Turizm sohasining resurslari - Iqtisodiyot - Referatlar

Turizm sohasining resurslari

Yuklangan vaqt:

31.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

182.2587890625 KB

Ko'chirib olish

Turizm sohasining resurslari Reja: 1. Turizm resurslarining mohiyati. 2. Turizm resurslarining guruhlanishi.

1. Turizm resurslarining mohiyati Turizm sohasining resurslari har bir mamlakatning milliy boyligi bo’lib, ular davlat mulki hisoblanadi. Ammo ulardan bir qismi jahon ahamiyatiga molik obyektlar va yodgorliklar hisoblanib, YUNESKO ning «Jahon merosi» ro’yxatiga kiritilgan. Bunday ro’yxat har yili YUNESKO tomonidan o’rganiladi va yangilanadi, ro’yxatdagi ushbu tabiiy, tarixiy va madaniy yodgorliklar davlat tomonidan muhofaza qilinadi, umumjahon ahamiyatidagi obyektlar va yodgorliklarni ta’mirlashga, saqlab qolishga BMT tomonidan tegishli mablag’ ajratiladi. Bugungi kunda YUNESKO ning ―Jahon merosi‖ ro’yxatida O’zbekistonning 4 ta shahri va 31 dan ortiq tarixiy yodgorliklari o’rin olgan. Bugungi kunda O’zbekiston katta turistik resurslar salohiyatiga ega bo’lib, uning hududida 7000 dan ortiq tarixiy-arxitektura yodgorliklari va go’zal tabiiy- iqlimiy resurslari mavjud. Mamlakatimizda mavjud jami turistik-rekreatsion obyektlaridan Toshkent shahrida 144 tasi, Samarqandda 118 tasi, Buxoroda 201 tasi va Xiva shahrida 310 tasi joylashgan bo’lib, ushbu turistik obyektlardan foydalanadigan turistik firmalar esa asosan markaziy mintaqalarda joylashganini ko’ramiz. Ammo bugungi kunda ushbu turistik resurslarning 3/1 qismigina turizm uchun faoliyat ko’rsatmoqda, qolganlari esa turistik infratizimning shakllanishini va yangi turmahsulotlar tayyorlashni talab qilmoqda. Hozirgi vaqtda ko’pgina tarmoqlar kabi turizm industriyasi ham tez rivojlanib bormoqda. Turistik biznesni mavjud investitsiya, texnologiya hamda malakali ishchi-xodimlar orqaligina shakllantirib bo’lmaydi. Buning uchun birinchi navbatda, turistik resurslardan samarali foydalanish zarur bo’ladi. Mutaxassislar turistik resurslarga quyidagicha ta’rif berishgan: turistik resurslar – tabiiy, tarixiy, ijtimoiy-madaniy va boshqa obyektlar bo’lib, turistlarni sayohatga qiziqtiradigan, insonning jismoniy, ruhiy va aqliy kuchini tiklashi va rivojlanish ehtiyojlarini qondirishga qodir bo’lgan obyektlardir. Turizm sohasining resurslari – turizm maqsadlarida va turizm jarayonida insonning ehtiyojini qondirishga qodir tabiiy-iqlim, ijtimoiy - madaniy, tarixiy, me’moriy, ilmiy va

