Turizm bozori tushunchasi va vazifalari - Iqtisodiyot - Referatlar

Turizm bozori tushunchasi va vazifalari

Yuklangan vaqt:

20.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.1591796875 KB

Ko'chirib olish

Turizm bozori tushunchasi va vazifalari Reja: 1. Turizm bozorining funksiyalari va tarkibi . 2. .Turizm bozoriga ta’sir q iluvchi asosiy omillar . 3. O’zbekiston Respublikasida turizm bozorining holati va uning muammolarini tahlil qilish .

Turizm bozorining funksiyalari va tarkibi . Turistik bozor - bu turistik mahsulotni sotish va sotib olish jarayonini ta’minlovchi talab va takliflarni birlashtiruvchi, ishlab chiqaruvchi va turistik mahsulot iste’molchisi o’rtasida jamoa iqtisodiy munosabatlarini yuzaga keltiruvchi jabhadir. Natijada turistik xizmatning pulga aylanishi (sotish-sotib olish) jarayoni vujudga keladi. Har bir turmahsulot ishlab chiqaruvchisi va iste’molchisi o’rtasida bir-biriga mos tushmaydigan iqtisodiy manfatlar bo’ladi. Ularning bir-biriga mos kelishi oqibatida esa turmahsulotni sotish va sotib olish jarayoni vujudga keladi. Bozorda o’ziga xos bir xususiyat bo’lib, bu ishlab chiqaruvchi va iste’molchi qiziqishlarining kelishuvidir. Bozorda markaziy holatni iste’molchi yaratadi. Yaxshi sotuvchining vazifasi esa o’z mijozlari talablarini qondirish hisoblanadi Turistik bozor murakkab hisoblanib, bunda uning mahsuloti to’g’ridan- to’g’ri emas, balki o’rtadagi dallol orqali (xo’jalik sub’ekti-turoperator-turagent- iste’molchi) sotiladi. Ushbu omillardan tashqari yana bir holatni e’tiborga olish kerak:-ya’ni ko’rsatib o’tilgan bitim har doim bir joyda amalga oshirilmaydi (masalan, mexmonxona, turistlarni qabul qilish joyi yoki turoperatorlarda). Turistik bozor ma’lum bir o’ziga xos joy yoki geografik hudud bilan chegaralanmagan. Shuning uchun turistik mahsulotning oldi-sotdi ishlari sotuvchi va haridorlarni jalb qilmagan holda -teleks, telegramma, faks, telefon, aniq hisob-kitob orqali amalga oshirilishi mumkin. Quyidagi aniq shart-sharoitlarga amal qilgandagina bozor samarali faoliyat yuritadi :  erkin raqobat, bunda bozorning barcha ishtirokchilari o’z maqsadlari (maksimal foyda bilan mahsulotni sotish yo ki minimal harajat bilan mahsulotni sotib olish ) ga intiladilar;  ko’rsatilayotgan xizmat va ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifati va xavfsizligi bo’yicha asosiy qoidalarning borligi;  iste’molchining erkin xolatda tanlay olish imkoni;

Zamonaviy turistik bozor quyidagi o’ziga xos bo’lgan funksiyalarni bajaradi: 1.Turistik mahsulotdagi iste’molchilik qiymati va sotuv qiymati funksiyasi . Bu turistik mahsulot va o’zaro pul almashuvida ayon bo’luvchi qiymat harakatini bildiradi. Buning natijasida jamiyat takror ishlab chiqarishning normal yo’nalishi ta’minlanadi, turizmni rivojlantirish uchun pul mablag’i paydo bo’ladi va yig’iladi. 2.Iste’molchi (turist)ga turistik mahsulotni yetkazib berish jarayonini tashkillashtirish funksiyasi . Turist o’z mablag’ini turistik mahsulotga sarf qilgan holda o’zining moddiy va ma’naviy ehtiyojini qondiradi. Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki-turistik bozor ishchi kuchining harajatini qoplagan xolda jamoaning asosiy ishlab chiqarish kuchini qayta tiklaydi. 3 . Mehnatga moddiy manfatni iqtisodiy tomondan ta’minlab berish funksiyasi. Taqsimlash bozoridagi o’zaro pul va turistik mahsulotni taqsimlash jarayonining tugalangan shaklidan iborat. Turistik bozor o’ziga xos xususiyatlariga ega: 1.Turistik xizmatlarning sezilmasligi. Bunda qilingan daraja va sifatning kafolati, mahsulotning ishonchligi, shuningdek turning iste’molchilik xususiyatlari xaqida mukammal egadir. 2.Turistik mahsulotni amalga oshirishda mahsulotni sotib olish va uni iste’moli orasida vaqt uzilishi bo’ladi , shuning uchun turmahsulotni taklif qilish kanallarining (mahsulotni sotuvchi) aniqligi va ishonarligi o’ta muhimdir. 3. Turistik talabga mavsumiy almashuvlar va turistik oqimning shakli ta’sir qiladi. Ushbu salbiy xodisalarning oldini olish uchun narx-navoni differesiallash (xizmat ko’rsatuv elementlari bo’yicha mavsumga qarab), shuningdek turistlarni yetkazib berish xajmini muvozanatlash orqali erishish mumkin. 4.Mahsulot sifati ko’p xollarda aniq ijrochilarga bog’liq , shuning uchun turistik korxonalar ichidagi menejment doimo rivojlanishi lozim. 5.Turistik bozorda iste’molchi va ishlab chiqaruvchi o’rtasida hududiy tarqoqlik mavjud, shuning uchun o’zoqlashgan hamkorlar bilan tezkor aloqalar o’rnatish muhim hisoblanadi.

