O`zbekiston Respublikasi davlat bojxona organlari faoliyati tashkil topishi va huquqiy asoslari - Iqtisodiyot - Referatlar

O`zbekiston Respublikasi davlat bojxona organlari faoliyati tashkil topishi va huquqiy asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

141.5 KB

Ko'chirib olish

O`zbekiston Respublikasi davlat bojxona organlari faoliyati tashkil topishi va huquqiy asoslari Reja: 1. Davlat soliq qo’mitasi, uning huquqlari va maiburiyatlari. 2. Maxalliy soliq qo’mitasi organlari va ularning vakolatlari. 3. Davlat bojxona idoralari va faoliyatining asosiy yo’nalishlari. 4. Bojxona organlari va ular faoliyatining asoslari. 5. Bojxona organlari mansabdor shaxslarining unvonlari.

1. Davlat soliq qo’mitasi, uning huquqlari va maiburiyatlari. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 18 yanvardagi «O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq bosh boshqarmasini O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasiga aylantirisli to'g'risida»gi farmoniga ko'ra, nazorat qiluvchi organlarning faoliyatini tartibga solish, yagona soliq siyosatini o'tkazish, mamlakatimiz iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi huzuridagi Davlat soliq bosh boshqarmasi negizida Davlat soliq qo'mitasi tuzildi. Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 4 martda qabul qilgan «O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasini tashkil qilish va uning faoliyati to'g'risida»gi 114sonli qaroriga muvofiq, ushbu qo'mita soliq siyosatini amalga oshirish, shuningdek, mamlakatimizning iqtisodiy manfaatlarini va mulkiy huquqlarini himoya qilish sohasidagi nazorat organi hisoblanadi. Soliq qo'raitasining o'z vakolatlari doirasida qabul qilgan qarorlari barcha vazirlikiar, idoralar, mahalliy hokimiyat va boshqaruv organlari, fuqarolar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar totnonidan, ularning mulkchilik shakllaridan qat'iy nazar, bajarilishi shaitdir. Ko'rsatilgan farmon bilan O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasi to'g'risidagi nizom ham tasdiqlandi. Vazirlar Mahkaraasining 1998 yil 12 yanvarda qabul qilingan «O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasi faoliyatini tashkil etish masalalari to'g'risidaftgi 14-sonli qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan yangi nizom O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasining maqomi, vazifalari, funksiyalari, vakolatlarini va faoliyatining tashkiliy asoslarini belgilab beradi. Davlat soliq qo'mitasi soliq haqidagi qonun

hujjatlariga rioya qilinishini ta'minlash, davlatning iqtisodiy manfaatlari va mulkiy huquqlarini himoya qilish sohasida nazorat qilish bo'yicha markaziy organi hisoblanadi. Davlat soliq qo'mitasining tasarrufida bo'lgan va mamlakatimiz soliq organlarining yagona tizimini tashkil etuvchi organlar quyidagilar hisoblanadi: - Qoraqalpog'iston Respublikasi va Toshkent shahar davlat soliq bosh boshqarmalari; - viloyatlar davlat soliq boshqarmalari; - tumanlar, shaharlar va shaharlardagi tumanlar davlat soliq inspeksiyalari. O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasi va unga qarashli muassasalarning mansabdor shaxslari huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi «Davlat soliq xizmati to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasi qonuni bilan tartibga solinadi. Quyidagilar O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasining vazifalari hisoblanadi: a) O'zbekiston Respublikasi da o'tkazilayotgan soliq siyosatini amalga oshirishda bevosita qatnashish; b) nazorat organlari tomonidan olib borilayotgan xo'jalik yurituvchi subyektlarning moliya-xo'jalik faoliyatini barcha tekshiruv va taftishlarini muvofiqlashtirish; v) quyidagilar bo'yicha ishni tashkil etish va ular ustidan nazorat qilish; - soliq haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi, soliqlar, yig'imlar va boshqa majburiy to'lovlar (keying! o'rinlarda soliqlar deb yuritiladi) to'g'ri hisoblab chiqarilishi, to'liq va o'z vaqtida tolanishi;

- soliq haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi uchun zarur shart- sharoitlarni ta'minlash, soliq to'lovchilarga soliqlar bo'yicha majburiyatlarni bajarishlarida yordam ko'rsatish; ~ soliq solinadigan subyektlar va obyektlaming to'liq va o'z vaqtida hisob 0 a olinishini ta'minlash; - soliqlar bo'yicha huquqbuzarliklarni aniqlash, ularning oldini olish va ularga barham berish. O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasi o'ziga yuklatilgan vazifalami boshqa davlat boshqaruv organlari, davlat hokimiyati mahalliy organlari, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari, huquqni muhofaza qilish, statistika va moliya organlari, banklar va boshqa tashkilotlar bilan o'zaro hamkorlikda bajaradi. Davlat soliq qo'mitasi zimmasiga yuklangan vazifalaiga muvofiq, quyidagi funksiyalarni bajaradi: 1) qonun hujjatlariga rioya etilishi, soliqlar to'g'ri hisoblanishi, to'liq va o'z vaqtida to'lanishi ustidan davlat nazoratini amalga oshiradi, mana shu maqsadda: -soliq solinadigan subyektlar va obyektlar, hisoblab chiqilgan va to'langan soliqlarning to'liq va o'z vaqtida hisobga olinishini, jismoniy shaxslar tomonidan tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanish tartibiga rioya etilishi ustidan nazoratni ta'minlash; - soliq haqidagi qonun hujjatlarini buzish faktlarini to'plash, tahlil etish va baholash harnda soliqlar bo'yicha huquqbuzarliklarga yo'l ochib berayotgan sabablar va sharoitlarni bartaraf etish to'g'risida tegishli organlarga takliflar kiritish;

-yuridik va jismoniy shaxslarga ular soliq to'lovchi sifatida ro'yxatga olinganliklari to'g'risidagi hujjatlarni, ro'yxatdan o'tkazish (identifikatsiyalash) tartib raqamlarini qonun hujjatlarida belgilangan tartibda berish; -soliq tushumlarini ta'minlash bo'yicha topshiriqlarni bajarish natijalarini tahlil etish; -jismoniy shaxslarning daromadlari yalpi deklaratsiya qilinishini bosqichma-bosqich joriy etish; -xorijiy investorlarning investitsiya faoliyatini soliq bilan tartibga solish chora-tadbirlarini ishlab chiqish, soliq siyosatini muvofiqlashtirish bo'yicha hukumatlararo bitimlar va shartnomalarni, shuningdek, ikki tomonlama soliq solishni bartaraf etish bo'yicha bitimlarni tayyorlash va tuzish; -muddatida to'lanmagan soliqlarni undirish, musodara qilingan, egasiz mol-mulkni, xazinalarni, shuningdek, meros qilib qoldirish huquqi bilan davlatga yoki fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlariga o'tgan mol-mulkni hisobga olish, baholash va sotish ustidan nazoratni yuritish bo'yicha ishlarni tashkil etadi; 2) yagona umumdavlat soliq siyosatining amalga oshirilishda qatnashadi, shu maqsadda: - soliq haqidagi qonun hujjatlarini takomillashtirish bo'yicha uslubiy va metodologik ishlarni olib boradi; - Moliya vazirligi va O' zbekiston Respublikasining boshqa vazirliklari va idoralari bilan birgalikda soliq to'g'risidagi qonunlarni va boshqa qonun hujjatlarini qo'llash masalalari bo'yicha O'zbekiston