xizmat ko’rsatishga doir, tomosha qilinuvchi obyektlar yoki hodisalar to’plamidan iborat. Turistik resurslarning mohiyati shundan iboratki, ular turistik mahsulot shakllanishiga asos bo’lib xizmat qiladi. Turistik resurslardan sog’lomlashtirish, turistik, sport va tanishuv maqsadida foydalaniladi. Undan tashqari, turistik resurslarni shartli ravishda ikki guruhga bo’lish mumkin: tabiiy va infratuzilmali. Turistik biznesning rivojlanishida yuqoridagi ikki guruhning ham ahamiyati katta. Har qanday yuqori turistik resurs salohiyatidan, kommunikatsiya, aloqa vositalari, xizmat ko’rsatish sohalarisiz foydalanib bo’lmaydi. Mavjud turistik resurslar majmuasini tabiiy - iqlimiy, madaniy - tarixiy, ijtimoiy - iqtisodiy, axborot beruvchi resurslarga bo’lish mumkin. Turistik resurslar dinamik, ya’ni o’zgarib turuvchi sotsial iqtisodiy jarayon bo’lib hisoblanadi, shu sababli turizm tashkilotchilari tomonidan o’tkaziladigan islohotlar unga yangi sifat o’zgarishlarini taqdim etadi, natijada yangi turdagi turistik faoliyat bilan shug’ullanish imkoniyatlari tug’iladi. Dam olishning yangi turlarining paydo bo’lishi barcha yangi turistik resurslarni jalb qilishga olib keladi. Turistik faoliyatning yuqori darajadagi dinamikligi ko’pgina sabablar bilan izohlanadi: u yoki bu turdagi dam olish turining ommaviylashgani yoki zamonaviy tusga aylanganligi, tabiiy landshaftlar, tarixiy-madaniy yodgorliklar hamda kishilarning iqtisodiy, sotsial va madaniy hayotidagi o’zgarishlar shular jumlasidandir. Masalan, hududda ekologik turizmning taraqqiy etishi bilan, o’zlashtirilmagan hududlar o’zlashtirilib, turistlar tashrifi uchun jozibador joylarga aylantiriladi. Boshqa tomondan, ko’pgina tashrif buyuruvchilar o’zlarining bo’sh vaqtlarini ekologik vaziyat yomonlashgan hududlarda tabiatni muhofaza qilish faoliyatiga sarf etadilar. Ular o’z tashriflari maqsadi sifatida yirik sanoat hududlarini tanlaydilar, boshqalari esa tabiat uchun xavfli bo’lgan obyektlarni tanlab, u yerda turli tadbirlarni tashkil etadilar: ommaviy norozilik namoyishlari yoki o’rmonlarda ommaviy turistlar tomonidan tashlanadigan chiqitlarni kamaytirish va h.k. Shu tarzda bu holat qanchalik jaranglamasin, ekologik xavfli obyektlar ham ba’zi holatlarda turistik resurslar sifatida talqin etiladi.

2. Turizm resurslarining guruhlanishi 1. Tabiiy turistik resurslar. Tabiiy turistik resurslarning asosiy ahamiyati shundan iboratki, ular insonlarning jismoniy va ruhiy qobiliyatlarini tiklashda foydalanish vositalari bo’lib xizmat qiladi. Turistlar asosiy ehtiyojlarini tabiatdan qondiradilar. Turistik faoliyatni tashkillashtirishda landshaftlar, iqlim, suv obyektlari, dengizlar, mineral suv va davolovchi botqoqlar asosiy resurs vazifasini bajaradi. Bu resurslar o’zi yoki inson tomonidan qayta tiklanishi mumkin. Bu resurslarni geografik, biologik, geologik va boshqa jihatlarga ko’ra baholash mumkin. Dam olishni tashkil etish uchun tabiiy turistik resurslarni tahlil etish talab qilinadi. Tabiiy resurslar sifatida alohida tabiat komponentlari yoki bir butun tabiat majmualarini olish mumkin. Barcha tabiiy resurslarga rekreatsiya yoki turistik salohiyat nuqtayi nazardan qarash lozim bo’ladi. Tabiiy turistik resurslarning tasnifi mavjud bo’lib, u ikki yoqlama xususiyatga ega, birinchi xususiyatiga ko’ra – tabiiy kelib chiqishi va ikkinchi xususiyati esa – turizm uchun iqtisodiy ahamiyatga egaligi bilan bog’liq. Tabiiy resurslar quyidagi xususiyatlariga ko’ra guruhlanadi. Kelib chiqishiga ko’ra: • tabiiy (geologik, iqlimiy, gidrologik, termal suvlar); • biologik – tirik tabiat (tuproq resurslari, flora, fauna); • energoinformatsiyali, tabiatdan o’ziga xos maydon va landshaft sifatida foydalanish bo’lib, bu resurslar madaniy, ziyorat kabi turizm turlarini rivojlantirishga asos bo’lib xizmat qiladi. Rekreatsiya sifatida foydalanish turiga ko’ra: • mineral suvlar; • botqoqlar; • tuzlar; • o’rmonlar; • daryo sohillar;

