Маҳаллий бюджетларни бошқаришни ташкил қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

180.5 KB

Ko'chirib olish

Маҳаллий бюджетларни бошқаришни ташкил қилиш Режа: 1. Маҳаллий бюджетларни бошқаришда молия органларининг роли 2. Маҳаллий бюджет маблағларини ишлатилишида молиявий назорат 3. Маҳаллий бюджетлар ижросида ғазначиликни жорий этиш масалалари . 1

Таянч сўз ва иборалар Маҳаллий бюджетларни бошқариш, молия органлари, ғазначилик тизими, ғазначилик органлари, бюджет жараёни, бюджетларининг ҳуқуқ мажбуриятлари, иқтисодий таҳлилусули, меъёрий усул, бюджет сўровномаси, молиявий назорат. 1. Маҳаллий бюджетларни бошқаришда молия органларининг роли Бюджетлар ижросининг амалга оширилишида молия органлари муҳим ўрин тутади. Жумладан, молия идоралари белгиланган тартибда марказий ва маҳаллий бюджетлар ижросини таъминлайди, Ўзбекистон Республикаси қонунларига биноан бюджетларга тузатишлар киритади, бюджетлар ижроси устидан назорат қилади, б ю д ж е т д а н а ж р а т и л а ё т г а н м а б л а ғ л а р д а н т ў ғ р и в а м а қ с а д л и фойдаланилаётганлигини кузатиб боради, бюджет ижроси тўғрисида хисоботлар тайёрлайди ва уни вакиллик ва ижроия органларига тақдим этади. Молия органларининг ҳисоботи-маълум тизимга солинган бюджет ижроси тўғрисидаги режа ва ҳақиқий кўрсаткичларни умумлаштириш ва солиштириш усулидир. Молия органларининг ҳисоботида Давлат бюджети даромадлари ва харажатлари, банк муассасаларидаги пул маблағлари ва бюджет ижроси натижалари қайд этилади. Молия органлари ижро этаётган бюджет ижроси тўғрисидаги ҳисоботларни ўзлари тузади ва бюджет ижросида қатнашувчи бошқа органларнинг ҳисоботларини тайёрлаш ва тузиш бўйича ташкилий ишларни амалга оширади. Қуйи молия органларининг ҳисобот тақдим этиш муддати ва тартиби юқори молия органлари томонидан йиғма ҳисобот ўз вақтида тақдим этилиши таъминлашини ҳисобга олган ҳолда белгиланади. Ҳар бир молия органи бюджет ижроси тўғрисидаги ҳисоботни юқори молия органига ва тегишли ҳокимиятга тақдим этади. Қорақалпоғистон Республикаси Молия вазирлиги, вилоятлар, шаҳарлар ва туманлар молия органларининг, республика бюджети ва маҳаллий бюджетлар ижроси тўғрисидаги йиллик бухгалтерия ҳисоботларига тушунтириш хати илова қилинади. Йиллик ҳисоботга илова қилинадиган тушунтириш хатида бюджетнинг даромадлари ва харажатлари бўйича ижроси тўғрисида қисқача тавсиф берилади. Бюджет жараёнининг муҳим босқичи бюджетнинг ижроси тўғрисида ҳисобот тузиш ва уни давлат қонун чиқарувчи органларида тасдиқлашдан иборатдир. Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги ва ҳудудий молия органлари Давлат бюджетининг ижросини назорат қилишни амалга ошириш чоғида қуйидагиларни амалга оширади: - турли даражадаги бюджетлар ижроси якунларини кўриб чиқади; - турли даражадаги бюджетларга маблағлар тушуми тўғрисида солиқ ва божхона органларидан, давлат мақсадли фондларини бошқарувчи органларидан ахборотлар олади; 2

- бюджет маблағ олувчилардан бюджетдан ажратиладиган маблағларнинг тушуми ва сарфланиши тўғрисида маълумотномалар талаб қилади; - қонун хужжатларига мувофиқ банклардан бюджет маблағлари ҳаракати тўғрисида маълумотлар олади; - бюджет маблағларини олувчиларнинг молия-хўжалик фаолиятини ўз ваколатлари доирасида тафтиш қилади ва текширувдан ўтказади. Қорақалпоғистон Республикаси бюджетидан ҳамда маҳаллий бюджетлардан молиялаштириладиган бюджет маблағлари олувчилар бюджетдан ажратиладиган маблағлардан ҳисобот даврида фойдаланганлик тўғрисидаги ҳисоботларни тегишли молия органларига Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги белгилаган муддатларда топширади. Туманларнинг, шунингдек, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятга бўйсинувчи шаҳарларнинг молия органлари шаҳар, туман, бюджетининг ҳисобот давридаги ижроси тўғрисидаги ҳисоботларни тегишли ҳокимликларга ҳамда юқори молия органларига Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги белгилаган муддатларда тақдим қилади. Маълумки, Давлат бюджети ижросининг бухгалтерия ҳисоби мамлакатимиздаги мавжуд бўлган бюджет тузилмаси асосида амалга оширилади. Молия органлари муайян маъмурий-ҳудудий бирликдаги барча бюджетлар ижросининг бухгалтерия ҳисобини ташкил этади. Маҳаллий бюджет ижросининг ҳисоби бўйича молия органларининг вазифалари қуйидагилардан иборат: к> бюджет даромадлари ҳисобини юритиш ва банк муассасаларига келиб тушган даромадларни бюджетлар ўртасида тўғри тақсимланиши устидан назоратни олиб бориш; к> банк муассасаларида сақланаётган бюджетнинг нақд пуллари ҳисобини юритиш; к> бюджет ижроси билан боғлиқ бўлган турли операциялар ҳисобини юритиш; к> бюджетларда ташкил қилинадиган фондлар ва захиралар ҳисобини юритиш; к> бюджет ижроси тўғрисидаги ҳисоботларни тузиш; к> қуйи молия органларида ва бюджет маблағларини бошқарувчиларида бухгалтерия ҳисобининг юритилиши, ҳисоботнинг тузилиши ва услуби устидан назорат қилиш; к> бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботини марказлаштириш ва механизациялаштириш бўйича тадбирларни амалга оширилиши устидан назорат қилиш киради. Қорақалпоғистон Республикаси Молия Вазирлиги, вилоятлар, шаҳарлар ва туманлар молия органларининг функциялари қуйидагилардан иборат: • ижро этаётган бюджетларнинг ҳисобини тўғри юритиш ва бу бюджетлар ижроси тўғрисида ҳисоботлар тузиш; • Қорақалпоғистон Республикаси, вилоят, шаҳар, туман бюджети 3