Turistik talab deganda - to’lash imkoniyatiga ega bo’lgan axolining turmahsulotga bo’lgan talabi tushiniladi. Turistik talab amaldagi narx-navolarda axoli tomonidan aniq bir turistik -ekskursiya xizmatlarini sotib olishi bilan belgilanadi. Bozordagi talabga muvofiq turizmda takliflar vujudga keladi, ya’ni turist uchun uning dam olishi va sayohati jarayonida lozim bo’lgan turli xildagi xizmatlar shular jumlasiga kiradi. Takliflar-bu mahsulot ishlab chiqaruvchining bozorga talab qilinadigan aniq mahsulotni yetkazib berish uchun ideal tayyorgarlik va aniq imkoniyatga ega bo’lishi tushuniladi. Bu holatda takliflar ishlab chiqarish bilan bir xil bo’lmagan xolda undan soni jixatidan farq qiladi. Aniq bir turistik mahsulot (marshrut)ning taklif qilinadigan soni bozordagidan yuqori bo’lishi mumkin. Turistik mahsulotga bo’lgan taklif - ishlab chiqarilgan mahsulot soni, turistik industriyaning rivojlanish darajasiga va turistik resurslar xajmiga bog’liq (shakllanadi) bo’ladi. Talab va taklif o’rtasida o’zaro bog’liqlik bo’ladi: talab faqatgina taklifni yuzaga keltirmaydi, bundan tashqari taklif aniq bir tarzda talabga ta’sir ko’rsatadi. Masalan: turistik xizmatga bog’liq bo’lgan talab xajmi unga bo’lgan narx ko’tarilganda ortib boradi, narx tushsa takliflar soni ham kamayadi. Turistik bozorda turistning xizmatga bo’lgan talabi uchun pul vositasining almashinuvi sodir bo’ladi. Muvofiqlashtirilgan xolatdagi almashinuvda bir tomondan turistik mahsulot ikkinchi tomondan esa turistik industriyaning kirib kelishi uchun sharoit yaratiladi . Daromad olish maqsadida turistik mahsulot ishlab chiqarish Turmahsulotga talabTuristik bozor Turistik mahsulotni sotib olish istagi va imkoniyati bor iste’molchilarTuristlar talabini sifatli va sanoqbay (har biri bilan alohida) qondirish maqsadidagi turistik mahsulot ishlab chiqarishTuristik mahsulot uchun takliflar

