O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi va uning moliyaviy nazoratni tashkil etishdagi o’rni - Iqtisodiyot - Referatlar

O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi va uning moliyaviy nazoratni tashkil etishdagi o’rni

Yuklangan vaqt:

08.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88.3037109375 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi va uning moliyaviy nazoratni tashkil etishdagi o’rni Reja: 1. O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasini tashkil etishning maqsadi, vazifa va funksiyalari. 2. O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasining tarkibiy tuzilishi. 3. O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi tomonidan tekshirishlarni tashkil etish va o’tkazish tartibi. 4. Hisob palatasi tomonidan tekshirish materiallarining topshirish va tekshirish natijalari bo’yicha davlat organlari tomonidan chora ko’rish tartibi Kalit so’zlar: Hisob palatasining maqsadi, Hisob palatasining vazifalari, Hisob palatasining funksiyalari, Hisob palatasining tarkibiy tuzilishi, tekshirishlarni tashkil etish tartibi, davlat manfaatlariga yetkazilgan zarar summasini aniqlash va budjetga o’tkazish, tekshirish materiallari bo’yicha chora ko’rish. 1

1. O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasini tashkil etishning maqsadi, vazifa va funksiyalari. Mamlakatimizda jahon tajribasidan foydalangan holda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2002 yil 27 iyundagi “O’zbekiston Respublikasi Hisob Palatasini tashkil etish to’g’risida”gi PF 3093 son farmoniga asosan Davlat byujetining ijrosi, davlat aktivlari va passivlarining holati hamda harakati, qimmatbaho metallar va toshlar bilan operasiyalar amalga oshirilishi, oltin-valyuta zahiralarini boshqarish, xorijiy kapitalni respublika iqtisodiyotiga jalb etish va undan samarali foydalanish, davlatning tashqi qarzi o’z vaqtida qaytarilishi doimiy monitoringi va nazoratini ta’minlash maqsadida Hisob palatasi tashkil etildi. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Ha rakatlar strategiyasid a belgilangan vazifalarni bajarish, shuningdek mamlakatni isloh qilish va rivojlantirishning hozirgi bosqichida O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasining eng muhim vazifalarini belgilash, O’zbekiston Respublikasi Davlat budjetiga tushumlarning to’liqligini nazorat qilishni ta’minlash maqsadida O’zbekiston Prezidentining “O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasining faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi farmoni 19 imzoladi. Farmonga muvofiq bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi tashqi audit va moliyaviy nazoratning eng yuqori organi hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Davlat budjeti, davlat maqsadli jamg’armalari hamda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining qarorlariga asosan tashkil etilgan boshqa jamg’armalarga tushumlarni to’liqligi, maqsadli va samarali shakllanishi va ijro etilishini, davlat aktivlari va passivlari holati va harakatini, oltin- valyuta zaxiralari hamda tashqaridan jalb qilingan mablag’larni qayta to’ldirilishi, boshqarilishi va tasarruf etilishi ustidan monitoring va davlat nazoratini amalga oshiradi. Palata o’z vakolatlarini mustaqil ravishda bajaradi va barcha davlat idoralari hamda tashkilotlari, ularning mansabdor shaxslaridan erkin bo’ladi va o’z faoliyatida bevosita O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga bo’ysunadi, unga, 19 2017 yil 10 avgustdagi PF-5147-son Farmon shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalariga hisobot beradi.Hisob palatasi O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga tizimli asosda o’z faoliyati, jumladan O’zbekiston Respublikasi Davlat budjetiga tushumlar to’liqligini ta’minlash bo’yicha faoliyati haqida ma’lumot taqdim etadi. 2