ижроси тўғрисида йиғма ҳисоботларни тузиш; • бюджет ташкилотларининг ҳисоб-ҳисоботларини текшириш ва уларга тегишли кўрсатмалар бериш. Маҳаллий молия органлари тегишли бюджетлар даромадларини ва харажатларини, уларнинг пул маблағларини, фондларни, ссудаларни, бюджетлар ўртасидаги ҳисоб-китобларни, бошқа бюджетларга берилган ва улардан олинган маблағларни ва бюджет ижроси натижаларини ҳисобга олади ҳамда улар томонидан молиялаштирилаётган бюджет ташкилотларида ҳисоб ва ҳисоботни ташкил қилинишини текширади. Маҳаллий молия органлари махаллий бюджетларнинг даромадлари ва харажатларини аналитик ҳисобини олиб боради. Маҳаллий молия органлари республика бюджетини касса ижросининг ҳисоби бўйича ва молиялаштиришга доир операцияларни банклар томонидан бажарилишини назорат қилади. Молия органлари банк муассасалари томонидан умумдавлат даромадлари ва солиқларини алоҳида олинган бюджетлар бўйича тўғри тақсимланиши, бюджет бўйича тайинланишига қараб бюджет маблпғларини бошқарувчилар томонидан фойдаланиши устидан назоратни амалга оширади ҳамда бюджет маблағларининг тўлиқлигини таъминлайди. Бюджет даромадлари ва харажатлари бўйича режанинг бажарилиши ҳақида маълумотлар билан таъминлаш молия органларининг бюджет ҳисобини асосий вазифасини бўлиб ҳисобланади. Бу маълумотлар асосида бюджет ижроси жараёни устидан назорат қилиш ва тезкор раҳбарлик амалга оширилади. Шу мақсадда молия органлари бюджет даромадлари ва харажатлари, банк муассасаларидаги бюджетнинг пул маблағлари, бюджет бўйича очилган кредитлар ва маблағлар, бюджетлар ўртасидаги ўзаро ҳисоб- китоблар, ссудалар ва бошқалар ҳисобини юритади. Молия органлари бюджет ижроси тўғрисидаги ойлик, чорак ва йиллик ҳисоботлар тузади ва бюджет ижроси натижаларини аниқлайди, ўзлари ижро этаётган бюджетлар ижросининг ҳисобини юритади. 10.2. Маҳаллий бюджет маблағларини ишлатилишида молиявий назорат Бюджет таснифи ҳамма бюджетларни маълумотларини бир ягона давлат бюджетига жамлаш имкониятини яратадиган асосий ташкилий функцияни амалга оширувчи хужжатгина бўлиб қолмай, у катта иқтисодий аҳамиятга эгадир. Таснифда давлат бюджети даромадлари ва харажатлари бир хил хусусиятлари бўйича гуруҳланади ва улар бўлинмалар деб юритилади. Бўлимлар, параграфлар, боблар ва моддалар бюджети таснифи бўлинмалари бўлиб ҳисобланади. Бюджет таснифи қонунчиликда белгиланган тартибда Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги томонидан ишлаб чиқилади ва тасдиқланади. Турли даражадаги бюджетлар ягона бюджет таснифи кўрсаткичлари доирасида шакллантирилади ва ижро этилади, яъни тасниф объектларига берилган гуруҳлаштириш кодлари бўйича даромадлар ва харажатлар гуруҳланади. Ўзбекистон Республикаси Призенти И. Каримов таъкидлаб утганидек, 4

«бошқарувга сарфланадиган харажатларни камайтириш, ижтимоий химоялашнинг табақалаштирилган нома-ном тизимини белгилаш, дотацияларнинг хар хил турларини ва нархларни қоплаш учун маблағ ажратишни тугатиш, моддий ишлаб чиқариш тармоқларини ривожлантиришга марказлаштирилгна тарзда маблағ ажратишни кескин чеклаш ҳисобига бюджет харажатларини ўсишини қатъий чегаралаб қўйиш-бюджет етишмовчилигини тугатишнинг асосий манбаларидан биридир» 1 . Маҳаллий бюджетларда бюджет маблағларини самарали ишлатишда қуйидаги тадбирларни амалга ошириш мумкин: к> бюджет ташкилотларида коммунал хизматлар бўйича лимитлар назоратини таъминлаш; к> маҳаллий бюджетдан молиялаштириладиган ташкилот ва муассасаларда меҳнатга ҳақ тўлашни таҳлил қилиш; к> маҳаллий бюджетдан молиялаштириладиган бюджет ташкилотлари ва улардаги хизматчиларини сонини қисқартириш бўйича инвентаризация ўтказиш; к> турар-жои, коммунал хўжалик ташкилотларини молиялаштириш тизимини ўзгартириш; к> бюджетдан дотация бериш амалиётидан аста-секин воз кечишдан иборат. Демак, гап маҳаллий бюджет харажатлари ҳақида кетар экан, республикада бюджет қонунчилигини ўзгартиришда қуйидагиларга эътибор берилишини қайта- қайта таъкидлаймиз: к> маҳаллий хокимият органларининг маҳаллий бюджетларни режалаштириш ва ижро этишдаги ҳуқуқларини кенгайтириш; к> маҳаллий бюджетларни давлат бюджетининг таркибий қисми сифатида мустақиллигини оширишга қаратиш лозим. Бюджет муассасалари бюджетдан олинадиган маблағлардан ташқари бошқа манбалардан ҳам маблағлар олишлари мумкин. Бу маблағлар турли корхона, муассаса, ташкилот ҳамда жисмоний шахсларга турли ишларни бажариб бериш, хизматлар кўрсатиш эвазига олиниши мумкин (масалан, Олий ўқув юртларига шартнома, касалхоналарда пуллик хизматлар). Бу маблағлар жумласига транспорт воситаларини эксплуатация қилиш даромадлари, ижара ҳақлари, бино ва хоналардан олинадиган бошқа даромадлар киради. Бугунги бозор иқтисоди муносабатларига ўтиш босқичида бюджет сиёсатида энг муҳим вазифа бюджет тақчиллигига йўл қўймаслик, бюджет даромадларини ошириш, харажатларни оқилона, самарали аниқ мақсадли ва эгали бўлишга эришишдан иборат. Ушбу вазифадан келиб чиқиб молия- бюджет сиёсатида аниқ узоқ муддатга белгиланган, жаҳон андозаларига мослаштирилган асосида иш олиб борилмоқда. Шунинг билан бирга ҳозирги кунда бюджет маблағларидан янада оқилона, мақсадли, тежаб фойдаланиш имкониятларини излаш зарур. 1 Каримов И. А. Банк тизими, пул муомаласи, кредит, инвестиция ва молиявий баркарорлик тўғрисида.Т., Ўзбекистон, 2005. -1036 5