Respublikasi hududida bajarish majburiy bo'lgan yo'riqnomalar va boshqa normativ hujjatlarni belgilangan tartibda chiqaradi; - budjetga soliqlar tushumi prognozini ishtab chiqishda qatnashadi; - soliqlarni hisoblash va to'lash bilan bog'liq hisob-kitoblar, deklaratsiyalar va boshqa hujjatlar shakllarini ir-hlab chiqadi; -soliq haqidagi qonun hujjatlari bo'yicha normativ hujjatlar to'plamlarini tayyorlaydi va nashr etadi, o'ziga qarashli organlarning qonun hujjatlari va yo'riqnoma materiallari, soliq to'lovchilarni hisobga olish shakllari bilan ta'minlash chora-tadbirlarini ko'radi; 3) yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlarini va qonun bilan muhofaza qilinadigan manfaatlarini htmoya qiladi, soliq solish va soliq haqidagi qonun hujjatlari buzilishi masalalari bo'yicha shikoyatlar va arizalarni belgilangan tartibda ko'rib chiqadi, shu maqsadda: -soliq haqidagi qonun hujjatlari masalalari bo'yicha norm at iv hujjatlar soliq to'lovchilarga o'z vaqtida yetkazilishi; -soliq haqidagi qonun hujjatlari to'g'risidagi axborot nashr etilishi, ko'paytirilishi va o'ziga qarashli tashkilotlarga yetkazilishi uchun servis- markazlar faoliyatini, soliq to'lovchilarni soliqlarni to'g'ri hisoblashga o'rgatish, hisobotlar va deklaratsiyalar taqdim etish, shuningdek, maslahat xizmatlari ko'rsatish bo'yicha ishlarni tashkil etadi; 4) O'zbekiston Respublikasini iqtisodiy rivojlantirish yo'nalishlaridan kelib chiqib va davlat soliq xizmati organlari tomonidan soliq haqidagi qonun hujjatlari qo'llanilishi amaliyotini hisobga olib davlat soliq xizmati organlari ishining ustuvor yo'nalishlarini belgilaydi, ular faoliyatini takomillashtirishning kompleks dasturlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi, davlat soliq xizmati organiarining faoliyatini tartibga

soluvchi qonun hujjatlari va boshqa normativ hujjatlar loyihalarini belgilangan tartibda ishlab chiqadi va kiritadi; 5) huquqni muhofaza qiluvchi organlar bilan birgalikda soliqlar bo'yicha huquqbuzarliklarga qarshi kurashning uzoq muddatli va joriy dasturlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi; 6) soliq haqidagi qonun hujjatlari buzilishi to'g'risidagi arizalar, xabarlar va boshqa axborotni tekshiradi; 7) davlat soliq xizmati organiarining mansabdor shaxslari xizmat vazifa'arini bajarayotganda ular faoliyatining xavfsizligini ta'minlaydi; 8 % q onun hujj atlariga muvofiq soliq to 'lo vchi to' g' risidagi ina'lumotlar sir saqlanishi bo'yicha ishlarni tashkil etadi; 9) o'ziga qarashli bo'linmalar faoliyati ustidan nazoratni amalga oshiradi; 10) kadrlar tanlash, ularni joy-joyiga qo'yish bo'yicha davlat soliq xizmati organlari ishini tashkil etadi, kadrlar tayyorlash, ularni qayta tayyorlash va malakasini oshirishni amalga oshiradi, shu maqsadda davlat soliq xizmati organiarining kadrlarini tayyorlash, ularni qayta tayyorlash va malakasini oshirish bo'yicha maxsus o'quv yurtlari va markazlar tashkil etadi; 11) davlat soliq xizmati organlari xodimlarining lavozimlari malaka tavsifnomalarini ishlab chiqadi, rahbarlar va mutaxassislarni attestatsiyadan o'tkazadi, ularga belgilangan tartibda maxsus unvonlar beradi; 12) davlat soliq xizmati organiarining samarali ishlashini ta'minlash maqsadida:

-ko'p mehnat talab qiladigan jarayonlarni avtomatlashtirish, soliq axborotini qabul qilish, qayta ishlash, o'tkazish va saqlash maqsadida soliq tushumlari, barcha soliq to'lovchilar - yuridik va jismoniy shaxslar haqidagi ma'lumotlami ishlab chiqish bo'yicha yagona kompyuter tizimini barpo etadi va undan foydalanadi, soliq to'lovchilar - yuridik va jismoniy shaxslarning yagona reyestrini shakllantiradi va yuritadi; -davlat soliq xizmati organlarini moddiy-texnik ta'minlaydi, materiallar va asbob-uskunalarga ajratilgan fondlar foydalanilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi; -davlat soliq xizmati organlarini ijtimoiy rivojlantirish va ularni moddiy-texnik ta'minlash maxsus jamg'armasining shakllantirilishi, taqsimlanishi va undan foydalanish to'g'riligini nazorat qiladi; - xorijiy soliq organlari bilan hamkorlikni rivojlantirish, soliqlar va soliq to'lovchilarni hisobga olishning yagona kompyuter tizimini yaratish, davlat soliq xizmati organlarini moddiy-texnik jihatdan ta'minlash, kadrlar rnalakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash maqsadida tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshiradi; 13) yuridik va jismoniy shaxslarning moliya-xo'jalik faoliyatini tekshirish va taftish qilishni beigilangan taitibda muvofiqlashtiradi, nazorat qiluvchi organlar tomonidan o'tkazilayotgan xo'jalik yurituvchi subyektlar moliya-xo'jalik faoliyatini tekshirish va taftish qilishni to'xtatish haqida taklif kiritadi. Davlat soliq qo'mitasi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa funksiyalarni ham bajaradi. Davlat soliq qo'mitasining huquqlari va majburiyatlari

Davlat soliq qo'mitasiga va uning bo'ysunuvidagi bo'linmalarga yuklangan vazifalarni samarali bajarish maqsadida quyidagi huquqlar berilgan: a) mulkchilik shaklidan qat'iy nazar, vazirliklar, idoralar, korxonalarda (xorijiy investitsiyalarga ega korxonalami ham qo'shgan holda) O'zbekiston Respublikasi fuqarolarida, fuqaroligi bo'lmagan va xorijiy fuqarolarda, shuningdek, maxsus rejimli korxonalarda, harbiy qismlarda soliqlar va boshqa budjet va budjetdan tashqari majburiy to'lovlari bilan bog'liq pul va buxgulterlik hujjatlarini, deklaratsiyalarni yuritishni tekshirish, tekshirish paytida yuzaga kelgan masalalar bo'yicha zarur ma'lumotlarni, izohlarni olish; b) soliqqa tortish maqsadida korxonalar, muassasalar, tashkilotlardan, jumladan, banklardan, sug'urta va auditorlik tashkilotlaridan, fuqarolardan tekshirilayotgan faoliyat to'g'risida ma'lumotlar, hujjatlar va ularning nusxalarini olish; v) korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, jamoat birlashmalaridan foyda yoki daromadni yashirib qolganligi haqida guvohlik beruvchi hujjatlarni olib qo'yish, tadbirkorlik bilan shug'ullanish tartibini buzgan fuqarolardan esa litsenziyalar, patentlar va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlarni olib qo'yish; g) zarur hollarda kassalar, seyflar, boshqa hujjat saqlanadigan joylarni muhrlab qo'yish, xomashyolar, yarim fabrikat mahsulotlar, shuningdek, hujjatlarning namunalarini o!ib qo'yish, ularni qonunga muvofiq. tahlillar, tadqiqotlar, ekspertizalaro'tkazish uchun jo'natish;

d) mulkchilik shaklidan qat'i nazar, savdo va xizmat korxonalarning, savdo qoidalari, narxlar, tovarlarni berish, xizmat ko'rsatish tartibini tekshirish; ye) o'z vakolatlarini amalga oshirish jarayonida korxonalarning, maxsus rejimdagi muassasalar va barbiy qismlarning, shuningdek, tadbirkorlik bilan shug'ullanayotgan fuqarolarning foyda yoki daromad olish uchun mo'ljallangan bar qanday omborxonalari, savdo va boshqa xonalarini, ularningjoylashgan joyidan qat'i nazar, ko'zdan kechirish; j) barcha korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, jamoat birlashmalari jumladan, maxsus rejimda ish yurituvchi korxona va harbiy qismiar, shuningdek fuqarolar foydalanayotgan ekin maydonlari va boshqa tabiiy zaxiralari hajmini nazorat tarzida o'lchab ko'rish; z) korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, jamoat birlashmalarining rahbarlaridan va fuqarolardan aniqlangan soliq va boshqa majburiy to'lovlar to'g'risidagi qonunbuzarliklar, hujjatlar buzilganligi holatlarini bartaraf etishni talab qilish; i) korxonalarning banklardagi va boshqa moliya-kredit muassasalaridagi hisob va boshqa raqamlaridagi operatsiyalarini, basharti ular tekshirish o'tkazishga yoki Davlat soliq organlari xodimlarining daromad olishga mo'ljaliangan xonalarni ko'zdan kechirishga, soliq organlarining mansabdor shaxslariga buxgalterlik hisobi, balanslar, deklaratsiyalar va soliqlar hamda boshqa majburiy to'lovlar bilan bog'liq boshqa hujjatlari haqidagi ma'lumotlarni olishlariga to'sqinlik qilgan hollarida, to'xtatib qo'yish; k) tegishli sudlarga korxonalar va fuqarolardan davlat hisobiga to'lanmagan soliqlar va majburiy to'lovlarni, shuningdek, ularning

