Bojxona ishi - Iqtisodiyot - Referatlar

Bojxona ishi

Yuklangan vaqt:

24.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

32.4970703125 KB

Ko'chirib olish

Bojxona ishi Reja: 1."Bojxona ishi" faniga kirish. Bojxona ishining vujudga kelish tarixi 2.Bojxona ishi rivojlanishining jahon tajribasi. Markaziy Osiyoda bojxona ishi 3.Bojxona ishining A. Temur davridagi rivoji 4.O’zbekiston Respublikasida bojxona ishining hozirgi holati 5.Davlat bojxona qo’mitasining tashkil etilish zarurati 6.TIF va uni tartibga solishda bojxona organlarining ahamiyati 7.O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy siyosati va uning asosiy yo’nalishlari 8.Tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi va uning ahamiyati

1. "Bojxona ishi" faniga kirish. Bojxona ishining vujudga kelish tarixi Qadimgi dunyoda bojxona munosabatlarini paydo bo’lishi. Xalqlar va davlatlar urtasidagi savdo va iqtisodiy aloqalarni tartibga solishning uziga xos shakli sifatida bojxona kup asrlar muqaddam paydo bo’ldi. Tashqi savdo aloqalari xaqidagi eng ilk ma’lumotlar bizga qadimgi Misrning oltinchi sulolasi (bizning eramizgacha bulgan III ming yillik boshi) yodgoliklari orqali yetib kelgan. Bu davrda misrliklar Finikiya shaxarlari va Kizil dengiz xavzasidagi yerlar axolisi bilan savdo qilishgan. Keyinrok Nil vodiysi savdogarlarining savdo aloqalari Ikki daryo oraligining quldorchilik davlatlariga xam yoyilgan. Savdo karvonlarining xarakati xavfsiz emas edi. Misrdagi Yangi podshoxlik davri (eramizgacha XVI-XII asrlar) ning tarixiy yodgorliklari ot-ulovlarni talash va savdogarlarning shikoyatlari xaqida xikoya kiladi. Kup mablag sarflanadigan kurikchilarni saklash kimmatga tushar va xamisha xam uzini oklamas edi. Shu sababli karvonni kuriklash sarf-xarajatlarini qoplash uchun maxsus yigimlar undirila boshlandi. Feodallar tomonidan ularning mulki orqali utuvchi savdogarlardan undiriladigan soliklar xam bojning Qadimgi kurinishi edi. Keyinchalik ularni shaxarlar xam undirib ola boshladi, davlat paydo bulgandan keyin esa boj xazinani tuldirishning qulay vositasiga aylandi. Ijtimoiy xayot murakkablashishi, shaxarlar rivojlanishi, davlat va siyosiy ustkurma paydo bo’lishi, savdo xajmi va intensivligi kengayishi davomida yigimlarning yangidan-yangi turlari, shu jumladan savdodan va yuk keltirishdan olinadigan yigimlar joriy etila boshlandi. Eramizgacha III-II ming oraligida Ashshurning (Osuriya poytaxti) foydasiga uning Kichiq Osiyodagi mustamlakalaridan boj undirilgan. Eramizgacha II ming yillik boshida deyarli butun Qadimgi dunyoning markaziga aylangan Vavilonda barcha tovarlar shaxarga olib kirilishida kuzdan kechirilar va ulardan boj undirilar edi.

