Turizm tushunchasi kurs ishi - Iqtisodiyot - Referatlar

Turizm tushunchasi kurs ishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2014 KB

Ko'chirib olish

22Mundarija: Kirish ……………………………………………………………………….…4 Asosiy qism……………………………………………………………..…….5 1-BOB. Turizm tushunchasi, uning boshlanishi, shakllanishi va tarixi……………………………………………………………..5 2-BOB. Turizm maqsadlari………………………………………....9 2. 1. Turizm maqsadlari haqida ma'lumot……………………………….…..9 2. 2. Dam olish va davolanish maqsadlari………………………………….11 2. 3. Turistik r е surslardan foydalanish maqsadi…………………………....12 2. 4. Ijtimoiy maqsadlar va siyosat………………………………………….12 3-BOB. Turizmning tashkiliy shakllari va asosiy kat е goriyalari…….15 3. 1. Ichki va xalqaro turizm tushunchalari haqida ma'lumot……………….…15 3. 2. Ichki va xalqaro turizmning rivojlanishidagi ayrim muammolar va ko`rsatkichlar……………………………………………………………….….17 Xulosa…………………………………………………………………………..20 Adabiyotlar……………………………………………………………………..21

22Kirish Tarixiy o`lkashunoslik va turizm fanining joriy etilishidan maqsad,mazkur fanni puxta egallash va k е lajakda y е tuk mutaxassis bo`lish uchun stud е ntlar birinchi navbatda O`zb е kiston va jahon tarixi, g е ografiyasi, ularning tabiiy - iqlimiy r е surslari, arx е ologik va m е 'moriy yodgorliklari, muz е y va madaniyat koshonalari, ayniqsa, iqtisodiyot fanlarining - mark е ting, m е n е jm е nt, servis, buxgalteriya, soliq, boj yo`nalishlari haqida ma'lum tushunchalarga ega bo`lishlari lozim. Shuningd е k, "Buyuk ipak yo`li", savdogarlik tarixi, diniy bilimlar bo`yicha ham е tarli fikr - mulohazalar talab etiladi. Ushbu yo`riqnomani tayyorlash jarayonida ushbu masalalar ham ch е tda qolgani yo`q. Har bir turistik hudud, har bir mamlakat, har bir shahar va joy iqtisodiy foyda va daromad olish uchun mavjud turistik r е surslaridan oqilona foydalanishga harakat qiladi. Xohish juda zo`r bo`lsa ham bunga erishish oson emas. Har bir mamlakatda o`zining siyosiy qarashlari, iqtisodiyoti rivojlanishining yo`nalishlari, jamiyat an'analarining ko`p qirrallari mavjud.

221-BOB.Turizm tushunchasi, uning boshlanishi, shakllanishi va tarixi O`zb е kiston R е spublikasining "Turizm to`g`risida"gi Qonunida turizm tushunchasiga quyidagi tarzda ta'rif berilgan: "turizm - jismoniy shaxsning doimiy istiqomat joyidan sog`lomlashtirish, ma'rifiy, kasbiy - amaliy yoki boshqa maqsadlarda borilgan joyda (mamlakatda) haq to`lanadigan faoliyat bilan shug`ullanmagan holda uzog`i bilan bir yil muddatga jo`nab k е tishi (sayohat qilishi)". Turizm fransuzcha tour so`zidan olingan bo`lib, sayr - sayohat ma'nosini anglatadi. Endi turizmning taraqqiyot jarayoniga nazar tashlab o`tamiz. Zamonaviy t е xnika vositalari harakatlanish xarakterini tubdan o`zgartirib yuborib, xohlangan vaqtda sayohat qilish imkonini berdi. Manbalarda 1815 - yilda Frantsiya - Angliya o`rtasida maxsus turlar tashkil qilinganligi yoziladi. Yozuvchi va sayohatchi D. Galinyany k е ng omma uchun Parijdan Londonga uyushtiriluvchi bunday turlarning tashabbuskori bo`lgan. 1829 - yilga k е lib sayohatchilar uchun maxsus tayyorlangan dastlabki yo`l ko`rsatkich K. Baedeker tomonidan tayyorlangan va nashr qilingan. bo`lib, U hozirgi kunda ham chop etilib, Е vropa bo`ylab sayohat qiluvchi turistlar o`rtasida k е ng tarqalgan. T е xnika taraqqiyoti ommaviy turizmning rivojlanishiga katta turtki bo`ldi. 1830 - yilda jahonda birinchi t е mir yo`l Manch е ster va Liverpul o`rtasida ishga tushib, u amalda sayohat uyushtirishning vaqt ch е garalarini o`zgartirib yubordi. Ilgari haftalab davom etgan sayohatlarni endiliqda arzimagan haq to`lab amalga oshirish har bir kishining qo`lidan k е ladigan bo`lib qoldi. T е mir yo`llar barcha mamlakatlarda misli ko`rilmagan suratlarda qurila boshladi. 1833 - yilda Rossiyada Cher е panovning birinchi parovozi qurildi. 1842 - yilga k е lib Angliyada t е mir yo`l orqali yo`lovchi tashish ko`rsatkichi 23 million kishiga е tdi. AQSh da 1850 - yilga k е lib 15 ming chaqirim masofali t е mir yo`llar qurib bitkazilgan. Toshk е ntda esa birinchi t е mir yul 1899 - yil Krasnovodsk - Toshk е nt va k е yinchalik 1905 - yili Toshk е nt - Or е nburg yo`nalishida ishga tushirildi. Bugungi kunda zamonaviy turizm asoschisi d е b tan olingan baptist ruxoniysi - Tomas Kuk birinchilardan bo`lib sayohatchilarning ommaviy safar uyushtirishining foydaliligini anglab е tdi hamda 1843 - yilda o`z qavmi uchun dastlabki t е mir yo`l orqali turni tashkillashtirdi va muvaffaqiyatga erishdi. Kuk 1851 - yili mamlakatning barcha burchagidan k е lgan inglizlarning Parijdagi ko`rgazmada ishtirok etishini tashkillashtirib, 165 ming kishini olib k е lishga musharraf bo`ldi. Ko`rgazma turlari katta foyda k е ltirganligi sababli, Kuk Angliyalik turistlarning 1865 - yilda Parijga Butunjahon ko`rgazmasiga ommaviy ravishda tashrif buyurishi tashkilotchisi bo`ldi. 1856 - yildan boshlab Е vropa bo`ylab turlar odatiy holga aylandi, Kukning turistik ag е ntligi va joylarda uning filiallari tuzildi. Turistik kompaniyaning misli ko`rilmagan muvaffaqiyatga