Hisob palatasining o’z vakolatlari doirasida qabul qilgan qarorlarini davlat organlari va mulkchilik shakli va bo’ysunuvidan qat’iy nazar tashkilotlar hamda ularning mansabdor shaxslari tomonidan ijro etilishi majburiy hisoblanadi. Hisob palatasi O’zbekiston Respublikasi Davlat budjeti loyihalari parametrlarini shakllantirish va ularning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor jihatlariga mosligini tizimli tahlil qiladi, qabul qilinayotgan davlat va hududiy dasturlarni moliyalashtirish manbalari auditini ta’minlaydi.Shuningdek, palata budjet tizimi budjetlariga mablag’lar va budjetdan tashqari boshqa mablag’lar to’liq tushishini o’rganib boradi hamda nazorat qiladi, zamonaviy axborot texnologiyalarini qo’llashni kengaytirish orqali budjet daromadlarini oshirishni aniqlaydi va zaxiralarini safarbar qiladi. O’z navbatida budjeti tizimi budjetlari va budjetdan tashqari boshqa mablag’lar hisobidan xarajatlarning samaradorligi va qonuniyliligini auditdan o’tkazadi, ularni barcha darajalarda qisqartirish bo’yicha zaxiralarni aniqlaydi. Hisob palatasiga O’zbekiston Respublikasi pul-kredit va valyuta siyosati, davlat aktivlari va majburiyatlari holati, oltin-valyuta zaxiralarini boshqarishni, shuningdek, qimmatbaho metallar va qimmatbaho toshlar bilan amalga oshiriluvchi amaliyotlarni tashqi auditdan o’tkazish vazifasi ham topshirildi. Hisob palatasi o’z faoliyatini amalga oshirish jarayonida huquqlarga ega 1 : • davlat va xo’jalik boshqaruv organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari va boshqa organlar hamda tashkilotlardan o’zining vakolatiga kiruvchi masalalar bo’yicha materiallar va ma’lumotlarni so’rab olish; • o’ziga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirish uchun davlat organlari va tashkilotlarning ma’lumotlar bazasiga kirish; • O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Markaziy bankdan davlat mablag’larini bank hisob raqamlaridagi va yagona g’azna hisobvarag’idagi harakati to’g’risidagi ma’lumotlarni so’rab olish; • tekshirish o’tkazish va uning natijalari bo’yicha bajarilishi majburiy bo’lgan ko’rsatmalar berish; • tekshirishlar o’tkazish uchun o’z vakolati doirasida davlat organlari va ularning vakillari, nodavlat auditor xizmatlari va alohida mutaxassislarni jalb qilish;  Davlat budjeti daromadlari prognozining to’g’riligini baholash, soliq solinadigan bazani kengaytirish, soliqlarning yig’iluvchanligi to’liqligini va soliqqa tortish ob’ektlarining to’liq hisobga olinishini ta’minlash bo’yicha o’tkaziladigan nazorat tadbirlariga moliya, soliq va boshqa organlarning xodimlarini jalb etish; • Hisob palatasi vakolatlari doirasiga kiruvchi masalalar bo’yicha tekshirilayotgan tashkilotning mansabdor shaxslaridan yozma tushuntirishlar olish; 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” PF-5147-son Farmoni, 2017 yil 10 avgust 3

• nazorat tadbirlari natijalari bo’yicha qonun hujjatlari va huquqni qo’llash amaliyotini yanada takomillashtirish, davlat organlari va tashkilotlarning faoliyati samaradorligini oshirish, samarasiz soliq hamda bojxona imtiyozlarini bekor qilish, soliq ma’muriyatchiligi va soliq solinadigan bazaning to’liq qamrab olinganligini yaxshilashga qaratilgan soliq stavkalarini o’zgartirish yuzasidan takliflar kiritish; • o’z vakolatlari doirasida davlat organlari va tashkilotlarga ularning ma’lumotlar bazasidagi nomuvofiqliklarni bartaraf etish to’g’risida bajarilishi majburiy bo’lgan taqdimnomalar kiritish; • O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq qo’mitasiga, shuningdek mahalliy davlat hokimiyati organlariga hududiy davlat soliq va moliya organlari rahbarlariga nisbatan intizomiy jazo choralarini qo’llash to’g’risida taqdimnomalar kiritish; • Hisob palatasi bilan oldindan kelishilib olinishi belgilangan barcha masalalar bo’yicha tegishli xulosalar berish. Hisob palatasi o’zi faoliyatini qonuniylik, xolislik, mustaqillik va oshkoralik prinsiplari asosida amalga oshiradi. Hisob palatasi o’z faoliyatini, Hisob palatasi vakolatiga kiruvchi masalalar yuzasidan amaliy tizimli nazoratni ta’minlash zaruriyatidan kelib chiqqan holda shakllantiriladigan yillik nazorat ishlari dasturi asosida tashkil etadi. Nazorat ishlari dasturi Hisob palatasi raisi tomonidan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti devonining Ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirish xizmati va Tashkiliykadrlar xizmati bilan kelishilgan holda tasdiqlanadi. Mamlakatimizda iqtisodiyot sohasida, jumladan moliya sohasida tub o’zgarishlarni amalga oshirish jarayonida O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari ishlab chiqildi va ushbu organ asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilandi: birinchi, O’zbekiston Respublikasi Davlat budjeti loyihasi parametrlari shakllantirilishi va ularning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlariga muvofiqligini tizimli tahlil qilish, qabul qilinayotgan davlat va hududiy dasturlarning moliyalashtirish manbalari bilan ta’minlanganligining auditini amalga oshirish; ikkinchi, budjet tizimi budjetlariga mablag’lar va boshqa budjetdan tashqari mablag’lar tushumining to’liqligini o’rganish va nazorat qilish, zamonaviy axborot texnologiyalarini keng qo’llash orqali budjet daromadlarini ko’paytirish zaxiralarini aniqlash va safarbar qilish; uchinchi, budjet tizimi budjeti va boshqa budjetdan tashqari mablag’lar hisobidan amalga oshirilayotgan xarajatlarning samaradorligi va qonuniyligini auditdan o’tkazish va barcha darajada ularni qisqartirish bo’yicha zaxiralarni aniqlash, budjet tizimi budjetlari va davlat tomonidan jalb qilingan mablag’larhisobidan amalga oshirilayotgan investitsiya loyihalarining maqsadga muvofiqligi va asosliligini baholash; to’rtinchi, 4