Boj uzining asosiy funktsiyasi, fiskal funktsiyasini, ya’ni xazina manfaatlariga rioya qilish vazifasini ado etar ekan, boshqa soliklar va yigimlar bilan birgalikda davlatning mustaxkamlanishiga kumaklashdi. 2. Bojxona ishi rivojlanishining jahon tajribasi. Markaziy Osiyoda bojxona ishi XIX asr oxirida bozor munosabatlari rivojlanishi bilan birgalikda bojxona siyosati yangi bozorlarni egallab olishga yordam beruvchi vositalardan biriga aylandi. Buxoro xonligining katta qismini inglizlar uz nazorati ostida tutib turgan Afgoniston bilan chegarasida bojxonalar tashkil etildi. Ulkaning Afgoniston bilan savdo qilish uchun maxsus tashkil etilgan bojxona birlashmasiga kiruvchi boshqa tumanlaridan chiquvchi tovarlar mana shu bojxonadan utar edi. Afgoniston bilan savdo-sotikda fiskal maqsadni kuzlamagan ushbu birlashma tovarlarining ayrim turlari mazkur mamlakatga olib kirilganligi uchun maxsus mukofotlar tayinlangan, shunday qilib, Peshovar va Kobul orqali Afgonistonning shimoliy qismiga va Badaxshonning tovarlari bilan rakobat qilish uchun qulay shart-sharoitlar sun’iy ravishda yaratilgan. Afgon bozorini qulga kiritish unchalik kiyin emasdek tuyulardi: yul yukligi sababli Afgonistonning Badaxshon viloyatiga, masalan, «ingliz mollari shunchalik oz miqdorda kelar ediki bu nafakat Badaxshonning uzida, balki saroy va Chebek orqali Rustak va Fayzobod shaxarlariga bu shaxarlardan inglizlar qul ostidagi yerlarga olib utiladigan ingliz tovarlariga nisbatan sifatli va arzon bulganligi uchun axoli yaxshi xarid kiladigan va boshqa tovarlar uchun maxalliy bozorlarni ochib kuyar edi». Tovarlar (manufaktura, kerosin, gugurt, kand-shakar) kuzdan kechirish uchun Samarakand ombor bojxonasiga takdim etilishi kerak bulgan. Bu yerda tovarlarga maxsus tamgalar bosilar va tavarlar savdogarlar tomonidan Afgoniston- Buxoro chegarasida joylashgan Karki, Kalif, Chushkaguzar, Termiz, Ayvoj, Saroy va Chebekdagi chegara bojxonalari orqali olib utilardi. Bu yerda bojxonachilar tamga bosilgan joylarni kuzdan kechirishar, tamgani olib kuyishar va tovarni chet elga chiqarishar edi. Tovar xaqikatda Buxorodan tashqariga olib chiqib

ketilganligining isboti xisoblangan tamga esa, bojxonachilar tomonidan Samarkandga kaytarilardi. Bu yerda tovarning egasi uziga tegishli mukofotni olgan. Tovar uchun beriladigan mukofotning salmogi kuplab savdo firmalarini uziga jalb kilgan. Ular Samarkand, Buxoro, Karkida uz idoralarini tashkil etib, faoliyatlarini yildan-yilga rivojlantirishdi. Mana shu tufayli chegara bojxonalari orqali ip-gazlama tovarlar, shakar va kerosin kup miqdorda olib utila boshlandi. Biroq bojxona birlashmasi uz maqsadiga tulik erishishga muvaffak bulmadi. Savdo jilovini uz qulida ushlab turgan buxorolik, afgonistonlik mayda savdogarlar mukofotlardan foydalanish imkoniyatidan maxrum edi. Ular gazlamani Buxoroning chegara shaxarlarida sotib olishar, biroq bunday mol qonunga kura Samarkand bojxonasining tamgasi bulmasa mukofotlanmas edi. Buxoro bojxonalari xatto tamga kuyilgan tovarlardan xam boj yiguvchining xoxishiga va vijdoniga bog’liq miqdorlarda boj yigishardi. «... Bojgirlar xar bir joydan 4 dan 5 gacha rupiy (bir rupiy - 45 tiyin), amlokdorlar (uezd boshliklari) esa Amurayodan utganlik uchun 4-6 rupiy, ichiga xavo tuldirilgan xayvon terisidan yasalgan solni tortib boruvchi xar bir ot uchun bir tomonga o’tishdan 4-5 rupiy va xar bir odam olib utilganligi uchun aloxida 2 rupiy undirishgan». Savdogarlar utadigan bekliklarda xar bir tuya yoki otdan ulpon undirilardi, agar yul bir nechta beklikdan (Kitob, Shaxrisabz, Guzor, Xisor, Kurgontepa) o’tishi xisobga olinsa, ustama xarajatlar ancha sezilarli bular va beriladigan mukofotning yarmiga yoki xatto xammasiga teng bular edi. Ma’lumki, Buxoro xukumati uz vaqtida Afgonistonga olib ketiladigan tovarlarni bojdan ozod qilish xaqida farmoyish chiqargan bulib, biroq bu farmoyish Buxoro devonxonasidan tashqariga chiqmadi. Lekin shunga qaramay, bojxona birlashmasi davlat lar urtasidagi savdo aloqalari kengayishida uz axamiyatiga ega bo’ldi.