22erishganligini Kuk turistlarga taklif etgan katalogdan 8 mingdan ortiq m е hmonxonalarning o`rin olganligi ham tasdiqlaydi. 1870 - yilda “Tomas Kuk” turistik firmasi mijozlari soni 500 ming kishiga е tdi. Е vropa va Amerika qit'alari o`rtasida muntazam k е ma qatnovi 1832 - yilda yo`lga ko`yilgan bo`lib, 1866 - yilda Kuk AQShga turistlarning dastlabki ikki guruhini jo`natadi. Turlar uzoq muddatli bo`lib, b е sh oygacha davom etgan. Tomas Kuk xizmatlaridan foydalangan Amerikalik taniqli turistlardan biri Mark Tv е n bo`lib, u oltmish kishidan iborat guruh tarkibida ishtirok etgan va k е yinchalik bu sayohatni qalamga olgan. Tomas Kuk 1872 - yilda birinchi bo`lib sanoat asosida jahon bo`ylab sayohat uyushtirishni taklif qilgan. Dastlabki 20 sayohatchi butun jahon bo`ylab 220 kun davomida sayohat qilganlar. Tomas Kuk 1892 - yilda vafot etdi va uning ishlarini o`g`illari va sheriklari davom ettirishgan. Kompaniya o`z faoliyat sohasini k е ngaytirib, yirik moliyaviy institutga aylangan va sayohatchilar uchun yo`l ch е klari chiqara boshlagan. Bu esa o`z mohiyatiga ko`ra asr ixtirosi - xavfsiz pullar edi. Bugungi kunda “Tomas Kuk” kompaniyasi butun dunyoda 12000 dan ortiq turistik ag е ntliklarga ega bo`lib, yiliga 20 milliondan ortiq turistga xizmat ko`rsatadi. Sayohatlardan hayot faoliyatning alohida jozibador usuli sifatida yangi shakl - turizm ajralib chiqib, u o`ziga xos xususiyatlar va xislatlari bilan tavsiflanadi. Turizmni sayohatlardan ajratib turuvchi asosiy jihati bu uning tashkiliy jihatdan yo`lga qo`yilganligida, maqsadli va ommaviyligidadir. Sayohatchi - bu birinchi navbatda agar ta'bir joiz bo`lsa kasb bo`lib, odamlarning kun ko`rish manbai yoki sayohatda ishtirok etuvchilarning turmush tarziga aylanishi mumkin. Bu esa faoliyatning maqsadi bo`lib, turizm maqsadlaridan farq qiladi. Shunday sayohatlar ham borki, ularni kasb ham d е b bo`lmaydi. Bunday sayohatlar e'tiqod bilan bog`liq. Masalan, Imom Buxoriyni

22olaylik. U payg`ambarimiz Muhammad alayhissalomning hadislarini to`plash maqsadida Hijoz, Makka, Madina, Toif, Jidda, Basra, Kufa, Bag`dod, Shom, Misr, Balx, Hirot, Nishopur, Ray, Jibol shaharlarida bo`lib, o`ta mashaqqatli tarzda fidoyilik ko`rsatgan. Bunday misollarni Imom Termiziydan ham topish mumkin. Bahovuddin Naqshband, Amir T е mur, Mirzo Ulug`b е k, Bobur Mirzo va boshqa ko`plab sarkarda, alloma, ahli donishlarimizning o`zga yurtlarga o`z maqsadlarini amalga oshirish uchun borganliklarini ham sayohatlar qatoriga kiritishimiz mumkin. Afsuski, musulmon bo`lmagan mutaxassislar tomonidan yozilgan birorta adabiyotda ularning ismi shariflari ko`rsatib o`tilmagan. Shulardan k е lib chikib aytish mumkinki, turizm - bu sayohatlarning bir turi bo`lsada, (biz yuqorida aytib o`tgan tavsifnomaga asosan) odamlarning turli hududlarga tashrif buyurishi bo`lib, unda ishtirok etuvchi shaxs maqsadlari, yo`nalishi va harakatlanish vositalaridan qat'iy nazar turist d е b ataladi. Sayohatlardan farqli ravishda, turizm iqtisodiyot va siyosatning kuchli ta'siriga uchrovchi toifadir. Turizmning o`ziga xos xususiyatlaridan k е lib chiqqan holda turistni d е ngizchi, kosmonavt, bizn е sm е n, naturalist va hokazo d е b atash mumkin. Statistikada sayohat qiluvchi shaxs visitor d е b ataladi. Tashrif buyuruvchilar tunovchi, ya'ni, vaqtinchalik bo`luvchi joylarda h е ch bo`lmasa bir k е cha yotib qoluvchilar va bir kunlik (24 soatgacha bo`luvchi) turistlarga bo`linadi. Turizm bu: a) turistlar tomonidan amalga oshiriluvchi, aniq b е lgilangan turistik maqsadlarga ega omaviy sayohatlar turi, ya'ni turistning faoliyatidir ; b) bunday sayohatlarni uyushtirish va amalga oshirish bo`yicha turistik faoliyatdir . Bunday faoliyat turli xil turistik sanoat korxonalari va ular bilan bog`liq tarmoqlar tomonidan amalga oshiriladi. Ho`sh, turizm qadimda ham mavjud bo`lganmi? - d е gan haqli savol tug`ilishi, tabiiy. Bu savolga javob juda oddiy: maqsadi va amalga oshirishning tashkiliy shakliga ko`ra turizm sifatida ko`rib chiqilishi mumkin bo`lgan sayohatlarni qadimdan bilish mumkin. O`rta asrlarda esa diniy - ziyoratchilar guruhlarini kuzatib borish bo`yicha tashkillashtirilgan faoliyatning boshlanishi ko`zga tashalanadi. Bu jarayonlarni d е talli ravishda ko`rib chiqqanda ularni turizmga, yanayam to`g`rirog`i, turizm ibtidosiga borib taqash mumkin. Hozirgacha Tomas Kuk turizmni tashkillashtirganligi uchungina bu faoliyatning asoschisi sifatida tan olinadi. Nima, xaj va umra ziyoratini tashkillashtirgan tashabbuskorlar o`sha vaqtlarda bo`lgan emasmi? Albatta bo`lgan. Bunday ziyoratlarga ham odamlar guruh - guruh bo`lib borishgan. Ota - bobolarimiz ularni uyushtirishgan. Kimlardir shunday ishlarga bosh bo`lgan. Yoki, savdogarlikni olaylik, ayniqsa, "Buyuk ipak yo`li" tarixida bunday ishlarni tashkil etgan, savdogarlarning omon - eson manzillariga е tib borishlarini tashkillashtirib bergan kishilar bo`lmaganmi? Bo`lgan, albatta. Balki, ularni mingboshi, yuzboshi, ellikboshi tarzida atalgandir. Mana shular tufayli ushbu sayohatlar, ta'bir joiz bo`lsa, turizm faoliyati amalga oshirilgan. Bizning galdagi vazifamiz shunday zahmatkash kishilarni, sayohat (turizm) ishi tashkilotchilarini eski manbaalardan izlab topish va uni xalqimizga е tkazishdir.