soliq va budjet qonunchiligini yanada takomillashtirish bo’yicha takliflarni ishlab chiqish, tizimli qonunbuzarliklarning sabablari hamda o’zini oqlagan jahon tajribasini o’rganish va umumlashtirish orqali budjetni rejalashtirishning zamonaviy usullarini joriy qilish; beshinchi, respublika budjeti va mahalliy budjetlar o’rtasidagi nisbatning maqbulligini, mahalliy davlat hokimiyati organlarining daromad bo’yicha vakolatlari va xarajatlar bo’yicha majburiyatlari belgilanishining to’g’riligini baholash, ularning o’zini-o’zi moliyaviy ta’minlash bo’yicha takliflar ishlab chiqish; oltinchi, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti topshirig’i bo’yicha davlat va hududiy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari, shuningdek O’zbekiston Respublikasi Prezidentining xorijiy mamlakatlarga davlat tashrifi davomida imzolangan kelishuv va hujjatlarni amalga oshirishning to’liqligi va samaradorligi bo’yicha nazoratni tashkil etish; ettinchi, O’zbekiston Respublikasining pul-kredit va valyuta siyosati, davlat aktivlari va majburiyatlarining holati, oltin-valyuta zaxiralarini boshqarish, shuningdek qimmatbaho metall va qimmatbaho toshlar bilan bajarilayotgan operatsiyalarni tashqi auditdan o’tkazish. Hisob palatasi o’ziga yuklatilgan bir qator muhim vazifalaridan kelib chiqib quyidagi funksiyalarni amalga oshiradi 2 : a) Davlat budjeti loyihasi parametrlari shakllantirilishi va ularning ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlariga muvofiqligini tizimli tahlil qilish, qabul qilinayotgan davlat va hududiy dasturlarning moliyalashtirish manbalari bilan ta’minlanganligining auditini amalga oshirish sohasida: makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va Davlat budjeti parametrlari loyihasini olib borilayotgan siyosat hamda qabul qilingan respublikani ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish kompleks dasturlarining ustuvor yo’nalishlariga muvofiqligini tanqidiy baholash; Davlat budjeti, davlat maqsadli jamg’armalari va O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining qarorlariga asosan tashkil etilgan boshqa jamg’armalarning shakllantirilishi va ijro etilishini tarmoq va hududlar kesimida moddalar, omillar bo’yicha tahlil qilish; Davlat budjeti va davlat maqsadli jamg’armalari budjeti loyihasi hamda kelgusi yil soliq va budjet siyosatining asosiy yo’nalishlari bo’yicha xulosa berish; Davlat budjeti va davlat maqsadli jamg’armalari hamda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining qarorlariga muvofiq tashkil etilgan boshqa jamg’armalarning budjetlari shakllantirilishi va ijro etilishi bo’yicha nazorat va monitoringni amalga oshirish; davlat va hududiy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlarning to’liq va samarali bajarilishini hamda ularni moliyalashtirish manbalari bilan ta’minlanganligini tekshirish; 2 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 10 avgustdagi PF-5147-son Farmoni bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi to‘g‘risida nizom” 5

Davlat budjeti va davlat maqsadli jamg’armalari ijrosi to’g’risidagi yillik hisobotni tashqi auditdan o’tkazish va baholash, ular bo’yicha Vazirlar Mahkamasiga xulosalar taqdim etish; b) budjet tizimi budjetlariga mablag’lar va boshqa budjetdan tashqari mablag’lar tushumining to’liqligini o’rganish va nazorat qilish, zamonaviy axborot texnologiyalarini keng qo’llash orqali budjet daromadlarini ko’paytirish zaxiralarini aniqlash va safarbar qilish sohasida:  soliqlar turlari va hududlar kesimida soliq va bojxona to’lovlarining yig’iluvchanlik darajasini tizimli tahlil qilish, uning tarmoq va hududlar kesimida pasayishiga ta’sir etuvchi omillar va ularning oqibatlarini aniqlash;  yoqilg’i-energetika va qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish majmualari, iste’mol bozori, savdo, qurilish sohalari va boshqa daromad keltiruvchi tarmoqlarning korxonalari faoliyatining budjet tizimi budjetlariga qo’shimcha tushumlar zaxiralarini aniqlashga yo’naltirilgan tahlilini amalga oshirish;  soliq solish tizimi, soliq va bojxona ma’muriyatchiligini tahlil qilish va baholash asosida budjet daromadlarini ko’paytirish zaxiralarini aniqlash va ularning safarbar etilishini ta’minlash;  davlat organlari va tashkilotlarining soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni hisoblash uchun foydalaniladigan ma’lumotlar bazalarining ishonchliligini baholash;  hududlarning o’ziga xos xususiyatlari va soliq to’lash salohiyatini hisobga olgan holda Davlat budjeti daromadlari prognoz ko’rsatkichlarining xolisligi va asosliligini baholash;  soliq solish ob’ektlari va soliq solinadigan bazani to’liq qamrab olish ustidan qat’iy nazorat o’rnatish, manzilli yo’nalishlar va nazorat dasturlarini, shu jumladan soliq va boshqa moliya organlarining axborot tizimlari ma’lumotlarini tahlil va monitoring qilish asosida shakllantirish; 6