3. Bojxona ishining A. Temur davridagi rivoji XV asr boshida Amir Temur saroyida bulgan Kastiliyaning elchisi Ryui Gonzales de Klavixo uzining Samarkndga kilgan turt oylik sayoxatida «butun mamlakat Temur xukmronligi ostida tinch yashaydi», deb kayd etgan. Temuriylar davrida ulkan saltanatda yullar ancha yaxshi xolatda saklangan. Yulning xar bir kunlik masofasida karvonsaroylar bulib, ularda savdogarlarni yarog osgan otlik kurikchilar otryadi kutib olar, ular savdogarlarni keyingi dam olish joyiga kuzatib kuyishga shay turishar edi. «Ofisi» uzoq vaqt Sultoniyada bulgan vatikanlik arxiepiskop Ioann Amir Temur tomonidan savdogarlarga berilgan imtiyozlarni kayd kiladi: «Temur xorijiy savdogarlarga berilgan imtiyozlarni kayd kiladi: «Temur xorijiy savdogarlarga xayrixoxlik bilan munosabatda bular va butun saltanatida ularga qulay sharoitlar va xavfsizlikni yaratib bergan... Agar unga qarashli yerlarda kaysidir savdogarni tunashsa, usha yerning xukmdori savdogarga yukotgan narsasini ikki baravar qilib kaytarib berar, bundan tashqari ushbu summani Temurga besh baravar miqdorda tulardi». Akademik B. Axmedov bu davrda fiskal tizimi, shu jumladan karvonlarni kuriklash xam zimmasiga kiradigan bojxona puxta ishlaganligini kayd kilar ekan, quyidagi misolni keltiradi. Bu vokea Boburning otasi temuriyzoda Umarshayx Andijonda xukmronlik kilgan davrda yuz beradi. Besh yuz kishilik ot-ulovli katta karvon kup yuk bilan Xitoydan kaytar edi. Togda yulovchilar kor buroniga yulikib, kalin kor ostida kolishadi. Fakat ikki kishi tirik koladi va Andijonga kelib yuz bergan faloqatdan xabar beradi. Umarshayx amri bilan karvon ortgan yuklar kor ostidan kavlab olandi va merosxurlar topilmaguncha ishonchli kuriklanadi. Merosxurlarni esa fakat Andijondan emas, butun Xuroson, Eron va Irokdan izlashga tugri keladi. Amir Temur davrida, extimoliki undan xam ilgarirok ayrim boj imtiyozlari mavjud bulgan. Masalan, «kizil mol» bojdan ozod qilingan edi. Bunday tovarlar ularga ilova qilingan xujjatlar, ya’ni roxnomalar oddiy muxr bilan emas, balki shoxona kizil muxr bilan tasdiklanganligi bois «kizil mol» deb atalgan.

4. O’zbekiston Respublikasida bojxona ishining hozirgi holati Markaziy Osiyo Rossiya tomonidan bosib olingandan keyin Turkiston general-gubernatorligi tashkil etildi. Turkiston okrugi ushalardan biri bo’ldi. Turkiston okrugidan 16 ta bojxona organi mavjud edi. 1895 yilda Termiz shaxrida Pattakesar bojxonasi tashkil etildi. Unda asosan Afgonistondan keltiriladigan tovarlardan boj undirilgan. Xar yili ushbu bojxona posti orqali 2500 dan ziyod sayoxatchi utardi. U paytlari Afgoniston xududi orqali Markaziy Osiyoga kuplab kontrabanda tovari xam utkazilgan. 1917 yildan keyin ichki va tashqi savdo xalq Komissarligida 8 ta bojxona okrugidan iborat bojxona boshqarmasi tashkil etilib, Turkiston okrugi shulardan biri edi. 1925 yilda bojxona boshqarmasi Bojxona bosh boshqarmasiga aylantirildi. Uning tarkibida bojxonaning 11 ta inspektorlik organlari va 266 ta bojxona bulib, ularda 5710 nafar xodim ishlar edi. Usha yili Termiz shaxridagi Pattakesar bojxonasi Termiz bojxonasiga aylantirildi. Xalq komissarliklari vazirliklarga aylantirilgandan keyin Bojxona bosh boshqarmasi Tashqi savdo vazirlik tarkibida koldi. 1986 yilda Bojxona bosh boshqarmasi SSSR Minstrlar Soveti xuzuridagi Davlat bojxona nazorati Bosh boshqarmasiga aylantirildi. Toshkent shaxri sobiq SSSR ning janubiy darvozasi xisoblanib, xorijdan uchib kelgan samolyotlar Toshkentda tuxtab utar edi. Yangi xavo yullari ochilishi munosabati bilan 1959 yil 14 aprelda Toshkent aeroportida Termiz bojxonasiga buysunuvchi bojxona posti tashkil etildi. Toshkent postida xammasi bulib 3 ta xodim ishlagan. Ularga V. N. Novikov raxbarlik kilardi. Yetmishinchi yillarda tashqi iqtisodiy aloqalar rivojlanishi munosabati bilan ushbu post Toshkent bojxonasiga, 1998 yilda esa O’zbekiston Respublikasi bojxonasiga aylantirildi. 1988-89 yillarda Samarkand, Buxoro, Namangan, Andijon, Karshi, Guliston, Jizzax, Kukon, Navoiy, Urganch, Chirchiq, Olmalikda bojxona postlari ishga tushdi. 1990 yil oxiri va 1991 yil boshida Samarkand, Fargona va Nukus postlari bojxonalarga aylantirildi va O’zbekiston Respublikasi Bojxona boshqarmasiga buysundirildi.

