Kontrabanda va bojxona qoidalarini buzilishiga qarshi kurash samaradorligini oshirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish - Iqtisodiyot - Referatlar

Kontrabanda va bojxona qoidalarini buzilishiga qarshi kurash samaradorligini oshirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish

Yuklangan vaqt:

20.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

169 KB

Ko'chirib olish

Kontrabanda va bojxona qoidalarini buzilishiga qarshi kurash samaradorligini oshirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish Reja: 1. Kontrabanda va bojxona qoida buzarligiga qarshi kurashishda bojxona nazoratida qo`llanilayotgan texnik vositalarning tutgan o`rni 2. O`zbekiston Respublikasi kontrabanda va bojxona qoida buzarligiga qarshi kurashishda axborot texnologiyalarini joriy etish chora tadbirlari 3. Bojxona tizimida kontrabanda va bojxona qoida buzarligiga qarshi kurashishni rivojlantirishda yagona avtomatlashtirilgan axborot tizimini ahamiyatini oshirish

Kontrabanda va bojxona qoida buzarligiga qarshi kurashishda bojxona nazoratida qo`llanilayotgan texnik vositalarning tutgan o`rni O`zbekiston Respublikasi dunyodagi ko`pgina davlatlar bilan hamkorlik aloqalarini urnatmokda, milliy iktisodiyotni rivojlantirish hamda uni jahon xujaligi iktisodiyotiga integrallashuvini jadallashtirish bo`yicha ko`pgina chora tadbirlarni amalga oshirmoqda. Mamlakatimiz iktisodiy xavfsizligini ta’minlash, axolini sogligiga ziyon yetkazuvchi sifati past iste’molga yaroksiz tovarlarni kirib kelishini oldini olish, kontrabanda va bojxona qoida buzarligiga qarshi kurashishni takomillashtirish chora tadbirlari izchil amalga oshirilmokda. Bugungi kunda O`zbekiston Respublikasi huquqni muxofaza qiluvchi idoralari oldida bojxona xakidagi konun hujjatlarini buzilishi bilan bog`liq huquqbuzarliklarga va kontrabanda jinoyatiga qarshi kurash eng dolzarb vazifalardan biri bo`lib turibdi. Mustaqil O`zbekiston Respublikasi Birlashgan millatlar tashkilotiga teng huquqli a’zo bo`lgandan sung keyingi yillarda O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov va xukumatimiz tomonidan bojxonaga katta e’tibor berilib, bojxona tizimi va moddiy ta’minot bazasi kuchaytirildi. Mamlakatimizda axborot texnologiyalari va moddiy texnik baza tizimini joriy kilgan holda kontrabanda va bojxona qoida buzarligini oldini olish va unga qarshi kurashish borasida bojxona bilan huquqni muxofaza qiluvchi organlar hamda xalkaro tashkilotlar bilan birga ko`pgina ishlarni amalga oshirmoqda. O`zbekiston Respublikasi bojxona organlarining moddiy-texnik bazasini mustaxkamlash nazorat va aloqa texnik vositalarini modernizatsiyalashtirmasdan amalga oshirilmaydi. Zamonaviy texnika yutuklarni bojxona amaliyotiga joriy etish Davlat bojxona qo`mitasining eng muhim strategik vazifalaridan biri xisoblanadi. Faqat oxirgi yilning o`zidagina xududiy organlarni rengen apparaturasi, narkotik moddalarni identifikatsiyalash vositalari va radiatsion nazorat, avtomobil torozilari, murakkab kuzatuv optikasi kabi texnik vositalarining keng doirasi bilan ta’minlashda sezilarli o`zgarishlar yuz berdi. 90 - yillar avvalida O`zbekiston bojxona xizmatida bor yugi yuztadan ortik shaxsiy kompyuter, texnik nazorat vositalari esa bir necha eskirgan Xaymenlardan iborat bo`lgan.

Xozirgi kunda Heimann nemis firmasining ―HI-SCAN‖ inspeksion kuzatuv majmualari bojxona tekshiruvi taomillarini utkazishda zarur texnik yordamchi sifatida avvalgilaridan ancha farq kiladi.41 Ulardan aeroportlar, temir yul vokzallari yoki avtotrassalardagi davlat chegaralarini kesib utadigan barcha punktlarda foydalaniladi. Ularning asosini yuk va bagajlarni tarkibini ularni ochmasdan turib uta aniklikda belgilab bera oladigan rengen qurilmasi tashkil etadi. Xususan qurilmaning rangli monitorida turli predmetlar sifat tavsiflariga kura uch xil rangda yoritib beriladi. Masalan, organik moddalar Yerkin kizil rangda, metal buyumlar - xavorang, shu jumladan plastmassadan yasalgan buyumlar- yashil rangda kurinadi. Biron bir buyum kanchalik ko`p joy olgan bulsa rang shunchalik tuklashadi, bir xil turdagi mahsulot joylangan bulsa, monitorda kora rang paydo bo`ladi. Bu texnik vositaning qo`llanilishi deklaratsiyalanmagan yoki noto`g`ri deklaratsiyalangan tovarlarni topishga, kuzdan kechirilayotgan yuk avtomobillari va konteynerlar ko`lamining ko`payishiga imkon yaratadi. Tovarlar va transport vositalarining bojxonada rasmiylashtirilishi va bojxona nazorati taomillarini soddalashtiradi va tezlashtiradi. O`z xususiyatiga ko`ra ―HI-SCAN‖ nazorat kurik majmualari bojxonachilarga tekshirilayotgan obyekt u yuk avtomobili bo`ladimi, konteyner yoki katta xajmdagi yuk bo`ladimi ichidagisi kuzatuv hujjatlarida ko`rsatilganiga muvofiqmi-yukligini aniklashda yordam beradi. Bundan tashqari giyoxvandlik vositalari, portlovchi moda, qurol yarog`, o`q-dori kabi kontrabanda obyektlarini aniklash shuningdek xufiya joylarni topish imkonini beradi chunki majmuaning kuzlari 200 millimetrgacha qalinlikdagi po`lat ortiga yashirilgan narsani ham ko`ra oladi. AQShning sobiq davlat kotibi Madlen Olbrayt o`zining O`zbekistonga tashrifi jarayonida mamlakat bojxona xizmati faoliyati bilan tanishdi va u narkotiklar, radiatsion moddalar, kurol-yarog` kontrabandasiga qarshi kurash natijalarini yuksak baholab, bojxona organlariga 50 ga yaqin turli xil texnik vositalarni sovg`a qildi. Radioktiv materiallarni noqonuniy olib o`tilishining oldini olish uchun «Toshkent- Aero», Fishtko`prik (Toshkent viloyati), «Ayritom va Sariosiyo» (Surxondaryo viloyati), «Olot» (Buxoro viloyati) bojxona majmualari kabi O`zbekistonning yirik bojxona obyektlari radiatsion nazoratning zamonaviy tizimlari bilan jihozlangan. Bu yerda «Yantar» turg`un majmualaridan foydalaniladi. Ular bojxona organlari hodimlariga