 daromadlar prognozini sifatli shakllantirish va bajarish, soliq solinadigan bazani kengaytirish, soliqlarning yig’iluvchanligi va soliq to’lovchilar hisobining to’liqligini ta’minlashda moliya va soliq organlarining mas’uliyatini oshirish hamda ularga har tomonlama ko’maklashish choralarini ko’rish;  davlat mulkini sotish bilan bog’liq bo’lgan masalalarni tahlil qilish va nazoratini ta’minlash; v) budjet tizimi budjetlari va boshqa budjetdan tashqari mablag’lar hisobidan amalga oshirilayotgan xarajatlarning samaradorligi va qonuniyligini auditdan o’tkazish va barcha darajada ularni qisqartirish bo’yicha zaxiralarni aniqlash, budjet tizimi budjetlari va davlat tomonidan jalb qilingan mablag’lar hisobidan amalga oshirilayotgan investitsiya loyihalarining maqsadga muvofiqligi va asosliligini baholash sohasida:  Davlat budjeti va davlat maqsadli jamg’armalari hamda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining qarorlariga muvofiq tashkil etilgan boshqa jamg’armalarning xarajat qismini shakllantirish va ijro etilishi bo’yicha monitoringni amalga oshirish;  Davlat budjeti va davlat maqsadli jamg’armalari mablag’lari, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining qarorlariga muvofiq tashkil etilgan boshqa jamg’armalarning mablag’laridan maqsadli, oqilona va samarali foydalanilishini nazorat qilish;  Davlat xaridlari to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish;  budjet tizimi budjetlari va davlat tomonidan jalb qilingan mablag’lar hisobidan amalga oshiriladigan investitsiya loyihalarini maqsadga muvofiqligi va asosliligini baholash;  Davlat budjetini ijro etilishi, davlat mablag’larini budjet tizimi budjetlarining barcha darajalarida sarflanishi ustidan nazoratni tashkil etish va ta’minlash hamda davlat xarajatlarini qisqartirish zaxiralarini aniqlash;  moliya organlari, shu jumladan g’aznachilik bo’linmalari tomonidan budjet tizimi budjetlari mablag’laridan maqsadli va samarali foydalanishni nazorat qilish funksiyalarini bajarilishining samaradorligini tahlil qilish;  O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi va Moliya vazirligining bank hisob raqamlaridagi mablag’larni shakllantirish, maqsadli va samarali foydalanishning qonuniyligini tekshirish va nazorat qilish; g) soliq va budjet qonunchiligini yanada takomillashtirish bo’yicha takliflarni ishlab chiqish, tizimli qonunbuzarliklarning sabablari hamda o’zini oqlagan jahon 7