Ўзбекистон Республикасида маҳаллий бюджетлар мустақил ҳисобланади, аммо шуни айтиб ўтиш керакки, улар учун қатор чекловлар белгиланган. Қорақалпоғистон Республикаси бюджети ҳамда маҳаллий бюджетлар балансли даромадлар ва харажатларга эга бўлиши керак. Ўзбекистон Республикасининг 2000 йил 14 декабрдаги қабул қилинган «Бюджет тизими тўғрисида»ги Қонуннинг 24-моддасида таъкидланишича, Қорақалпоғистон Республикаси бюджети ҳамда маҳаллий бюджетлар тақчилликка йўл қўйилмайди. Қорақалпоғистон Республикаси бюджети ҳамда маҳаллий бюджетларни қабул қилиш ва ижро этишда: ♦ қонун хужжатларида назарда тутилмаган манбалар ҳисобига жамғармалар ташкил этишга; ♦ м аблағ ж алб этишни ам алга оширишга (ю қори бю дж етдан бю дж ет ссудалари олиш бундан мустасно); ♦ бюджетдан ажратилган тасдиқланган маблағдан ортиқроқ маблағ сарфлашга; ♦ бюджет маблағлари ҳисобидан бошқа шахслар фойдасига молиявий кафолатлар ва кафилликлар беришга; ♦ юридик ва жисмоний шахсларга бюджет ссудалари беришга йўл қўйилмайди. Бюджет ижроси жараёнининг ҳар бир босқичи молиявий назорат билан биргаликда олиб борилади. Бюджет маблағларини ишлатилишини назорати орқали давлат ва маҳаллий бошкарув органлари мунтазам равишда тасдиқланган бюджетнинг даромад ва харажатлар режаларини тўлиқ ва сифатли бажарилишини назоратга олиш, уларнинг бажарилишига таъсир қилувчи турли салбий омилларни аниқлаш ва уларни бартараф этиш учун зудлик билан зарур чора-тадбирлар белгилаш имконига эга бўладилар. Дастлабки назорат харажатлар режасини тузиш вақтида ўтказилади. Бюджет ташкилотларининг мажбуриятлар ҳисобини юритиш босқичида амалга оширилади ва бюджетдан маблағ олувчиларнинг кўзда тутилмаган харажатлар бўйича бюджет мажбуриятлари олинишига қаршилик кўрсатилади. Дастлабки назорат- тахминлаштириш, режалаштириш ва лойиҳалаштириш босқичида, молиявий операциялар амалга оширишлишидан аввал ўтказилади, оқилона бошқарув ечимлари қабул қилинишига хизмат қилади, унинг мақсади ноқонуний операциялар, самарасиз харажатларнинг олдини олишдир. Жорий назорат молиявий операциялар амалга оширилганидан кейин ўтказилади, текширилаётган хужжатларни ва муасссасанинг молиявий фаолияти ўрганилади Жорий назорат ҳам молиялаштириш босқичида амалга оширилади. Бюджет ташкилотлари бюджетни ижро қилувчи органга мажбуриятларни қабул қилинганлик ҳолатини тасдиқлайдиган хужжатларни текширув учун тақдим қилади. Бундан ташқари, аниқ харажатларни тўловига хужжат тайёрлаш қоидасига жавоб берилиши мавжуд талабларига риоя қилиниши керак. Шу босқичда бюджет ташкилотларининг кўзда тутилмаган харажатларига қаршилик кўрсатилади. Якуний назорат ўтказилишида бюджет мажбуриятларини қабул 6

қилишдаги товарлар ва хизматларнинг реал қийматига товарлар ва хизматлар учун тўланган суммага мувофиқлиги белгиланади. Якуний назорат бюджет лойиҳасини тузиш ва кўриб чиқиш учун жавобгар молия ва назорат органлари, давлат бошқарув органлари, шунингдек, Ҳисоб Палатаси томонидан назорат амалга оширилиши мумкин. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва тегишли ҳудудий молия органлари қуйидаги ҳуқуқларга эга: ♦ бюджетдан маблағ билан таъминланадиган ташкилотлардан бюджетни режалаштириш, маблағ билан таъминлаш, тегишли ташкилот томонидан бюджет интизомига риоя этилишини назорат қилиш учун зарур бўлган ҳисобот маълумотларини сўраш; ♦ кредит муассасаларидан уларнинг уставларига мувофиқ бюджет ташкилотларининг операциялари ва ҳисобварақлари тўғрисидаги маълумотларни олиш; ♦ ташкилотлар томонидан маблағлар ғайриқонуний сарфланганда, бюджет интизоми бузилиши ҳоллари аниқланган тақдирда, шунингдек, илгари ажратилган маблағлардан фойдаланиш тўғрисидаги ҳисоботлар ва бошқа белгиланган ҳисобот тақдим этилмаганда, бу ҳақда тегишли вазирликлар (идоралар), хокимликлар раҳбарларини хабардор қилган ҳолда ташкилотларни бюджетдан маблағ билан таъминлашни чеклаш ва зарур холларда тўхтатиб қўйиш; ♦ бюджет ташкилотларининг молиявий фаолиятини тафтиш қилиш ва текшириш; ♦ аниқланган қонун бузилишларни бартараф этиш бўйича чора- тадбирлар бажарилишини текшириш; ♦ амалдаги қонун ҳужжатлари бузилган тақдирда текшириш материалларини ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига бериш. Албатта, бюджет маблағларини сарфлашда бюджетдан қилинадиган харажатларнинг чекланганлиги, бюджет тақчиллигининг мавжудлиги, бюджетда ижтимоий соҳалардан ташқари бошқа харажатларга-аҳолини ижтимоий жиҳатдан ҳимоялаш, иқтисодиёт тармоқларининг мутаносиб ривожланишини таъминлаш, мамлакатнинг мудофаа қобилиятини мустаҳкамлашга ҳам зарурият мавжуд эканлиги ҳисобга олишимиз ҳам керак бўлади. Бюджет маблағларини сарфлашда йўл қўйилаётган хато ва камчиликларни келиб чиқиш сабаби молия ҳамда назорат тафтиш идоралари ходимларининг улар олдида қўйилган асосий вазифа-бюджет интизомига риоя этишни таъминлашга масъулият билан ёндошишни талаб этади. Бюджет ташкилотларининг харажатлар сметаси ижроси чуқур тахдил қилиниши, талаб даражасида назорат ўрнатилиши, бюджет ташкилотларида маблағларни мақсадли сарфлаш тўғрисида кенг доирадаги тушунтириш ишлари етарли даражада олиб борилиши лозим. Бюджет ташкилотларининг харажатларни катта қисмини коммунал хизмат ҳақлари эгаллайди ва улар билан шартномаларни аниқ, тўғри ҳисоблар билан тузиш муҳимдир. Бюджет ташкилотларида коммунал хизматлар (иссиқлик энергияси, иссиқ ва совуқ сув, канализация), газ ва электр энергия сотиб олиш 7