2- chizma.Turistik bozordagi talab va takliflar Turistik bozor o’zining qabul qila olish chegarasi (sig’imdorligi) bilan tavsiflanadi, ya’ni aniq bir belgilangan davrda (mavsum) bir yilda) belgilangan turistik mahsulotni amaldagi narxlar va takliflarga muvofiq sota olishidir. Bozorning sig’imdorligi axolining talab doirasida to’lov qobiliyatiga egaligi, narx darajasi va turistik takliflarning tavsifiga bog’liq bo’ladi. Turistik mahsulotga bo’lgan talab va narx darajasiga qarab qisqarishi yoki bo’lmasa aksincha oshib borishi mumkin. Bozorning sig’imi va uning o’zgarishi tendensiyasini biladigan korxona ushbu bozordan ravnaqi darajasi uchun foydalanish imkoniyatiga ega bo’ladi keladi. Turistik bozorda bir-biriga qarama-qarshi harakatlanadigan hamda turistik aylanma harakat yaratuvchi pul oqimi yo’nalishi va turistik mahsulotning muntazam harakatlanishini yaratib beruvchi omil vujudga keltiradi. Turistik aylanma harakat - iqtisodiy aloqalar tarkibiga kiruvchi xizmatni pulga yoki bo’lmasa pulni xizmatga almashtiruvchi jarayon kiradi.Ushbu jarayon turistik mahsulot oqimining harakatlanish yo’nalishi, investitsiyalarning turizm soxasini rivojlantirish va turistik faoliyatdan keladigan daromadning byudjetga kelib tushishini ko’rsatib beradi. Turistik aylanma harakat quyidagi sxema bo’yicha amalga oshiriladi: 1. Turist yo’llanmani sotib oladi va turistik kompaniyaga pul to’laydi. 2. Oqibatda turist o’zining istak-talabini qondiradi. 3. Turistik korxona sotilgan turistik mahsulot uchun pulni oladi, turistik industriyaning rivoji uchun investitsiya o’tkazadi yoki bo’lmasa yangi turdagi turistik mahsulotni sotib oladi. 4 .Turistik korxona sotilgan turistik mahsulot uchun boj to’laydi, turli shakldagi to’lovlarni bajaradi, o’z ishchi xodimlariga oylik to’laydi. Turistik korxona doimiy o’zgarib turuvchi raqobatchilik muxitida barqaror tarzda qattiq tartib vaziyatida ish olib borishi lozim. Ushbu muxit elementlari bo’lib bir nechta bozorlar hisoblanadi. Ular turistik mahsulot konyukturasini

aniqlab beruvchi va turistik korxonaning iqtisodiyotiga tasir o’tkazuvchi hisoblanadi:  Mexnat bozori;  Moliyaviy bozor;  Investitsiyalar bozori;  Turistik mahsulotlar bozori. Mehnat bozori - ushbu bozor turistik faoliyatni rivojlantirish uchun zarur bo’lgan intelekt va ishchi kuchi jalb qilinuvchi jabxa hisoblanadi. Moliyaviy bozor - ushbu bozor davlat - kredit siyosati tomonidan boshqariluvchi bo’lib shaxsiy jamg’armaga ta’sir o’tkazadi, yig’ilgan mablag’larni iste’mol va investitsiyaga bo’linishini belgilaydi. Investitsiyalar bozori - bu korxonalar tomonidan “O’zoq muddatli moddiy foyda” (asosan uy-joy qurilish) hisoblanuvchi narsalar uchun sotib olinuvchi narsadir. Investitsiyalar bozori kreditlar bo’yicha qilinadigan talab va foiz stavkalariga bog’liq xolda rivojlanadi. Ishlab chiqarish uchun investitsiya ajratish ish bandligiga sabab bo’lib, yangi asbob-uskunalarni ishlatish va yangi ish o’rinlarini yaratib beradi. Ma’lumki bozor - bu mexanizm bo’lib, turli mahsulot turlari va xizmatlar uchun tug’ilajak talab va takliflarni muvofiqlashtirib turadi. Unda katta xajmdagi bir-biri bilan bog’liq bo’lmagan aniq bir mahsulot -ya’ni, turistik mahsulotni sotib olishga xohishi va iloji bor potensial haridorlar harakat qilishadi. Bu yerda tovarni sotuvchi hamda bozor harakatlanishi sharoitini o’zgartiruvchi haridorlar, dallollar shuningdek aniq va faol raqobatchilarni aniqlab olish mumkin. Turizm bozorida tavsiflanishi bo’yicha quyidagilarni hisobga olish mumkin:  Sotish va sotib olishning asosiy manbai xizmat hisoblanadi;  Haridor va sotuvchidan tashqari turistik bozor mexanizmiga sezirarli darajada dallollik bug’inlari kiradi;  Turistik xizmatga bo’lgan talablar bir necha xil xususiyatlarga ega;  moddiy imkoniyatli ishtirokchilarning turli - tuman qatnovi, yoshlari, maqsad va sabablar;