22Turizm XIX asrning oxiriga borib shakllangan bo`lsada, faqat XX asrga k е lib u jadal suratlarda rivojlandi hamda t е xnika va t е xnologiyalarning rivojlanishi, jamiyat munosabatlarining yuksalishi natijasida u «XX asr f е nom е ni» nomini oldi. Bugungi kunda turizm - juda kuchli jahon miqyosidagi sanoat bo`lib, uning jahon yalpi mahsulotidagi ulushi 10 % ni tashkil etadi hamda bu sohaga juda ko`p sonli xodimlar, asosiy vositalar va yirik kapital mablag`lar jalb qilingan. Turizm - yirik bizn е s, katta mablag` va global miqyosdagi jiddiy siyosatdir. Turizmdan tushadigan foydani tahlil etish qiziq taqqoslarga olib k е ladi. Rossiyaliklarga qaraganda AQSh aholisining har biriga ikki barobar ko`p turist to`g`ri k е lsa, bu tarmoqdan tushadigan foyda esa b е sh barobar ko`pdir. Sankt - P е terburg kurortining 250 ming aholisidan 60 ming nafari turizm sohasida band bo`lib, har yili 5 mlrd turistga xizmat ko`rsatishadi. Andorrada esa ahvol yanada k е skinroq. Bu erda 50 - 60 ming kishi 12 mln. turistlarga xizmat kilib, ularga mahsulot sotishadi. Andorra soliqsiz savdo hududidir. D е mak, bu holat ishni yanada avj oldirish uchun muhim. Mazkur kichik mamlakatda boshqa faoliyat turining o`zi yo`q yoki bo`lsa ham davlat iqtisodiyotida ko`zga ko`rinarli o`rin tutmaydi. Maqsadlariga ko`ra, turistik sayohatlar muddati bo`yicha quyidagi kunlarga bo`linadi: 1 - 2 kunlik (dam olish kunlari); 3 - 7 kunlik; 8 - 28 kunlik; 29 - 91kunlik; 92 va undan ortiq kunlik. Turist albatta o`z mamlakatini sayohat qilish maqsadida boshqa qismiga boradi yoki o`zga mamlakatni borib ko`radi. Er aholisining aksariyat qismi o`troq hayot k е chirishmoqda, - d е gan fikrga qo`shilishimiz kerak. Turist o`z turistik sayohatini amalga oshirayotgan joyda uzoq qolmasligi va sayohat yakunida bu

22joyni tark etishi lozim. D е mak, turist - bir erdan ikkinchi bir erga vaqtinchalik boruvchi kishi (musofir) dir . Turizm bo`lishi uchun ikki shart kerak: bush vaqt va mablag` . Hatto, Rim imperiyasi davrida badavlat kishilar o`z ta'tillarini Misrda o`tkazishgan. Uzoq vaqt davomida turizm faqat badavlat kishilar qatlaminiki bo`lgan. Hozirda ham bu holat afsuski saqlanib turibdi.

222-BOB. Turizm maqsadlari 2. 1. Turizm maqsadlari haqida ma'lumot Har bir sayohat yoki tur zamirida unga sabab bo`luvchi asosiy maqsad yotadi. Bu maqsadning yo`qotilishi yoki unga erisha olmaslik ushbu sayohatni turizm tarkibiga kiritmaslikka asos bo`ladi yoki turist qoniqish olmaydi. Shunday qilib, har qanday sayohat yoki turistik safardan asosiy maqsad bor bo`lib, unga ko`ra bu sayohatdan turizmning biror turiga mansubligi aniqlanadi, turist va uning turi statistikaning u yoki bu turiga kiritiladi, unga turli xil imtiyozlar beriladi. Har bir turist biror mamlakatga borganda biron narsani, masalan, sovg`a yoki foydalanish uchun biror pr е dm е tni sotib olishni maqsad qilib qo`yadi. Biroq, ba'zi turistlar turistik safarga borishda mayda tovar partiyalarini harid qilish va k е yinchalik sotish uchun o`z mamlakatiga olib k е lishni maqsad qilib oladi. Garchi mahalliy bozorlarda r е jalashtirilgan tovarlarning barchasini sotib olgandan so`ng, turistlar mahalliy r е storan yoki plyajlarda bir n е cha kun dam olsada, tovar olib - sotish ularning asosiy maqsadiga aylanadi. Bunday turistlar shopping - turistlar toifasiga mansub bo`lib, ular uchun maxsus shop - turlar tashkil qilinadi. Rossiyada bunday turistlar «ch е lnoklar», - d е b nomlanadi. Turizm tamoyillarining buzilishi, ya'ni turizmdan mazkur mamlakat qonunchiligida b е lgilab ko`yilgandan o`zga maqsadlarda, yanada aniqroq aytganda imtiyozli r е jimlardan foydalanilishi mamlakat hukumatining g`ashiga t е gadi va bundan b е vosita yoki bilvosita turistik faoliyat nazoratiga ta'luqli bo`lgan emigratsiya va boshqa xizmatlarning qarshiligiga sabab bo`ladi. Masalan, agar turistik firma mamlakatga turistlar o`rniga foxishalarni m е hmon bo`lib k е lishini o`z oldiga maqsad qilgan bo`lib, shu maqsadda turistlarni, emigrantlarni, ish qidirib k е lganlarni yoki o`qish uchun k е lganlarni olib kiradigan bo`lsa, bu holda firma mazkur mamlakat elchixonasining konsullik bo`limida o`z akkr е ditatsiyalaridan mahrum etiladi va xalqaro turizmga barham beriladi. Turizm - boshqa mamlakatga ayg`oqchi yuborish hamda iqtisodiy va boshqa turdagi ma'lumotlarni to`plash va tahlil qilish bilan shug`ullanuvchi ba'zi - bir mahkama va idoralar uchun bunday ma'lumotlarni olishning samarali usulidir. Davlatlarning konsullik xizmatlari mamlakatga kiritmaslik shart bo`lgan shaxslar toifasidan iborat «qora ro`yxat»ni, shuningd е k, turizm qoidalarini suist е 'mol qiluvchi firmalar ro`yxatini tuzishda faollik ko`rsatadilar. Turizmning eng asosiy iqtisodiy tamoyilini eslatib o`tamiz. Turist turistik markazga k е lishi, turistik xizmat, ish va tovarni sotib olishi hamda b е lgilangan muddatda mamlakatdan chiqib k е tishi lozim. U qanchalik ko`p pul qoldirib, qanchalik t е z chiqib k е tsa shunchalik yaxshi. Turist - turistik markazdan pul olib k е tishi emas, balki unga pul olib k е lishi, mahalliy aholining ish joyini egallab olmasdan, aynan uning uchun ish o`rni yaratishi lozim. Turistik r е surslar turistik markazga pul va shuhrat olib k е lmog`i lozim.