харажатлари лимитларига қатъий риоя этиш талаб этилади. Барча бюджет ташкилотларининг харажатлар сметаси тасдиқланганидан сўнг бир ҳафта ичида коммунал хизматлари кўрсатувчи, газ, ва электр энергияси сотувчи корхоналар билан шартномаларни ушбу хизматларга сметаларида кўзда тутилган лимитлар доирасида тузишни таъминлаш, ҳисоб-китобларни ойма-ой амалга ошириб бориш, лимитдан ортиқча кўрсатилган хизматларга ҳақ тўламаслик муассасаларда ушбу харажатларга масъул бўлган ходимларни буйруқ билан бириктириб қўйиш мақсадга мувофиқ бўлади. Коммунал хизматлар газ ва электр энегиясини сотиб олишга тузилган икки томонлама шартномаларни ҳудудий молия идораларида назорат-тафтиш бошқармалари текширгандан сўнг рўйхатдан ўтказиш ва бу жараёндаги интизомга, таърифларга ва ҳақиқий эҳтиёжларга қараб харажат қилинишининг доимий мониторинги олиб бориш зарур. Сув, иссиқлик, газ, ва электр энергияси исътемол қилинаётган бюджет ташкилотларида ўлчов асбобларининг тўлиқ ўрнатилишини ва ишлашини назоратга олиш кучайтирилиши яхши натижалар беради. Ҳозирги вақтда бюджет муассасаларида тегишли мутахассисларни йўқлиги ортиқча маблағ сарфланишига олиб келади. Буни бартараф этиш мақсадида молия бошқармаларида газ, совуқ сув, иссиқ сув, электр энергия тармоқлари бўйича мутахассислар киритилса, шартнома тўғри тузилиши ва бюджет маблағларини мақсадли ишлатилишини назорат қилиш ва маблағларни иқтисод қилиш мумкин. Ижтимоий соҳа харажатларини режалаштиришда озиқ-овқат, коммунал хизмат, капитал ремонт бўйича реал қарздорликларни ҳисобга олишни таклиф қиламиз. Коммунал хизматлар бўйича шартномалар тузилиш даврида шартномаларни сифатли ва асосли тузишни таъминлаш мақсадида малакали ходимларни жалб қилиш ва бу мақсадлар учун харажатларни смета харажатларида ҳисобга олишга рухсат берилса мақсадга мувофиқ бўлади. Барча белгиланган ушбу мақсад ва вазифаларни амалга оширишда ғазначилик тизимидаги молиявий назорат орқали ижобий натижаларга эришиш мумкин. Ғазначилик тизими бюджетдан маблағ олувчиларнинг мажбуриятини ижрога қабул қилади ва кейин тақдим қилинган товарлар ва кўрсатилган хизматлар учун ғазначилик уларнинг номидан ва бюджетдан маблағ олувчининг топшириғига асосан ваколатни ўзига олади ва бюджет маблағларини мақсадли ишлатилишининг назоратини таъминлаш асосида тўловни амалга оширади. Ғазиначилик тизимидаги бюджетни ижро қилиш жараёнида барча бюджет маблағларининг миқдори, бюджетдан молиялаштиришнинг кафолатланган лимити, бюджетдан маблағ олувчилар томонидан ҳақиқий тузилган шартномаларнинг ҳажми, тузилган шартномалар асосида берилган аванс тўловларнинг ҳажми, товар-моддий бойликлар ва бажарилган ишлар ҳажми қабул қилинганлиги тасдиқлангандан кейин, шунингдек, тақдим қилинган счёт- фактураларнинг тўғрилигини текширилганидан сўнг тўланадиган иш ҳақи ва бошқа турдаги пул маблағлари суммаси кўрсаткичларни аниқ назорат қилади. Кунлик жорий назорат ғазначилик зиммасига ўтгач, молия органлари ва 8

бюджет муассасаларининг пул маблағлари ва товар-моддий бойликларни сақланиши, улардан тўғри, самарали фойдаланиши, иш ҳақларини тўғри ҳисобланиши ва тўланиши каби масалаларни назорат қилишнинг янги йўллари топилади. Давлат бюджетидан маблағ олувчиларнинг шахсий ҳисобрақамларидан харажатларни молиялаштириш пайтида ғазначилик органлари томонидан дастлабки ва жорий назоратни амалга оширишда барча бюджет ташкилотлари ва муассасалар қамраб олиниши кўзда тутилмоқда. Ҳар куни банк Ғазначилик органига маълумот тақдим этади, ўз навбатида ғазначилик органи ҳар бир ҳисоб бўйича бюджет олувчига маълумот беради, тўлов харажатларининг нусхаларини расмийлаштиради, бу хужжат харажат этилганлиги тўғрисида далолат беради. Муҳими шундаки, ғазначилик тизимининг фаолияти нафақат давлат молиявий ресурсларни сафарбар қилиш орқали давлат харажатларини мунтазам самарали бошқариш имкониятинигина яратибгина қолмай, улар устидан самарали назорат қилиш имконини ҳам беради. «Молия органлари раҳбарлари бюджет интизомига риоя қилиниши учун меҳнат, маъмурий ва жиноят қонунчилигида назарда тутилган тартибда шахсан жавоб берадилар». 2 Ўзбекистон Республикаси Молия вазири томонидан 1999 йил 4 январда тасдиқланган «Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги назорат-тафтиш Бош бошқармаси, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳридаги Назорат- тафтиш бошқармалари томонидан тафтиш ва текширишларни ўтказиш тартиби тўғрисида»ги Йўриқнома х а м ж у д а м у ҳ им д и р . Р е с п у б л и к а б ю д ж е т и д а н м о л и я л а ш т и р и л а д и г а н вазирликлар ва идораларда тафтиш ва текширишлар Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Назорат-тафтиш бош бошқармаси томонидан амалга оширилади. Қорақалпоғистон Республикаси вазирликлари ва идоралари, вилоятлар хокимликлари бошқармалари ва бўлимларида ҳамда маҳаллий бюджетлардан молиялаштирилувчи бошқа муассасаларда тафтиш ва текширишлар Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Қорақалпогистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳридаги назорат-тафтиш бошқармалари томонидан амалга оширилади. 3 Йуриқномада молия органлари ишини тафтиш қилишда - Қоракалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маҳаллий бюджетларини тузиш ва ижро этишда амалдаги қонунчиликка риоя қилинишини, назорат ва иқтисодий ишлар режасини бажарилишини, ишлар услубиятини такомиллаштириш бўйича тадбирларни амалга оширишни, Ўзбекистон Республикаси республика ва маҳаллий бюджетларига даромадлар тушумини ўз вақтида ва тўла туширилишини таъминлашни, молия 2 Узбекистон Республикаси Молия вазргрлиги назорат-тафтиш Бош бошқармаси, Узбекистон Республикаси Молия вазирлигининг қорақалпогистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шахридаги Назорат-тафтиш бошқармалари томонидан тафтиш ва текширишларни ўтказиш тартиби тўғрисида»ги Иуриқнома. 1999. 4 январ 3 9