qonunda belgilanmagan hollarda tuzilgan bitimlaridan va boshqa noqonuniy mablag'laridan to'lovlarni undirib berish haqida da'volar berish; 1) O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga soliq haqidagi qonunlarni takomillashtirish to'g'risida tegishli tartibda takliflar kiritish; m) zarur hollarda, amaliy yordam berish maqsadida huquqni muhofaza qilish organlari, banklar va boshqa organlarning vakillarini, ilmiy- tadqiqot institutlarining xodimlarini takli f qilish; n) davlat hokimiyat organlariga quyi turuvchi hokimiyat organlarining respublika soliq va bojxona qonunchiligiga mos tushmaydigan qarorlarini o'zgartirish haqida takliflar kiritish; 0) belgilangan tartibda korxonalar va fuqarolarga soliq qonunlarini buzganliklari uchun raoliyaviy vama'muriy jariraalarqo'llash; p) soliq organlarining vakolatlariga kiritilgan huquqbuzarliklar bo'yicha zarur operativeidiruv tadbirlarini o'tkazish, jinoyat belgilari bo'lgan hollarda jinoyat qonunlari jinoyat-protsessual qonunlariga muvofiq ravishda jinoiy ish qo'zg'atish, surishtiruv o'tkazish; r) soliq organlari maxsus bo'linmalarining xodimlariga qurol saqlash va olib yurishga, shuningdek belgilangan tartibda o'qotar qurol va individual maxsus himoya vositalaridan ibydalanish huquqi beriladi. Davlat soliq qo'mitasi va uning joylardagi bo'linmalarining mansabdor shaxslari daviat va tijorat sirlarini saqlashga majburdirlar. Ular yozma ravishda soliq qonunlariga og'ishmay rioya qilishga so'z beradilar. Davlat soliq qo'mitasining mansabdor shaxslari o'z vazifalarini bajarmagan yoki yetarlicha bajannagan hollarda javobgarlikka

tortiladilar. Davlat soliq organlari tomonidan noqonuniy undirilgan soliqlar, boshqa majburiy to'lovlar qaytarilishi yoki kelgusi to'lovlar hisobiga o'tka/ijishi shart. Ularning noqonuniy harakatlari natijasida yetkazilgan zarar O'zbckiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda, tegishli budjct sarmoyalari hisobidan to'lanadi- Noqonuniy soliq to'lovini undirgan mansabdor shaxslar intizomiy va moddiy javobgarlikka tortiladilar. Davlat soliq organlarining xodimlari o'z xizmat faoliyaLlarini o'tayotgan paytlarida davlat xizmatchilari hisoblanadilar va ularga belgilangan barcha imtiyozlardan foydalanadilar. Agar soliq organining xodimiga uning faoliyatiga to'sqinlik qiladigan darajada jismoniy shikast yetkazilgan bo'lsa, unga yigirma besh oyiik ish haqi barobarida bir martalik ish haqi to'lanadi. Bu respublika budjetidan, kcyinchalik aybdor shaxslardan undirib olish hisobiga amalga oshiriladi. Soiiq organining xodimiga o'rtacha og'irlikdagi tan jarohati yetkazilganda esa eltik oylik barobaridagi ish haqi to'lanadi. Bu respublika budjetidan, keyinchalik aybdor shaxslardan undirib olish hisobiga amalga oshiriladi. Davlat soliq organ! xodimining yoki uning yaqin qarindoshlarining mulkjga uning xizmat faoliyati bilan bog'liq hollarda yetkazilgan zarar respublika budjeu hisobidan, keymchaiik aybdor shaxslardan undirib olish hisobiga qoplanadi. 2. Maxalliy soliq qo’mitasi organlari va ularning vakolatlari. Mahalliy soliq organlariga quyidagilar kiradi: 1) Qoraqalpog'iston Respublikasi Davlat soliq bosh boshqarmasi;

. 2) viloyatlar Davlat soliq boshqarmalari, Toshkent shahar Davlat soliq bosh boshqarmasi; 3)tumanlar, shaharlar va shaharlardagi tumanlarning davlat soliq inspeksiyalaii. Ushbu organlarga O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasi boshlig'i tomonidan tayinlanadigan boshliqlar rahbarlik qiladilar. Qoraqalpog'iston Respublikasi Davlat soliq bosh boshqarmasining boshlig'i Qoraqalpog'iston Respublikasi rahbariyatining tavsiyasiga ko'ra tayinlanadi. Viloyatlar va Toshkent shahar Davlat soliq boshqarmalari boshliqlarining o'rinbosarlari - O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasining raisi tomonidan; shaharlar, tumanlar va shaharlardagi tumanlar soliq inspeksiyalari boshliqlarining o'rinbosarlari, shuningdek, ushbu inspeksiyalar bo'lim boshliqlari esa - Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar boshqarmalarining tegishli boshliqlari tomonidan tayinlanadilar. Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar Davlat soliq qo'mitasi boshqarmalari o'z tarkiblaridagi kollegial organ - kengashlarga ega. Mahalliy soliq organlarining asosiy vazifasi soliq haqidagi qonunlarning ishlashini ta'mmlash, barcha soliq va boshqa majburiy to'lovlar to'lovchilarni hisobga olish, ushbu to'lovlarning to'g'ri amalga oshirilishini nazorat qih'shdir. Mahalliy soliq organlarining o'zlariga yuklatilgan vazifalarini samarali bajarishni ta'minlash maqsadida ularga quyidagi huquqlar berilgan:

a)vazirliklar va idoralar, korxonalar, birlashmalar, kooperativlar, kichik korxonalar, tashkilotlar, muassasalarda, mulkchilik va xo'jalik shaklidan qat'i nazar, xorijiy yuridik shaxslar va fuqarolar qatnashgan korxonalar, birlashmalar, sug'urta jamiyatlarida, mamlakatimiz fuqarolarining banklari va sug'utta jamiyatlarida pul va buxgalteriya hujjatlarini tekshirish, soliq va boshqa majburiy to'lovlar bilan bog'liq deklaratsiyalar va boshqa hujjatlarni tekshirish davomida yuzaga keladigan masalalar bo'yicha tushuntirishlar, ma'lumotlar, zarur hujjatlami olish; b)soliqqa tortish raaqsadida tekshirilayotgan korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, jamoat birlashmalari (banklar, sug'urta va auditorlik tashkilotlari, boshqa kredit muassasalari va fuqarolar)dan ularning faoliyati haqidagi soliqqa tortish uchun zarur tushuntirishlar, ma'lumotlar, hujjatlar va hujjatlardan nusxalarni olish; v) daromad yoki foydani soliqdan yashirish yoxud kamaytirib ko'rsatganlik haqida xabar beruvchi ma'lumotlarni korxonalar, tashkilotiar, muassasalar, fuqarolardan, tadbirkoriik faoliyati bilan shug'ullanish tartibini buzayotgan fuqarolardan esa - litsenziyalar, patentlar va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlarni keyinchalik ushbu faoliyat bilan shug'ullanishga ruxsat bergan hokimiyatlarga qonunbuzarliklar haqidagi materiallarni berish sharti bilan olib qo'yish; g) foyda va daromadni yashirish yoki boshqa suiste'molliklar faktlari aniqlanganda, kassalar va boshqa hujjatlarni saqtash joylarini muhrlab qo'yish, xom ashyolar, yarim fabrikatlar, mahsulotlar namunalarini, hujjatlarni olib qo'yish va tahlil, tadqiqot, ekspertiza o'tkazish maqsadida ularni yuborish;

d) nazorat xaridlari o'tkazish va miiassasalar, tashkilotlardagi savdo, narx, mahsulotlarni sotish va xizmat ko'rsatish qoidalarini tekshirish; ye) o'z vakolatlarini amalga oshitishda qonunda belgilangan tartibda korxonalar, tashkilotiar, muassasalar, maxsus rejimdagi korxonalarning bar qanday omborxonalarini va boshqa xonalarini fuqarolarning foyda yoki daromad olish uchun ishlatilayotgan yoxud soliqqa tortish bilan bog'liq bo'lgan har qanday ishlab chiqarish xonalari, omboiiar va boshqa xonalarini ko'zdan kechirish. Korxonalar, tashkilotiar, muassasalaniing rahbarlari, mansabdor shaxslari va fuqarolarning soliq xodimlarining ushbu xonalarga kirishiga to'sqinlik qilgani hollarida, soliq xodimlari jismoniy shaxslarni ular olgan daromadlar haqidagi hujjatlar asosida va o'xshash faoliyat bilan shug'ullanayotgan shaxslarni soliqqa tortishni hisobga olgan holda soliqqa tortiladigan daromadlarird belgilashlari, yuridik shaxsiarga nisbatan esa qonunda belgilangan choralami qo'llash; j) tekshirilayotgan korxonalar, tashkilotiar, muassasalar rahbarlari, mansabdor shaxslaridan, fuqarolardan soliq va boshqa majburiy to'lovlar va tadbirkorlik haqidagi qonunlarni buzish hollarini bartaraf etishni talab qilish, ularning bajarilishini nazorat qilish; z) korxonalar, tashkilotiar, muassasatarning banklardagi va boshqa moliya va kredit muassasalaridagi hisob-kitob va boshqa raqamlari bo'yicha operatsiyalarni, basharti ular tekshiruv o'tkazish yoki o'z binolariga soliq inspeksiyasi xodimlarini daromad olish uchun foydalanilayotgan binolarni o'rganib chiqish uchun kiritishni rad etgan, buxgalteriya hisobotlari, balanslar, hisob-kitoblar va deklaratsiyalar,