U paytlari bojxona ishlari Moskvadan turib boshqarilar, barcha raxbar xodimlar markazdan tayinlanardi. Bojxona tomonidan musodara qilingan tovar- moddiy boyliklar va boj tushumlari Moskva ixtiyoriga yuborilgan. Bojxona organlarining Respublikadavlat nazorati va boshqaruvining mustaqil tuzilmasi sifatida shakllanishi va faoliyat kursatishi O’zbekiston uz mustaqilligini qulga kiritgandan keyin boshlandi. Prezident va xukumatimiz bojxona xaqidagi qonunlarni rivojlantirishga aloxida axamiyat berdi. 1991 yil oktyabrdayok, ya’ni mustaqillik e’lon qilingandan keyin O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan Bojxona kumitasi tashkil etildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992 yil 10 avgustdagi Farmoni asosida O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi xuzuridagi Tovar moddiy boyliklar olib chiqib ketilishi ustidan nazorat qilish davlat inspektsiyasi bilan O’zbekiston Respublikasi Bojxona kumitasi negizida Davlat bojxona kumitasi tashkil etildi. 1277 kishidan iborat xodimlar shtati belgilandi. U. A. Abduganiev kumita raisi etib tayinlandi. Korakalpogiston Respublikasida, Toshkent shaxrida va viloyatlarda bojxona boshqarmalari tashkil etildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 18 yanvardagi Farmoni bilan bojxona organlari vazifalari va funktsiyalari aniqlashtirilgandan keyin Bojxona kumitasi O’zbekiston Respublikasi Davlat solik kumitasining Bojxona bosh boshqarmasiga aylantirildi. S. A. Alimboev DSK raisisning urinbosari va Bojxona bosh boshqarmasi boshligi etib tayinlandi. 2024 kishidan iborat xodimlar shtati belgilandi. Korakalpogiston Respublikasi, Toshkent shaxri va viloyatlardagi bojxona boshqarmalari xizmatlarga aylantirildi. Bozor munosabatlari urnatilishi va iqtisodiy aloqalarning jadal rivojlanishi shuni takozo etdi.