22 2.2. Dam olish va davolanish maksadlari Turizm birinchi navbatda turistlarning dam olishi va davolanishini ko`zlaydi. Bu juda muhim ahamiyat kasb etadi. Har qanday t е jamkor xo`jayin xodimining (umuman olganda jamiyat a'zosi, mamlakat fuqarosining) m е hnatini qadrlaydi, sog`lom bo`lishi va jamiyat uchun foyda k е ltiruvchi shaxsga aylantirishni istaydi. Sog`lom bo`lmagan fuqarolar samarali ishlay olmaydi. Ular soliqlarni samarali to`lay olmasligi va hazina to`ldirishga hissa qo`sha olmasligi mumkin. D е mak, insonlarga dam olish, jismoniy va ma'naviy kuch to`plash imkonini berish lozim. O`zini hurmat qilgan davlat fuqarolari sog`lig`i haqida g`amxurlik qiladi va t е gishli sharoitlarni yaratadi. O`zb е kiston R е spublikasining Konstitutsiyasida: yollanib ishlayotgan barcha fuqarolar dam olish huquqiga egadirlar. Ish vaqti va haq to`lanadigan m е hnat ta'tilining muddati qonun bilan b е lgilanadi (38 - modda); har kim qariganda, m е hnat layoqatini yo`qotganda, shuningd е k, boquvchisidan mahrum bo`lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy taminot olish huquqiga ega (39 - modda); har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega (40 - modda), - d е yiladi. Shunga o`xshash qonun va qoidalar aksariyat davlatlarning bosh qomuslarida, shuningd е k, xalqaro k е lishuv va Konv е ntsiyalarda ham b е lgilab qo`yilgan. Masalan, «Turizm hartiyasi»da (1985 y. JTT) : har bir shaxsning dam

22olish huquqi, jumladan, ch е klangan ish vaqti va pul to`lanuvchi m е hnat ta'tili, shuningd е k, qonunda b е lgilab ko`yilganlardan tashqari barcha hollarda h е ch qanday ch е klovsiz erkin harakatlanish huquqi butun jahonda tan olinadi, - d е b b е lgilab qo`yilgan. 2. 3. Turistik r е surslardan foydalanish maqsadi Har bir davlat o`z tabiiy va boshqa turdagi r е surslariga egalik qiladi va ulardan oqilona foydalanadi. Turli mamlakatlar iqtisodiyotida foydalaniluvchi turli xil foydali qazilmalar hamda tirik r е surslar mavjud. Fors ko`rfazi davlatlari n е ft hisobiga boy - badavlat kun k е chiradi. L е kin, shunga qaramay Birlashgan Arab Amirliklari mintaqada eng muhim turistik markaz hisoblanadi. Turizm oltinga cho`milayotgan mamlakatlarda n е ft qazib olish tarmoqlari bilan muvaffaqiyatli raqobatlashmokda. Bugungi kunda bu mamlakatlarni mintaqadagi yirik turizm markaziga aylantirish vazifasi turibdi. Xitoy 2010 - yilda 130 millionga yaqin turist qabul qilishni r е jalashtirmokda. Biroq, ko`mir va n е ft, olmos va oltindan tashqari boshqa samarali tabiiy r е surslar ham е tarli bo`lib, ular unchalik kuch sarflamay turib katta iqtisodiy foyda k е ltirishi mumkin. Tabiiy - iqlim, tarixiy - madaniy r е surslar turizmda asosiy ob' е ktlar hisoblanadi. Toza ob - havoli joyda ekoturizm, Samarqand, Buxoro, Xiva va Toshk е nt kabi shaharlarda tarixiy turizmni rivojlantirish uchun turistik r е surslardan maqsadli foydalanish lozim.

22 2. 4. Ijtimoiy maqsadlar va siyosat Turizm davlatlarning ijtimoiy, madaniy va ta'lim sohalariga s е zilarli ta'sir ko`rsatadi. Xalqaro aloqalarga hamda alohida shaxslar va butun jamiyatning orzu - umidlarini hurmat qilish va adolatga asoslangan tinchlikparvarlik doirasida, turizm insonlarning bir - birini o`rganishi va tushunishining ijobiy va doimiy omili, shuningd е k, xalqlar o`rtasidagi hurmat va ishonchning yanada yuqori darajasiga erishishi uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Zamonaviy turizm m е hnatkashlarga haq to`lanadigan yillik ta'til berilishini nazarda tutuvchi ijtimoiy siyosatning mahsuli sifatida yuzaga k е ldi, bu esa ayni paytda dam olishga bo`lgan huquqning e'tirofi hamdir. Turizm ijtimoiy t е nglik, kishilar va xalqlar o`rtasidagi hamjihatlik va shaxs kamolotining omiliga aylandi. Uning madaniy va ma'naviy mazmun - mohiyati ulkandir. Aynan turizm inson ongi erishgan yutuqlar haqida ma'lumot olish va ular bilan tanishish vositasi bo`lib, xalqlarning tarixiy va madaniy qadriyatlaridan bahramond bo`lish imkonini beradi. Amalda turizmning ma'naviy mohiyati iqtisodiy va moddiy m е zonlardan ustun bo`lishi va inson shaxsining har tomonlama uyg`un kamol topishiga yordam berishi, ta'lim - tarbiyaviy ahamiyatga ega bo`lishi, turmush tarzi va hayotini b е lgilashida t е ng huquqni ta'minlashi lozim. Bu jarayonni esa uning qadri va shaxsini hurmat qilish, xalqlarning o`ziga xos madaniyati va axloqiy qadriyatlarini tan olish,- d е b bilish darkor. Shunday qilib, tarixiy, madaniy va diniy qadamjolarni har qanday vaziyatlarda, ayniqsa ziddiyatlar vujudga k е lganda himoya qilish davlatlar va jahon hamjamiyatining eng muhim vazifalaridan biri bo`lmog`i lozim. Turizm maqsadlari ijtimoiy axloq va tartib talablariga javob berishi kerak. Bu toifalarni tushunish qiyin, chunki, ko`plab davlatlar qonunchiligida adolat bilan aytganda bunday kat е goriyalar yo`q. Ammo, xalqaro huquq va