• buloqlar; • tabiatdagi so’lim joylar. Resurslarning davomiylik darajasiga ko’ra: • tugaydigan tabiiy resurslar, ular o’z navbatida, yangilanib turadigan (chuchuk suv, o’simlik va hayvonot dunyosi) va yangilanmaydigan (minerallar) turlarga bo’linadi; • tugamaydigan tabiiy resurslar, ularga quyosh energiyasi, shamol, dengiz to’lqinlari, suvlari kiradi. O’zi qayta tiklanishi va o’sishi imkoniyatiga ko’ra: • qayta tiklanadigan resurslar, bunga o’rmonlarni misol keltirish mumkin, o’rtacha 20–30 yilda qayta tiklanadi;  qayta tiklanmaydigan resurslar. Tabiiy turistik resurslar orasida asosiy o’rinni rekreatsiya resurslari egallaydi va ular mamlakat aholisini hamda turistlarning dam olishi va davolanishi uchun xizmat qiladi. ―Rekreatsiya‖ tushunchasining turli talqinlarini tahlil qilish natijasida, uni uydan tashqarida, masalan, tabiatda, turistik sayohatlarda, sanatoriy- kurort, sog’lomlashtirish muassasalarida dam olish yo’li bilan sog’liqni va ishchi kuchini tiklash deb tushunishimiz mumkin. 1 Tabiiy resurslardan to’g’ridan-to’g’ri foydalanish natijasida bir qancha muammolar ham kelib chiqmoqda. Bular tabiatdan noto’g’ri foydalanish, ko’plab rejasiz qurilishlarning amalga oshirish tufaylidir. Natijada tizim muvozanati buzilib, ekologik muammolarning kelib chiqishiga sabab bo’lmoqda. 2. Madaniy - tarixiy resurslar. Ma’lum hududdagi turizmni rivojlantirishda u joyning madaniy-tarixiy resurslari salohiyati asosiy o’rinni egallaydi. Turistik xizmatda madaniy - tarixiy resurslardan ko’p maqsadlarda foydalanish mumkin. Madaniy majmualarning jozibadorligi, ularning tarixiy va tasviriy bahosidan foydalanish qulayliliga bog’liq. Mavjud resurslardan 1 Usmanova Z.I. ―O’zbekistonda turistik - rekreatsion xizmatlarni rivojlantirish xususiyatlari va tendensiyalari‖. Iqtisodiyot fanlari bo’yicha falsafa doktori (doctor of philosophy) dissertatsiyasi. 2018 y.

turizm faoliyatida intensiv foydalanish, ya’ni antropogen yukning oshib borishi natijasida tabiiy turistik resurslarning ifloslanishiga, tarixiy obidalarning tez buzilishiga olib keladi. Madaniy - tarixiy resurslar, moddiy va madaniy turli yodgorliklar majmuasi ma’lum mintaqaning turistik qiziqish obyektlari hisoblanadi. Mintaqalarning arxitektura yodgorliklariga boyligi turizmning rivojlanishiga sabab bo’ladi. Ammo oxirgi paytlarda turistik oqimning oshishi ayrim muammolarni ham keltirib chiqarmoqda. Madaniy - tarixiy resurslarni turizm maqsadida saqlashni quyidagicha amalga oshirish taklif qilinadi: • mavjud tarixiy joylar, binolar va yodgorliklarni turistik qiziqish obyektlari sifatida qayta tiklash; • tabiiy resurslarni muhofaza qilishni faollashtirish; • turistik ehtiyojni qondirish maqsadida atrof - muhitni saqlash va yaxshilashda boshqaruv tashkilotlari mas’uliyatini oshirish. Turistik resurslar ichida jahon ahamiyatidagi madaniy obyekt va yodgorliklar asosiy o’rinda turadi. «Madaniy obyekt» deyilganda, quyidagilar tushuniladi: • yodgorliklar: arxitektura binolari, arxeologik ahamiyatidagi joylar, ilmiy, madaniy va tarixiy ahamiyatga ega g’orlar, tarixiy yozuvlar; • ansambllar: ilmiy, madaniy yoki tarixiy ahamiyatga ega o’zaro bog’langan binolar guruhi. Masalan, Registon, Shohizinda, Hazrati Imom ansambli; • inson yoki tabiat tomonidan yaratilgan estetik, etnografik, tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan, o’ziga jalb qiluvchi o’ziga xos joylar. Butunjahon madaniy merosi ro’yxatiga kiritiladigan obyektlarning quyidagi xususiyatlari hisobga olinadi: • inson ijodining noyob namunalari; • ajoyib madaniy, arxitektura obyektlari hamda madaniy landshaftlarning alohida ahamiyatga ega hududlari; • zamonaviy sivilizatsiyaning noyob namunalari, qurilishlari;