radioaktiv materiallarni noqonuniy olib o`tish aniqlanganda tezkor harakat qilish va zarur choralarni qo`llash imkonini beradi. Ko`tarib yursa bo`ladigan, alohida va shu jixati bilan foydalanish uchun oson, turgan uskunalar yo`qotish joyida qo`l keladigan mo`jaz asboblar- ―Spectrometr‖ portativ radiatsiya detektorlari ham juda qulaydir. Ularning yordamida hatto eng kam miqdordagi radioktiv moddalar borligini aniqlash mumkin. Hajmi sigaret qutisiday keladigan, kamarga osib yurish mumkin bo`lgan radiatsion peyjerlar ham foydalanish uchun qulay va samaradorli. Maxsus texnik identifikatsiyalash vositalari, masalan «ITEMISER» detektorlari katta ahamiyatga ega. Ular xususan geroin, kokain, siklotrimetilentrinitramin, pentaeritritetranitrat, trinitrotoluol, dinamit, semteks va hakazo ajal tashuvchi vositalarning 40 taga yaqin turini aniqlab bera oladi. Narkotiklar turini aniqlash uchun tezkor tahlillar va testlar o`tkazishda bojxona ekspert labarotoriyalari tomonidan keng foydalaniladigan ―NIK‖ va ―BESTON DIKINSON‖ reaktivlarining o`rni beqiyos. Kontrabanda va jumladan, eng kutilmagan joylarga yashirilgan xavfli moddalarni aniqlashda bojxonachilar sezgirligiga ―BUSTER-2‖ asbobi ajoyib qo`shimcha hisoblanadi. Yana bir asbob bojxonachilar e’tiboriga sazovor bo`lgan. Bu ikki tomonlarni ko`rish uchun qattiq va yarim qattiq endoskoplardir, ular avtomobillar va temir yo`l transportini tekshirishda qo`llaniladi. U avtotransport g`ildiraklari va boshqa g`ovak joylarida noqonuniy olib o`tilayotgan tovarni aniqlash imkonini beradigan o`ziga xos skaner. Bojxonachilar tomonidan foydalaniladigan asbob uskunalar ichida ultratovush tashxisi asboblari. Ular yordamida benzobaklarning kattaligi va to`laligi aniqlanadi, shuningdek, avtomashinalar, harakatdagi temir yo`l sostavlari kuzovlarini yig`ish va sochish instrumental to`plamlari bor. Chegaradagi tumanlarda reydlar o`tkazishda, xar turli aylanma yo`llar so`qmoqlarda tekshirishlar o`tkazilganda, bunday portativ aloqa vositalari, tunda kurish asboblari kerakli. Bojxona organlarining moddiy-texnikaviy bazasini, shu jumladan bojxona atrofi infrastrukturasini rivojlantirish bojxona organlarini rivojlantirish maxsus jamg`armasi

hamda homiy va xo`jalik yurituvchi subyektlar mablag`larini jalb qilish hisobiga amalga oshirilishi nazarda tutilmoqda. O`zbekiston bilan AKSH o`rtasida tuzilgan, Narkotiklar bilan bog`liq birgalikdagi harakatlar to`g`risidagi xukumatlararo bitim doirasida AQSH hukumati respublika bojxona xizmatiga texnik yordam berdi. U 2 mln AQSH dollaridan ortiq summada texnik uskunalar, shu jumladan baxaybat yuklarni ko`rikdan o`tkazish uchun portal monitorlar, 9 ta ―Jip‖ avtomobili, ko`rikdan o`tkazish uskunasi, radiostansiyalar, narkotiklarni aniqlash uchun testlar, yukni ko`rikdan o`tkazish uchun rentgen apparaturasi va hokazolarni taqdim etdi. Shu jumladan turli texnik vositalar va uskunalar eng zamonaviy ko`rikdan o`tkazish majmualari taqdim etilgan. Bu texnik vositalar kontrabanda tovarlarini nokonuniy aylanishiga to`siq qo`ygan holda milliy xavfsizligimiz ta’minlanadi. Bojxona laboratoriyasi-bojxona tizimining ajralmas bir bo`lagi. Bojxona ekspertizasini o`tkazish hozirgi davrda bojxona laboratoriyalaridan mamlakat iqtisodi uchun o`ta zarur bo`lgan tovarlarni identifikatsiyalash va ularni nazorat qilish soxasida faol katnashishni talab qiladi. Amalga oshirish lozim bo`lgan vazifalar bizningcha quyidagilardir: - bojxona ekspertizasini yanada takomillashtirish, bojxona ekspertizasi o`tkazishning yangi usul va vositalarini ishlab chiqish va mavjudlarini esa takomillashtirish, hamda bojxona ishidagi jinoyat va qonunbuzarliklarni oldini olishni takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar ishlab chiqish; - zamonaviy fan va amaliyot yutuklaridan foydalanib bojxona ekspertizasini rivojlantirishning ilmiy asoslangan istiqbolini aniqlash hamda uning usuli va vositalarini rivojlantirish yo`nalishlarini ishlab chiqish; - bojxona laboratoriyasining ekspress tahlillar uchun analitik qurilmalar va asbob- uskunalar bilan texnik jihozlashni yanada rivojlantirish; ekspertiza va tadqiqotlarning uslubiy bazasini shakllantirish, bojxona ishi manfaatlari yo`lida foydalanish uchun uslubiy qo`llanma va yo`riqnomalar ishlab chiqish va tasdiqlash;