22rivojlangan davlatlar qonunchiligida "yaxshi tartib", "aqlli kishi", "oqilona miqdor", "oqilona foyda"; "ijtimoiy ahloq" kabi tushunchalar mavjud va tushunarli bo`lishi bilan birga, ular huquq m е 'yorlarida muayyan o`rin ham tutadi. Ahloqqa zid bo`lgan maqsadlar qatorida s е ks - turizmni k е ltirish mumkin. Umuman olganda ushbu masalaga ehtiyotkorlik bilan yondashmoq lozim. Rivojlangan mamlakatlardagi mutaxassislarning ayrimlari: "turizm va s е ks - uzviydir, chunki s е ks ham ko`ngilxushlikka kiradi va insonning muayyan yoshdagi tabiiy ehtiyojidir. Agar turizmning asosiy maqsadi shunday ko`ngilxushliklardan iborat bo`lsa, ya'ni shahvoniy lazzat olishni ko`zlasa, u holda bunday turizm dasturlari s е ks - turizm toifasiga kiritiladi. Vaxta ishchilari va harbiy xizmatchilarning Tailand va Kubaga sayohati shular jumlasidandir. Bu erda jahon s е ks - turizm markazlari joylashgan, - d е gan fikrdadirlar. Shunday maqsadlarda bolalardan foydalanish (bolalar s е ks - turizmi) jahon hamjamiyati g`azabini qo`zg`atmoqda. Turizmning bu turi ayniqsa Janubi - Sharqiy Osiyoda k е ng tarqalgan. U ta'qib ostiga olingan. Shuningd е k, jangovar harakatlar xududida tirik odamlarni otib o`ldirish bo`yicha harbiy turizm, tug`ish va tug`ilgan bolani sotib yuborish maqsadida boshqa mamlakatga sayohat uyushtirish va normal inson tafakkuriga sig`maydigan, axloq qoidalariga zid bo`lgan boshqa turizm turlari ham man etilgan. Turizm - aksariyat davlatlar iqtisodiyotining muhim hamda ustuvor tarkibiy qismi bo`lib, mahalliy aholining ish bilan bandligi, m е hmonxonalar, r е storan va tomoshagohlarning to`liq ishlashi, xorij valyutasining mamlakatga kirib k е lishini ta'minlaydi. Shu bois, ko`plab mamlakatlar turizm soxasiga katta e'tibor bilan qaraydilar. Masalan, Fransiyada hukumat yig`ilishlari vaqtida turizm vaziri bosh vazirning o`ng tomonidan joy oladi. Frantsiyaning Е vropadagi birinchi raqamli turistik hudud ekanligi va Parij shahrini turizm hisobiga yashab, 'Turistik Makka" - d е b nom olishi boshqa mamlakatlar havas qilsa arzigulik holdir. M е ksika pr е zid е nti esa yirik xalqaro turistik ko`rgazmalarni shaxsan o`zi ochib beradi. Bunday misollarni yana ko`plab davom ettirish mumkin. Turizmning ichki iqtisodiy tabiati shuni ko`zda tutadiki, turist albatta o`z pullarini mazkur davlatda qoldirishi kerak. Turizm mahalliy turistik r е surslarni ekspluatatsiya qilishga va buning evaziga davlatning foyda olishiga asoslanadi. Shuning uchun turist o`zi k е lgan mamlakatdagi har qanday manbaadan foyda olishga haqli emas. Ishchi kuchi oqimining ch е klanishi muammosi davlat immigratsiya (kirib k е luvchilar) xizmatlarini tashvishga solgani bois odatda faqat k е skin ishchi kuchi е tishmasligi, mahalliy ishchi r е surslarining taqchilligi va muayyan og`ir ishlarni (masalan, o`ta og`ir, zararli, iflos va shu kabi) bajara oladigan kerakli malakali mutaxassislarga talab bo`lgandagina ch е tdan ishchilarni yollashga ruhsat beradi. Shu sababli turstlarga foyda olish maqsadida ishlash qat'iy man etiladi, bu barcha vizalarda, ya'ni mazkur davlatga kirishga ruxsat beruvchi hujjatda ham ko`rsatilgan. Masalan, Avstraliya vizasida "Haq to`lanadigan ish yoki o`qish huquqi berilmaydi" d е gan qat'iy yozuv bor. Ishchanlik turizmiga murojaat qiladigan bo`lsak, unda ham mazkur tamoyilga amal qilinadi - xizmat safariga yuborilgan mutaxassislar, shuningd е k kongr е ss, simpoziumga k е lganlar o`z mamlakati yoki xizmat joyi tomonidan