 egiluvchanligi;  alohida harakterli va differensiyalanganlikning yuqori darajasi;  turistik takliflardan vaqt va masofa bo’yicha o’zoqligi;  turistik takliflar bir qancha xususiyatlari bilan tavsiflanadi, ya’ni uch tomonlama tavsifga (tabiiy resurslar, yaratilgan resurslar, turistik xizmatga) ega;  turistik industriyaning yuqori darajadagi fond sig’imi;  egiluvchanlik darajasining pastligi;  jamlanmalik. Turistik bozorda har bir aloxida mahsulot yoki xizmat alohida komponentlardan (masalan, tashuvchilar xizmati,turar-joy, ovqatlanish va x.k.o.) iborat. Bundan tashqari turistik mahsulotdagi komponentlar o’zaro almashinuvi mumkin. Turistik mahsulotning o’zi ham almashinuvi mumkin. Masalan, turistik paketga turli toifadagi mehmonxonalarni kiritish mumkin yoki xuddi shunday turga transport vositalarining almashtirilgan xoldagi variantlarini taklif qilish mumkin.(samolyot, poyezd yoki avtobus). O’zaro almashtiruvning bunday xususiyati substitutsiya deyiladi. Ko’p holatlarda yuzaga keluvchi substitutsiya turistik bozorda: transport, ovqatlanish, turli jalb qiluvchi madaniy tadbirlarda qo’llaniladi. Turistik xizmatda substititsiyaning ahamiyat kasb etishi turistik korxona imkoniyatiga bog’liq bo’ladi. Turistik bozorning muhim xususiyatlaridan yana biri uning komplementarligidir (jamlanmadorlik)-bu xususiyat turistik mahsulot va xizmatning bir-birini to’ldira olishidir. Bu xususiyat shunday tushiniladi, ya’ni iste’molchi tomonidan sotib olinuvchi tovar ko’pincha butun bir boshqa tovar va xizmatlar sotib olishga olib keladi. Masalan, transport xizmati avtomatik ravishda boshqa turdagi xizmatlar (ovqatlanish, ko’ngil ochar dasturlar) sotib olinishiga sabab bo’ladi Bu esa o’z navbatida turistik tovar va xizmatlarni kengaytirish uchun harajatga olib keladi, shuningdek turli xoldagi turistik mahsulot ishlab chiqaruvchilar o’rtasida daromadning taqsimlanshiga olib keladi.

Turistik bozorning holatiga qarab uning turli shakllari yuzaga keladi. Bir qator xolatlarda turistik bozor shakllanib bo’lgan bo’ladi, ya’ni ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar chegarasi belgilangan bo’ladi. Bunday bozor egallab olingan yoki tayyor bo’lgan deb ataladi. Shunga qaramay bunday holatlarda kishilarda ta’tillarini maroqli o’tkazish usullarini tanlash imkoniyati bo’ladi, uning uchun turoperator iste’molchilarni jalb qilish yoki raqobatda yengish uchun harakat qilishi kerak. Boshqa bir hollarda bozorni tuzishga (yaratishga) to’g’ri keladi, ya’ni turistik mahsulot uchun talab doirasini shakllantirish lozim bo’ladi. Talabgor haridorlar yangi joylarning borligidan, ularning yaxshi tomonlari, afzalliklari va servis holatidan xabardor bo’lishlari kerak. Ular ushbu turne yoki kruizdan ma’naviy ozuqa olishlari, o’z talab-istaklarini qoniqtira olishlariga ishonch hosil qilishlari lozim. Turizm bozori turli xillardan iboratdir. Ushbu tarmoqda bozor masshtabiga ko’ra bir muncha kichiklari ham mavjuddir. Shu sababli turistik bozorning turli klassifikatsiya usullari bor. BTT (butunjahon turizm tashkiloti) tavsiyalariga muvofiq sayohat qilish maqsadiga bog’liq bo’lgan bir qancha turistik yo’nalishlar belgilanadi: rekreatsion, ishchi (xizmat turi) ilmiy, madaniy o’rganuvchi, davolanuvchi, diniy-etnik turizmlar. Turistik mahsulot iste’molchilarining sanoqbay tavsifiga ko’ra uch xil turdagi turizm bozorlari ajratiladi: ommaviy, mashxur va individual. Ommaviy turistik bozor - katta guruhlardan iborat sayohat qiluvchi asosiy turistalr massasini o’z ichiga qamrab oladi. Bunday turlarning haridorlari ilgari kelishilgan dasturlar, xizmat va ko’ngilochar tadbiralr, hamda oldindan to’lab qo’yilgan xizmatlarning standart jamlanmasiga rozi bo’lgan kishilardir. Mashhur turistik bozor - bir muncha kamchiliklardan iborat turistlardan tashkil topgan bo’lib, qimmatroq, inklyuziv turlar, ya’ni yuqori darajadagi servis va qimmatbaho mehmonxonalardan iborat, shuningdek sayohat davrida istaklariga qarab qo’shimcha xizmatlar uchun haq to’lanadi.