• inson tarixi bilan bog’liq binolar yoki arxitektura ansambllari, landshaftlari. Tabiatning noyob ko’rinishlarini butunjahon ro’yxatiga kiritiladigan xususiyatlari quyidagilardan iborat: • yer qatlamining shakllanishida geologik-geomorfologik jarayonlar asosida shakllangan yodgorliklar; • turli-tuman o’ziga xos ekosistemalar, landshaftlar;  ma’lum mintaqaning o’ziga xos o’simlik va hayvonlari;  kamyob biologik turlari. 3. Ijtimoiy-iqtisodiy turistik resurslar. Turizm – iqtisodiyotning ko’plab tarmoqlari bilan bog’langan bo’lib, qurilishdan boshlab transport xizmatigacha bo’lgan faoliyatning ixtisoslashgan turi hisoblanadi. Undan tashqari, qishloq xo’jaligi korxonalari, transport vositalari, ishlab chiqaruvchi zavodlar, mebel ishlab chiqaruvchi korxona va boshqalar bilan o’zaro aloqada rivojlanadi. Mehnat resurslari. Turistik mahsulot ishlab chiqarish jarayonida insonlarning jismoniy va aqliy mehnati ishlatiladi. Bunda insonlarning sog’ligi va jismoniy kuchi, ma’lumoti hamda malakasi asosiy o’rinni egallaydi. Mehnat resurslarining miqdori, malakasi iqtisodiy omil sifatida katta ahamiyatga ega. Hozirgi kunda jahonda tashkil etilgan har 7 ishchi o’rindan biri turistik biznesga to’g’ri keladi. Yaqin o’n yil ichida Yevropa mamlakatlarida va boshqa qator mamlakatlarda ham turizm sohasi yangi ishchi joylarni tashkil qilishning yirik manbai bo’lib qolmoqda. Turizm jahon xo’jaligi mehnat resurslarini ko’p talab qiluvchi tarmoqlaridan hisoblanadi. Turizm sohasidagi band ishchi kuchining o’ziga xos xususiyatlaridan biri shundan iboratki, ularning 70 foizi malakasiz hisoblanadi. Ularning yarmidan ortig’i ayollarni tashkil qiladi. Undan tashqari, turizm industriyasida yoshlar va chet el ishchi kuchidan keng foydalaniladi. Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida har bir uchinchi 16 yoshdan 21 yoshgacha bo’lgan o’smir turizm sohasida ishlaydi. Butunjahon mehnat tashkiloti turizmdagi bandlikni uchta asosiy shakllarga bo’ladi: 1. Mavsumiy ish, bunda asosan sayyohlik mavsumida turistlar soni bir necha barobarga oshib ketadi, shunda qo’shimcha ishchi kuchiga talab oshadi.