органларини бюджет даромадларини кўпайтириш имкониятларини аниқлаш ва ортиқча харажатларнинг олдини олишни, бюджет муассасаларида молия- бюджет интизомига риоя этилишини назорат қилишни, бюджет маблағларидан тежамли ва мақсадли фойдаланиш ҳамда бухгалтерия ҳисобини тўғри юритилишини ва ҳисоботларни тўғри тузилиши бўйича олиб борган ишларини текшириш, бюджет муассасаларини тафтиш қилишда-сметада белгиланган маблағларнинг ҳисоб-китоблари асосланганлигини, смета ва асосий ишлаб чиқариш кўрсаткичларининг ижросини, маблағларнинг тежаб харажат қилингани ва сақлангани, молия-бюджет интизомига риоя этилиши ва бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботлари тўғри тузилишини текшириш алоҳида таъкидлаб ўтилган. Дарҳақиқат, Республикамиз Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек, «Иқтисодиётни барқарорлаштириш-бозорни шакллантириш йўлидаги қонуний ва муқаррар босқичдир. Мана шу босқичда қуйидагилар энг муҳим ва биринчи навбатдаги чора-тадбирлар сифатида эътиборга олинади: Республика бюджетидаги тақчилликни чеклашга ва уни изчиллик билан камайтиришга қаратилган қаттиқ молиявий сиёсатни ўтказиш, бошқарув аппаратини сақлаш учун давлат маблағлари сарфлашни, зарар кўрувчи корхоналарга дотация ажратишни камайтиришга қаратилган йўл изчиллик билан ўтказилади, бюджет маблағлари сира кечиктириб бўлмайдиган давлат эҳтиёжлари ва ижтимоий эҳтиёжларга ажратилади» 4 . Иқтисодиётни янада эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг шароитида «солиқ-бюджет соҳасида ислоҳатларни чуқурлаштириш, давлат харажатларини сарфлаш механизмини мақбуллаштирган ҳолда уларни қисқартириш лозим бўлади.» 5 Республика ва маҳаллий бюджетларнинг қатъий бажарилиши, харажатларни ўз вақтида ҳамда тўлиқ ва мақсадли амалга оширилиши устидан доимий назоратни таъминлаш амалдаги қонун-қоидалар ва меърий ҳужжатлар асосида Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги Назорат-тафтиш бош бошқармаси ҳамда унинг ҳудудий бошқармалари зиммасига юклатилган. Айтиш мумкинки, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 11 февралдаги 66-сон "Бюджет интизомига риоя килиниши устидан назоратни кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида"ги қарори қабул қилиниши билан молиявий назорат ишлари янада такомиллаштирилди. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Назорат-тафтиш бош бошқармаси ва унинг ҳудудий бошқармалари молия органлари, бюджет муассасалари ва тижорат банкларини биринчи навбатдаги сарф- харажатларни маблағ билан таъминлаш ҳамда бюджет муассасалари ходимларига иш ҳақи, ижтимоий нафақалар, стипендияларни тўлаш 4 И.А.Каримов Ўзбекистон келажаги буюк давлат. Т.: Ўзбекистон 1998. -1126. 5 Ўзбекистон Республикаси Презеденти И. Каримов маърузаси. 2002 йилда республикани ижтимоий-иқгисодий ривожлантргриш якунлари ҳамда 2003 йилда ислоҳатларни чуқурлаштргришнинг асосий йўналишлари. //Ишонч газетаси. 2003 йил 19 феврал. 10

муддатларига ва тўлиқлигига риоя қилиш, шунингдек, бюджет муассасаларига кўрсатиб ўтилган мақсадлар учун накд пул бериш бўйича фаолияти устидан назорат ва мониторингни амалга ошириб келмоқда. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги Назорат-тафтиш бош бошқармаси ва унинг ҳудудий бошқармалари тўғрисидаги Низомга кўра назорат-тафтиш бошқармалари зиммасига қуйидаги вазифалар юклатилган: - штат смета интизомига ва бюджет маблағларини хўжалик эҳтиёжларига сарфлаш лимитларига риоя қилиниши устидан назоратни амалга ошириш; - ҳокимият ва бошқарув органлари раҳбарлари ва мансабдор шахсларнинг бюджет жараёнига асоссиз аралашиш ҳолларини олдини олиш; - давлат эҳтиёжлари учун харид қилинадиган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг ҳисоб-китоб жамғармаси маблағларидан белгиланган мақсадда фойдаланилишини, тўловларнинг ўз вақтида ўтишини, ҳисоб- китобларнинг тўлиқ ва ўз вақтида амалга оширилишини назорат қилиш: инвестиция дастурларини амалга оширишга ажратиладиган давлат валюта маблағлари ва марказлаштирилган маблағлардан тўғри ва белгиланган мақсадда фойдаланилишини назорат қилиш. Назорат-тафтиш бошқармаси томонидан амалдаги қонунларга мувофиқ молия органлари, бюджет муассасалари ҳамда тижорат банкларининг бюджет интизомини бузган мансабдор шахсларига нисбатан маъмурий жавобгарлик чораларини қўлланилмоқда. Ҳозирги кунда амалиётда маҳаллий бюджет маблағларидан фойдаланишда муассаса ва ташкилот раҳбарлари, бош ҳисобчилари, иқтисодчилари ҳамда молия бўлими ходимлари томонидан етарли даражада назорат ўрнатилмаганлиги сабабли, тафтиш ва текшириш ўтказилган айрим муассаса, ташкилот, корхона ва туман хокимлиги бўлимларида белгиланган лавозим бирликларини ортиқча сақлаш ва улардан фойдаланиш, давлат банкидан олинган нақд пуллардан мақсадга мувофиқ фойдаланмаслик, ишланмаган иш вақтларига ҳақ тўлаш, нафақа пулларидан ортиқча тўлаш, моддий қийматликлардан камомад келтириш, товар-моддий қийматликларни қонунсиз харажатга чиқариш, ҳисобчилик бўлимларида ҳисоб- китоб ишларини харакатдаги йўриқномалар асосида юритмаслик, тижорат банклари томонидан биринчи навбатдаги тўловларни нақд пул билан таъминламаслик ҳоллари аниқланмоқда. Юқоридаги камчиликларни бартараф этиш, уларни олдини олиш мақсадида м о л и я в и й н а з о р а т и ш л а р и а м а л г а о ш и р и л м о қ д а . Н а з о р а т - т а ф т и ш бошқармаларининг фаолияти ҳозирги даврда кенг камровли бўлмоқда, яъни соҳалар бўйича харажатлар сметасини тузилиши, тасдиқланиши, молия органларида рўйхатдан ўтказилиши, ўз вақтида ва тўлиқ молиялаштирилиши, банклар томонидан ўз вақтида ва тўлиқ накд пул билан таъминланиши, бюджет муассасалари томонидан молиялаштирилган маблағларни мақсадли сарфланиши, белгиланган харажатлар лимитига, штат- смета интизомига риоя этилиши каби жараёнлар назорат қилинади. Назорат-тафтиш бош бошқармаси томонидан вазирликлар, республика 11