5. Davlat bojxona qo’mitasining tashkil etilish zarurati Bojxona organlarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari hamda qonun bilan muhofaza etiladigan manfaatlarini himoya qilish; O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va o’z vakolati doirasida uning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash; bojxona siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda ishtirok etish; bojxona haqidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qilish; bojxona to’lovlarini undirish; bojxona nazoratidan o’tkazilishi kerak bo’lgan tovarlar va transport vositalari shunday nazoratdan o’tkazilishini ta’minlash; bojxona haqidagi qonun hujjatlari buzilishining, shu jumladan kontrabandaning oldini olish, uni aniqlash va ularga chek qo’yish; tashqi iqtisodiy faoliyatga doir bojxona statistikasini hamda tovar nomenklaturasini yuritish; O’zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalarining bojxona ishiga oid qismidan kelib chiqadigan majburiyatlar bajarilishini ta’minlash. Bojxona organlarining huquqlari. Bojxona organlari o’z vakolatlari doirasida quyidagi huquqlarga egadir: tovarlar va transport vositalarini, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda esa, jismoniy shaxslarning o’zini ko’zdan kechirish; yuridik va jismoniy shaxslardan ko’zdan kechirish uchun tovarlar va transport vositalarini, shuningdek zarur hujjatlarni taqdim etishni talab qilish; valyuta nazoratini amalga oshirish; moliya, bank va boshqa tashkilotlardan, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslardan eksport-import operatsiyalarini amalga oshirish bilan bog’liq bo’lgan axborot va hujjatlarni hamda qonun hujjatlarida belgilangan boshqa axborotni olish; bojxona nazoratidan o’tkazish maqsadida tovarlar hamda boshqa buyumlardan namuna va nusxalar olish;

bojxona nazoratidan o’tkazilishi lozim bo’lgan tovarlar saqlanayotgan hududlarga va binolarga belgilangan tartibda kirish; bojxona haqidagi qonun hujjatlarining buzilishiga doir materiallarni belgilangan tartibda ko’rib chiqish hamda jismoniy va yuridik shaxslarni qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka tortish; bojxonaga oid huquqbuzarliklarning bevosita predmeti bo’lgan tovarlar va transport vositalarini qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartibda ushlab turish hamda olib qo’yish; eksport qilinishi man etilgan buyumlar va mahsulotlar O’zbekiston Respublikasidan tashqariga olib chiqib ketilayotganda: shuningdek aksiz markalari qo’yilmagan tamaki mahsulotlari va alkogolli ichimliklar O’zbekiston Respublikasi hududiga olib kirilganda, transportirovka (xalqaro tranzit bundan mustasno) qilinganda va saqlanganda ularni (xo’jalik yurituvchi subyektlarga nisbatan sud tartibida) musodara etish to’g’risida qaror qabul qilish; surishtiruv o’tkazish va tezkor-qidiruv faoliyatini amalga oshirish; bojxonaga oid huquqbuzarliklarni aniqlashga xizmat qiladigan texnikaviy va maxsus vositalarni qo’llash. Bojxona organlari qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa huquqlarga ham egadirlar. 6. TIF va uni tartibga solishda bojxona organlarining ahamiyati Ja ho n b a n k i O’ z b e k i s to n n i ― Biz n e s ni y urit i s h ‖ xa l q a ro r e y tin g i d o ir a s ida biznesni ilgari surish sohasida ulkan islohotlarni amalga oshirgan davlat sifatida qayd etdi va bojxona tizimida xavflarni tahlil qilish asosida sifat jihatidan yangi bojxona nazorati tartiblari joriy etilganligini ta’kidlagan. 2 02 0 - y il 1 - y a n v a r d a n a m ali y otga j o r iy et i l g a n ― Y a g ona dar c h a‖ b o jx o n a a x b o r o t tizimining bugungi faoliyati haqida so’z yuritadigan bo’lsak, mazkur tizim orqali tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda 6 ta organning 17 ta ruxsat berish tusidagi hujjatlarini inson omilisiz berish tartibi joriy qilindi. D a v l a t bo jxo na qo ’ m ita s i M on i to r i n g AA T ga Ro ss i y a, Q oz o g ’ i st on va yaqindan boshlab qo’shilgan Afg’oniston bojxona xizmatlari tomonidan