Individual turistik bozor - ushbu holatda turistlar yakka tartibda o’z marshrutlarini mustaqil belgilaydilar, zaruriy hollarda transport xizmati va mexmonxonada joylashish uchun buyurtmalar beradilar. Bu turlar badavlat kishilar uchun ancha qiziqarli bo’lib, ularni o’ziga jalb qiladi. Bundan tashqari o’z dam olishlarini biznes yoki boshqa bir mashg’ulot bilan birgalikda davom ettiradilar, bu esa o’z navbatida oldindan dam olishni tugallash yoki qaytish muddatini belgilashlari kerakligiga yo’l qo’ymaydilar. Aniq bir rayon (hudud, region) bo’yicha quyidagi bozorlar ajratiladi:  Ichki turizm bozori - o’z ichiga ushbu rayon aholisining shu region bo’yicha dam olishi imkonini beradi;  Kirish turizm bozori - o’zga rayon aholisining ushbu rayonga kelib sayohat qilishlari;  Chiqish turizm bozori - bir rayon aholisining boshqa bir rayonga borib sayohat qilishlari. Sayohatni tashkil qilishning tavsiflanishi bilan bog’liq bo’lgan tashkillashtirilgan va tashkillashtirilmagan turizm bozorlari ajratiladi. Har bir qayt etib o’tilgan turistik bozorlar xilma-xil bo’lib, ish bilan bog’liq turizm o’z ichga delegatsiyalar yoki alohida shaxslarning kelishuvlarda, majlislarda, ko’rgazma va yarmarkalarda ishtirok etish maqsadini o’z ichiga oladi. Boshqa turdagi ish bilan bog’liq turizm maxsuslashgan guruhlar (kasb, ixtisoslik) bo’yicha tuzilgan, ammo ularning yo’naltirilgan maqsadli holdagi aniq bir dastur orqali sayohatlari ularni ish bilan turizmning alohida bir guruhiga ajratish lozimligini bildiradi.

Turizm bozoriga ta’sir q iluvchi asosiy omillar . Turizm bozoriga va turizm talabiga bir qancha omllar ta’sir qilida . Turizm talabiga boshqa tovar va xizmatlar kabi aholining oldigan daromadi va ularning sayohat uchun ishlatilishi ta’sir kiladi. Turizm iqtisodning bir tarmog’i sifatida ikki holatda barqaror bo’ladi, ya’ni fukarolarning bo’sh vaqtlari va yetarli daromadlarining borligi bilan. Shu sababli turizmda yuqori saviyada turizmga bo’lgan talabni shakllantirish uchun, aholining bo’sh vaqtini va daromadini oshirish yo’llarini amalga oshirish kerak. Turizmga bo’lgan talabni oshiruvchi asosiy ob’ektiv omil bo’lib, axolining bo’sh vaqti tendesiyasi hisoblanadi. Aholining ba’zi ehtiyojlari qondirilmaguncha, turizm ommaviy ahamiyat kasb etmaydi. Turizm bozorini tahlil qilishda turizm bozoriga ta’sir kiluvchi asosiy omillar, ya’ni iste’molchilarning ijtimoiy –demografik va psixologik hatti- harakatlarini ko’rib chiqamiz. Bu yerda asosiy omil bo’lib, aholining joylashishi strukturasi, aholining daromadlar darajasi, ta’lim, mashg’ulotlar turi, aniq bir irqga mansubligi, jinsi, vaqti, hayot tarzi va x.k. Aholining strukturasi – O’zbekiston ko’p millatli respublika. Bu yerda yuzdan ortiq millat va elat vakillari yashaydi. Aholining asosiy qismi o’zbeklardan iborat bo’lib, ularning salmog’i mo’ttasil ortib bormoqda. Yevropalik aholining salmog’i kamaymoqda, buning sababi tub aholi bilan yevropalik aholining tug’ilish darajasidagi katta tafovo’tdir. Respublika aholisining yuqori sur’atlar bilan o’sishi istiqbolda ham ko’tiladi. Hozirda turizm rivojlanishining kelajagini aholi strukturasining o’zgarishi belgilaydi. Shu tufayli O’zbekistonda turizmni rivojlantirishga barcha asoslar mavjudligi ko’rinib turibdi. Axolining tug’ilish koeffitsiyenti pastligi va o’lim koeffitsiyentining yukoriligi, mamlakat aholisi kam sayohat qiladi degan xulosaga olib kelmaydi, lekin bu aholi strukturasiga tegishli o’zgartirish kiritadi, buni turizm rivojlanishida hisobga olish kerak.