бюджетидан молиялаштириладиган муассасалар, бюджетдан ташқари мақсадли фондларни белгиланган муддатларда тафтиш ва текширишлар ўтказилади. Бундан ташқари, Қорақалпоғистон Республикаси бюджети, маҳаллий бюджетлар ижроси юзасидан белгиланган муддатларда Молия вазирлигининг тегишли бошқармалари мутахассислари иштирокида комплекс тафтишдан ўтказилади. 10.3. Маҳаллий бюджетлар ижросида ғазначиликни жорий этиш масалалари Давлат бюджети ижросининг янги механизмини амалиётга киритиш бугунги кунда бюджет ислоҳотларининг йирик йўналишларидан бири десак хато бўлмайди, чунки давлат молиясини самарали бошқариш зарурияти мавжуд, бюджет маблағларидан самарали фойдаланиш учун бюджет харажатларининг назоратини кучайтириш талаб этилади. Давлат бюджети ижросининг янги механизмини амалиётга киритиш бугунки кунда бюджет ислоҳатларининг йирик йўналишларидан биридир. Республикамизда давлат молиясини бошқаришдаги ислоҳотларининг яна бир йўналиши бюджетнинг бажарилишини автоматлаштирилган ғазначилик тизимини жорий қилиш мақсадга мувофиқ бўлади. Бунда бюджет тизимининг барча босқичларида ягона ташкилий-ҳуқуқий асослардан, стандарт ва бюджет технологияларидан фойдаланиш, солиқ тўловчиларнинг пулини иқтисод қилиш ва кўзланган мақсадга эришиш учун ғазначилик тизими яратилади. Ривожланган мамлакатлар амалиётидаги ғазначилик тизимини Ўзбекистонда ҳам жорий этиш ва ривожлантириш, давлатнинг молия ахборот тизимини жорий этиш, давлат молиясининг ҳолати тўғрисида тезкор ва ишончли ахборотлар олиш имконини берадики, бу эса давлат молиясини самарали бошқаришни таъминлайди. Жаҳон тажрибалари кўрсатадики, бюджетнинг кассали ижроси икки усул билан, ғазначилик ва банк тизими орқали амалга оширилади. «Ғазначилик тизимида давлат ғазнаси даромадларни қабул қилади, харажатларни амалга оширади ва қолган маблағлар унинг махсус ҳисобрақамида қолади. Бу тизимнинг ижобий томонлари талайгина.» 6 . Республикамизда иқтисодиётнинг турли соҳаларидаги каби бюджет тизимида, айнан бюджети ижросида ҳам жаҳон тажрибасига асосланган ижобий ўзгаришларнинг амалга оширилиши бугунги куннинг талабидир. Ҳар бир бюджет ташкилоти ажратилган бюджет маблағлари чегарасида харажатларни амалга ошириш учун сертификат бериш асосида тўлов топшириқномасини керакли хужжатлар билан биргаликда ўзининг ғазначилик бўлимига тақдим қилади. Харажатларни асослилигини текширилгандан ва ресурсларнинг мавжудлиги тасдиқлангандан кейин Ғазиначилик Ўзбекистон Республикасининг Марказий Банки ёки тижорат банкларига тўлов ҳужжатини йўналтириш билан тўловни амалга оширади. 6 Сабанти Б.М. Теория финансов. Учебное пособие. Москва. Менеджер. 1998. 96 стр. 12

Турли кўринишдаги харажатларни амалга ошириш учун ғазначиликнинг ягона ҳисобрақамидан маблағларни ўтказиш механизмлари Ғазначиликнинг меъёрий ҳужжатларига мувофиқ аниқланади. Ғазначилик органлари қуйидаги функцияларни бажаради. 8-чизма Ғазначилик органларининг функциялари Марказлашган Ғазначилик: 1.Ғазначиликнинг бош китобини юритади. 2. Бюджетга тушган тушумларни бошқаради. 3.Харажатларни молиялаштиришга рухсат беради. 4.Бюджет ташкилотларини мажбуриятларини бошқаради. 5.Нақд пулларни бошқаради. 6.Тўловларни бошқаради. 7. Давлат қарзининг ҳисоб-китобини юритади. 8.Бюджет ташкилотларининг активларини ҳисоб-китобини юритади. 9. Молиявий ҳисоботни тайёрлайди. Ғазначилик бошқармалари: 10.Бюджетга тушган тушумларни бошқаради. 11.Харажатларни молиялаштиришга 12.Ғазначилик рухсатномаларини беради. 13.Бюджет ташкилотларининг мажбуриятларини бошқаради. 14.Нақд пулларни бошқаради. 15. Тўловларни бошқаради. 16.Бюджет ташкилотларининг активларини ҳисоб-китобини юритади. 17. Молиявий ҳисоботни тайёрлайди. Ғазначилик бўлимлари: 18.Бюджетга тушган тушумларни бошқаради. 19.Харажатларни молиялаштиришга 20.Ғазначилик рухсатномаларини беради. 21.Нақд пулларни бошқаради. 22.Тўловларни бошқаради. 23.Бюджет ташкилотларининг активларини ҳисоб-китобини юритади. 24.Молиявий ҳисоботни тайёрлайди. Бугунги кунда «Молия вазирлиги томонидан кўпгина молиявий, аналитик ва бошқарув операцияларни ва уларнинг талабларига жавоб берадиган эгилувчан ва самарали ахборот тизиминининг фаолияти амалга оширмоқда. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг ахборот тизими жорий қилинган ресурслардан максимал фойдаланиш, иложи борича, ишловчининг саволларига жавоб бериши, ахборотларни сақлаш учун таркиблаштирилган 13

$бўлиши керак. Шунинг учун бундай ахборот тизимини таркиблаштиришда тизим модулларини яратиш архитектурасини лойиҳалаштириш, энг аввало, ахборот тизимининг фалсафий ва архитектура концепциясини кўриб чиқиш зарур» 7 . Ғазначилик органлари томонидан бажариладиган вазифаларнинг мураккаблиги ва кўп қирралиги шундаки, газначилик фаолиятини жорий қилиш билан ғазначилик органлари ўз ишларида замонавий автоматлаштирилган ахборот технологияларидан фойдаланилади. Бу эса Давлат бюджетининг ижро жараёнида нафақат банк тизимини боғлайди, балки бу жараёнларда турли даражадаги молия органларини, тармоқ идораларни, банк, божхона, солиқ ва бошқа тизимларни ўзаро алоқаси ўрнатилади. Давлат молиясини бошқариш ахборот тизимини (ДМБАТ) ташкил этишнинг асосий мақсади қуйидагилар ҳисобига бюджет жараёнларини бошқаришнинг самарадорлигини ошириш мумкин: ♦ бюджет жараёнлари ижросида қарор қабул қиладиган шахсларни тўлиқ, ишончли, тезкор, ва деталлаштирилган ахборотлар билан таъминлаш; ♦ молия ресурсларини тезкор бошқаришда ахборотлар билан қўллаб- қувватлаш; ♦ бюджет кўрсаткичларини шакллантиришда ишончлилигини ва тезкорлигини ошириш; ♦ бюджет ижросини прогнозлаштиришнинг ишончлилигини ошириш; ♦ бюджет тизимининг турли даражаларида маблағларни мақсадли ишлатилиши ва бюджет ижросини самарали назоратини таъминлаш; ♦ бюджет тизимининг турли даражаларида бюджет ижроси тўғрисидаги ҳисоботларни шакллантиришда тезкорликни ошириш. Республикамизда ташкил этилган ДМБАТни қўлланилиши ягона ҳукуқий, услубий ва ахборот (пространства) асосида бюджет жараёнлари чегарасида амалга ошириладиган ишларни комлекс автоматлаштириш, турли босқичдаги ғазначилик органларининг ўзаро харакатларини таъминлаш ва мувофиқлаштириш, уларни тезкор ахборотлар билан таъминлаш, асосий операцияларни автоматлаштириш, турли ташкилотларни ва бўлимларни фаолияти тўғрисидаги маълумотларни бериш ва алоқа тизимини ташкил этишда янги тузилган этилган ДМБАТни қўлланилади. ДМБАТни амалда қўллаш қуйидаги вазифаларни амалда ечиш учун йўналтирилади: к> ғазначиликни турли даражаларида бюджет маълумотларини ишлашни марказлаштириш; к> хужжатларни ишлаш ва маълумотларни йиғиш ва таҳлил қилишда талаб қилинадиган тезкорликни таъминлаш; к> ҳисобрақамлардаги қолдиқларга мувофиқ молия ресурсларига бўлган 7 Принципм организации казначейского испольнения Государственного бюджета Республики Узбекистан. \ Под. ред. Дж. Кучкарова. Ташкент. Мир экономики и права. 2005. -32с. 14$