2. To’liqsiz ish kuniga asosan rivojlangan mamlakatlarning mehmonxona va restoran xo’jaligidagi band ishchi kuchlari kiradi. 3. Turli mamlakatlarda to’liqsiz ishchi kuni bilan ishlayotganlar butun mehmonxona biznesida band ishchi kuchlarining 12 foizidan 52 foizigachani tashkil etadi. 4. Vaqtinchalik ish bilan bandlik (dam olish kunlari, ko’rgazmalar tashkil etish). Asosiy vosita resurslari ishlab chiqarishning birinchi omili hisoblanib, unga turli inshootlar, jihozlar kiradi, ulardan mehnat faoliyati orqali foydalaniladi. Asosiy vosita elementlari tasnifi mutaxassislar tomonidan quyidagicha belgilangan: • asosiy binolar: otellar, bar, restoran, klub va b.; • yordamchi binolar: garaj, isitish tizimi va b.; • inshoot va qurilmalar: yo’llar, turistik poyezdlar, sport maydonlari va b.; • kommunikatsiya qurilmalari: elektr o’tkazgichlar, quvurlar va b.; • mashina va jihozlar: transformator, kompyuter va b.; • transport vositalari: yengil avtomobil, avtobus va b. 4. Turistik axborot resurslari. Sayohat vaqtida yoki unga tayyorgarlik ko’rishda turistlar ehtiyojidan kelib chiqib, ularga beriladigan ma’lum hudud, obyekt to’g’risidagi ma’lumotlar majmuasi turistik axborot resurslari hisoblanadi. Mutaxassislar turistik axborot resurslariga turistik marshrutda joylashgan hamda tarixiy, ilmiy ahamiyatga ega obyektlar bo’yicha ma’lumotlarni kiritishadi. Undan tashqari, turizm ahamiyatiga ega shaharlar, qishloqlar, tabiat manzaralari ularga bog’liq afsona va qissalar, har xil adabiyotlar, xaritalar, ta’sviriy albomlar, rasmlar, audio-video mahsulotlarini ham kiritish mumkin. Ko’pgina shaharlarda turistik axborot beruvchi markazlar ishlab turibdi. Ular iste’molchilarga barcha tegishli ma’lumotlarni yetkazib berishadi. Umuman olganda, hozirgi kunda turistlar uchun axborot asosiy o’rinni egallaydi. Chunki turist borayotgan joyi haqida qancha ko’p bilsa, sayohatini

shuncha samarali o’tkazadi. Albatta har qanday turist ma’lum vaqt oralig’ida iloji boricha ko’proq joylarga borishga harakat qiladi. Buning uchun u albatta axborot va ma’lumotlarga yetarli darajada ega bo’lishi kerak. Infratuzilma resurslari quyidagi guruhlarni o’z ichiga oladi: transport ta’minoti, joylashtirish tizimi, ovqatlantirish tizimi, suvenir mahsulotlari ishlab chiqarish tizimi. Hozirgi kunda turizmni rivojlanishini turizm infratuzilmasini jadallashuvisiz ko’rish mumkin emas. Chunki mavjud turistik resurslardan samarali foydalanishda bu resurslarning o’rni benihoyat katta ahamiyatga ega. Turistik resurslar va turistik akvatoriya Turistik hudud yoki akvatoriya – bu turistik resurslar, turistik mintaqa tarkibida ajratib ko’rsatiladigan turistik ehtiyojlar obyektini reestr va kadastrlarda hamda boshqa hujjatlarda qayd qilish bilan turizm maqsadlarida foydalanish ma’lum geografik o’rindagi majmuali turistik resurslar ko’rinishidan iborat. Hudud – quruqlikda yoki yer ostida bo’lishi mumkin. Quruqlikdagi, yer ustidagi hudud qo’shimcha tushuntirishni talab etmaydi. Yer osti hududi mos ravishda shaxta va tog’ ishlanmalarida g’orshunos turizmini sevuvchilar uchun resurs vazifasini o’taydi. Masalan, turistlar Iogannasburg (JAR) dagi oltin konlari shaxtalariga va olmos konlariga tashrif buyuradilar. Ba’zi shaxtalardan faqatgina ekskursiya maqsadlarida emas, balki yer ostidagi tabiat yaratgan o’ta o’ziga xos iqlimda davolanish maqsadalarida ham foydalaniladi. Bunga misol qilib, Alp tog’idagi eski oltin qazib olinadigan shaxtadagi Bad Gastoyi joyini ko’rsatish mumkin (yuqori harorat va yuqori namlikdagi radion ingalatsiyasi). G’orlarga tashrif – g’orshunoslik turizmi va ekskursiyaning keng tarqalgan turlaridan biri hisoblanib, faqatgina Gretsiyada turistlar tashrif buyurishi mumkin bo’lgan 3500 ga yaqin g’orlar mavjud. Ulkan g’orlar nafaqat Meksika, AQSH, Janubiy Afrika, Rossiya va boshqa davlatlarda, balki o’zimizda ham mavjud. Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi tog’ tizmalari hamda hududlarida turli xildagi va ma’lum davrga xos 400 dan ortiq g’orlar mavjud. Akvatoriya – muhim turistik resurs hisoblanadi. Suv insonga oziqlanish vositasi sifatida zarur va shu sababli tanishuv yoki sarguzashtli ma’noda bu juda