shuningdek soliqlar hamda boshqa majburiy to'lovlarni amulga oshirish haqidagi rna'lumotlarni berishni rad etgan hollarida to'xtatib qo'yish; i)noqonuniy yo'l bilan topilgan mablag'larni davlat foydasiga o'tkazish haqida korxonalar, tashkilotiar, muassasalar va fuqarolarga nisbatan tegishli sudlarga da'volar taqdim etish; k)O'zbekiston Respublikasi hukumatiga soliq qonunlarini va soliq ishini takomillashtirish haqida belgilangan tartibda takliflar kiritish; 1) amaldagi qonuniarda nazarda tutilgan majburiyatlarini bajarish va huquqlarini amalga oshirish uchun zarur hoilarda huquqni muhofaza qilish, statistika, bank va boshqa nazorat organlari, shuningdek, auditorlik xizmatlari xodimlarini jalb etish; m) tegishli hokimliklarga quyi turuvchi hokimlarning amaldagi soliq qonunlariga zid keluvclii qarorlarini bekor qilish haqida takliflar kiritish. Soliq inspeksiyalaridan farqli ravishda, Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar soliq boshqarmalari yuqori turuvchi organ sifatida btiyruq berish funksiyalariga ham ega. Lekin davlat soliq inspeksiyalari - korxonalar, tashJdlotlar, muassasalar : turli tijoral tuzilmalar., fuqarolar bilan soliq faoliyatini amalga oshimvchi organlar ekanligini hisobga olgan holda ularning boshliqlariga, boshliqlar o'rinbosarlariga quyidagi huquqlar berilgan: - yashirilgan yoki pasaytirib ko'rsatilgan foyda (daromad)ning butun summasini to'lash shaklidagi moliyaviy sanksiyalarni korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, fuqarolarga nisbatan qo'llash, bir yil ichida ushbu qoidabuzarliklar takrorlanganda esa - butun summani ikki barobari tarzidagi jarimani qo'llash;

- hisobotlami buzib ko'rsatish, foyda yoki daromadtarni ko'rsatmaganlik; belgilangan shakldagi soliq deklaratsiyalari, hisobotlar, hisob-kitoblar va boshqa huyatlarni taqdim etmaganlik uchun to'Ianadigan soliq va boshqa majburiy to'lovlardan o'n foizini jarima sifatida undirib olish; -O'zbekiston Respublikasi bank muassasaiariga soliq haqidagi qonunlarni buzgan korxonalar, tashkilotlar, muassasalardan, shuningdek, fuqarolardan sud tartibida (ish haqi va unga tenglashtirilgan to'lovlarni chiqarib tashlagan holda), birinchi galda to'Ianmagan soliqlarni to'lamagan har bir kun uchun, shuningdek, boshqa sanksiyalarning jarimalarini 0,5 foiz miqdorda qonunda belgilangan tartibda undirib olish, - soliqlarga tortilishi kerak bo'lgan foyda (daromad)ni yashirish yoki soliqqa tortilishi kerak bo'lgan barcha obyekflarni kamaytirib ko'rsatish, shuningdek, buxgalteriya hisoboti bo'Imaganda yoki belgilangan tartibni buzib yuritilganda, buxgalteriya hisoboti, balanslar, deklaratsiyalar, soliqlarni hisoblash, soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarni budjet va budjetdan tashqari fondlariga to'lash qoidalarini buzib ko'rsatgan, boshqa hujjatlarni taqdim etgan hollarida korxonalar, tashkilotlar, muassasalarning mansabdor shaxslariga ma'muriy jarimalar yuklash. Shu bilan birga, davlat soliq inspeksiyalariga quyidagi jiddiy majburiyatlar yuklangan: a)O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, qonunlariga va boshqa norraativ hujjatlariga, korxonalar, lashkilotlar, muassasalar,

fijqarolaming huquqlari va qonun bilan qo'riqlanadigan manfaatlariga qat'iy amal qilish; b) soliqlar haqidagi qommlarning bajarilishini, ularning o'z vaqtida to'lanishini, davlat soliqlari, yig'imlar, bojlar va boshqa majburiy to'lovlarning to'g'ri va o'z vaqtida to'lanishini nazorat qilish; v) yuqori hokimiyat va boshqaruv organlarining topshirig'iga ko'ra, boshqa organlar bilan hamkorlikda qonunda belgilangan lartibda nafaqa fondlari, ijtimoiy sug'urta va boshqa budjetdan tashqari fondlarga to'Ianishi kerak bo'lgan to'lovlarning o'z vaqtida to'lanishini nazorat qilish; g) to'lovchilar, soliq obyektlari, fuqarolarning soliqlarni o'z vaqtida va to'liq to'lashlarini ta'minlash, shuningdek, yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati bilan shug'uUanishning tartibiga rioya etilishini nazorat qilish; d) qonunda belgilangan tartibda fuqarolarga yakka tadbirkorlik bilan shug'ullanish huquqini beruvchi hujjatlarni berish; ye) mamlakatimizda o' tkazilay otgan soiiq siyosatini amalga oshirishda qatnashish; z) foydalar (daromadlar) yoki soliqqa tortiladigan boshqa obyektlarni yashirish belgilarini aniqlash, foyda (daromad)ni qasddan yashirgan shaxslarni aniqlash, soliq qonunchiUgi sohasidagi huquqbuzarliklarning oldini olish va bartaraf etish maqsadida surishti'Oivlar o'tkazish; i) amaldagi qonunlarni buzganlik fakd bo'yicha, aybdorlarni javobgarlikka tortish davlat soliq inspeksiyasi vakolatiga kirmagan hollarda, tergov va sud organlariga materiaUarni berish;

k) qonunda belgilangan tartibda soliq va boshqa majburiy to'lovlar masalalari bo'yicha shikoyatlarni ko'rib chiqish. Davlat soliq organlarining mansabdor shaxslari tijorat, davlat va xizmat sirlarini saqlashlari shart. Shuning uchun ushbu shaxslar qonunda belgilangan tartibda o'zlariga yuklangan majburiyatlarni bajarishga yozma ravishda va'da beradilar. Davlat soliq xizmati organlarining mansabdor shaxslari o' z vazifalarini bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi uchun qonun hujjatladga muvofiq, intizoiniy, ma'muriy yoki jinoiy javobgarlikka lorliSadilar. Davlat soliq xizmati organlari torn on i dan noto'g'ri undirilgan soliq suinmalai-i va ular yuzasidan jarimalar soliq to'lovchining soliqlar bo'yicha qarzi bo'lmasa, uning yozma arizasiga binoan, bir oy muddatda qaytarilishi lozim yoki kelgusi to'lovlar hisobiga o'tkaziladi. Davlat soliq xizmati organlari mansabdor shaxslarining xatti- harakatlari va qarorlari ustidan shikoyat ushbu shaxslar bevosita bo’sunadigan davlat soliq organlariga qilinadi. Ular bo'yicha qarorlar bir oy muddat ichida qabul qilinadi. Ushbu qaroriar O'zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo'mitasida shikoyat taitibida qayta ko'rib chiqilishi mumkin. Fuqarolarning soliq organlari, jumladan, Davlat soliq qo'mitasi qarorlaridan noroziligi sud tartibida qayta ko'rib chiqilishi mumkin. Shikoyat berilganligi shikoyat qilinayotgan harakatlarni to'xtatib qo'ymaydi.