 tajribasini o’rganish va umumlashtirish orqali budjetni rejalashtirishning zamonaviy usullarini joriy qilish sohasida:  o’ziga yuklatilgan vazifalarni bajarish jarayonida aniqlangan budjet qonunchiligi buzilish holatlarini hisobga olish va klassifikatsiyalash;  nazorat tadbirlari natijalarini, shu jumladan budjet qonunchiligi buzilish holatlarini, bunday holatlarga olib kelayotgan sabab va shart-sharoitlarni tahlil qilish; soliq va bojxona to’g’risidagi qonun hujjatlari buzilish holatlarini va bunday holatlarga olib kelayotgan sabab va shart-sharoitlarni tahlil qilish, ularni takomillashtirish, soliq va bojxona imtiyozlarini bekor qilish hamda ularning stavkalarini o’zgartirish bo’yicha taklif tayyorlash,  budjet qonunchiligi me’yorlarini amalga oshirilishini monitoring qilish va budjet jarayonidagi farqlarni aniqlash;  budjet jarayoni va budjet qonunchiligini xalqaro me’yor va standartlarga muvofiqligini o’rganish; d) respublika budjeti va mahalliy budjetlar o’rtasidagi nisbatning maqbulligini, mahalliy davlat hokimiyati organlarining daromad bo’yicha vakolatlari va xarajatlar bo’yicha majburiyatlari belgilanishining to’g’riligini baholash, ularning o’zini-o’zi moliyaviy ta’minlanishi bo’yicha takliflar ishlab chiqish sohasida:  Qoraqalpog’iston Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjetlari shakllanishi va ijro etilishini, ularning balansliligini muntazam tahlil qilish va tekshirish;  yuqori va quyi budjetlar o’rtasida o’rnatilgan umumdavlat soliqlari tushumlaridan ajratmalar normativlari, budjetlararo transfertlar ajratilishining asosliligini o’rganish;  yuqori va quyi budjetlar o’rtasida xarajatlar bo’yicha majburiyatlar belgilanishining to’g’riligini baholash;  mahalliy davlat hokimiyati organlari zimmasiga yuklatilgan vazifalar hamda funksiyalarni bajarish uchun ularni real moliyaviy mablag’lar bilan ta’minlash vazifasini hal etish zarurligidan kelib chiqqan holda, barcha darajalardagi budjetlar o’rtasidagi nisbatni maqbullashtirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish; e) O’zbekiston Respublikasi Prezidenti topshirig’i bo’yicha davlat va hududiy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari, shuningdek O’zbekiston Respublikasi Prezidentining xorijiy mamlakatlarga davlat tashrifi davomida imzolangan kelishuv va hujjatlarni amalga oshirishning to’liqligi va samaradorligi bo’yicha nazoratni tashkil etish sohasida: 8

  bajarilishi ustidan nazorat Hisob palatasiga yuklatilgan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti topshiriqlari, shuningdek O’zbekiston Respublikasi Prezidentining xorijiy mamlakatlarga davlat tashrifi davomida imzolangan kelishuv va hujjatlarning ma’lumotlar bazasini shakllantirish;  O’zbekiston Respublikasi Prezidentining topshiriqlarini, shuningdek O’zbekiston Respublikasi Prezidentining xorijiy mamlakatlarga davlat tashrifi davomida imzolangan kelishuv va hujjatlarni amalga oshirilishi ustidan joriy monitoring va nazoratni o’rnatish;  O’zbekiston Respublikasi Prezidentining topshiriqlari, shuningdek O’zbekiston Respublikasi Prezidentining xorijiy mamlakatlarga davlat tashrifi davomida imzolangan kelishuv va hujjatlarni belgilangan muddatlarda va sifatli bajarilishiga to’sqinlik qilayotgan muammoli masalalarni ko’rib chiqish hamda ularni bartaraf etish bo’yicha berilgan vakolatlar doirasida choralar ko’rish; O’zbekiston Respublikasi Prezidentining xorijiy mamlakatlarga davlat tashrifi davomida imzolangan kelishuv va hujjatlarni bajarilishi bo’yicha vazirlik va idoralarning ma’lumotlarining asosliligini birlamchi hujjatlar asosida tekshirish;  O’zbekiston Respublikasi Prezidentining topshiriqlari, shuningdek O’zbekiston Respublikasi Prezidentining xorijiy mamlakatlarga davlat tashrifi davomida imzolangan kelishuv va hujjatlarni bajarilishi yuzasidan o’tkaziladigan monitoring natijalari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Prezidenti devoniga axborot kiritish. j) O’zbekiston Respublikasining pul-kredit va valyuta siyosati, davlat aktivlari va majburiyatlarining holati, oltin-valyuta zaxiralarini boshqarish, shuningdek qimmatbaho metall va qimmatbaho toshlar bilan bajarilayotgan operatsiyalarni tashqi auditdan o’tkazish sohasida:  milliy valyutani mustahkamlash, uni xarid qobiliyatini oshirish, pul massasi va pul agregatlarini maqbullashtirish, bankdan tashqari pul aylanishini qisqartirish bo’yicha ko’rilayotgan chora-tadbirlarni tahlil qilish va baholash;  respublikani tashqi savdo aylanmasi ahvolini tahlil qilish, respublika to’lov balansini shakllantirish va undan foydalanishini baholash;  tovarlar (ishlar, xizmatlar) eksporti prognozini bajarilishi, mahsulotlar importini maqbullashtirilishi ustidan nazoratni amalga oshirish;  ichki valyuta bozorida valyutaga bo’lgan talab va taklifni o’rganish, milliy valyutaning erkin almashtirilishi ustidan nazoratni amalga oshirish;  tashqaridan olinadigan qarzlarning hajmlari va maqsadga muvofiqligini baholash, olinadigan xorijiy kredit va grant mablag’laridan samarali va oqilona foydalanilishini, shuningdek Hukumat tomonidan yoki O’zbekiston 9