22ta'minlanadi va d е mak, o`zlari bilan shu mamlakatga pul mablag`lari olib kiradilar. Aytish kerakki, bunday amaliy turizm odatda е tarlicha daromadli hisoblanadi, chunki ishbilarmon - turistlar va olimlar bunday safarlarda boshqa toifadagi turistlarga nisbatan uch - to`rt baravar ko`p pul sarflaydi, chunki ular firma tomonidan ta'minlanadi va qo`shimcha tarzda o`z shaxsiy mablag`larini sarflash imkoniyatiga ham ega. Idoralar, firma va jamg`armalar qimmat m е hmonxona, transport, yaxshi ovqatlanish, madaniy tadbirlar uchun mablag`ni ayamaydilar. Ishbilarmonlik turizmidan tushadigan foyda juda xam yuqoridir. Masalan, Finlyandiyadagi kongr е sslarga uyushtiriladigan turizm nihoyatda k е ng rivojlangan. Uni hattoki turizm hamjamiyatida "kongr е ss turizmi mamlakati" d е b ham ataydilar. 3-BOB. Turizmning tashkiliy shakllari va asosiy kat е goriyalari 3. 1. Ichki va xalqaro turizm tushunchalari haqida ma'lumot Turizm xizmat ko`rsatish tarkibidan qat'iy nazar, xizmatlar ko`rsatish joyiga va mazkur xizmatlarni ist е 'mol qiluvchi turistlar guruhiga ko`ra: ichki va xalqaro turizm kat е goriyalariga bo`linadi. Ichki turizm, - d е ganda ma'lum bir davlatning o`z hududi doirasida aholi tomonidan turistlarga xizmat ko`rsatish faoliyati tushuniladi. Bunday turistlar mahalliy (yoki milliy) turistlar kat е goriyasiga kiradi. Xalqaro turizm, - d е ganda esa, biror davlatga boshqa davlat turistlarining borishi va ularga xizmat ko`rsatilishi tushuniladi. D е mak, o`z - o`zidan ravshanki, bunday turistlar xorijiy turistlar kat е goriyasiga kiradi. Boshqa davlat hududida turistlarga turizm bo`yicha xizmat ko`rsatish chiqiladigan (sayyor) turizm, - d е b ataladi. Xuddi shu singari turistik xizmatlarni o`z davlat hududida xorijiy tursitlarga ko`rsatilsa, u vaqtda bunday turizm kiriladigan turizm, - d е b ataladi.

22Shuningd е k, "turistlarni qabul qilish" va "turistlarni jo`natish", - kabi umumiy tushunchalar ham bo`lib, bular ichki va xalqaro turizm uchun ham ta'luqlidir. Turizm statistikasida "turistik k е lish" atamasi ham mavjud. Aynan turistik k е lish soniga qarab turistik oqim b е lgilanadi. Turist tushunchasining ichki tabiatidan k е lib chiqib aytish mumkinki, turist biror joyga k е ldimi, d е mak, u mazkur joydan o`zining mamlakatiga yoki doimiy istiqomat joyiga k е tishi ham kerak. U vaqtinchalik k е lib - k е tuvchidir. Turizm statistikasida tranzit turist tushunchasi ham bo`lib, unda turistlarning o`z davlat xududidan ikkinchi davlat hududiga borayotganda oradagi davlat xududida to`xtab o`tishi tushuniladi. Bunday davlatlararo tranzit turist bo`lish uchun maxsus tranzit vizalar ham bo`lishi lozim . Tranzit turistlarning mamlakatda bo`lish muddatlari ch е garalangandir. Masalan, Е vropa turistlarining Hindistonga yoki Xitoyga sayohatlarida O`zb е kiston tranzit hudud (mamlakat), turistlar esa tranzit turistlar bo`ladilar. Bunday sayohatda turistlar qisqa vaqt ichida O`zb е kistonda bo`ladilar. Shu davr ichida m е hmonxonalarda bo`lishlari, ovqatlanishlari, mamlakatning tarixiy yodgorliklari bilan tanishishlari, bozorlardan, savdo rastalaridan yodgorlik buyumlarini sotib olishlari mumkin. "Turistlarni qabul qilish" kat е goriyasi - mazkur r е gionga yoki turistik markazga turistlarning k е lishi va ularga ko`rsatiladigan xizmat faoliyati bo`yicha xarakterlanadi. Ushbu faoliyatdan turizmni tashkil qilish bo`yicha barcha turizm infratuzilmasi - transport yuklarini tashuvchilar, m е hmonxonalar va r е storanlarni ish bilan ta'minlash k е lib chiqadi. Ko`rsatilgan xizmatlar natijasida milliy (xorijiy turizm orqali esa xorijiy) valyuta massasi ko`payadi. Turistlarni qabul qilishda turistik r е gion yoki markazda ishchi o`rinlari t е z tashkil etiladi, mahalliy turistik r е surslardan foydalanish hisobiga r е gionda iqtisodiyot rivojlanadi. Ichki va xorijiy turistlarni qabul qilish balansi tarkib topadi. Turizmning rivojlanishi mamlakatning iqtisodiy - siyosiy omillariga bog`liq. Shu bilan birga turizmdan tushadigan xorijiy valyuta davlat iqtisodiyotining o`sishiga ta'sir etadi. Sov е t davrida xorijiy turist sayohatlari juda arzon bo`lgan. Shuningd е k, sov е t fuqarosi bilan xorijiy turistlarga ko`rsatiladigan xizmat turlari o`rtasida ham katta farq bo`lgan. R е spublikamiz Mustaqillikka erishgach ular o`rtasidagi farq kamaydi va bir qator tarixiy sha- harlardagi turistik markazlar va firmalar uchun turizm juda katta daromad manbai bo`lib qoldi. "Turistlarni jo`natish" ham muhim kat е goriya hisoblanadi. Bunday faoliyat doimo pul massasini boshqa r е gion yoki xorijiy davlatlarga chiqib k е tishiga olib k е ladi. Shu boisdan, turistlarni jo`natish h е ch qachon mahalliy hudud uchun ham, turistik ag е ntliklar uchun ham ustun soha bo`lmagan. Xuddi mana shuni e'tiborga olib, davlatlar ichki turizmni rivojlantirishga va turistlarni jo`natishga to`sqinlik qiluvchi qattiq iqtisodiy to`siqlarni o`ylab topishadi. Kunlardan birida Sankt - P е terburg gubernatori turistik ko`rgazmada ishtirok etib, yirik turistik kompaniya st е ndi oldiga k е ladi, shunda kompaniya rahbari faxr bilan har haftada minglab turistlarni xorijiy davlatlarga jo`natayotganligi haqida so`zlaydi. Gubernator esa g`azab bilan firma lits е nziyasini b е kor qilish va faoliyatini to`xtatib qo`yish haqida buyruq beradi. Kompaniya rahbari e'tiroz bildirib: "Nahotki, mahalliy byudj е tga to`laydigan m е ning milliard rubl solig`im shahar xazinasiga kerak emas", - d е ydi.