Davlat soliq organlarining ma'muriy jazo bilan bog'liq harakatlari ustidan shikoyat qilish O'zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksiga muvofiq amalga oshiriladi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 13 martdagi «Davlat soliq xizmati organlarining faoliyatini tashkil etishni takomillashtirish to'g'risida»gi qaroriga binoan, Davlat soliq qo'mitasi tarkibida Soliq sohasidagi huquqbuzarliklarga qarshi kurash bo'yicha bosh operativ boshqarma tuzildi. Bu boshqarmaga Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar hududiy boshqarmalari bevosita bo'ysunadilar. Bosbqarrnaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: soliq sohasidagi jinoyatlar va boshqa huquqbuzarliklarni aniqlash, oidini olish va bartarat" etish, soliq organlarida hisobga qo'yishdan, soliqlar va majburiy to'lovlarni to'lashdan bosh tortib yurgan yuridik va jismoniy shaxslarni, naqd pul muomalasi tartibining buzilish hollarini aniqlash, jinoiy ishlar qo'zg'atish va ularni tergovga tegishliligiga qarab, huquqni muhofaza qilish organlariga berish va h.k. Davlat soliq qo'mitasining markaziy apparatida Nazorat-taftish bosh boshqarmasi ham tuzilgan. Uning funksiyalariga belgilangan taitibda xo'jalik subyektlarining moliya-xo'jalik faoliyatini nazorat va hujjatlai bo'yicha tekshirish o'tkazish va taftish qilish kiradi.Ayni paytda Rejim va kadrlar ishi bo'yicha bosh boshqarma, uning tarkibida esa Davlat soliq xizmati organlarida korrupsiyaga qarshi kurash bo'yicha maxsus boshqanna tuzilgan. Soliq sohasidagi huquqbuzarliklarga qarshi kurash bo'yicha bosh operativ boshqarma va uning hududiy boshqamialari, Nazorat- taftish bosh boshqarmasi - Davlat soliq qo'mitasi raisi birinchi

o'rinbosarimng; Rejim va kadrlar ishi bo'yicha bosh boshqarma esa - Davlat soliq qo'mitasi raisining rejim va kadrlar ishi bo'yicha o'rinbosari bo'ysunuvidadir. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 6 iyulda qabul qiigan «Iqtisodiyot va soliq jinoyatlariga qarshi choralar ko'rish to'g'risida»gi 291-sonli qaroriga muvofiq, iqtisodlyot va soliq jinoyatlariga qarshi kurash samaradorligini oshirish, davlatning hamda yuridik va jismoniy shaxslarning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish maqsadida, Davlat Soliq qo'mitasi tarkibida Soliq sohasidagi jinovatlarga qarshi kurashuvchi tezkor bosh boshqarma, O'zbekiston Respublikasi Prokuraturasi qoshida Soliq sohasidagi jinoyatlarga qarshi kurashuvchi Departament va uning joylardagi organlari tashkil etildi. O'zbekiston Respublikasi Prokuraturasi tarkibida tashkil etilgan Soliq sohasidagi jinoyatlarga qarshi kurashuvchi tezkor bosh boshqarmaning asosiy rnaqsadi soliq sohasidagi jinoyatlar va huquqbuzarliklarga qarshi kurash va soliq intizomini mustahkamlash uchun qidiruv va tahlil ishlarini tashkil etishdir. Operativ-qidiruv va tahlil ishlarini tashkil etuvchi departament mustaqil huquqni muhofaza qiluvchi organ sifatida tan olinadi. 3. Davlat bojxona idoralari va faoliyatining asosiy yo’nalishlari. O'zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo'mitasi (DBQ) davlat boshqamv organi hisoblanadi va o'z vakolatlari doirasida yagona boj siyosati o'tkazilishini, DBQ organlari tizimining samarali faoliyat ko'rsatishini ta'minlaydi. U o'z faoliyatida O'zbekiston Respublikasi

Konstitutsiyasiga, qonunchiligi va xalqaro bitimlariga, Prezident farmonlariga, Vazirlar Mahkamasining qarorlariga amal qiladi. DBQning qonunchilikka muvofiq qabul qilgan qarorlari barcha jismoniy shaxslar, yuridik shaxslar tomonidan, ularning mulkchilik shaklidan qat'i nazar, bajarilishi majburiydir. O'zbekiston Respublikasi 1997 yil 30 iyulda tasdiqlangan Davlat bojxona qo'mitasi to'g'risidagi nizomga ko'ra, DBQ organlarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: - respublikaning iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va belgilangan vakolatlar doirasida uning iqtisodiy xavfsizligin ta'minlash; -respublika boj siyosati ishlab chiqilishi va amalga oshirilishida qatnashish; - boj qonunlariga rioya etilishini nazorat qilisb; - respublikaning tashqi iqtisodiy aloqalari rivojlanishiga ko'maklashish; - xorijiy davlatlarning bojxona organlari, bojxona ishi masalalari bilan shug'ullanuvchi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish, xalqaro bojxona va savdo tashkilotlarida qatnashish; -O'zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalaridan kelib chiquvchi bojxona ishiga oid majburiyatlarining bajarilishini ta'minlash; - boj poshlinalari, soliqlar va boshqa boj to'lovlarini undirish; - respublikaning boshqa davlatlar bilan savdo-iqtisodiy, valyuta- moliyaviy munosabatlarini boj-tarif tartibga solish vositalarini ishlab chiqish va samarali qo'llash; -O'zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali o'tadigan tovarlar va transport vositalari ustidan bojxona tekshiruvini ta'minlash;

-respublikaning bojxona chegarasi orqali tovar oboroti o'tishini jadallashtirishga ko'maklashuvchi shart-sharoitlar yaratish; - kontrabandaga, bojxona qonunchiligi buzilishiga qarshi kurashish, respublikaning bojxona chegarasi orqali giyohvandlik moddalari, psixotrop va portlovchi moddalar, qurol-yarog', valuta boyliklari, milliy boylik hisoblangan badiiy, madaniy-tarixiy va arxeologik meros buyumlari, intellektual mulk obyektlari g'ayriqonuniy olib o'tilishining oldini olish; -bojxona statistikasi va maxsus bojxona hisoboti tizimini yuritish, O'zbekiston Respublikasi hukumatini, manfaatdor vazirliklar va idoralarni bojxona ishiga tegishli masalalar bo'yicha axborot bilan ta'minlash; -bojxona ishi sohasidagi faoliyat to'g'risidagi axborotni to'plash va uni ishlashning avtomatlashtirilgan tizimini ishlab chiqish va joriy etish; - tashqi iqtisodiy faoliyatning tovar nomenklaturasini yuritish; - kadrlar to'g'ri tanlanishi va joy-joyiga qo'yilishini, DBQ organlari shaxsiy tarkibi xizmat tayyorgarligi va intizomi yuqori darajada bo'lishini ta'rainlash, davlat organiari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar uchun bojxona rasmiylashtirishi bo'yicha mutaxassislar tayyorlash va ularning malakasini oshirishni tashkil etish; - bojxona brokerlari, bojxona tashuvchilari faoliyati, bojxona va erkin omborlar, bojsiz savdo do'konlari ishi, tovarlarga bojxona hududida va bojxona nazorati ostida qayta ishlov berilishi ustidan nazoratni ta'minlash; -bojxona ishi sohasida ihniy-tadqiqot ishlarini va maslahatlar berishni tashkil etish;

-bojxona organlarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va rivojlantirish, bojxona atrofi infrastrukturasi rivojlanishiga ko'maklashish; -O'zbekiston Respublikasi qonunchiligi va tuzilgan xalqaro shartnomalar va bitimlar bilan belgilanadigan boshqa vazifalar. DBQ organlari yuklangan vazifalarga muvofiq quyidagi funksiyalarni bajaradilar: - yagona bojxona siyosati amalga oshirilishining huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy mexanizmlarini ishlab chiqadi, ularning amalda qo'llanilishini ta'minlaydi, bojxona ishi sohasida qonun hujjatlari va normativ hujjatlar loyihalari tayyorlanishida qatnashadi; - O 'zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari ishlab chiqilishida qatnashadi, belgilangan tartibda va o'z vakolatlari doirasida bojxona masalalari bo'yicha xalqaro bitimlar va shartnomalar tiizadi; - respublikaning bojxona hududida davlat xavfsizligini, jamoat tartibi, inson hayoti va salomatligi himoya qilinishi, hayvonlar va o'simliklar muhofaza qilinishi, atrof-muhit muhofazasi bo'yicha chora- tadbirlar amalga oshirilishiga ko'maklashadi; -belgilangan tartibda bojxona nazorati amalga oshirilishini ta'minlaydi va uning shakllarini takomillashtiradi; - bojxona qonunchiligiga va o'z vakolatlari doirasida soliq qonunchiligiga rioya etilishi ustidan nazoratni takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlami ishlab chiqadi va qabul qiladi; -bojxona tartibga solish vositalari qo'llanilishini ta'minlaydi, bojxona- tarif mexanizmi ham shu jumlaga kiradi, tashqi iqtisodiy faoliyatni tarifli tartibga solish usullari, kvotalash normalari, litsenziyalash va