келгуси эхтиёжларни прогнозлаштириш ва оптималлаштириш; к> бюджет жараёнларини янада самарали бошқаришни таъминлаш; к> маблағларни мақсадли сарфланишини тезкор назоратини амалга ошириш; к> аппарат ишларини самарадорлиги ошириш, хатоларни минималлаштириш, аппаратни сақлаш харажатларни қисқартириш; к> давлат бошқарувидаги ваколат берилган шахсларни бюджет ҳолати тўғрисидаги тезкор ахборотлар билан таъминлашдан иборат. Турли мамлакатларнинг иқтисодий ривожланиш босқичларида молиявий оқимларни, хусусан, бюджет оқимларини бошқаришнинг янги шаклларини танлаш зарурияти туғилди. Бу зарурият қуйидагиларни таъминлай оладиган янги иқтисодий таркибнинг шаклланишига туртки бўлди. Жумладан: - давлат бюджети ижросини ва турли даражадаги бюджетларни бошқаришни таъминлаш; - давлат дастурларини молиялаштириш тезкорлигини ошириш; - давлат маблағларини тушумини ва мақсадли ишлатилишини назоратини кучайтириш; - бюджетлараро муносабатларни шакллантириш; - молия ва солиқ органлари ишларини мувофиқлаштириш; - солиқларни тўлиқ йиғиш ҳисобига бюджетларнинг даромадлар базасини кенгайтириш; - солиқ солиш ва уни тўлиқ йиғиш услубини такомиллаштириш; - ижтимоий сиёсатни амалга ошириш учун маблағларни йўналтириш ва турли даражадаги бюджетларда ижтимоий ҳимояланган моддаларни ўз вақтида ва тўлиқ молиялаштиришни таъминлаш. Ғазначиликни самарали фаолият кўрсатишининг асосий шартларидан бири замонавий комютерлар технологияси ва алоқа тизимидан фойдаланишдир. Шунинг учун бугунги кунда ғазначилик ишини ахборотлар билан таъминлаш тизимисиз тасаввур этиб бўлмайди. Шуни айтиб ўтиш керакки, ғазначилик органларини замонавий комютерлар технологияси ва алоқа узатиш воситалари базасида ахборотлар билан таъминлашни ғазначиликни жорий этиш билан бирга паралел равишда олиб борилиши мақсадга мувофиқ бўлади. «Лекин вилоят, шаҳар ва туман молия бошқармалари ягона ахборот маконига бирлашган тақдирдагина, бу вазифанинг бутун мажмуи ўзаро уйғунликда бўлиши ва ахборот оқимларининг самарали бошқарилишини таъминлаши мумкин бўлади» 8 . Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2005 йил 23 майдаги 72- сон буйруғига асосан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг «Давлат бюджети ғазначилик ижроси услубиётии бошқармаси фаолияти тўғрисида» Низом тасдиқланган. Мазкур Низомга асосан бошқарманинг асосий вазифалари жумласига бюджетдан маблағ олувчиларнинг шартномаларини рўйхатдан ўтказиш ва 8 Номозов Р. О роли казначейской системм. Рьшок, деньги и кредит 2001. №3-4 51-стр. 15

уларнинг харажатлари тўловини назорат қилиш ва бошқа давлат бюджетининг ғазначилик ижроси бўйича механизмларни жорий қилиш ҳамда молия органларини бюджетдан маблағ олувчиларнинг шартномаларини рўйхатдан ўтказиш ва уларнинг харажатлари тўловини назорат қилиш бўлимларини мувофиқлаштириш киритилган. Ресубликамизда «Молия органлрида бюджетдан маблағ олувчилар билан товарлар (ишлар, хизматлар) етказиб берувчилар ўртасидаги шартномаларни рўйхатдан ўтказиш ва уларнинг харажатлари тўловини назорат қилиш тартиби тўғрисида»ги Вақтинчалик низом (2005 йил 21 май 1475-сон ) қабул қилинди. Давлат бюджетининг ғазначилик ижросига ўтиш чора-тадбирларини амалга ошириш мақсадида Молия вазирлигининг 2005 йил 6 апрелдаги 51-сон буйруғига асосан Молия вазирлигида Давлат бюджети ғазначилик ижроси методологияси, бюджетдан маблағ олувчилар шартномаларини рўйхатдан ўтказиш, уларнинг харажатлари тўловини назорат қилишни мувофиқлаштириш бошқармаси, Самарқанд вилояти Молия бошқармасида, Самарқанд ва Тойлоқ туманлари молия бўлимларида бюджетдан маблағ олувчиларнинг шартномаларини рўйхатдан ўтказиш ва уларнинг харажатлари тўловини назорат қилиш бўлимлари, маҳаллий бюджетлардан молиялаштириладиган бюджет ташкилотларига ҳамда Республика бюджетидан молиялаштирилувчи айрим бюджет ташкилотларига бюджетдан маблағ олувчилар билан етказиб берувчилар ўртасидаги шартномаларни рўйхатдан ўтказиш ва уларнинг харажатлари тўловини назорат қилиш механизми тадбиқ этилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг Давлат бюджети ғазначилик ижроси услубиёти бюджетдан маблағ олувчилар шартномаларини рўйхатга олиш ва уларнинг тўловларини назорат қилишни мувофиқлаштириш бошқармаси Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2005 йил 24 майдаги 74-сон буйруғига асосан 2005 йил 1 июндан бюджетдан маблағ билан таъминланувчи бюджет ташкилотларига хизмат кўрсатиб келмоқда. Бюджетдан маблағ олувчилар смета харажатларида кўзда тутилган ва режалаштирилган бюджет маблағлари доирасида маҳсулот етказиб берувчилар билан шартномалар тузадилар, шунингдек, қўшимча ва ўзгартиришлар қиладилар. Бюджетдан маблағ олувчилар билан етказиб берувчилар ўртасида тузилган шартномаларга рўйхатдан ўтганлиги тўғрисида рақам берилиб, рўйхатдан ўтган санаси кўрсатилган ҳолда ғазначилик бошқармаси тармоқ бўлими томонидан рўйхатдан ўтказилади. Ғазначилик бошкармаси уч кун ичида шартномадаги маҳсулот нархи, сони, шартноманинг амал қилиш муддати, реквизитлари ва тузилган шартномага асосан тўланиши лозим бўлган сумма бюджетдан маблағ олувчининг харажатлар сметасида кўзда тутилган режалаштирилган бюджет маблағларига мослигини текширади, агарда шартномадаги сумма харажатлар сметасидаги маблағдан ортиқ бўлса, ушбу шартнома ғазначилик бошқармаси томонидан рўйхатдан ўтказилмасдан бюджетдан маблағ олувчига қайтарилади. Шартномалар бюджетдан маблағ олувчилар томонидан тақдим қилинган кундан бошлаб уч кун мобайнида рўйхатдан ўтказилади ва бунда ғазначилик бошқармасининг мансабдор шахси томонидан шартноманинг асли ва 16