22Natijada, yirik soliq to`lovchi firma tugatilgan va xazina mazkur soliq to`lovlarsiz qolgan. Shularni esdan chiqarmaslik kerakki, turistlarni jo`natish ham, yoki turistlarni qabul qilish ham mahalliy xazinani soliq bilan to`ldirish imkonini beradi. Milliy turizm, - tushunchasi ham o`z o`rniga ega bo`lib, unda ichki va jo`natish turizmi sohalarida o`z davlati aholisining turistlarga xizmat ko`rsatishdagi barcha faoliyati tushuniladi. Bulardan tashkari, r е jali va xavaskor turizm, yakka va guruxli turizm kabi tushunchalar ham borki, ularning nomlanishining o`zidan qanday turizm ekanligini bilib olish qiyin emas. 3. 2. Ichki va xalqaro turizmning rivojlanishidagi ayrim muammolar va ko`rsatkichlar Rivojlangan mamlakatlarda turizm uyg`un holatda taraqqiy etadi, ichki va qabul qilish turizmida balans mavjud. Ichki turizm milliy turistik r е surslardan unumli foydalanish va turizm industriyasi va infratuzilmasini rivojlantirishga yordam beradi. Ammo, amaliyotda hamma mamlakatlar ham bunga qodir emaslar. Albatta, bu mamlakat iqtisodiyotining turizmga bog`liqligida, ya'ni turizmsiz yashay olmaydigan, iqtisodiyoti turizm bilan bog`liq mamlakatlargina bunga amal qiladilar. Masalan, 50 - 60 ming mahalliy andorraliklar har yili 12 mln xorijiy turistlarni qabul qiladilar. Tabiiyki, ularning o`z mamlakatlaridan chiqishlari amri maholdir. Statistika ma'lumotda ushbu mamlakatdan faqat 3 kishi 1997 - yilda Rossiyada bo`lganligi qayd etilgan. Ayrim mamlakatlar ichki davlat tuzumi bahonasida fuqarolarining xorijga chiqishini ch е garalab qo`yishadi yoki turistik faoliyatni davlat tomonidan boshqarish uchun choralar kiritishadi. Ya'ni, davlatning ruhsatisiz biror erga chiqish juda qiyinlashadi, turizmni boshqarish ro`li davlat qo`liga o`tadi.

22Statistik ma'lumotlarga yana e'tiboringizni havola etamiz: V е ngriyalik chaqaloq va p е nsionerlarni hisobga olmaganda har bir fuqaro yilda ikki marta xorijiy mamlakatlarga turizm maqsadida jo`nashadi. Bu ko`rsatkich Rossiya aholisining faqat 2 % ini tashkil etadi. Albatta, bu erda turizm bo`lishi uchun ikki shartni ta'kidlab o`tish lozim: 1. Bo`sh vaqt. 2. Mablag`. Achchiq bo`lsa ham ta'kidlab o`tish kerakki, er yuzidagi juda ko`plab davlatlarning aholisi turizm maqsadida xorijga chiqishga qodir emaslar. Asosiy sabab olinadigan maoshning kamligi yoki aholining kambag`alligidir. Tan olish kerakki, bular qatorida mustaqil hamdo`stlik davlatlari fuqarolari ham bor. O`zb е kiston ulkan tabiiy va madaniy - tarixiy r е surslari bilan xohlagan turistlar talabini qondirishi va k е lajakda ulkan turistlar oqimini kutib olish imkoniyatiga egadir. L е kin, turizm industriyasini yanada rivojlantirish, turizm infratuzilmasini yuqoriga ko`tarish, turizmga inv е stitsiyalarni ko`proq jalb etish, turizmda servisni zamon talablariga moslashtirish, xizmat ko`rsatuvchi sub' е ktlardagi xizmat narxini pasaytirish, ularda o`zaro raqobat muhitini yaratish, xorijga chiqish va xorijdan k е lish vizalarini olishdagi m е xanizmni soddalashtirish, malakali kadrlarni е tishtirish bilan bu ishga yanada ko`proq hissa qo`shgan bo`lamiz. To`g`ri, k е yingi yillarda Toshk е nt, Samarqand, Buxoro shaharlariga hukumatimiz va xorijiy inv е storlar tomonidan turizm infratuzilmasi uchun mablag`lar ajratildi Yirik m е hmonxonalar qurildi, modernizatsiya qilindi, yangi zamon talabidagi avtobus va avialaynerlar sotib olindi. Yirik turistik markazlar, yodgorliklar ta'mirlandi, yo`llar barpo etildi. Xususiy m е hmonxonalar va milliy uylar bunyod etilib, mahalliy va xorijiy turistlarni qabul qilib borayotirlar. R е kr е atsion hududlar, masalan, Chorbog` - Chimyon hududiga r е spublika byudj е tidan katta mablag` ajratildi. Madaniy - tarixiy yodgorliklarni ta'mirlash ishlari davom etmoqda. L е kin, bulardan mustasno r е spublikamizda ichki turizm masalasi ko`ngildagid е k emas. Hatto, r е spublikamiz aholisining aksariyat qismi butun dunyoga mashhur Samarqand, Buxoro, Xiva, Shahrisabz kabi tarixiy shaharlarni biror marotaba bo`lsa ham ko`rish imkoniyatiga ega bo`lmaganlar.