ekspert tadqiqotlarining sifati va samaradorligini yaxshilash va foydalanish maqsadida fan va texnikaning turli sohalarida erishilgan eng yangi yutuqlarni taxlil qilish va tizimlashtirish; - bojxona laboratoriyasi xodimlarining xorijiy davlatlarda o`tkaziladigan ilmiy- uslubiy yig`ilish va konfrensiyalarda qatnashishlarini tashkillashtirish; - ayrim turdagi tovarlarni TIF TN bo`yicha klassifikatsiyalashda duch kelinadigan murakkab hollarda yagona fikr yaratish maqsadida Butunjahon bojxona tashkiloti bilan uyg`unlashgan tizim bo`yicha ishchi aloqalarni yanada rivojlantirish. O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona organlarini kontrabanda va bojxona qoidalarini buzilishiga qarshi kurashda mamlakatimiz huquqni ximoya qilish organlari bilan hamkorlikda olib borayetgan chora-tadbirlari yaxshi natijalar berayapti. 2005 yilda huquqni muxofaza qilish organi sifatida bojxonaning roli anchagina oshdi. Prezidentimiz va respublika xukumati tomonidan qo`yilgan O`zbekistonning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilishga oid vazifalarning bajarilishida uning ulushi salmoqli bo`ldi. Bunga bojxonaga tegishli bo`linmalarining tezkor-kidiruv faoliyatini tartiblashtirib beruvchi me’yoriy-huquqiy bazaning takomillashtirilishi ham ko`p darajada imkon yaratdi. Shu munosabat bilan ta’kidlash joizki, bojxona tushumlarining o`sishi bojxona organlari fiskal vazifalarini takomillashtirish bilan bir qatorda tovarlarni kontrabanda yo`li bilan olib o`tish va bojxona to`g`risidagi qonun hujjatlarining buzilishiga qarshi kurashni kuchaytirish, tovarlarni deklaratsiya qilmaslik yoki to`g`ri deklaratsiya qilmaslik yo`li bilan, xususan, tovarlarning bojxona qiymatini, og`irligini kamaytirib ko`rsatish, tovar turkumlarining kelib chiqish mamlakatini o`zgartirish va hokazo yo`llar bilan bojxona to`lovlarini to`lashdan qochish faktlarini aniqlashga oid samarali ishlar bilan ifodalanadi. O`zbekiston Respublikasi kontrabanda va bojxona qoida buzarligiga qarshi kurashishda axborot texnologiyalarini joriy etish chora tadbirlari Bojxona organlarining axborot texnologiyalarinig joriy etish respublika xukumati amalga oshirayotgan yagona dasturning bir qismi ekanligini ta’kidlash zarur. Hukumat

milliy axborot - tellekommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirishga va uni xalqaro axborot tarmog`iga integratsiyalashga juda katta e’tibor bermoqda. Respublika Oliy Majlisi «Axborotlashtirish to`g`risida» va «elektron raqamli imzo to`g`risida»gi qonunlari «Elektron tijorat to`g`risida», «Elektron hujjat aylanishi to`g`risida»gi qonunlari qabul kilindi. Mohiyatan bu hujjatlar prezidentning 2002 yil 30 maydagi «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to`g`risida» gi PF - 3080 - son farmoni bilan asos solingan ishning mantiiqiy davomidir, bu farmon bilan mamlakatimizda mazkur farmon tarmoqni rivojlantirishga asos solingan edi. Yaqinda Toshkentda bo`lib o`tgan «Elektron xukumat» axborot jamiyati yo`lidagi harakat «Halkaro konferensiya»si O`zbekistonning axborot texnologiyalarini rivojlantirshga qo`shgan xissasi bo`ldi. Kontrabanda va bojxona qoida buzarligiga qarshi kurashish bo`yicha tajriba oshirish maqsadida xodimlar o`qitilmoqda. Butun bojxona tizimida yagona avtomatlashtirilgan tizim qulayliklari shundaki: joylardan kerakli axborot olish unumi ko`payadi, vaqt tejaladi, xarajat kamayadi, va shunga o`xshash qulayliklarni yaratadi. Bundan tashqari kontrabanda va bojxona qoidalarini buzgan shaxslarni ushlashda xatarlar tahlil qilinadi, undan ximoyalanish yo`llari va qarshi kurashishda kerakli uskunalardan foydalanish, yordamchi guruxlarni ishga jalb etish uchun YAAATni rolini oshirish kerak. Bojxonada katta o`zgarishlar bo`lishi anik. Yuqorida ta’kidlab o`tganimizdek TSOYAEAT ni joriy etish bojxona organlarining avtomatlashtirilgan yaxlit dasturining faqat bir kismi bo`lib uni amalga oshirishga bir necha yil ajratilgan. Ushbu loyixa o`zaro bog`liq vazifalarning uch turkumini xal etishi kerak: yangi bojxona kodeksini va qayta ko`rib chikilgan Kioto konvensiyasiga bosh ilova talablarini xisobga olgan holda me’yoriy - konunchilik bazasini takomillashtirish, bojxona omillari, axborot texnologiyalar. Qanday o`zgarishlar kutiladi, birinchidan, tovarlar, transport vositalari va TIF ishtirokchilari to`g`risida axborot manbalari doirasi kengayadi. Ikkinchidan, zarur ma’lumotlarni ayni kerak bo`lganda bojxona rasmiylashtiruvchi paytida olish mumkin bo`ladi. Nixoyat hujjatlar qog`ozda emas, balki elektron ko`rinishda taqdim etiladi.

Bularning hammasi tovar aylanmasini tezlashtirish, amalda kurikdan utkaziladigan, yuklar mikdorini, undirilgan tulovlar hajmini ko`paytirish imkonini beradi. Istikbolda bojxona rasmiylashtiruvchi texnologiyasi quyidagi ko`rinishga ega bo`ladi: hujjatlarning avtomatik qabuli va tekshirilishi, tovarlarning avtomatik saralanishi so`ngra xatarlar tahlili va qarorlar qabul qilinishi. Ana shu taomillarni barpo etishda, shubxasiz, DBQning barcha amaliy boshqarmalari jalb etiladi. Xatarlar tahlili va ularni bartaraf etish, tovarlar ishlab chiqish va bojxonadan keyingi auditdan so`ng nazoratni kuchaytirish, tranzit yuklar monitoringi tizimini joriy etish tizimi asosida tanlab bojxona nazoratidan o`tkazish algoritmini ishlab chiqarish zarurligi shubxasiz. Aytmoqchi, nazorat vazifalarining ushbu jihatlari bojxona hamkorligi qo`mitasi ishchi guruxlarning Olmaota shaxrida o`tkazilgan birinchi uchrashuvida maqullangan umumiy harakatlar rejasining institutsional tadbirlarda yaxshi aks ettirilgan. Shu tariqa xizmatni axborotlashtirish darajasini oshirish, bojxona nazoratini tashkil etish bilan bog`liq yangi axborot texnologiyalarni joriy etish davrining qat’iy talabidir. Shunga ko`ra biz kontrabandaga qarshi kurash bilan shug`ullanuvchi huquqni muhofaza qilish organlarida tahliliy ishlarni tashkil etish bilan bog`liq masalalarni ko`rib chiqishimiz mumkin. Davlatning kontrabandaga qarshi siyosati faol ekanligini, bu borada olingan natijalar hamda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning samaradorligi yuqori ekanligini ko`rsatadi. O`zining kelib chiqish jihatidan kontrabanda muammosi chuqur ijtimoiy ildizlarga ega bo`lib, o`z navbatida davlatning iqtisodiy, siyosiy, madaniy xarakterdagi salbiy determinantlarni bartaraf qilish, hamda noqonuniy talab va taklifini qisqartirish vazifalarini hal qilayotgan paytda, bu illat jamiyatning izchil rivojlanishi natijasida vujudga kelmoqda. Shu bilan birga, kontrabandaga qarshi kurashni to`g`ri va mohirona tashkil etish ma’lum ma’noda vaziyatning o`tkirlashuvini to`xtatib turuvchi omil bo`lib xizmat qilishi mumkin. Kuzatuvlar shundan dalolat beradiki hozirgi paytda giyohvand vositalarinin noqonuniy muomalasi, ya’ni kontrabandasi sezilarli darajada ko`paygandir. Davlat kontrabanda va giyohvandlik vositalari ustidan nazorat qo`mitasi tuzilgandan so`ng, hozirgi paytda giyohvandlik vositalari noqonuniy muomalasining holati va giyohvandlik