Yosh. Aholi strukturasida yoshining o’zgarishi baribir biznesning barcha sohalariga ta’sir kiladi. Turizm rivojlanishini bashorat qilishda, mamlakat axolisining yosh buyicha tarkibini o’rganish va turizm bozoriga ta’sirini aniqlash muhim ahamiyat kasb tadi. G’arb kuzatuvchilari turizm bozoriga ta’sir qiluvchi quyidagi yosh buyicha segmentlarni ajratadilar. Bolalar. Bolalar tug’ilishining ortishi turizm uchun uncha yaxshi emas. Sababi yosh bolalari va chaqaloqlari bor oilalar sayohatdan ko’ra uyda o’tirishni afzal ko’radilar. Bundan tashkari bunday oilalarda sayohat uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan daromadning bir kismi yosh bolalar va chaqalokqlarga ishlatiladi. Ammo yosh bolalarning o’sish tendensiyasi turizmning kelajakdagi rivojlanishi uchun yaxshi omil hisoblanadi. Sababi bu yosh bolalar turistik xizmatlarning salohiyatli iste’molchilari hisoblanadilar. O’smirlar bozorning asosiy segmentini tashkil etadilar. Sababi ular o’zlarining individual harid qobiliyatiga ega. Qayerda dam olish kerakligiga oila a’zolariga o’zlarining ta’sirini o’tkazadilar.Ular mustaqil turistlar hamdir. Sayohat qilishiga shaxsiy transport vositalarining borligi asosiy omil hisoblanadi. Axolining harid kobiliyatiga 35 yoshdan 44 yoshgacha bo’lganlar asosiy ta’sir ko’rsatadilar. Bu segmentning hayot tarzi butun mamlakat xayot tarzi bo’la boshlaydi, bu hoh sayohat bo’lsin, yoki dam olish maskanlari bo’lsin. Aynan bu guruxdagi aholi samolyotlardagi sayohatlarga va kurortlarda dam olishga ishqiboz. Bu guruhdagi kishilarning ehtiyojlarini qondirish, turizm biznesining kelajakdagi rivojlanishiga ta’sir kiluvchi asosiy omildir. 45 yoshdan 54yoshgacha bo’lganlar. O’zlarining yashash joylaridan o’zokrokda, kurortlarda dam olishga, samolyotlarda sayohat qilishga molikdir. Bu guruh asosini ijtimoiy faol kishilar tashkil kiladi. Bu yoshdagigilar barcha qo’layliklar bo’lishini va ekskursiya dasturlariga o’zlarining kasbiga bog’liq ob’ektlar bilan tanishishni kiritilishini hohlaydilar. Asosiy e’tibor qaratilishi lozim bo’lgan tendensiya-bu keksa yoshdagi aholining o’sib borishidir. (60-65 yosh va 65 yoshdan yuqori). Bu bozor doimo