O’zbekistonga eksport uchun rasmiylashtirilgan bojxona yuk deklaratsiyalari elektron shaklda yuklanib tovarlar respublikamiz hududiga kirib kelish jarayonida barcha zarur ma’lumotlarni oldindan olish imkonini bermoqda. O’zbekiston a’zo bo’lgan (21.12.2020-yildagi O’RQ-654-son) Bojxona tartib - taomillarini soddalashtirish va uyg’unlashtirish bo’yicha Xalqaro Kioto konvensiyasi (Kioto, 1973-yil 18-may, 1999-yil 26-iyunda qabul qilingan o’zgartirishlar bilan) Bosh ilovasi 6-bob 6.2-standartiga muvofiq, bojxona nazorati bojxona to’g’risidagi qonun hujjatlariga muvofiqligini ta’minlash uchun zarur darajada cheklanadi. Bojxona tartib-taomillarini soddalashtirish va jadallashtirish hamda bir vaqtning o’zida TIFning davlat tomonidan tartibga solish samaradorligini ta’minlash vositalaridan biri bojxona auditi hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 -yil 5 iyundagi PF-6005-son Farmonida bojxona nazorati shakli sifatida tovarlar chiqarib yuborilgandan keyin TIF ishtirokchisi faoliyatini baholash hamda ularning tovarlar va transport vositalari chiqarib yuborilgandan keyingi hisobini tekshirishni nazarda tutuvchi bojxona auditini amalga oshirish belgilangan. Bojxona auditini o’tkazish tartibi to’g’risidagi nizomga ko’ra, bojxona auditi - tovarlarni chiqarishga ruxsat berilgandan so’ng bojxona to’g’risidagi qonunchilik hujjatlariga rioya etilganligini vakolatli shaxslar tomonidan bojxona rasmiylashtiruvi jarayonida taqdim etilgan hujjatlarni moliya-xo’jalik faoliyatiga bog’liq hujjatlarda aks ettirilgan ma’lumotlar bilan solishtirgan holda o’rganish va tekshirishga asoslangan bojxona nazorati shakli. kameral bojxona auditi — bojxona auditini vakolatli shaxsning ish joyi va yoki o’z faoliyatini amalga oshiradigan hududga bormagan holda amalga oshirish; sayyor bojxona auditi — bojxona auditini vakolatli shaxsning ish joyi yoki o’z faoliyatini amalga oshiradigan hududda yoxud tovarlar joylashgan joyda amalga oshirish. Bojxona auditi bojxona qoidalariga amal qiluvchi tadbirkorlikni qo’llab- quvvatlash, o’rnatilgan tartibotlarga rioya qilmaydigan TIF ishtirokchilari faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirishga mo’ljallangan.

Jahon savdo tashkilotining ma’lumotlariga ko’ra, bojxona auditining amaliyotga joriy etilishi savdo xarajatlarining 14,3 foizga kamayishiga va jahon savdosini 1 trln. AQSh dollariga oshishiga olib kelishini o’z tavsiyalarida ta’kidlab o’tgan. Bojxona auditi yo’nalishidagi bojxona organlariga belgilangan vazifalar ijrosi bo’yicha, 2021-yil yanvar-iyun oylari davomida jami 56,7 mlrd so’mlik qo’shimcha bojxona to’lovlari hisoblanib, bugungi kunga qadar mazkur qo’shimcha hisoblangan bojxona to’lovlarining 12,2 mlrd so’m (21,5%) qismi undirib olindi hamda 21,2 mlrd so’mlik tovarlar ushlab qolindi.

7. O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy siyosati va uning asosiy yo’nalishlari Bojxona xizmati organlari xom-ashyo, tovar, valyuta, xizmat va kapital olib kelish, olib chiqish ustidan davlat nazoratini o’rnatish, tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish, milliy ishlab chiqarishni qo’llab-quvvatlash, davlat budjeti daromadini oshirish kabi muhim vazifalarni bajarishi barobarida mamlakat iqtisodiy manfatlarini o’z vakolatlari darajasida himoya qiladi va uning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlaydi. Shu maqsadda, bojxona organlari oldida turgan quyidagi muhim vazifalarni aniqlashga harakat qilindi: birinchidan, O’zbekistonning Butunjahon savdo tashkilotiga, YevroOsiyo iqtisodiy hamjamiyatiga a’zo bo’lishiga tayyorgarlik ko’rish jarayonida, tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish mexanizmlarini bosqichma-bosqich uyg’unlashtirish, huquqiy, ma’muriy, tashkiliy-texnik jihatdan bojxona ishini xalqaro standartlarga muvofiq takomillashtirish zarur. Islohotlar, tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilariga to’siq bo’layotgan yoki tovarlar harakati sur’atiga ta’sir etayotgan ma’muriy cheklovlarni aniqlash, qisqartirish va bojxona ma’muryatchiligini yanada soddalashtirish prinsipiga tayanish lozim; ikkinchidan, bojxona ishi, xususan bojxona nazoratini amalga oshirishda zamonaviy tekshiruv, kuzatuv texnik vosita va moslamalarni qo’llash, tashqi axborot almashishning yagona lokal tizimini yaratish, axborotni qayta ishlash texnologiyalari va tezkor aloqa vositalaridan foydalanish orqali tizimni to’liq raqamlashtirish, idoralararo va davlatlararo tehnologik dasturlar asosida ishni tashkil etish lozim. Umuman, O’zbekiston Respublikasi bojxona organlari iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etishini e’tiborga olib, uning imkoniyatlaridan unumli foydalanish va salohiyatini yanada mustahkamlash, mamlakat taraqqiyotining ustuvor yo’nalishlari va tamo-yillariga tayangan holda ilmiy asoslanilgan islohotlarni olib borish zarur. Bugungi kunda bojxona