нусхасининг биринчи бетига «Рўйхатдан ўтказилди» ёзуви, шартномани рўйхатдан ўтказиш номери ва санаси кўрсатилган ҳолда имзоланиб, ғазначилик бошқармасининг муҳри қўйилади. Шартномаларга тўловлар гарафиги илова қилинади. Рўйхатдан ўтказилгандан сўнг шартноманинг асли бюджетдан маблағ олувчига қайтарилади ва шартнома нусхаси эса ғазначилик бошқармасида ҳисобга олиш ва сақлаш учун қолдирилади. Шартномаларни рўйхатдан ўтганлигини ҳисобга олишда бюджетдан маблағ олувчилар билан етказиб берувчилар ўртасидаги шартномаларни рўйхатдан ўтказиш китобида унинг ўтказилган рақам ва санаси кўрсатилиб, бюджетдан маблағ олувчилар ва етказиб берувчиларнинг номи, реквизитлари, шартнома суммаси, унинг номер ива тузилган санаси кўрсатилган ҳолда ғазначилик бошқармаси тармоқ бўлими томонидан қайд қилинади ва юритилади. Харажатлар тўловини назорат қилиш қуйидаги тартибда амалга ошрилади. Бюджетдан маблағ олувчилар молия органларида ўтказилган шартномалар бўйича етказиб бериладиган товарлар (ишлар, хизматлар) харажатларини ҳамда бўнак тўловларни тўлаш учун эртанги кун тўловига бир кун олдин етказиб, бюджетдан маблағ олувчи ва етказиб берувчига битта банк муассасаси томонидан хизмат кўрсатилса тўрт нусхада, бюджетдан маблағ олувчи ва товарларни етказиб берувчига турли банк муассасалари томонидан хизмат кўрсатилса уч нусхада ўрнатилган тартибда расмийлаштирилган тўлов топшириқномаларни ғазначилик бошқармасига тақдим этади. Товарларнинг етказиб берилганлигини тасдиқловчи счет фактуралар ёки бошқа хужжатларни, бюджетдан маблағ олувчиларнинг етказиб берувчилар олдидаги қарздорлигини ҳамда бюджетдан маблағ олувчининг етказиб берувчига бўнак тўлови ўтказиши лозимлигини тасдиқловчи хужжатларни тақдим этади. Бюджетдан маблағ олувчилар томонидан тақдим этилган топшириқномалар талабларига мос келса, тўлов топшириқномасининг биринчи ва тўртинчи нусхаларининг орқа томонига ғазначилик бошқармаси мансабдор шахс томонидан «Текширилди» деган ёзув белгиси қўйилиб, имзоланади ва ғазначилик бошқармаси муҳри қўйилади ва банкка топширилади. Бюджетдан маблағ олувчиларнинг молия органларида рўйхатдан ўтказилган харажатлар сметаси асосида ва бюджетдан маблағ олувчиларнинг банкдаги бюджет маблағлари учун очилган ҳисобрақамдаги маблағларнинг тегишли харажат гуруҳлари қолдиғи доирасида бўлса, тўлов топшириқномасида кўрсатилган сумма молия органларида рўйхатдан ўтказилган шартномада кўрсатилган тўлов суммасидан ортиқ бўлмаса, товарнинг етказиб берилганлиги тасдиқловчи счет- фактуралар ёки бошқа хужжатлар, бюджетдан маблағ олувчининг етказиб берувчидан қарздорлиги ҳамда бўнак тўловини ўтказиш лозимлиги тўғрисидаги хужжатлар мавжуд бўлганда, тўлов топшириқномасида кўрсатилган етказиб берувчининг номи ва реквизитларига мос келганда, тўлов топшириқномасида бюджет таснифининг тегишли кодлари тўғри кўрсатилганда қабул қилинади. Бюджетдан маблағ олувчилар томонидан тақдим этилган тўлов хужжатлари ва уларга илова қилинган ҳужжатларни текшириш, шунингдек, 17

хизмат кўрсатувчи банкга тўлов топшириқномаларини ижро этиш учун тақдим қилиш, одатда улар тақдим қилинган куннинг ўзида ғазначилик бошқармаси томонидан амалга оширилади. Бунда Ресстрлар ғазначилик бошқармасининг тармоқ бўлими томонидан бюджетдан маблағ олувчиларга хизмат кўрсатувчи банклар бўйича алоҳида тузилади. Бюджетдан маблағ олувчилар тўлов топшириқномаларининг барча нусхалари ва бюджетдан маблағ олувчиларнинг тўлов топшириқномалари Реестрининг икки нусхаси ғазначилик бошқармаси тармоқ бўлми томонидан бюджетдан маблағ олувчиларга хизмат кўрсатувчи банкларга берилади. Тўловни амалга оширилгандан сўнг хизмат кўрсатувчи банка тўрт нусхада тўлов топшириқномаси тақдим этилганда, биринчи нусхаси Реестр билан кунлик банк хужжатларига тикилади, иккинчи нусхаси етказиб берувчининг шахсий ҳисоб рақамидан банк кўчирмаси илова қилинади. Учинчи нусхаси бюджетдан маблағ олувчининг ҳисоб рақамидан банк кўчирмасига илова қилинади ва бюджетдан маблағ олувчига бериш учун ғазначилик бошқармасига берилади. Жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, ғазначилик тизимида қилинаётган харажатларни энг юқори даражадаги «тиниқлиги»га эришилади. Ғазначилик органларининг асосий вазифаларидан бири маҳаллий бюджет маблағларини мақсадли ва самарали ишлатилишини назорат қилиш ҳисобланади. Бугунга келиб МДҲ давлатларда ушбу тизим жорий қилинди ва айни пайтда мавжуд тизимни такомиллаштириш ишлари олиб борилмоқда. Мана шу нуқтаи- назардан қарасак, бизнинг республикамиздаги ғазначилик тизими мукаммал бўлиши учун барча имкониятлар мавжуд. 18

$Фойдаланилган адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси.Т., Ўзбекистон 1992 . -326. 2. Ўзбекистон Республикасининг Солш Кодекси. Т.: 1999. Адолат. -123 б. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Бюджет тизими тўғрисида»ги Қонуни. \\ Халқ сўзи. 2000. 14 январ. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Давлат бюджетининг ғазна ижроси тўғрисида»ги Қонуни. \\ Халқ сўзи. 2004. 29 октаябр. 5. Ўзбекистон Республикасининг "Маҳаллий давлат хокимияти тўғрисида"ги қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ахборотнрмаси. №9. 1993. 6. Ўзбекистон Республикасининг "Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари тўғрисида"ги Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ахборотномаси. 5-сон. 1999. 7. www.ziyonet.uz 19$

O'xshashlar

Маҳаллий бюджетларни тузиш тартиби

Маҳаллий бюджетларни шакллантиришнинг ҳуқуқий асослари

Маҳаллий бюджетларни тузиш тартиби ва уларни бошқариш

Тадбиркорликни бошқаришни ташкил этиш

Ресторанларда банкетларни ташкил қилиш менежменти