qiziq hisoblanadi. Dunyoda maska bilan unchalik chuqur bo’lmagan chuqurlikda va akvalang bilan 70 metr chuqurlikkacha tushuvchi suvosti turizmining 50 mln.ga yaqin ishqibozlari mavjud. Katta Baryer rifi suvosti qoyalari Avstraliya milliy boyligi bo’lib, jahon ahamiyatiga molik akvapark deb e’lon qilingan. Ikkinchi kichik Baryer qoyasi Beliz qirg’oqlarida joylashgan hamda suvosti dunyosi ishqibozlari va suvosti sarguzashtlarini yoqtiruvchilar uchun haqiqiy jannat bo’lib hisoblanadi. Qizil dengiz suvostida suzuvchilar uchun cheklanmagan imkoniyatlarni tug’diradi va kurortlarda dam oluvchilar ko’ngil yozishining ajralmas qismi bo’lib hisoblanadi. Qadimgi suvosti boyliklarni izlab topish, oltini bilan cho’kib ketgan kemalarni qidirish bugun turizmning alohida turini tashkil etadi. Gretsiya, Kipr, Italiya, Turkiya kabi O’rta Yer dengizining boshqa davlatlari o’z suvosti xazinalaridan faol, oqilona foydalanadilar. Suvdagi hayvonot dunyosini va marjon suvosti qoyalarini kuzatish uchun turistik suvosti qayiqlaridan hamda deyarli barcha dengiz bo’yi turistik markazlarida mavjud bo’lgan suvning tubi musaffo tarzda ko’rinib turadigan kemalardan foydalaniladi. Maxsus turistik suvosti qayiqlari Bermud, Kanar orollari, Qizil dengiz, Bolear orollarida va Ispaniyaning Kosta-Bravo kurortli qirg’oqlarida mavjud. Cho’kib ketgan kemalarni izlab topish – sarguzashtli turizmning ommabop turi hisoblanadi. Muhim turistik resurslar bo’lib antiqa-noyob madaniy qurilmalar, piramidalar, mavzoleylar, haykallar, ibodatxona me’moriy ansambllari, bog’lar, muzey kolleksiyalari, zamonaviy qurilmalar – osmono’par binolar, to’g’onlar va boshqa gidrotexnik qurilmalar hamda boshqa obyektlar hisoblanadi. Qanchalik taajublanarli bo’lmasin, turizmni o’ziga tortuvchi kuchi barcha asrlarda mavjud bo’lgan qabristonlar ham, Misrda qurilgan minglab piramidalar ham turizm doirasida yuqori darajada foydalanib kelinmoqda. «Dunyoning yetti mo’’jizasi»: Misr ehromlari, Bobilning osma bog’lari, Artemida ibodatxonasi, Galekarnas maqbarasi, Quyosh xudosi, Gelios haykali, Aleksandr Mayoqi, Olimpiya xudosi Zevs haykali ro’yxati miloddan avvalgi ikkinchi asrda yashab o’tgan grek arxitektori Antipar Sidonskiy tomonidan tuzilgan edi. Bugungi kunda YUNESKO