 Respublikasining Davlat kafolati ostida olingan tashqi kreditlarga o’z vaqtida xizmat ko’rsatilishini qattiq nazorat qilish;  oltin-valyuta zaxiralarining tiklanishi va harakati ustidan nazoratni amalga oshirish, tashqi aktivlarni boshqarish bo’yicha amalga oshirilayotgan choratadbirlarni tahlil qilish va ularni xorijiy banklarda samarali joylashtirish va qayta joylashtirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish, oltin-valyuta zaxiralari, shu jumladan qimmatbaho metallar va qimmatbaho toshlar bilan o’tkaziladigan operatsiyalar ustidan nazoratni ta’minlash;  valyuta, eksport va import operatsiyalari o’tkazilishining qonuniyligi ustidan nazoratni amalga oshirish;  davlat qarzini samarali boshqarish bo’yicha monitoring o’tkazish, ularga o’z vaqtida xizmat ko’rsatilishini nazorat qilish. Hisob palatasi qonunchilikka muvofiq boshqa vazifa va funksiyalarni amalga oshirishi mumkin. 2. O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasining tarkibiy tuzilishi O’zbekiston Repsublikasi Hisob Palatasining tarkibiy tuzilishi mamlakat Prezidentining “O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi to’g’risidagi Nizom”ga asosan belgilanib, 2017 yilda yangidan tasdiqlangan nizomda ushbu organning 10

 shtat birligi belgilab berildi. Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi xodimlarining cheklangan soni 70 nafarni tashkil etmoqda 3 . Hisob palatasiga O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimga tayinlanadigan va ozod etiladigan hamda keyinchalik O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati tomonidan tasdiqlanadigan rais boshchilik qiladi. Hisob palatasining raisi: • Hisob palatasi faoliyatiga rahbarlik qiladi va uning ishini tashkil etadi; • Hisob palatasi vakolatiga kiruvchi masalalar bo’yicha tekshirishlar tashkil etish to’g’risida qarorlar qabul qiladi; • Hisob palatasi tomonidan qabul qilingan qarorlarni ijrosi yuzasidan nazoratni tashkil etadi; • Hisob palatasi faoliyatiga tegishli masalalarni ko’rib chiqilishida O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari va uning qo’mitalari hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi majlislarida qatnashadi; • O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va Oliy majlisi palatalariga Hisob palatasining faoliyati bo’yicha yillik hisobotlarni taqdim etadi; • O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga Hisob palatasining, shu jumladan Davlat budjetiga tushumlarni to’liqligini ta’minlash bo’yicha faoliyati to’g’risida tizimli ravishda ma’lumot berib boradi; • berilgan vakolatlari doirasida boshqa vazifalarni amalga oshiradi. O’z navbatida Hisob Palatasi raisiga 2 ta o’rinbosari va O’zbekiston Respublikasi Prezidenti topshiriqlarini bajarishda ijro intizomiga rioya etilishini nazorat qilish sho’’basi (12 ta shtat birligi) bo’ysunadi. Hisob palatasi raisining birinchi o’rinbosari, ya’ni O’zbekiston Respublikasi Davlat budjetiga tushumlarning to’liqligini nazorat qilish Inspeksiyasi boshlig’i hisoblanadi. Inspeksiya o’z tarkibiga Qo’shimcha daromad manbalarini aniqlash axborot-tahlil sho’’basi (10 ta shtat birligi) hamda Soliq, moliya organlari va soliq to’lovchilar bilan ishlash sho’’basini (30 ta shtat birligi) oladi. Inspeksiyaga O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan lavozimga tayinlanadigan va lavozimdan ozod etiladigan boshliq rahbarlik qiladi. Inspeksiya boshlig’i O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi raisining birinchi o’rinbosari hisoblanadi hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Davlat maslahatchisining birinchi o’rinbosariga tenglashtiriladi. Davlat budjetiga tushumlarning to’liqligini nazorat qilish inspeksiyasiga quyidagi asosiy vazifalar yuklatildi 4 : 3 Izoh: dastlab tashkil etilganda 9 nafar, keyinchalik 20 ta shatat birligi mavjud bo‘lgan 4 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Soliq ma’muriyatchiligini tubdan takomillashtirish, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning yig‘iluvchanligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 11