o’sib boruvchi va boshqa yoshdagi segmentlarga nisbatan asosiysidir. Bu turizmning ajralib turuvchi jihati shundaki, bu yoshdagilar xodim xizmatga, tibbiy yordamga va x.k.o.larga talabi yuqori. Shu jumladan bu turistlarning dam olish vaqtlari chegaralanmaganligi sababli, aynan turizmning sezon oylari (iyul, avgust)ni chetlab o’tishga harakat kiladi va iliq kuz mavsumini yaxshi ko’rishlari bilan, kishini o’ziga jalb kiladi. Daromad . Aholining harid kobiliyati turizm rivojlanishining asosiy omilidir. Daromadlarning o’sishi bilan turizmga sarf-harajatlar ham oshadi.U yoki bu oilaning daromadi qanchalik yuqori bo’lsa, shunchalik tursayohatga imkoniyat yuqori bo’ladi. Mablag’i yetarli odamlar daromadlarining bir qismini aynan shu turizmga sarflashni ma’qul ko’radilar. Vaqt tejash vositasi sifatida ularni ko’prok avia transportlar orqali o’chishlar jalb qiladi. Turizmga bo’lgan talab to’g’ridan – to’g’ri iste’molchilarning daromadlariga bog’liq. Shu sababli doimo aholi daromadlari tarkibidagi o’zgarishlar tendensiyasini kuzatib borish kerak. Agar iktisodiy ko’rsatgich pastlashsa, turistik korxonalar o’z tovarlari narxlarini tushirishlari kerak. Ta’lim. Aholining turistik faolligi to’g’ridan – to’g’ri salohiyatli iste’molchilarning ta’lim darajasi bilan bog’liq. Ta’lim odamlarni qiziqishini kengaytiradi va shu sababli turizmga ta’sir kiladi. O’rta ma’lumotli odamlar ko’ngilochar sayohatlarni afzal ko’radilar. Oliy ma’lumotli odamlar esa ko’prok sayohat qilishga molikdirlar. Bu toifadagi aholida yuqori darajada daromad manbai bo’lib, sayohat chog’ida asosiy harakatlanish vositasi sifatida aviatransportni afzal ko’radilar. Kasb. Turizm tovar va xizmatlarining haridiga turistning qanday kasb bilan shug’ullanishi ma’lum ma’noda ta’sir ko’rsatadi. Idoralarda ishlovchilar, xizmatchilarga nisbatan ko’prok sayohat kiladilar. Lekin yil mobaynida ko’prok sayohatni menedjerlar, bank xodimlari va boshqaruv apparati xodimlari amalga oshiradilar. Turistik firmalar mashg’ulot turlari buyicha guruhlarni aniqlab olishga harakat kiladilar. Ba’zi bir turistik firmalar aniq bir kasb guruhlari uchun maxsus tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilganlar.

Irqi . O’zbekiston ko’p millatli respublika. Ma’lum bir millat va irqning kamligi ham turizm xizmatlarining salohiyatli iste’molchilaridir. Aholining bu qismi o’zlarining milliy an’analari, madaniyati va urf- odatlariga ega. Bu guruh odamlarida mahalliy aholidan farqli ravishda harid qobiliyati o’ziga xos bo’ladi. Bu guruhdagi salohiyatli iste’molchilar o’zlariga alohida maxsus yondashishni va maxsuslashgan marketing dasturini bo’lishini talab kiladi. Jinsi. O’zbekiston aholisi tarkibida ayollar 51 % ni tashkil qiladi. Bundan tashqari doimo usuvchi ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy jabhalarda ayollarning roli oshib bormoqda. Bu omillar ayollarni turizm bozoridagi asosiy segmentga aylantirmokda. O’zbekistonda ishlovchi ayollardan ko’ra uy bekalari ko’p. Ishlovchi ayollar ko’p xollarda yuqori daromadlarga ega va shu sababli oilada qo’shimcha daromad bo’lishi tufayli sayohatlarga yetarli pul mablag’lari bo’ladi. Ishlayotgan ayollar orasida kareraga qiziquvchi ayollar turfirma uchun ancha istiqbollidir. Shu sababli jinslarning ijtimoiy rolida o’zgarishlar sodir bo’lmoqda va bu iste’molchilar harakatidagi o’zgarishlarga olib kelmokda. Bush vaqtning mavjudligi. Odamlar sayohatga nafaqat pullarini balki vaqtlarini ham sarflaydilar. Hatto eng yuqori daromadga ega bo’lgan shaxs ham agar vaqti bo’lmasa tur sayohatini amalga oshirolmaydi. Rivojlangan jamiyatda vaqtning yetishmasligi (xuddi daromad yetishmasligi kabi) turizmni chegaralovchi asosiy omildir. Xuddi shunday vaqt sayohatda tur transport vositasining turizm markazi va ko’ngilochar dasturlarni tanlashga ta’sir kiladi. Urbanizatsiya oqibatida qishloq xo’jaligida band bo’lgan va kichik aholi yashaydigan punktlardagi aholi soni qisqarmokda. Avval “sayohat qilmaganlar”ning bir qismini tashkil etgan aynan shu ijtimoiy aholi turizm bozoriga yangi segment sifatida kirib keladi.