mutaxassislari fikricha, dunyoda 800 dan ortiq mo’’jiza, deb atashga loyiq yodgorliklar mavjud ekan. Shveytsariyalik kinorejessyor Bernard Veberning tashabbusi bilan 2007- yilda dunyoning yangi yetti mo’’jizasini aniqlash bo’yicha telefon va internet orqali so’rov o’tkazildi. Mazkur so’rovga sayyoramizning turli mamlakatlaridan 100 mln.dan ortiq kishi javob berdi. 2 Ovoz berish natijalari 2007-yil 7-iyul kuni soat 7 da Portugaliyaning Lissabon shahridagi 50 ming kishidan ziyod tomoshabin to’plangan stadionda dunyoning yangi yetti mo’’jizasi tantanali ravishda e’lon qilindi. 2.1-rasm. Dunyoning yangi yetti mo’‟jizalari. 2 Gadoyev K., Berdiyeva S. Sayyoramiz mo’‘jizalari. –T.: ―O’zbekiston‖, 2012, 81 b.

Unga quyidagi tarixiy yodgorliklar kiritildi: Buyuk Xitoy devori, Rio-de- Janeyrodagi Iso Masih haykali, Ay-Petri (Petra) tosh shahri, Machu-Pikchudagi inklarning tosh shahri, ChechenIngushiyadagi mayyalar ibodatxonasi, Rim kolizeyi va Tojmahal. 2.1-jadval TURIZM RESURSLARINING TASNIFI № Tasniflanadigan belgilar Tasniflanadigan belgilarning turlari 1. Tabiiy - iqlimiy sharoitlar Tog’lar, landshaftlar, cho’llar, dengizlar, ko’llar, daryolar, vohalar, o’rmonlar, bog’lar, hiyobonlar. 1. Shakllanishiga ko’ra : • tabiiy (geologik, iqlimiy, gidrologik, termal suvlar); • biologik – tirik tabiat (tuproq resurslari, flora, fauna); • energoinformatsiyali, tabiatdan o’ziga xos maydon va landshaft sifatida foydalanish bo’lib, bu resurslar madaniy, ziyoratli kabi turizm turlarini rivojlantirishga asos bo’lib xizmat qiladi. 2. Rekreatsiya sifatida foydalanish turiga ko’ra :  mineral suvlar; botqoqlar; tuzlar; o’rmonlar; daryo sohillari; buloqlar; tabiatdagi so’lim joylar. 3. Resurslarning davomiylik darajasiga ko’ra :  tugaydigan tabiiy resurslar, ular o’z navbatida yangilanib turadigan (chuchuk suv, o’simlik va hayvonot dunyosi) va yangilanmaydigan (minerallar) turlarga bo’linadi;  tugamaydigan tabiiy resurslar, ularga quyosh energiyasi, shamol, dengiz to’lqinlari, suvlar kiradi.

4. O’zi qayta tiklanishi va o’sishi imkoniyatiga ko’ra : • qayta tiklanadigan resurslar, bunga o’rmonlarni misol keltirish mumkin, o’rtacha 20-30 yilda qayta tiklanadi. • qayta tiklanmaydigan resurslar. 2. Madaniy - tarixiy obyektlar • yodgorliklar: arxitektura binolari, arxeologik ahamiyatdagi joylar, ilmiy, madaniy va tarixiy ahamiyatga ega g’orlar, yozuvlar; • ansambllar: ilmiy, madaniy yoki tarixiy ahamiyatga ega o’zaro bog’langan binolar guruhi. Masalan, 2.1-jadvalning davomi Registon ansambli; • mehmondo’stlik joylari: inson yoki tabiat tomonidan yaratilgan estetik, etnografik, tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan, o’ziga jalb qiluvchi o’ziga xos joylar; • milliy bayramlar, festival va simpoziumlar; • muqaddas joylar; maftunkor joylar. 3. Ijtimoiy - iqtisodiy omillar 1. Mehnat resurslari. 2. Asosiy vosita resurslari. 3. Iqtisodiyot tarmoqlari. 4. Infratuzilma. 4. Turistlik axborot resurslari 1. Internet tarmog’i. 2. Adabiy va tasviriy nashrlar. 3. Axborot tashuvchilar. 4. Turli axborot manbalari. 5. YUNESKO tomonidan qo’riqla- nayotgan obyektlar 1. Dunyoga mashhur bo’lgan obidalar. 2. Tabiat maskanlari. 3. Madaniy merosni saqlash va undan foydalanish. 4. Milliy folklor, festivallar.