deklaratsiya taqdim etish, ularni ishlab chiqish va amalga oshirilishida belgilangan tartibda qatnashadi; -boj poshlinalari, soh'qlar va boshqa to'Iovlar davlat budjetiga o'z vaqtida va to'liq o'tkazilishini ta'minlaydi; - o'z vakolatlari doirasida valuta nazoratini amalga oshiradi; - bojxona statistikasi metodologiyasini takomillashtiradi, bojxona ishi sohasida statistika ma'lumotlari to'planishi, ularga ishlov berilishi va tahlij qilinishini tashkil etadi, respublikaning tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish, tashqi savdo va to'lov balansini mustahkamlash bo'yicha prognoz hisob-kitoblarni amalga oshiradi va takliflarni ishlab chiqadi; -bojxona faoliyati to'g'risida axborot to'planishi va ishlab chiqilishi hamda avtomatlashtihlgan tizim joriy etilishini yuritadi, shuningdek, bojxona statistika ma'lumotlarini tegishli idoralar va manfaatdor organlarga taqdim etadi; - kontrabandaning, bojxona qonunchiligining, o'z vakolatlari doirasida soliq qonunchiligi buzilishining oldini olish va ularga barham berish chora-tadbirlarini mustaqil ravishda yoki huquqni muhofaza qilish organlari bilan o'zaro hamkorHkda ishlab chiqadi va qo'llaydi, shuningdek, xalqaro terrorizmga va O'zbekiston aeroportlarida xalqaro fuqaro aviatsiyasi faoliyatiga g'ayriqonuniy aralashishga qarshi kurashishga ko'maklashish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqadi va qo'llaydi; -bojxona organlari vakolatiga tegishli bo'lgan ishlar bo'yicha surishtiruv va qonunchilikka muvofiq bojxona qoidalari bozilishi to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqadi;

-yuridik va jismoniy shaxslarga nisbatan qonunchilikda nazarda tutilgan bojxona qoidalari buzilganligi uchun ta'sir ko'rsatish choralarini belgilangan tartibda qo'llaydi; - giyohvandlik vositalari, psixotrop va portlovchi moddalar, qurol- yarog' respublikaning bojxona chegarasi orqali g'ayriqonuniy olib o'tilishining oldini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqadi va qo'llaydi; -respublikaning va xorijiy davlatlarning vakolatli organlari bilan birgalikda giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar nazorat ostida yetkazib berilishini amalga oshiradi; -miiliy xavfsizlik xizmati va ichki ishlar organlari bilan o'zaro hamkorlikda qonunchilikda belgilangan tartibda tezkor qidiruv faoliyatini amalga oshiradi -aybdorlarni javobgarlikka tortish to'g'risidagi masala bojxona organlari vakolatlari doirasidan tashqaiiga chiqqanda qonun buzilishlari faktlari bo'yicha materiallarni tergov, sud organlari va boshqa organlarga topshiradi; - bojxona organlarining mansabdor shaxslar tomonidan qonuniylikka rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshiradi, bojxona organlari mansabdor shaxslarining xatti-harakatlari va qarorlari ustidan tushgan shikoyatlar va e'tirozlarni belgilangan tartibda ko'rib chiqadi; -bojxona organlariga yuklangan vazifalar va funksiyalar amalga oshirilishini ta'minlovchi ilmiy-texnik xizmatlar, laboratoriyalar, o'quv markazlari, boshqa korxonalar va tashkilotlarni tashkil etadi; - bojxona organlaii xodimlarini, shuningdek, davlat organlari, korxo - nalar, muassasalar va tashkilotlar uchun bojxona rasmiylashtirishi

bo'yicha mutaxassislarni tayyorlaydi, qayta tayyorlaydi va ularning malakasini oshiradi; -bojxona omborlari va erkin omborlar, bojsiz savdo do'konlari, bojxona brokerlari va bojxona tashuvchilari, tovarlarga bojxona hududidan tashqarida, bojxona hududida yoki bojxona nazorati ostida ishlov berishi ustidan nazoratni amalga oshiradi, shuningdek, qonunchilikda belgilangan tartibda faoliyatning sanab o'tilgan turlarini amalga oshirish huquqini beruvchi ruxsatnomalar beradi; -xalqaro bojxona va savdo tashkiloflarida qatnashadi, xorijiy davlatlarning bojxona organlari, bojxona ishi masalalari bilan shug'uUanuvchi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qiladi, qonunchilikda belgilangan tartibda xorijiy mamlakatlarning bojxona xizmatlari bilan axborotni o'zaro ayirboshlaydi; -bojxona organlarining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish va mustahkamlash chora-tadbirlarini ishlab chiqadi, tashqi savdo yuklarini bojxona rasmiylashtirishi uchun mo'ljallangan punktlar tarmog'ini va bojxona infrastrukturasining boshqa obyektlarini kengaytirish ham shu jumlaga kiradi; -DBQning moddiy yordarn, ijtimoiy himoya qilish, bojxona organlarini rivojlantirish va ko'zda tutilmagan xarajatlar maxsus jamg'armasiga tushadigan mablag'lar hisobiga respublikada bojxona ishini rivojlantirish chora-tadbirlarini mablag' bilan ta'mmlaydi. Davlat bojxona qo'mitasiga qonunchilik bilan boshqa funksiyalar ham yuklatilishi mumkin.

Davlat bojxona qo'mitasi organlarining mansabdor shaxslari yuklatilgan vazifalarni samarali bajarish maqsadida qonunchilikda belgilangan tartibda quyidagi huquqlarga ega bo'ladi: -bojxona punktlarida tovarlar va transport vositalarini ko'zdan kechirish uchun tovarlar olib kirayotgan va chiqayotgan barcha transport vositalarini to'xtatish; - tovarlarni noqonuniy olib kirish va olib chiqish ularga boj poshlinalari belgilash maqsadida yuridik va jismoniy shaxslardan ko'zdan kechirish va qayta ko'rib chiqish uchun tovarlar va transport vositalarini, shuningdek, zarur hujjatlarni taqdim etishni talab qilish; - bojxona rasmiylashtirishida texnik nazorat vositalarini qo'llash; - bojxona organlarining faoliyatini tartibga soluvchi normativ hujjattarga muvofiq, yuk tashuvchi bilan birgalikda, komissiya aktini tuzgan holda, plombalarni ochish, bagajniklar, yuk bo'limlari, transport vositalari kuzovlari, konteynerlar va boshqa transport tarasining tamba qurilmalavini ochish; - respublikadan tovarlar noqonuniy olib ketilayotganligi aniqlangan hollarda tegishli tashkilotlarga axborot va taqdimnoma berish; -yetarlicha asoslar bo'lgan hollarda fuqarolarning o'zini qonunda belgilangan tartibda ko'zdan kechirish; -boj poshlinasi belgilash, shuningdek, bojxona rasmiylashtirishining boshqa maqsadlarida tovarlar va boshqa buyumlardan probalar va nusxalar olish; -tovarlar deklaratsiyasini tuzishda qonunda belgilangan tartibda shaxsdan uning vakolatlarini tasdiqlovchi hujjatlarni taqdim etishni talab qilish;