vositalari bilan bog`liq jinoyatlarga qarshi kurashuvchi subyektlar soni va ularning shtati o`rtasida bir xillikka erishilganlik haqida gapirish mumkin. Hozirda bu borada vaziyatning sezilarli darajada yaxshilanishiga olib kelganini ko`rish mumkin. Buning asosiy sabablaridan biri, bizningcha, huquqni muhofaza qilish organlarida tahliliy faoliyatni tashkil etish darajasining yuqori ekanligidir. Bu sohada huquqni muhofaza qilish organlari tomonidan o`z vazifa va funksiyalarini muvaffaqiyatli amalga oshirish ko`p jihatdan tahliliy ishlarning to`g`ri qo`yilishiga bog`liqdir. Tahliliy ishlar giyohvandlik vositalari noqonuniy muomalasiga qarshi kurashni kuchaytirish, mavjud kuch va vositalardan oqilona foydalanish, mos keluvchi huquqiy va tashkiliy qarorlarni qabul qilish manbasi bo`lib xizmat qilmoqda . «Таҳлилий иш», «таҳлилий фаолият» тушунчалари «таҳлил» атамасидан kelib chiqqan. Tahliliy ishlarni umumiy tushunchasi: maqsadlar, yo`nalishlar va vazifalardir. Har qanday tahliliy ish biron-bir maqsadda amalga oshiriladi. Axborot olishdan tortib to qaror qabul qilishgacha bo`lgan jarayonni sxema shaklida quyidagicha aks ettirish mumkin. Ilmiy faoliyatda «tahlil» atamasi universal umumilmiy usul sifatida ko`rib chiqiladi. Tahlil boshqa bir umumilmiy usul - sintez bilan uzviy bog`liq bo`lib, uning yordamida tahlil natijalarini umumlashtirish va tartibga solish ro`y beradi. Tahliliy faoliyat keng ma’noda yangi bilim natijalarni olish usuli sifatida insonning nafaqat ilmiy, balki boshqa barcha faoliyat turlariga xosdir. Tahliliy faoliyat quyidagi bosqichlarni qamrab oladi: > axborot to`plash; > tushunish; > obyekt va aloqalarni ajratish; > aloqalar relevantligini aniqlash ;

> tahlil qilish; > natijalarni mos keluvchi shaklda rasmiylashtirish; > iste’molchiga yetkazish. Umuman bu jarayon quyidagi ko`rinishga ega. Axborot qanchalik ko`p to`plansa, uni tahlil qilish va qaror qabul qilish samaradorligi shunchalik yuqori bo`ladi. Bu tahlilchining ishiga ishonch va bunday mutaxassislarga ehtiyojni oshiradi, natijada ish hajmi ham ortadi. Boshqacha qilib aytganda, yuqori malakali tahlilchilar o`z muvaffaqiyatining garoviga aylanadi . Tor ma’noda tahliliy ishlar biron-bir hodisa va jarayonlarning qonuniyatlarini, davlat, jamiyat, xususiy tashkilot va muassasalari, kishilar uyushmasi va butun jamiyat faoliyati turi va yo`nalishlarini o`rganish, tadqiq etish uchun maxsus ajratilgan (vakolatli) subyektlar faoliyatini anglatadi. Tahliliy ishlar keng doiradagi axborotlarni olish va o`rganish bilan uzviy bog`liq. Axborot ta’minoti va tahliliy ishlarning bir-biri bilan uzviy va chambarchas bog`liq ekanligiga hech qanday shubha yo`q, albatta. Tahlil bilan shug`ullanuvchi subyekt doimo axborotga

muhtojlik sezadi. Boshqa tomondan esa, istalgan sohada amaliy faoliyat ko`rsatuvchi subyekt, qoidaga ko`ra, oddiy axborot ta’minotidan tashqari, uni interpretatsiyalash, ya’ni tahliliy o`zgartirishga ehtiyoj sezadi. Axborot ta’minoti va tahliliy ishlar o`rtasidagi asosiy farq shundaki, axborot ta’minotining maqsadi amaliy faoliyat subyektini uning oldida turgan muayyan vazifalarni hal qilishga imkon beruvchi axborot bilan ta’minlash bilan bog`liq. Bu axborot ta’sir ko`rsatish obyektlari, maqsadga erishishning ilgari ma’lum bo`lmagan usullari haqidagi ma’lumotlardan iborat bo`lishi mumkin. Shuningdek, tahliliy ishlar ham amaliy faoliyatga yo`naltirilgan obyekt va jarayonlar haqida fikrlashni qamrab oladi. Bu amaliyotchiga subyektning faoliyati, shuningdek, atrof-muhit bilan o`zaro aloqalari bo`yicha to`liq ta’sir ko`rsatuvchi hodisa haqida obyektiv fikrlashga imkon beradi. Axborot ishlari bilan birgalikda tahliliy ishlar boshqaruv faoliyati bilan ham chambarchas bog`liq, lekin bu yerda tahliliy ishlarni boshqaruv faoliyati bilan aynan o`xshatish va ularning birini ikkinchisini tarkibiy qismi deb ko`rsatish noto`g`ri bo`lar edi. Tahliliy ishlarning asosiy yo`nalishlari quyidagilardan iborat: amaliy faoliyatga yo`naltirilgan hodisa, jarayon va obyektlar tahlili; ushbu hodisa, jarayon va obyektlar haqida yangi ma’lumotlarni aniqlash; amaliyotga qiziqtiruvchi hodisa, jarayon va obyektlarning rivojlanish tendensiyalarini belgilash; kishilarning turli sohalardagi amaliy faoliyatini, ularning o`zaro aloqalarini tahlil qilish hamda ushbu faoliyatni takomillashtirish bo`yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqish. Huquqni muhofaza qilish organlarida giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarni noqonuniy muomalasiga qarshi kurash bo`yicha tahliliy ishlar tamoyillariga e’tibor beradigan bo`lsak quyidagilarni ko`rishimiz mumkin. Mazkur bosqichda induktiv mantiq usullaridan foydalangan holda tahlilchi o`z xulosalarini shakllantiruvchi asoslarni yaratadi. Tahliliy jarayon tahlilchini ayni paytda mavjud axborotga asoslangan aniq va to`g`ri xulosalarga olib keluvchi ma’lum bir bosqichlar ketma-ketligini ifodalaydi.

