilot balansida turgan binolar bo’yicha ma’lumotlar mavjud. Byudjet tashkilotining pasporti – bu byudjet muassasasining hisobot shakli bo’lib, uning hisobot berish paytidagi holatini va unga sifatli byudjet xizmatlarini ko’rsatish imkoniyalarini aks ettiradi. Byudjet tashkilotlari pasportizatsiyasining maqsadi quyidagilar:  muassasalar va tashkilotlarga ajratilgan byudjet mablag’laridan samarali va oqilona foydalanish;  muassasalar, tashkilotlarning ular asosiy funktsiyalarini bajarish uchun zarur asosiy fondlar bilan ta’minlanganlik darajasini aniqlash;  energetik xo’jaliklarning ob’ektiv ehtiyojlaridan va byudjetdan moliyalashtirish imkoniyatlaridan kelib chiqib tashkilotlar uchun yonilg’i- energetik resurslar va suv iste’moli limitlarini hisoblab chiqish. Byudjet tashkilotlari rahbarlari 3 oyda kamida 1 marta moliya organlariga pasportlarni tuzish uchun ma’lumotlarni taqdim etishlari kerak. O’z navbatida, byudjet tashkilotlari tomonidan taqdim etiladigan ma’lumotlar belgilangan maxsus shaklda “O’zASBO” KDga ilova qilinadigan “Byudjet tashkilotlari pasportizatsiyasi” dasturiy kompleksiga kiritiladi. Taqdim etilgan ma’lumotlarni tekshirishni moliya organlari amalga oshiradi. Pasportizatsiya maqsadlaridan bittasi tashkilotlar uchun yonilg’i-energetika resurslari va suvdan foydalanganlik uchun to’lovlar limitlarini hisoblab chiqishdir. Limitlar tashkilot ob’ektlari tomonidan resurslarning iste’mol qilinishining solishtirma ko’rsatkichlaridan kelib chiqib hisoblanadi. Masalan, biror i ob’ekti uchun resurs iste’mol qilinishining solishtirma ko’rsatkichi quyidagi formula yordamida aniqlanadi: ri = Wi / (Fi * ti),

bu erda, Wi — kuzatilayotgan ti davrida ob’ekt tomonidan iste’mol qilingan resurs hajmi ; Fi — ob’ekt tomonidan resurs iste’molini me’yorlashda qo’llaniladigan bazaviy ekspluatatsion ko’rsatkich. Resursni iste’mol qilishning solishtirma ko’rsatkichi tashkilot ob’ektining energetik sig’imini xarakterlaydi. Bu ko’rsatkichning pasayishi ob’ektning energetik sig’imi pasayib, uning energetik samaradorligi oshayotganidan dalolat beradi. Energetik pasport solishtirma ko’rsatkichlarining barcha qiymatlarini hisoblangan, haqiqiy va bazaviy ko’rsatkichlarga ajratish mumkin. Solishtirma ko’rsatkichlarning hisoblangan qiymatlari texnik loyihalar, davlat boshqaruv idoralari qarorlari, energiya ta’minoti, suv ta’minoti va suv chiqarish haqida shartnomalar shartlari asosida aniqlanadi. Tijorat hisobi va energetik tekshiruvlar ko’rsatkichlari asosida olingan solishtirma ko’rsatkichlar qiymatlari haqiqiy qiymatlardir. Solishtirma ko’rsatkichlarning bazaviy qiymatlari tashkilotlar tomonidan bazaviy iste’mol hajmlarini hisoblash uchun qo’llaniladi. Byudjet tashkilotlari faqat ayrim hisoblangan va haqiqiy ko’rsatkichlar haqida ma’lumotlarni beradilar. Taqdim etiladigan ma’lumotlar asosida pasport doirasida qolgan hisoblangan va haqiqiy ko’rsatkichlar bo’yicha hisob-kitoblar amalga oshiriladi. Yonilg’i-energetika resurslari va suv iste’molining bazaviy qiymatlari quyidagi qoidalardan kelib chiqib aniqlanadi: 1) umumiy holda solishtirma ko’rsatkichning bazaviy qiymati haqiqiy qiymatga teng deb qabul qilinadi; 2) agar solishtirma ko’rsatkichning haqiqiy qiymati ob’ekt uchun hisoblangan qiymatdan yuqori bo’lsa, solishtirma ko’rsatkichning bazaviy qiymati hisoblangan qiymatga teng deb qabul qilinadi; 3) solishtirma ko’rsatkichning haqiqiy qiymatlari bo’lmaganda, bazaviy qiymat sifatida hisoblangan qiymat qabul qilinadi.

O'xshashlar

O’zbekiston Respublikasi standartlashtirish va sifatni ta’minlash tizimi istiqbollari

O’zbekistonda metrologiya, o’lchamlar birligini ta’minlash davlat tizimi, metrologik nazorat

O‘zbеkistonda biznеsning rivojlanish istiqbollari

Fond bozorining rivojlantrish istiqbollari

Gastronomiya turizmini rivojlantirish istiqbollari