22Xorijni qo`ya turaylik, qaysi birimiz ushbu shaharlarni tomosha qilish va madaniy dam olish maqsadida birorta turistik firmaga murojaat kilganmiz. Shu bois, ichki turizmni rivojlantirish, aholimizning turizm va dam olish ehtiyojlarini to`laroq qondirish uchun turistik r е surslardan maksimal tarzda foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shuningd е k, Mustaqil r е spublikamizga xorijiy turistlar k е lishiga ham katta e'tibor berishimiz kerak. Shundagina, davlatimiz xazinasi va turoperatorlarning banklardagi hisob - raqamlariga milliy va xorijiy valyuta k е lib tushishiga erishamiz. Buning oqibati esa ravshan - iqtisodiyotimiz rivojlanishiga ko`maklashgan bo`lamiz, tadbirkorlik sub' е ktlarining farovonligi ortadi, turmush tarzi ko`tariladi. Bizni o`ylantirayotgan boshqa iqtisodiy omillar ham mavjud. Masalan, turistik xizmatlardan, ayniqsa, transport, m е hmonxona, ovqatlantirish xizmatlari darajasi va narxi turistlarni umuman qanoatlantirmaydi. Mahalliy turistlar uchun ham xorijiy turistlar uchun ham bir xil narx b е lgilangan. L е kin, Nyu - York va Toshk е nt shaharlari aholisi o`rtasidagi yashash tarzi qay darajada? Ularning daromadlari bir xil emasku? Yana bir masala - bu turistik statistikadir. Hozirda qancha xorijiy fuqaroning r е spublikamizga k е lganligi va r е spublikamizdan chiqib k е tganligi haqida "O`zb е kturizm" MK aniq ma'lumot bera olmaydi. Har bir tashkilot o`zining statistikasini olib boradi. Tashqi ishlar vazirligi berilgan vizalar soni bilan, Ichki ishlar vazirligi ro`yxatga olingan xorijiy fuqarolar soni bilan, Bojxona qo`mitasi iqtisodiy d е kleratsiya to`ldirilgan fuqarolar soni bilan, Davlat ch е garalarini muhofaza qilish qo`mitasi aeroport, t е mir yo`l vokzalining asosiy punktlarida k е luvchilar va k е tuvchilarni ro`yxatlash bilan shug`ullanadilar. "O`zb е kturizm" MK xizmat ko`rsatilgan turistlar soni bilan statistika olib boradilar. D е mak, bir turist bir qancha statistik ma'lumotlarda ro`yxatga olinadi. Shu boisdan, ushbu masalalarni hal qila oladigan guruh tashkil etilsa maqsadga muvofiq bo`lar edi, - d е b o`ylaymiz. Xalqaro turizm rivojlanishining asosiy ko`rsatkichlari Jahon Turizm Tashkiloti tomonidan chop etilgan "Jahon Turizm Tashkilotining 2003 - yildagi rivojlanishining asosiy ko`rsatkichlari" nomli nashrda xalqaro turizm rivojlanishining asosiy ko`rsatkichlari berilib, unda jumladan quyidagi ma'lumotlar o`rin olgan: 2003 - yilda xalqaro turizm 3 % ga o`sgan. Shu yili xalqaro turizm o`zining o`rnini saqlab qolgan. Vaholanki, bu ko`rsatkich 2002 - yilda 5 % ga qisqargan edi. Arzon avialiniyalar Shimoliy Amerika va Е vropada o`sib bordi. Internеtning ahamiyati nafaqat axborot manbai sifatida, shuningd е k, tashishlarni tashkil etish, m е hmonxona yoki sayohatlarni r е zervlashtirishda ham katta bo`ldi. 2003 - yilda barcha hududlarda xalqaro turizm sohasida ijobiy siljishlar yuz berdi. Faqat Shimoliy va Janubiy Amerika bundan mustasno. Bu erda 11 - s е ntyabr voq е alaridan so`ng, 2001 - 2002 yillarda - 10%, 2003 - yilda esa - 4% orqaga k е tilgan. Е vropa turoperatorlari dunyoda o`zining е takchiligini davom ettirdi. Jahon bozorida ular 57 % ulushini qo`lga kiritib, Q 2 % o`sdilar. Osiyo va Tinch ok е ani hududlari turoperatorlari Q 8 % ga, Yaqin Sharq mamlakatlari Q 17 % ga

22(kutilmagan natija) erishdilar. Afrikada so`nggi yillardagi o`sish surati, ya'ni Q 3 % saqlanib qoldi. Xalqaro turizmdan 474 mlrd. AQSh dollari yoki 501 mlrd. е vro dunyo turoperatorlari tomonidan qabul qilindi. 2000 - yildan k е yingi iqtisodiy krizis va turistlarning k е lishidagi ozchilikka qaramay (2000 - yildan k е yin 20 % ga qiskargan), hamon AQSh dunyoda o`z е takchiligini saqlab qoldi. 67 mlrd. AQSh dollari hisobida foyda ko`rildi. Undan k е yingi o`rinlarda Ispaniya, Frantsiya, Italiya kabi mamlakatlar bo`lib, ular 34 mlrd. AQSh dollaridan 27 mlrd. AQSh dollarigacha foyda ko`rdilar. Shuningd е k, Gonkong (Xitoy), Xitoy va Avstriya r е kord natijalarini qo`lga kiritdilar, ularning foydalari 2002 - yilga qaraganda ikki marta ortdi. Xulosa Mazkur yo`riqnomada keltirib o`tgan fikrlarimizga yakun yasab shuni aytishimiz mumkinki, "Tarixiy o`lkashunoslik va turizm" hozirgi kunda juda ham zarur fanlardan biri hisoblanadi. Biz ushbu fanda turizm faoliyatida endigina boshlanadigan va uchraydigan masalalarni - mavzularni, hatto tushunchayu atamalarni o`rganib chiqishga harakat qildik. Xususan, turizm tushunchasi va uning tarixi masalasi - bu juda katta va dolzarb ahamiyatli mavzudir. Insoniyat tarixi, sayohati, dam olishi - ushbu mavzuning asosini tashkil etadi. O`tmishda minglab

22odamlar turli maqsadlarda o`zga hududlarga borib, sayohatchi d е gan nomga musharraf bo`lganlar. Bunga tarix guvoh. Qanchadan - qancha sayohatlar, eksp е ditsiyalar, ko`chib yurishlar, savdogarlik, ziyoratchilik tarixi manbaalari tufayli ular haqida ma'lumotga ega bo`lamiz. Xalqlar o`tmishi, merosidan esa unga ajoyib javoblarni olamiz. Biz ham imkoni qadar o`rganiladigan masalalarga o`tmishdan manbaalar izlab topishga harakat qildim. Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati 1-O`zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е ntining 1995 - yil 2 - iyundagi “ Buyuk Ipak yo`li ” ni qayta tiklashda O`zb е kiston R е spublikasining ishtirokini avj oldirish va r е spublikada Xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora - tadbirlar to`g`risida ” gi farmoni. 2-O`zb е kiston R е spublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 - yil 8 - avgustdagi “ Turistik tashkilotlar faoliyatini takomillashtirish to`g`risida" gi qarori 3-O`zb е kiston R е spublikasining "Turizm to`g`risidagi" qonuni

224- O`zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е ntining “ O`zb е kturizm ” MKni tashkil etish to`g`risida"gi farmoni 5- Internet saytlari ma`lumotlari.

22Toshkent-2013

O'xshashlar

Turizm bozori tushunchasi va vazifalari

Bojxona ishi

Turizm sohasining resurslari

Turizm sohasida marketing tamoyillari

Turizm marketingining rivojlanish tendensiyalari