-korxonalar va tashkilotlarning bojxona nazorati o'tkazilishi lozim bo'lgan tovarlar saqlanayotgan hududlariga va binolariga kirish; -kontrabanda va bojxona qoidalari buzilganligi aniqlangan hollarda bayonnomalar va boshqa zarur hujjatlarni tuzish; - belgilangan tartibda bojxona qoidalari buzilishining bevosita obyekti bo'lgan buyumlarni olib qo'yish; -noqonuniy tovarlar va transport vositalarini qonunda belgilangan tartibda ushlab turish; - qonunda belgilangan tartibda bojxona qoidalarini buzgan korxonalar va fuqarolarga ma'muriy jazo qo'llash; -bojxona tekshiruvi o'tkazishda bojxona qoidalarini buzish, kontrabanda va boshqa huquqbuzarliklarni aniqlashning texnik va maxsus vositalarini qo'llash; -xizmat vazifasini bajarish paytida shaxsiy o'qotar qurolini hamda maxsus himoya vositalarni saqlash va olib yurish, zarurat tug'ilganda esa, ularni qonunda belgilangan tartibda qo'llash. Davlat bojxona qo'mitasiga O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni bilan tayinlanadigan, keyinchalik O'zbekiston Respublikasi Oh'y Majlisi palatalarida tasdiqlanadigan rais boshchilik qiladi. U birinchi o’rinbosari va o'rinbosarlariga ega. Davlat bojxona qo'mitasi raisi DBQ organlari tizimiga umumiy rahbarlikni ta'minlaydi, o'z vakolatlaii doirasida buyruqlar, yo'riqnomalar va normativ hujjatlar chiqaradi, ularning bajarilishini tekshirishni tashkil etadi, bojxona organlarining o'rnak ko'rsatgan xodimlarini va bojxona ishiga ko'maklashgan fuqarolarni mukofotlash

va O'zbekiston Respublikasining faxriy unvonlarini berish, ko'krak nishonlari, faxriy yorliqlar va rag'batlantirishning boshqa turiari bilan mukofotlash to'g'risida takliflar kiritadi, qonunchilik tomonidan o'z vakoiatiga kiritilgan boshqa masalalar bo'yicha qarorlar qabul qiladi. Bojxona organlarining faoliyatini takomillashtirish, kadrlarni joy- joyiga qo'yish, ularni ijtimoiy himoya qilish, moddiy-texnik ta'minlash, tavsiyalar ishlab chiqarish, boshqaruv qarorlari va tavsiyalari ishlab chiqish maqsadida DBQda hay'at faoliyat ko'rsatadi. Qo'mitaning qarorlari Davlat bojxona qo'mitasi raisining buyruqlari bilan hayotga tatbiq etiladi. Davlat bojxona qo'mitasi organlarining xodimlariga ular xizmatni o'tayotgan paytlarida ichki ishlar organlarining xodimlariga belgilangan ijtimoiy himoya, shaxsiy va mulkiy huquqlami himoya qilish kabi imtiyozlar ham joriy qilinadi. Davlat bojxona qo'mitasi organlarining mansabdor shaxslari tijorat va davlat sirlarini saqlashlari shart. Ular bojxona qonunlariga qat'iy amal qilishga yozma ravishda va'da beradilar. O'z vazifalarini bajarmaganlari yoki kerakli darajada bajarmaganlari uchun amaldagi qonunlarga ko'ra javobgarlikka tortiladilar. Noqonuniy undirilgan bojxona soliqlari, poshiinalari.yig'imlari va boshqa majburiy to'lovlari qaytarib berilish yoki kelgusidagi to'lovlar hisobiga yozilishi shart. Mansabdor shaxslarning noqonuniy harakatlari natijasida yetkazilgan zarar esa tegishli budjet mablag'lari hisobidan qonunda belgilangan tartibda qoplanishi kerak. Noqonuniy bojxona to'lovi undirishga yo'l qo'ygan mansabdor shaxslar esa intizomiy javobgarlikka tortlladilar.

Bojxona organlari va ular faoliyatining asoslari Respublikamizda bojxona organlari faoliyatining huquqiy asoslari 1997 yil 29 avgustda qabul qilingan «O’zbekiston Respublikasining Davlat Bojxona xizmati to‘g‘risida»gi qonuni va boshqa me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solib turiladi. Bojxona organlari O’zbekiston Respublikasining yagona bojxona siyosatini amalga oshirish va iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish maqsadida tuziladi. O’zbekiston RespublikasiningDavlat bojxona kumitasi, Davlat bojxona kumitasining qoraqalpog‘iston Respublikasi viloyatlar, Toshkent shaxri bo‘yicha boshqarmalari, bojxona komplekslari va bojxona postlari bojxona organlaridir. Bojxona organlari qonun hujjatlariga muvofiq o‘z faoliyatini davlat xokimiyati maxalliy organlaridan mustaqil tarzda amalga oshiradilar. Bojxona organlari uz vakolatlari dorirasida qabul qiladigan qarorlari barcha yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan ijro etilishi shart. Bojxona organlari huquqni muhofaza kiluvchi organlar hisoblanadi va davlat budjeti mablag‘alaridan ta’minlanadi. O’zbekiston Respublikasi Davlat gerbi tushirilgan va o‘z nomi bitilgan muxrga ega. Davlat bojxona qo‘mitasining tuzilishi hamda uning faoliyatini tashkil etish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydigan Nizom bilan belgilanadi. Bojxona organlarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:  yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari hamda qonun bilan muhofaza etiladigan manfaatlarini himoya qilish;

 Uzbekiton Respublikasining iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va uz vakolati doirasida uning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash;  bojxona siyosatini ishlab chiqish va amalga ashirishda ishtirok etish;  bojxona haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish;  bojxona to‘lovlarini undirish;  bojxona nazoratidan o‘tkazilishi kerak bo‘lgan tovarlar va transport vositalari shunday nazoratdan o‘tkazilishini ta’minlash;  bojxona haqidagi qonun hujjatlari buzilishining, shu jumladan kontrabandaning oldini olish, uni aniqlash va unga chek kuyish ;  tashqi iqtisodiy faoliyatga doir bojxona statistikasini hamda tovar nomenklaturasini yuritish;  O’zbekiston Respublikasi halqaro shartnomalarining bojxona ishiga oid qismidan kelib chikadigan majburiyatlar bajarilishini ta’minlash. Bojxona organlarining uz vakolatlari doirasida quyidagi huquqlarga egadir:  tovarlar va transport vositalarini, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda esa, jismoniy shaxslarni kuzdan kechirish;  yuridik va jismoniy shaxslardan kuzdan kechirish uchun tovarlar va transport vositalarini, shuningdek zarur hujjatlarni taqdim etishni talabetish;  valyuta nazoratini amalga oshirish;  moliya, bank va boshqa tashkilotlardan, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslardan eksport- import operatsiyalarini amalga oshirish

bilan bog‘liq bo‘lgan axborot va hujjatlarni hamda qonun hujjatlarida belgilangan boshqa axborotni olish;  bojxona nazoratidan o‘tkazish maqsadida tovarlar hamda boshqa buyumlardan namuna va nusxalar olish;  bojxona nazoratidan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan tovarlar saqlanayotgan hududlarga va binolarga belgilangan tartibda kirish;  bojxona haqidagi qonun hujjatlarining buzilishiga doir materiallarni belgilangan tartibda ko‘rib chiqish hamda yuridik va jismoniy shaxslarni qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka tortish;  bojxonaga oid huquq buzarliklarning bevosita predmeti bo‘lgan tovarlar va transport vositalarini qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartibda ushlab turish va olib qo‘yish;  surishtiruv o‘tkazish va tezkor- qidiruv, faoliyatini amalga oshirish ;  bojxonaga oid huquqbuzarliklarni aniqlashga xizmat qiladigan texnikaviy va maxsus vositalarni qo‘llash;  eksport qilinishi man etilgan buyumlar va mahsulotlar respublikadan tashqariga olib chiqib ketilayotganda, shuningdek aksiz markalari quyilmagan tamaki mahsulotlari va alkogolli ichimliklar respublika hududiga olib kiritilayotganda transrotirovka qilinganda va saqlanganda ularni musodara etish to‘g‘risida qaror qabul qilish va boshqalar. O’z navbatida bojxona organlarining majburiyatlari quyidagilarni tashkil etadi.  yagona bojxona siyosatini ruyobga chiqarishda ishtirok etish;

 bojxona haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi, bojlar to‘g‘ri hisoblanishi, to‘liq va o‘z vaqtida to‘lanishini nazorat qilish;  davlat xavfsizligi, jamoat tartibini saqlash, fukarolarning hayoti vasogligini saqlash, atrof muhitni muhofaza etish chora- tadbirlari amalga oshirilishiga ko‘maklashish ;  bojxona haqidagi qonun hujjatlarini qo‘llanish bo‘yicha belgilangan tartibda uslubiy ko‘rsatmalar va normativ xujjatlar ishlab chiqish hamda ularni nashr etish;  yuridik va jismoniy shaxslarni tovarlar va transport vositalarini olib o‘tish hamda bojxona chegarasidan o‘tish vaqtidagi huquqlari va majburiyatlari to‘g‘risida o‘z vaqtida xabardor qilish;  faoliyat turlari bilan shug‘ullanish huquqini beradigan maxsus ruxsatnomalarni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda berish;  o‘z xizmat vazifalarini bajarishlari natijasida uzlariga ma’lum bo‘lib qolgan davlat siri va tijorat siri hisoblangan axborotni oshkor etmaslikka majburdirlar. Bojxona organlari o‘z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni davlat boshqaruvining boshqa organlari va davlat xokimiyati maxalliy organlari bilan hamkorlikda bajaradilar. Mazkur organlar bojxona nazratini amalga oshirish hamda bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzilishiga qarshi kurashda bojxona organlariga ko‘maklashishlari shart. Bojxona organlari uz zimmalariga yuklatilgan vazifalarni bajarish maqsadida boshqa organlar va tashkilotlar bilan aniqlangan huquqbuzarliklar bo‘yicha mavjud materiallar to‘g‘risidagi axborotni, shuniningdek boshqa axborotni belgilangan tartibda o‘zaro almashadilar. Bojxona organlari o‘z vakolatlari doirasida chiqadigan hamma uchun