6. Dunyo mo’‟jizalari 1. Misr ehromlari. 2. Bobilning osma bog’lari. 3. Artemida ibodatxonasi. 4. Golekarnas maqbarasi. 5. Quyosh xudosi Gelios haykali. 6. Aleksandr Mayoqi. 7. Olimpiya xudosi Zevs haykali. Dunyoning yangi mo’jizalari: 1. Buyuk Xitoy devori. 2. Rio-de-Janeyrodagi Iso Masih haykali. 3. Al-Batri (Petra) tosh shahri. 4. Machu-Pikchudagi inklarning tosh shahri. 5. Chechen- Ingushiyadagi mayyalar ibodatxonasi. 6. Rim kolizeyi. 7. Tojmahal. Tayanch so’z va iboralar: turizm resurslari, tabiiy turistik resurslar, madaniy - tarixiy resurslar, turizm resursining tasnifi, turistik axborot resurslari, turistik qiziqish va turistik taassurot, ijtimoiy - iqtisodiy turistik resurslar, turistik akvatoriya, YUNESKO tomonidan qo’riqlanayotgan obyektlar, dunyoning yangi mo’’jizalari.

Mustaqil ishlash uchun savollar 1. Turizm resurslari tushunchasi nimani bildiradi? 2. Tabiiy turistik resurslarga nimalar kiradi? 3. Turizmning madaniy - tarixiy resurslariga nimalar kiradi? 4. Turizmning ijtimoiy - iqtisodiy resurslariga nimalar kiradi? 5. Turistik qiziqish va turistik taassurotning turizm resurslariga qanday aloqasi bor? 6. Turizm resursining tasnifi nimani ifodalaydi?

ADABIYOTLAR 1. Абдурахмонов К . Х . Менеджмент туризма . Учебное пособие. –Т.: Филиал ФГБОУ ВПО ― РЕУ им. Г.В. Плеханова ‖ в г. Ташкенте, 2013, 248 с. 2. Агзамов С., Ташмуратов Т. Менеджмент международного туризма – Т.: ТашГУ, 1996. 3. Adilova Z.D, Sodiqov T. Xalqaro turizm biznesi. O’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2010. 4. Adilova Z.D, Aliyeva M.T., Norchayev A. Turizm menejmenti. O’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2011. 5. Aliyeva M.T., Umarjonov A. Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti. – T:. Moliya, 2005. 6. Asror Mo’min. Dunyo mo’’jizalari. Yangi nashr. – T.: 2012, 8b. 7. Ahmadxo’jayev H. va boshqalar. Marketing tadqiqotlari. – T., 2002. 8. Boltaboyev M.R., Tuxliyev I.S., Muhamadiyev A.N., Abduxamidov S.A. ―Turizm: nazariya va amaliyot ‖ fanidan elektron darslik yaratish texnologiyasi. Uslubiy qo ’llanma. –S., 2016. 9. Gadoyev K., Berdiyeva S. Jahongashta sayyoh olimlar. – T.: O’zbekiston, 2012. 10. Данилов С. Туризм со вкусом узбекского плова. – T., 2013. 11. Ivatov I. Restoran menejmenti. O’quv qo’llanma. – T.: Iqtisodiyot, 2007. 12. Tashmuratov T.T., Saidov A., Umarqulov E. Turizm iqtisodi. – T.: TMI, 2000.

O'xshashlar

Turizm sohasining tasniflanishi va turlari

Ta’lim sohasining nazariy asoslari va isloh qilinishi

Kredit resurslari maqsadligini tahlili

Turizm sohasida marketing tamoyillari

Turizm marketingining rivojlanish tendensiyalari