organlari zimmasiga yuklatilgan asosiy vazifalardan biri kontrabanda va bojxona qonunchiligi buzilishiga qarshi kurashish yo’nalishi bo’lib, bu borada 2020 -yilda bir qator maqsadli tadbirlar amalga oshirilgan. Xususan, mazkur yo’nalishda 2020 -yilda 9586 ta huquqbuzarlik holatlari aniqlanib, daliliy ashyo sifatida 424,4 mlrd so’mlik tovar-moddiy boyliklari ushlab qolindi. Raqamlarga murojaat qilsak, 2021 -yil boshidan 20 aprel kuniga qadar 3 527 ta huquqbuzarlik holati aniqlanib, 259,3 mlrd so’mlik tovar-moddiy boyliklar ashyoviy dalil sifatida ushlab qolindi. Shuningdek, qonunbuzilish holatlari bo’yicha jami 161,1 mlrd so’mlik qo’shimcha bojxona to’lovlari hisoblanib, undirishga qaratildi. Shuningdek, bojxona qiymatini pasayishining oldini olishga qaratilgan 150 ga yaqin mantiqiy nazorat shakllari tomonidan bojxona qiymatini pasaytirilishining oldini olish hisobiga 2020-yilda 8402 holatda 195 mlrd. 213,9 mln. so’m bojxona to’lovlari yo’qotilishining oldi olindi. Bojxona qiymatini nazorat qilish yo’nalishida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish natijasida qo’shimcha 305,4 mlrd. so’m bojxona to’lovlari undirildi. Qo’shimcha hisoblangan bojxona to’lovlari tahlil qilinganda, tovarning nomini yoki TIF TN kodini bojxona stavkalari past miqdordagi o’xshash tovarlarga o’zgartirilishi natijasida import bojxona boji stavkalarining noto’g’ri qo’llanilish holatlari uchrab turibdi. Bu holat 2020 -yilda qo’shimcha hisoblangan bojxona to’lovlarining tarkibida 8,8 foizni tashkil etdi.

8. Tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi va uning ahamiyati Tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi (tif tn) uzida tasniflash va kodlashtirish tizimidan iborat puxta tuzilmani ifodalaydi. Tasniflash tizimida tovar nomenklaturasi oltita boskichga egadir: bulimlar, guruxlar, kichiq guruxlar, pozitsiyalar, kichiq pozitsiyalar, subpozitsiyalar. TIF TN kurilishi asosiga tovarlarning turli belgilari jami asos qilib olingan. Masalan, bulimlarni shakllantirishda quyidagi belgilardan foydalaniladi: tovarning kelib chiqishi buyicha - I bulim «Tirik xayvonlar va xayvonlar maxsulotlari»; II bulim «Usimlik maxsulotlari»; V bulim «Mineral maxsulotlar»; tovar tayyorlangan material turi buyicha - VIII bulim «CHarm xam ashyosi, charm, muyna, sarrojlik buyumlari va egar-jabduklar, yul anjomlari va boshqalar»; IX bulim «Ugoch-taxta va ulardan yasalgan buyumlar, poxoldan yasalgan buyumlar, savatlar va chivikdan yasalgan boshqa buyumlar»; X bulim «Taxta kepagi va boshqa tsellyuloza tolasidan yaraimtayyor maxsulotlar, kogoz va boshqalar»; XII bulim «Toshdan, gipsdan yasalgan buyumlar, keramika maxsulotlari»; XVI bulim «Marvarid, kimmatbaxo toshlar, asl metallar»; XV bulim «Kora va rangli metallar va ulardan tayyorlangan buyumlar»; vazifasiga kura - IV bulim «Tayyor ozik-ovkat maxsulotlari, ichimliklar, tamaki»; XI bulim «Gazmol va tukimachmilik buyumlari»; XII bulim «Poyabzal, bosh kiyimlari va boshqalar»; XIII bulim «Transport vositalari va ularga yordamchi asbob-uskunalar»; XVIII bulim «Asbob va apparatlar»; XIX bulim «Xar xil tayyor buyumlar»; XXI bulim «San’at asarlari, osori atikalar»; kimyoviy tarkibiga kura - III bulim «Uglar va moy, mum va boshqalar»; VI bulim «Kimyo sanoati va u bilan bog’liq sanoat tarmoklari maxsulotlari»; XXI bulim «Plastmassa va undan tayyorlangan buyumlar, kauchuk va rezina buyumlari». Guruxlarni tashkil etishga tovarlarga ishlov berishning xom ashyo, yarimtayyor maxsulotdan tortib, tayyor maxsulotgacha ishlov berish izchilligi asos qilib olingan. Bu TIF TNni boj tariflarida qullash uchun qulay shart-sharoitlar