Har bir bosqichda xodim ma’lum bir funksiyalarni bajaradi, jarayonning o`zi esa tarkibiy qismlarini murakkab tuzilmaga birlashtirilgan yaxlit tizim sifatida ifodalaydi. Jarayonning dastlabki bosqichlarida axborotni to`plash, baholash va tartibga solish amalga oshiriladi.

Jarayonning tahliliy qismi zarur ma’lumotlarni ajratib olish hamda tahlilchiga ularning ma’nosi va vazifalarini tushunishga imkon beruvchi shaklda rasmiylashtirishdan boshlanadi. Bu bosqich ma’lumotlarni tavsiflash deb nomlanib, yetishmayotgan axborotni aniqlashdan tashqari uni kelgusida to`plash va qidirish yo`nalishlarini aniqlashga imkon beradi . Mantiqiy fikrlash bu — har bir tahlilchi uchun zarur bo`lgan xususiyatdir. U taklif etuvchi versiyalar ma’lumotlarni to`plash, baholash va tavsiflash siklini qaytarish (ehtimol bir necha marta), shuningdek, induktiv mantiqiy mulohazalar vositasida tekshiriladi. Bu siklni har bir takrorlashdan so`ng tadqiq etilayotgan masalalar doirasi taklif etilgan g`oyalarni tasdiqlash yoki inkor qilish uchun zarur bo`lgan muayyan axborot turlari atrofida torayib boradi. Bunda mulohazalar zanjirida bog`lovchi bo`g`inga aylanishi mumkin bo`lgan yetishmayotgan axborot aniqlanadi. Ma’lumotlar doirasi kengayib, tahlil jarayonida yana torayadi va bu bir necha marta davom etadi. Oxir-oqibatda bu axborotning ma’nosini aniqlashtirish, yashirin aloqalarni ochish va kelgusi xulosalarni ishonch bilan asoslash mumkin bo`lgan xulosalarni shakllantirish imkoniyatini aniqlashga olib keladi. Axborot ta’minoti — tahliliy faoliyatning asosi huquqni muhofaza qilish organlari faoliyati natijalari asosida giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar noqonuniy muomalasi holatini tavsiflovchi axborot bazasi hisoblanadi; bu bazaning qolgan barcha elementlari ushbu asossiz tahliliy ishlar uchun yetarli emas; axborotning to`liqligi — axborotning to`liqligini talab qilish tahlilchini tahliliy faoliyat predmetini tahlil qilish, ortiqcha, keraksiz axborotni («axborot shovqini»)

chiqarib tashlash uchun zarur axborot bilan ta’minlashni anglatadi; bu umumiy axborot oqimidan giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar noqonuniy muomalasi sohasidagi jinoyatlarga taalluqli zarur axborotlarni ajratish usullari va tanlab olish mezonlarini aniqlashni nazarda tutadi. Axborotning to`liqligini ta’minlash uning yashirinligini yuqoriligi, shuningdek, giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar noqonuniy muomalasi haqida ma’lumotlar bankiga ega ko`p sonli subyektlarning mavjudligi tufayli murakkablashadi, chunki bular inobatga olinmasa axborot to`liqligi ta’minlanmaydi; axborotning ishonchliligi — kelib tushayotgan axborotlarning haqiqiy ahvol va real voqelikka mosligi. Shu sabali ijtimoiy va kriminologik tadqiqotlar, turli so`rov natijalariga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo`lishi zarur. Ular asosida tahlil qilishdan avval o`tkazilgan tadqiqotlar uslubiyatining to`g`riligini tekshirib ko`rish zarur. Tezkor manbalardan kelib tushuvchi axborotlarni ham puxta tekshirish zarur; har tomonlamalik — hech bir o`rganish obyektini boshqa holatlardan alohida, bevosita tahlil obyektining ichki va tashqi aloqalarini ochib bermasdan ko`rib chiqish mumkin emas va bu obyekt, subyekt va muhitning organik birligidan kelib chiqadi. Masalan, u yoki bu jinoyatning o`zini tahlil qilish bilan cheklanishda, unga ta’sir ko`rsatuvchi sabab va omillarni e’tiborga olmaslik mumkin, bu esa maqsadga muvofiq emas; obyektivlik — tahlil real kriminologik tavsifnomalarga, muayyan hudud va vaqtga asoslanishi hamda butun mintaqa, mamlakat va dunyo miqyosidagi umumiy tasavvurlarga moslashtirilmasligi lozim ; ommaviyli к — katta hajmda boshlang`ich materiallarga murojaat qilish zarurati mavjud bo`lishi va statistik ma’lumotlarni tahlil qilishni o`z ichiga oladi; ilmiylik va muayyanlik : ilmiylik — ilmiy fikrlash yutuqlari, eng yangi atama va tushunchalardan foydalanish, tahliliy ishlarga ilmiy tahlil ko`nikmasiga ega bo`lgan xodimlarni jalb qilish, bu ko`nikmalarga huquqni muhofaza qilish organlari ilmiy va ta’lim muassasalarida o`qitish; muayyanlik — haqiqat doimo muayyan bo`ladi. Shu bilan birga muayyanlik obyektning ko`rsatilgan xususiyatlarini tavsiflash uchun