 • soliq solish tizimi, soliq va bojxona ma’muriyatchiligini tahlil qilish va baholash asosida budjet daromadlarini ko’paytirish zaxiralarini aniqlash va ularning safarbar etilishini ta’minlash; • soliqlar turlari va hududlar kesimida soliq va bojxona to’lovlarining yig’iluvchanlik darajasini tizimli tahlil qilish, uning tarmoq va hududlar kesimida pasayishiga ta’sir etuvchi omillar va ularning oqibatlarini aniqlash; • hududlarning o’ziga xos xususiyatlari va soliq to’lash salohiyatini hisobga olgan holda Davlat budjeti daromadlari prognoz ko’rsatkichlarining xolisligi va asosliligini baholash; • soliq solish ob’ektlari va soliq solinadigan bazani to’liq qamrab olish ustidan qat’iy nazorat o’rnatish, manzilli yo’nalishlar va nazorat dasturlarini, shu jumladan soliq va boshqa moliya organlarining axborot tizimlari ma’lumotlarini tahlil va monitoring qilish asosida shakllantirish; • davlat organlari va tashkilotlarining soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni hisoblash uchun foydalaniladigan ma’lumotlar bazalarining ishonchliligini baholash; • daromadlar prognozini sifatli shakllantirish va bajarish, soliq solinadigan bazani kengaytirish, soliqlarning yig’iluvchanligi va soliq to’lovchilarhisobining to’liqligini ta’minlashda moliya va soliq organlarining mas’uliyatini oshirish hamda ularga har tomonlama ko’maklashish choralarini ko’rish. Hisob palatasi raisi yana bir o’rinbosariga Budjet tizimi budjetlarining shakllantirilishi va xarajat qismining ijro etilishini nazorat qilish sho’’basi(10 shatat birligi) va Pul-kredit va valyuta siyosati sho’’basi (5 shatat birligi) bo’ysunadi. Hisob palatasi raisiga zarur hollarda Hisob palatasining tasdiqlangan tuzilmasiga xodimlarning belgilangan umumiy soni doirasida o’zgartirishlar kiritish huquqi berilgan. 3. O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi tomonidan tekshirishlarni tashkil etish va o’tkazish tartibi. Hisob palatasining tekshirishlari Hisob palatasining raisi, u bo’lmagan taqdirda Hisob palatasi raisining o’rinbosari imzosi qo’yilgan Hisob palatasining farmoyishiga muvofiq amalga oshiriladi. Nazorat tadbiri o’tkazilayotganda Hisob palatasi tomonidan Moliya vazirligi, Davlat soliq qo’mitasi hamda boshqa vazirliklar va idoralarning mutaxassislari jalb etilishi mumkin. PF-5116 sonli farmoni, 18.07.2017 y. 12

 Hisob palatasining tekshirishlari davomida davlatning iqtisodiy manfaatlariga etkazilgan zarar summalari aniqlanadi va byudjetga qaytariladi. Hisob palatasining tekshirishlari natijalari bo’yicha tekshirishning yig’ma dalolatnomasi tuziladi, unda tasdiqlangan dasturga ko’ra izchil, hujjatlar bilan tasdiqlangan dalillarning tizimlashtirilgan bayoni berilishi kerak. Tekshirishning yig’ma dalolatnomasida davlatning iqtisodiy manfaatlariga etkazilgan zarar summalari aks ettirilib, birlamchi buxgalteriya hujjatlariga va ko’rsatilgan dalillarning mavjudligini tasdiqlaydigan boshqa isbot-dalillarga havola qilgan holda huquqbuzarliklar turi, ularni sodir etish usuli va holatlari aniq bayon etiladi. Hisob palatasining tekshirish yig’ma dalolatnomasi Hisob palatasi inspektorlar guruhining rahbari va guruh a’zolari tomonidan imzolanadi hamda tanishish va imzolash uchun tekshirish obyektining rahbari va bosh buxgalteriga taqdim etiladi. O’tkazilgan tekshirish natijalariga qo’shilmagan taqdirda tekshirish obyektining rahbari va bosh buxgalteri mulohazalarini qayd etgan holda tekshirishning yig’ma dalolatnomasini imzolaydi. Tekshirish obyektining yig’ma dalolatnomaga doir mulohazalari imzolangan tekshirish dalolatnomasi olingan kundan boshlab o’n kun mobaynida taqdim etilishi kerak. 13

 1-rasm. Hisob palatasining tomonidan aniqlangan davlatning iqtisodiy manfaatlariga etkazilgan zarar summalari 5 Yig’ma dalolatnoma bo’yicha tekshirish obyektidan olingan mulohazalarga javoban tekshiruvchi shaxslar tomonidan besh kun ichida tekshirish obyektining e’tiroz bildirgan vajlari asosliligi xususida xulosa tuziladi. Tekshirish obyekti tomonidan bildirilgan mulohazalarni qo’shimcha ko’rib chiqish uchun Hisob palatasi vakolatli organlarning malakali mutaxassislarini jalb etishi va ulardan tegishli xulosani talab qilishi mumkin. 5 O’zR MV, DSQ va Hisob palatasining 2006 yil 11 dekabrdagi 101, 2006-52, 11-133-son qarori bilan tasdiqlangan Nizomga asosan tayyorlandi 14 ajratilgan byudjet yoki byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalarning noqonuniy sarflangan mablag’lari T o’ lanishi kerak b o’ lgan, amalda Davlat byudjeti va byudjetdan tash q ari ma q sadli jam g’ armalarga t o’ lanmagan soli q lar va majburiy t o’ lovlar kiritilishi kerak bo’lgan, lekin Davlat byudjetiga kiritilmagan bojxona to’lovlari summalari narxlar va tariflarning davlat tomonidan tartibga solinishi bo’yicha qonun hujjatlarini buzish natijasida olingan noqonuniy daromadlar H isob palatasining tekshirishlari davomida ani q langan davlatning i q tisodiy manfaatlariga y etkazilgan zarar summalari davlatning iqtisodiy manfaatlariga yetkazilgan boshqa turdagi zararlar natijasida olingan summalar davlat mol - mulki va mablag’lari bilan O’zbekiston Respublikasining manfaatlariga zarar yetkazgan holda bitimlar tuzish natijasida olingan summalar