yaratadi. Tovar pozitsiyalari, kichiq pozitsiyalar va subpozitsiyalar tuzilishida xar bir guruxda belgilarning uz izchilligi qullaniladi. Ularning jamidan turtta asosiy belgini ajratib kursatish mumkin: ishlov berish darajasi, vazifasi, material turi va tovarning jaxon savdosidagi axamiyati. Tovar nomenklaturasida tovarning xech qanday istisnosiz guruxga kiritilishi printsipiga kat’iy rioya qilinadi. Bunga xar bir tovarni fakat bir tasniflash guruxiga kiritish imkonini beruvchi uzaro istisno usulini qullash yuli bilan erishiladi. Guruxga yoki tovar pozitsiyasiga kiritiladigan aniq tovarlar ruyxati ob’ektlarini va xar bir tasniflash guruxlari chegaralarini aniqlashning usullaridan biri xisoblanadi. Masalan, «Ugitlar» guruxiga izoxlarda ugit sifatida tasniflanishi kerak bulgan azot, kaliy va fosforli ugitlar sanalgan. «Kaliyli ugitlar» tovar pozitsiyasiga kaliy tuzi (ishlov berilmagan, natural), xlorli kaliy, magniy sulfatlar, kaliy sulfatlar, shuningdek ularning aralashmalari kiradi. Kodlashtirish tizimi birmuncha boshqa maqsadlarni kuzlaydi. Tovarlarni kodlashtirish - tasniflanadigan ob’ektni muayyan tizim buyicha belgilangan qoidalarga kura belgi yoki belgilar guruxi sifatida tasavvur qilish imkonini beruvchi texnik usuldir. Ushbu xolda axborot uni tuplash, uzatish va EXMda ishlashda operatsiyalarni amalga oshirish mumkin bulgan qulay shaklda beriladi. Tovar nomenklaturasida kodlashtirishning aralash usulidan foydalaniladi, ya’ni kodlashtirish tizimining kurib chiqilayotgan tasnifnomasida bo’lishning oliy darajasida mustaqil xususiyat (ruyxatdan o’tkazish usuli), qolgan barcha boskichlarda esa qabul qilingan belgilarning jamlanishi asosida tovarlarning dastlabki tasnifiga asoslanadi. TIF TNda raqamli belgilar qullaniladi, bunda bulimlar va kichiq guruxlar uchun rim raqamlaridan, tovar guruxlari, pozitsiyalar va subpozitsiyalar uchun arab raqamlaridan foydalaniladi. Bulimlar va kichiq guruxlarning kodlari bir-biri bilan, shuningdek guruxlar kodlari, tovar pozitsiyalari va subpozitsiyalar bilan uzaro boglanmagan. Tovar kichiq pozitsiyalari uchun raqamli kod nazarda tutilmagan, ular tire (-) belgisi bilan belgilanadi.

O'xshashlar

Bojxona xizmati nazoratini tashkil etish

Turizm tushunchasi kurs ishi

O'zbekiston respublikasi bojxona tizimi boshqaruvini amalga oshirishda axborot texnologiyalarini qo'llanishi

Bank ishi fanining predmeti va mazmuni

Bank ishi fanining predmeti va metodi