ma’lum bir shakliy-belgili til tizimini, jinoyatchilikni o`rganish tajribasini ko`zda tutadi. Bunda ilmiy tahlil turlaridan biri sifatida maxsus leksika, o`ziga xos uslub, bayon qilish usuli, giyohvandlik vositalari, psixotrop moddalar va huquqni muhofaza qilish faoliyati bilan bog`liq holatlarni tavsiflovchi maxsus atamalardan foydalanishni nazarda tutuvchi tahliliy faoliyatda qo`llanuvchi tilni hisobga olish zarur. Bularning barchasi foydalanuvchiga tushuncha va atamalarning rasmiy talqiniga mos kelishi; tushuncha va atamalarning ko`p ma’noli bo`lmasligi; ilmiy bo`lmagan yoki yetarlicha asoslanmagan va yuridik jihatdan tasdiqlanmagan atamalarni (masalan, «narkotizm», «psixoaktiv moddalar») chiqarib tashlash; tahlil natijalarini bayon qilishda qat’iy mantiqiylik bilan bog`liq talablarning bajarilishini ko`zda tutadi. Ushbu talabni e’tiborga olmaslik u yoki bu atamaning noto`g`ri talqin qilinishiga sabab bo`ladi, bu esa tahliliy ishlarda atamalarga oid xatolarning paydo bo`lishiga olib keladi. Shuni qayd etib o`tish kerakki, tahlilning abstrakt, noaniq natijalari har doim yanglishish va katta xatolarga olib keladi; professionallik — tahliliy ishlarda tahlil qilinayotgan faoliyat sohasida amaliy ish tajribasiga, giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar noqonuniy muomalasiga qarshi kurashda amaliy faoliyat tajribasiga ega xodimlardan foydalanish; tahliliy bo`linmalar xodimlarini vaqti-vaqti bilan tezkor-qidiruv, tezkor- profilaktika va boshqa tezkor-xizmat tadbirlari o`tkazishda qatnashish yo`li bilan stajirovkadan o`tkazish; avtomatlashtirish — albatta zamonaviy tahliliy faoliyatni maxsus talablarga bo`ysunuvchi rasmiy va norasmiy tillardan foydalanuvchi avtomatlashtirilgan axborot tizimlarisiz tasavvur qilish qiyin; amalga oshiriluvchanlik va ratsionallik — biron-bir reja va g`oyani amalga oshirish, o`tkazilayotgan tahlilni kutilishini hamda huquqni muhofaza qilish organlari faoliyati uchun zarur tadbir sifatida rejalashtirilganligini nazarda tutadi. Bir qator hollarda tahlil natijalari ularning foydaliligiga qaramay, turli sabablarga ko`ra amalga oshirilmasligi mumkin bo`lib, bu oxir-oqibatda ularni olish

bilan bog`liq jarayonlarga salbiy ta’sir ko`rsatmasligi lozim. Bunday hollarda ularni keyinchalik qo`llash uchun mos keluvchi hisoblarda bir tizimga keltirish kerak. Tahliliy ishlar bu sohada jinoyatchilikka qarshi kurash vazifalarini hal qilish, ularning sabablari, giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar noqonuniy muomalasiga qarshi kurash borasida davlat siyosatini takomillashtirishda dolzarb bo`lmagan xulosa va hujjatlar olishning o`zi uchungina o`tkazilmasligi zarur. Ayrim hollarda tahlil natijalari mazmunining dolzarbligini qisman yoki to`liq yo`qolishga olib kelishi mumkin bo`lgan bitta omilni ortiqcha sarflash ham ratsionallikning pasayishiga olib kelishi mumkin; samaradorlik — biron-bir harakatlar natijasida ma’lum bir oqibatlarning vujudga kelishidan iborat bo`lib, tahliliy faoliyat natijalari va boshqa natijalarini (masalan, u yoki bu tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshirish xarajatlarini qisqartirish, tezkor-qidiruv faoliyat vositalarini tayyorlash va b.) qo`llash oqibati sifatida ijobiy sifat o`zgarishlarida namoyon bo`ladi; samaradorlik shuningdek, miqdor ko`rsatkichlarida ham (masalan, jinoyatlarni aniqlash, oldini olish va fosh qilish; tergov, surishtiruv va sud organlaridan yashirinib yurgan shaxslarni aniqlash va hokazo) namoyon bo`ladi. Yig`ilgan axborot turli usullar bilan, jumladan, avtomatlashtirilgan axborot- qidiruv tizimlari yordamida to`plab boriladi. Bu tahliliy ishlarning dastlabki bosqichini samarali bajarish - eng kam vaqt sarflagan holda turli elektron ma’lumotlar to`plamlaridan to`la hajmda ishonchi ma’lumotlar olishga yo`l qo`yadi va quyidagilarga imkon beradi: > integratsiyalangan axborot saqlash manbalarini yaratish va qo`llab- quvvatlash; > tizimga turli tashqi manbalardan (ma’lumotlar to`plami, Internet) cheklanmagan miqdorda ma’lumotlar kiritish; > biron-bir obyektga taalluqli zarur axborotni barcha ulangan manbalar bo`yicha qidiruvni amalga oshirish; > cheklanmagan obyektlar sonini yaratish; > obyektlarni atributlar yordamida va boshqa ko`plab obyektlar bilan aloqada

tavsiflash . Boshqacha qilib aytganda, tahlilchi biron-bir shaxs yoki obyekt haqida yagona so`rov shakllantiradi va tizimga yuboradi, dastur esa ulangan ma’lumotlar to`plamlari bo`yicha qidiruvni amalga oshiradi va umumlashtirilgan axborotni belgilangan ko`rinishda taqdim etadi. Ilmiy texnika jarayonlarini jadallashtirishning muhim omillaridan biri, boshqaruvni uning barcha bo`g`inlarida boshqarish shakli va usullarini takomillashtirishdan iboratdir. Hisoblash texnikasining zamonaviy vositalarini foydalanish asosida iktisodiy-matematika usullaridan kullash va aloqa vositalaridan foydalanish boshqarish tizimini bundan buyon takomillashtirish uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Iqtisodiy matematik usullar va hisoblash texnikasi vositalaridan foydalanishning muhim yo`nalishlaridan biri boshqaruvning avtomatlashgan tizimini barpo etish bo`ladi. Axborot texnologiyalarni joriy etish davlat bojxona qo`mitasining eng muhim strategik vazifasidir. Bojxona tizimiing kelajagini ularsiz tasavvur qilib bulmaydi. Bojxona tizimida kontrabanda va bojxona qoida buzarligiga qarshi kurashishni rivojlantirishda yagona avtomatlashtirilgan axborot tizimini ahamiyatini oshirish O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasining yagona avtomatlashgan axborot tizimi, bojxona faoliyatlari jarayonlarini boshqarishning avtomatlashgan tizimidan iboratdir. O`zbekiston Respublikasi bojxona xizmatining YAAAT ning asosiy vazifasi davlatning yagona bojxona siyosatini va bojxona organlarini boshqarishni amalga oshirish, hamda uning samaradorligini shakllantirish xisoblanadi. YAAAT bojxona xizmatining asosiy axborot texnologiyasini amalga oshirish vositasi deb tushuniladi. YAAAT ning rivojlanishi, bu soxa bo`yicha yangi axborot texnologiyalarining bosqichma-bosqich yaratilishi va joriy kilinishi sohalarining zamonaviy-texnikaviy komplekslarga asoslangan jarayonlardir. O`zbekiston Respublikasi DBK foydalanuvchilari uchun zamonaviy WEB texnologiyalari asosida o`zining markaziy axborot resurslariga kirishni