 zarar summasini undiruvchi davlat organlari 6 Davlat organlari yo’llagan ko’rsatmalar, Hisob palatasi tekshirishlarining materiallari bilan aniqlangan iqtisodiy zarar summasini undirish bo’yicha ko’rilgan choralar ustidan nazoratni amalga oshirish maqsadida har chorakda, hisobot choragidan keyingi oyning 5-kunigacha 1ilovada keltirilgan shakl bo’yicha ko’rish natijalarini o’zaro solishtirish amalga oshiriladi. 3-rasm. Davlatning iqtisodiy manfaatlariga yetkazilgan zarar summasini 26 undirish tartibi va yo’llari Ularning aybiga ko’ra Hisob palatasi ko’rsatmalarining o’z vaqtida va to’liq bajarilishi ta’minlanmayotgan tekshirish obyektlari hamda Moliya vazirligi, Davlat 6 O’zR MV, DSQ va Hisob palatasining 2006 yil 11 dekabrdagi 101, 2006-52, 11-133-son qarori bilan tasdiqlangan Nizomga asosan tayyorlandi 15 Davlatning iqtisodiy manfaatlariga yetkazilgan zarar summasi byudjet mablag’lari yoki byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalar mablag’larining maqsadga muvofiq sarflanmaganligi aniqlangan taqdirda belgilangan tartibda undiriladi tekshirish ob’ektlari tomonidan ixtiyoriy asosda yoki sud tartibida qoplanadi Und irish yo’llari moliyalashni qisqartirish va aniqlangan zarar summasi miqdorida tekshirish ob’ektlarining xarajatlar smetasiga o’zgartishlar kiritish maqsadga muvofiq foydalanilmagan summalarni Davlat byudjetining daromad qismiga olib qo’yish qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa choralarni ko’rish

 Soliq qo’mitasi hamda Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalarning ijrochi direksiyalarining mansabdor shaxslariga nisbatan ma’muriy jazo choralari qo’llanadi, jinoyat tarkibi alomatlari mavjud bo’lganida esa - tegishli materiallar ko’rsatilgan mansabdor shaxslarni tegishli javobgarlikka tortish masalasini ko’rish uchun O’zbekiston Respublikasining Bosh prokuraturasiga topshiriladi 16

 Adabiyotlar ruyhati: 1. Vahobov A., Malikov T. Moliya: umumnazariy masalalar, 2008 yil 2. Vahobov. A.V, Malikov. T.S: Moliya. Darslik. T: “Noshir” Toshkent 2011-y. - 711 b. 3. Ibragimov A., Sugirbaev B. Byudjet nazorati va auditi: O’quv qo’llanma – Toshkent, 2009 yil 4. Маликов Т . С . Молия . Ўқув қўлланма . – Т .: Iqtisod-moliya, 2018. – 266 б . 5. Malikov T.S., Vahobov D.R. Moliya: chizmalarda: o’quv qo’llanma.- Toshkent Iqtisod-moliya, 2010 yil 6. Norqobilov S., Dadaboeva H., Jo’raev O’. Xalqaro amaliyotda bank nazorati, T.” Iqtisod-moliya” 2007 yil 7. G’aybullaev O., O’roqov. U. - O’zbekiston Respublikasida byudjet tizimi va jarayoni: o’quv qo’llanma. Toshkent: Baktria press, 2015. — 168 b. 8. Денисова, Т.В. Аудит: учебное пособие / Т.В. Денисова. – Челябинск: Издательский центр ЮУрГУ, 2015. – 38 с. 9. Васильева М.В. Оценка эффективности и результативности использования бюджетных средств при проведении финансового контроля // Финансовая аналитика, пробл. и решения. - М., 2011. - № 13. - С. 24-34. 10. Овчарова Е.В. Финансовый контроль в Российской Федерации. Зерцало М Москва, 2015 г. Стр. 224 17

O'xshashlar

Umumdavlat nazorat organlarining moliyaviy nazoratni tashkil etishdagi roli

Sug’urta tashkilotlarida moliyaviy nazoratni tashkil etish

Korxonalarda ichki moliyaviy nazoratni tashkil etish

Bank muassasalarida moliyaviy nazoratni tashkil etish

Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy va huquqiy asoslari