majburiy tusdagi normativ hujjatlar tegishli vazirliklar bilan kelishishi va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ruyxatdan o‘tkazilishi lozim. Bojxona haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini ta’minlash maqsadida banklar va boshqa moliya tashkilotlari : - xujalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan budjet oldidagi majburiyatlarning bojxona to‘lovlariga oid qismining bajarilishi to‘g‘risidagi bojxona organlarining xulosasiga binoan ana shu sub’ektlarning hisob-kitob va boshqa hisobvaraqlarini yopishlari mumkin. - belgilangan muddatlarda to‘lanmagan bojxona to‘lovlari va jarima summalarini xo‘jalik sub’ektlaridan so‘zsiz tartibda undirib olish to‘g‘risidagi bojxona organlarining farmoyishlarini bajaradilar. - xo‘jalik sub’ektlarining sumdagi mablagi yetishmasa va valyuta hisobvaraqlarida mablag‘lar mavjud bo‘lsa, bojxona organlarining taqdimnomasiga binoan mazkur valyuta mablaglarini valyuta birjasida sotish kunidagi kurs bo‘yicha budjet oldidagi qarzni qoplash uchun zarur xajmlarda so‘zsiz sotishni amalga oshiradilar. - xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning aybi bilan bojxona to‘lovlari va jarima summalarini to‘lash kechiktirilgan bo‘lsa, yoki moliya kredit tashkilotlarining aybi bilan kechiktirilgan bo‘lsa belgilangan tartibda penya undiriladi. Bojxona organlarining mansabdor shaxslari Bojxona organining mansabdor shaxslari xizmat vazifalarini bajarish vaqtida davlat xokimiyatining vakillari hisoblanadilar va ularning bojxona haqidagi qonun hujjatlariga rioya etish borasidagi

talablarini barcha yuridik va jismoniy shaxslar bajarishi shart. Bojxona organlarining mansabdor shaxslari xizmat vazifalarini bajarish vaqtida qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda o‘qotar qurolni hamda maxsus vositalarni saqlash, olib yurish qo‘llash huquqiga egadirlar. O’zbekiston Respublikasi Bojxona kumitasi raisi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanib, Oliy Majlis tomonidan tasdiqlanadi. O’zbekiston Respublikasi Bojxona qo‘mitasi raisining o‘rinbosari va viloyatdagi boshqarma boshliqlari kumita raisi tavsiyasiga binoan, Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Kolgan barcha mansabdor shaxslar O’zbekiston Respublikasi Bojxona qo‘mitasi raisi tomonidan tayinlanadi. Maxsus unvonlari Bojxona organlarining mansabdor shaxslariga ular egallab turgan lavozimlariga hamda necha yil ishlaganliklariga qarab quyidagi maxsus unvonlvr beriladi.  kichik boshliqlar tarkibi - bojxona xizmatining starshinasi;  o‘rta boshliqlar tarkibi - bojxona xizmatining kichik leytenanti, bojxona xizmatining leytenanti, bojxona xizmatining katta leytenanti, bojxona xizmatining kapitani;  katta boshliqlar tarkibi - bojxona xizmatining mayori, bojxona xizmatining podpolkovnigi, bojxona xizmatining polkovnigi;  oliy boshliqlar tarkibi - bojxona xizmatining general-mayori, bojxona xizmatining general-leytenanti, bojxona xizmatining general- polkovnigi. Unvonlarni berish va mahrum etish Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Bojxona organlari mansabdor shaxslarining hayoti va sog‘ligi davlat budjeti mablag‘lari hisobidan majburan shaxsiy sug‘urta qilinishi lozim. Bojxona organlari xodimlari va ular oila a’zolarining pensiya ta’minoti harbiy xizmatni, ichki ishlar organlaridagi xizmatni o‘tagan shaxslar va ularning oila a’zolari uchun qonun hujjatlarida belgilangan tarzda amalga oshiriladi. Bojxona organlari mansabdor shaxslariga bojxona organlarida xizmatni o‘tashning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda pensiya tayinlash uchun ishlagan yillarini hisoblab chiqarish tartibi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Bojxona organlari mansabdor shaxslari va ular oila a’zolarining pensiya ta’minotini tashkil etish Davlat bojxona qo‘mitasining pensiya xizmati zimmasiga yuklatiladi. Bojxona organlari xodimlarining ish haqi mansab maoshidan, maxsus unvonlar va ishlagan yillari uchun ustamalardan hamda Vazirlar Mahkamasi tomonidan joriy etilgan tartibda belgilanadigan boshqa qo‘shimcha haqlardan iboratdir. Ular bepul formali kiyim-bosh bilan ta’minlanadilar. O’zbekiston Respublikasi bojxona qo‘mitasi qonun hujjatlarda belgilangan tartibda bojxona ishi, kontrabandaga, giyoxvand vositalar, psixotrop moddalarning g‘ayriqonuniy muomalasiga qarshi kurash masalalari bo‘yicha xorijiy davlatlarning bojxona va boshqa organlari hamda halqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni amalga oshiradilar.

Adabiyotlar: 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, T.1992 y. 2. O’zbekiston Respublikasining Bojxona Kodeksi. «Iqtisodiyot va huquq dunyosi». T.: 1998 y 3. O’zbekiston Respublikasining qonuni «Boj tarifi to‘g‘risida» 1997 yil 29 avgust. 4. O’zbekiston Respublikasining qonuni «Davlat bojxona xizmati to‘g‘risida» 1997 yil 29 avgust. 5. Bojxona qonun hujjatlaridagi yangiliklar 1. New documents and provisions in the customs law-1. Buxgalter kutubxonasi. «Iqtisodiyot va huquq dunyosi». T.: 2004 y. 6. Bojxona qonun hujjatlaridagi yangiliklar-2. New documents and provisions in the customs law-2. Buxgalter kutubxonasi. «Iqtisodiyet va huquq dunyosi». T.: 2004 y. 7. Karimov I.A. «O’zbekiston buyuk kelajak sari» Toshkent. «O’zbekiston». 1998 yil. 8. Karimov I.A. «O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida». Toshkent. «O’zbekiston», 1995 yil 9. Karimov I.A. «O’zbekiston XXI asr busag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari». Toshkent. «O’zbekiston»1998 yil. 10. Hamidov K. «Tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari». T. 2002 y. 11. Shermuhamedov A.T. va boshk. «Tashqi savdoni davlat tomonidan boshqarish», T.: 2002 y. 12. Kamilov U. I dr. «Osnovû tamojennogo dela», T. 1999 g.

13. 1.O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasining tashkil qilish va uning faoliyati to’g’risida”gi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil. 4 martdagi 114-sonli Qarori. 14. 2. “O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq xizmati to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi Qarori. 15. 3. O’zbekiston RespublikasiVazirlar Maxkamasining “Davlat soliq xizmati organlarining faoliyatini takomillashtirish to’g’risida”gi 2000 yil 13 martdagi Qarori. 16. 4. O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi 1997 yil 15 aprel O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisining axborotnomasi 1999 y.124 modda. 17. 6. O’zbekiston Respublikasi Bojxona qo’mitasi to’g’risidagi axborotnomasi 1997 y. 2-son 36-modda. 18. 7.Davlat boji to’g’risida Qonun 1992 y. 9 dekabr. 19. 8.Mirinskiy B.A. Raxmonqulov A.X. Chinniboev X.J. O’zbekiston Respublikasi xuquqini muxofaza organlari . Toshkent 2005 y.

O'xshashlar

Davlat byudjetining nazariy va huquqiy asoslari

Banklarda 0‘zbekiston respublikasi davlat budjetining kassa ijrosi

Tijоrat banklarini tashkil etish va tugatishning huquqiy asoslari

Tijorat banklarini tashkil etishning huquqiy va iqtisodiy asoslari

Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy va huquqiy asoslari