ta’minlay oladilar. O`tkazilgan tadqiqotlar natijasi shuni ko`rsatadiki, tashqi savdo YAIATni yaratish jarayoni quyidagi ishlarni amalga oshirishni taqozo qiladi : - turli xildagi ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlarini elektron xabarlar bo`yicha o`zaro bog`likligini ta’minlash; - vazirlik va idoralar axborot resurslari yordamida tashqi savdo ma’lumotlar bazasi bo`yicha YAIATni yaratish; Yukorida bayon etilganlarga asoslanib, O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasining YAAAT vazifalari quyidagilardan iborat: - O`zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo`mitasi bo`linmalari va xukumat organlarini bojxona statistikasini yuritish uchun zarur bo`lgan ma’lumotlar bilan ta’minlash; -bojxona organlarini boshqarishning barcha bo`g`inlaridagi tashkiliy-iktisodiy tizimni takomillashtirish; -tovarlarning hujjatlarini bojxona rasmiylashtiriluvini avtomatlashtirish; -chegaradan o`tayotgan yo`lovchilarning yuklarini bojxona nazoratidan o`tkazishning samaradorligini oshirish; -bojxona to`lovlarini hisoblashni nazorat qilish va markazlashgan holda, ularni undirib olishni ta’minlash; -kontrabanda va bojxona qoidalarini buzishga qarshi kurash ishlarini ma’lumotlar bilan qo`llab quvvatlash; -notarif ravishda tartibga solish, ruxsatnomalar va cheklashlarni nazorat qilish usullari va vositalarini takomillashtirish; -tashqi iqtisodiy faoliyatning bojxona bank nazoratida valyuta nazoratini amalga oshirish maqsadida va boshqalarda axborot texnologiyasini yaratish. O`zbekiston Respublikasi bojxona xizmatining YAAAT asosan respublikaning mustaqillikka erishganidan so`ng rivojlanib bojxona axborot texnologiyasining barcha bosqichlarida bojxona postidan O`zbekiston Davlat bojxona qo`mitasining markaziy apparatigacha bo`lgan rivojlanishning ajoyib vositasiga aylandi. Yagona avtomatlashgan axborot tizimining keyingi rivojlanish va takomillashish asoslaridan biri, O`zbekiston Respublikasi bojxona siyosatini ketma-ket va bosqichma- bosqich ahamiyatini oshirishning kompleks dasturi xisoblanib, Respublika Prezidenti,

Vazirlar Maxkamasi tomonidan 1991-1995 yillarda qabul kilingan kator farmonlar, qarorlar va konunlar muhim ahamiyatga ega bo`ldi. YAAAT o`xshash tizimlar barcha rivojlangan mamlakatlarning barcha bojxona xizmatlarida mavjuddir. Masalan, AKSH, Angliya, Fransiya, Germaniya kabi mamlakatlarda bunday tizimlar bojxona qoidalariga moslashtirish asosida 20 yildan ortik vaqt ichida yaratilib foydalanilmoqda. YAAATning bosqichma-bosqich dasturini amalga oshirish bo`yicha ishlarni tashkil qilish uchun O`zR DBQ qoshida Bosh ilmiy-axborot hisoblash markazi (BIAXM) tashkil qilinib, YAAATni yaratishni joriy qilish va foydalanishni tashkil qilish yuzasidan ilmiy- ishlab chiqarish tashkiloti hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi bojxona organlarining murakkab, ko`p bosqichli tizimlar tarkibi hisobga olinib, ularning ko`p qirrali xizmatlari va vazifalarini hisobga olib, bojxona xizmatining YAAAT yaratishda O`zRDBK va uning asosiy tarkibiy bo`linmalari (boshqarishning I bosqichi), ixtisoslashtirilgan va xududiy bojxona boshqarmalari (boshqarishning II bosqichi), bojxona (boshqaruvning III bosqichi), chegara oldi va ichki bojxona postlari (boshqaruvning IV bosqichi) tashkil topdi. Bularning hammasi YAAAT ning bojxona organlari tizimi va ularga xizmat ko`rsatish bo`linmalarining murakkab tarkibini belgiladi. Tarkib topgan YAAAT xususiyatlaridan biri shuki, ular turli xildagi hujjatlar aylanishi obyektlarini axborot bilan ta’minlashga mo`ljallangan. O`zbekiston Respublikasi bojxona organlarida hujjatlar aylanishi va boshlang`ich axborotlarning asosiy hajmini bojxona yuk bayonotlari (BYUB) tashkil qiladi. Bojxona yuk bayonotlarining mamlakat bojxonalariga tushishi turlicha bo`lib, har oyda 7-8, ayrim davrlarda 20-30 mingtani tashkil etadi. YAAAT tuzishning asosiy maqsadi amaldagilarni takomillashtirish, shuningdek yangi avtomatlashgan bojxona axborot texnologiyalarni yaratish va rivojlantirish, zamonaviy dastur texnika vositalariga asoslangan tuzilishni yaratishdir. O`zbekiston Respublikasi DBQ ning YAAAT birinchi navbatda bojxona texnologiyasining asosiy axborotlarini amalga oshiradi, bunda bojxona organlarining barcha darajadagi vazifalarini ta’minlaydi. Avtomatlashtirish yuqoridan pastga qarab joriy

qilinadi. Natijada O`zbekiston Respublikasi bojxona organlarida baquvvat texnika imkoniyatlari vujudga kelib, ular kompleks avtomatlashtirish vazifalarini yechishga kirishish, alohida ish joylarini avtomatlashtirishdan muvofiqlashtirish tizimlariga va bojxona axborot texnologiyalarini avtomatlashtirishga kirishish imkoniyatlarini yaratadi. Yangi dasturiy-texnikaviy harakat dasturi deyilganda, hisoblash texnikasining zamonaviy kuchli vositalari va telekommunikatsiyalari bilan birgalikda, taraqqiyot umumtizimli dasturiy vositalar tushuniladi: ya’ni Windows, Umix jarayonlar tizimi, Windows, Nouell tarmoq jaryonlar tizimlari, ORASLE asoslaridagi ma’lumotlarning boshqarish tizimi va ORASLE CASE to`plamiga kiruvchi tizimni loyihalash. Yangi dasturiy-texnikaviy harakat dasturini qo`llash: -avtomatlashtirilgan vazifalarni kengaytirish imkoniyatlarini yaratadi; -tizimning faollik ko`rsatish yuzasidan ishonchini oshiradi; -axborotlarni ruxsat etilmagan shaxslar tomonidan foydalanishdan himoya qilishda samarali qismlarini joriy qilish imkoniyatlarini yaratadi. Shu boisdan YAAAT tizimining ikkinchi navbatini yaratilayotgandagi asosiy vazifalaridan biri bo`lib, mavjud tizimlarning vorisligi, birgalikda ishlatilayotgan va yangidan yaratiladigan, yoki takomillashtiriladigan (ikkinchi navbat doirasida) amaliy va umumtizim dasturiy vositalarini ta’minlashdan iborat bo`lib xisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi DBQ ning Yagona avtomatlashgan axborot tizimini (YAAAT) yaratish va joriy qilish rivojlanayotgan ikkita tizim jarayonlarining o`zaro bir-biriga kirishishi va uni boyitishi hisoblanadi: O`zR bojxona organlarining boshqarish tizimi tarkiblari va boshqaruvning yangi axborot texnologiyalarini amalga oshirishni ta’minlovchi informatsion-texnologik turkumlardan iborat. Binolar ichidagi iqlim, ovoz darajasi va shovqinlar YAAAT joylashgan joylarda davlat sanitariya normalari tomonidan belgilangan ko`rsatkichlardan oshib ketmaydi. Tizim shundagina o`zining vazifalarini bajara oladiki, agar ular to`g`ri ishlatilsa, xizmat ko`rsatilsa va ta’mirlansa. Xizmatlarning turlari va ularning davrlari (xaftalik, oylik, choraklik) YAAAT texnik vositalarining ulardan foydalanish yuzasidan hujjatlarida berilgandir. Texnik kafolat davrida tizimdagi