O’zbekiston Respublikasida turizm bozorining holati va uning muammolarini tahlil qilish. So’nggi yillardagi har xil siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlarga qaramay, mamlakatimizdagi turizm sanoati yildan-yilga barqaror ravishda mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarishni ko’paytirib borayotgan xalq xo’jaligi tarmog’i bo’lib qolmoqda. Bunday tendensiyani BTT uslubikasi bo’yicha bajarilgan hisob-kitoblar ham tasdiqlaydi. Bunday hisob-kitoblar taqdim etilgan turistik xizmatlarning ko’p yillik hisobot ma’lumotlari asosida amalga oshirlgan. Tahlil natijalari mutaxassislarga turistik xizmatlarning hajmi, demakki ulardan olinadigan daromadlar hajmi ham kelgusida ortadi, deya bashorat qilishlariga imkon bermoqda. O’zbekiston katta turistik potensialga ega va jahon turistik bozorida o’z mavqei bor mamlakat. BTT ma’lumotlariga qaraganda, 2010 yilda dunyodagi turistlar soni 1 mlrd. kishidan ortadi, turizmdan olinadigan daromad esa 1550 mlrd. AQSH dollariga yetadi. O’zbekistonda turizmning rivojlanishiga to’sqinlik qiladigan sabablar quyidagilar bo’lishi mumkin:  mehmonxona va transport xizmati ko’rsatish darajasining, turistlarning ovqatlanishi va dam olishi tizimining jahon standartlari darajasiga mos kelmasligi;  xizmat ko’rsatish darajasi ancha past bo’lgani holda ularning narxini oshirib yuborish;  milliy marketing axborot tizimi va reklamaning har xil shaklari yo’qligi;  ko’plab turistik firmalar xodimlari malakasining bugungi kun talablariga javob bermasligi va bu firmalarning asosan xorijiy turizmga mo’ljal olishi. Iqtisoiy munosabatlarning transformatsiyalashuvi sharoitlarida turizmni rivojlantirishni boshqarish samaradorligini oshirishning muhim omili xo’jalik yuritishning yangi shakllarini izlash hisoblanadi. Mamlakatimizdagi turistik xizmatlar bozorida hozirgi vaqtda asosan an’anaviy shakllar faoliyat ko’rsatmoqda.

Agar yo’llanmalarning narxi doimiy oshib boradigan bo’lsa, dam oluvchilar soni ham tegishlicha kamayib boradi. Yuqorida aytilganlardan shu narsa kelib chiqadiki, hozirgi sharoitlarda O’zbekistonda eng dolzarb muammolardan biri turistik sohani qayta tashkil qilish, uning rentabelligini, birinchi navbatda, yuqori texnologiyali komplekslar va tegishli infrastrukturaga ega turistik markazlarni tashkil qilish evaziga oshirish hisoblanadi. Ichki turizmni rivojlantirish, yoshlar, aholining kam ta’minlangan qatlamlari, urush va mehnat veteranlari o’rtasida turistik-ekskursiya faoliyatini yaxshilash, taqdim etiladigan ijtimoiy qatlamlarning sifatini oshirish masalalari ham hal qilinishini kutmoqda. Oxirgi yillardagi har xil siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlarga qaramay, mamlakatimizdagi turizm sohasi yildan-yilga barqaror ravishda mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarishni ko’paytirib borayotgan xalq xo’jaligi tarmog’i bo’lib qolmoqda. Mamlakatimizdagi turistik xizmatlar bozorida hozirgi vaqtda asosan an’anaviy shakllar faoliyat ko’rsatmoqda. Agar yo’llanmalarning narxi doimiy oshib boradigan bo’lsa, dam oluvchilar soni ham tegishlicha kamayib boradi. Yuqorida aytilganlardan shu narsa kelib chiqadiki, hozirgi sharoitlarda O’zbekistonda eng dolzarb muammolardan biri turistik sohani qayta tashkil qilish, uning rentabelligini, birinchi navbatda, yuqori texnologiyali komplekslar va tegishli infrastrukturaga ega turistik markazlarni tashkil qilish evaziga oshirish hisoblanadi. Tayanch so’z va iboralar : turistik bozor, turistik xizmat, turistik talab, turistik taklif, ommaviy turistik bozor, mashhur turistik bozor , individual turistik bozor , ta’sir kiluvchi asosiy omillar . Mustaqil nazorat qilish uchun topshiriq va savollar: 1. Turistik bozorning funksiyalari va tarkibini ayting. 2.Turizm bozoriga ta’sir qiluvchi asosiy omillarni sanab bering.

3. Ommaviy turistik bozorni tushuntiring . 4. Individual turistik bozorni tushuntiring. 5.O’zbekiston Respublikasida turizm bozorining holati va uning muammolarini tahlil eting .

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

O'xshashlar

Turizm xizmatlar bozori tarkibi

Turizm tushunchasi kurs ishi

Turizm marketingi fanining asosiy maqsad va vazifalari

Pul bozori.

Valyuta bozori