texnika vositalarining xizmati yuzasidan YAAAT tizimining hisoblash texnikalarining ta’mirlashini, tizim kafolatlangan xizmatini ko`rsatish Nizomlariga asosan olib boriladi. Kafolat muddatlari o`tgach YAAAT tizimi hisoblash texnikalarini umum tizim texnika xizmat ko`rsatish shartnomalariga binoan, ya’ni O`zR DBQ xududiy boshqarmalari bilan Davlat ilmiy-axborot hisoblash markazi o`rtasidagi va uning joylardagi bo`linmalari bilan tuzilgan shartnomalariga asosan amalga oshiriladi. Ta’mirlashning muddati va shartli shartnomalarda kelishilgan bo`ladi. Xizmat ko`rsatadigan ishchilar soni YAAAT tarkibidagi texnik vositalardan foydalanish uchun zarur bo`lgan xizmatchilarning eng kam bo`lgan miqdoridan kam bo`lmasligi zarurdir. Tizim texnika vositalarining EHM texnik xizmatlarini bajarish uchun texnik vositalarga xizmat ko`rsatish uchun guvohnomalari bo`lgan kishilarga ruxsat beriladi. Kontrabanda va bojxona qoida buzarligiga qarshi kurashishda yagona avtomatlashtirilgan tizimning ahamiyati. Demak, YAAAT ning kontrabandaga qarshi kurashdagi ahamiyati kanday? Davlatimiz bojxona qo`mitasini yagona avtomatlashtirilgan tizimi asosida joylarga muntazam axborot bilan ta’minlash, kontrabanda va bojxona qoida buzarligiga qarshi kurashish usullarini takomillashtirish bo`yicha axborotlar bilan ta’minlash, postlar, boshqarmalar o`rtasida doimiy axborot almashish, xatar yuz berganda bartaraf etish, bojxona organlari boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organlar shu bilan birga davlatlar va tashkilotlar bilan hamkorlik aloqalarini yanada rivojlantirish orqali oldi olinadi .

Xulosa: So`nggi yillarda bojxona organlarini axborot - texnik ta’minlashda, ularning barcha davlat idoralari bilan o`zaro aloqalarida katta sifat o`zgarishlari yuz berdi. 2003 yildan boshlab DBQ xududiy boshqarmalarida lokal hisoblash tizimlari (LHT)ni o`rnatish ishlari nihoyasiga yetdi. Ushbu axborot tashqi savdo operatsiyalarining yagona tizimiga kiritilgan. Qaror va Nizomga ko`ra eksport-importni tartibga solish sohasida axboriy ta’minotning «ikki taraflama» tizimi belgilanadi, u vakolatli davlat organlari (monitoring yuritish doirasida foydalaniladi) va tashqi savdo faoliyati subyektlarini axboriy ta’minlashni nazarda tutadi. Monitoring yuritish asosini tashkil etadigan axborot ayirboshlashning asosiy bo`g`ini bo`lib Tashqi savdo operatsiyalarining yagona elektron axborot tizimi (TSOYAEAT) hisoblanadi. O`z mohiyatiga ko`ra, u eksport-import sohasida monitoring va nazoratni amalga oshirishga vakolatli organlarga eksport-import kontraktlarining bajarilishi to`g`risida ma’lumotlarni tezkor olish va huquqbuzarliklar aniqlangan taqdirda qonun hujjatlarida belgilangan choralarni ko`rish imkonini beradi. Shuni ta’kidlash lozimki, ko`rsatilgan tizimga faqat vakolatli organlarning xodimlari kirish huquqiga ega, unga yuridik va jismoniy shaxslarning kira olishi mumkin emas. TSOYAEATda mavjud bo`lgan barcha axborot qat’iyan mahfiy hisoblanadi va uchinchi shaxslar o`rtasida tarqatilmaydi.

Adabiyotlar: 1. С . С . Ғуломов , Б . А . Бегалов , Н . Р . Зайналов , Р . А . Дадабаева , А . Э . Давронов . Дастурлаш технологиялари Олий ўқув юртлари учун ўқув қўлланма . - Тошкент .: ТДИУ , 2006 й ., 192 б . 2. Б.А.Бегалов, С.А.Новосардова. Образовательная технология по дисциплине ―Информационные технологии и системы‖. Из серии ―Технология обучения в экономическом образовании‖. - Ташкент. ТГЭУ, 2006 г, 128 с. 3. С.С.Ғуломов, Б.А.Бегалов, Т.И. Сарсатская. Маълумотлар ва билимлар базаси. Ўқув қўлланма - Тошкент.: ТДИУ. 2005 й., 164б. 4. Информатика Учеб. пособ. Под обш ред. И.А.Чернопустовой. -СПб.: Питер, 2005. - 272с. 5. Каплан А.В. Решение экономических задач на компьютере. - СПб.: Питер, 2004 - 600с. 6. Максимова О.В., Невзорова В.И. Информационные технологии для экономистов: Учеб.пособ. - Ростов на Дону: Феникс, 2004. - 416с. 7. Контрабанда жинояти ва унга қарши кураш масалалари, Ўқув-услубий қўлланма, ДБҚ Ўқ ув маркази, Т.,2010 й. 8. Кучаров А.С., Тиллахўжаев Б.Т. Божхона таомиллари. Ўқув қшлланма. ТДИУ. 2015 йил. 239-бет.

O'xshashlar

O'zbekiston respublikasi bojxona tizimi boshqaruvini amalga oshirishda axborot texnologiyalarini qo'llanishi

O'zbekiston Respublikasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish istiqbollari va bojxona tizimida samarali qo'llanilishining jahon tajribasi

O'zbekiston Respublikasi bojxona tizimida axborot texnologiyalari joriy etilishini takomillashtirishning ustuvor yo'nalishlari

O`zbekiston Respublikasi davlat bojxona organlari faoliyati tashkil topishi va huquqiy asoslari

Bojxona ishi