Fond birjasida qimmatli qog‘ozlar savdosi bitimlari - Iqtisodiyot - Referatlar

Fond birjasida qimmatli qog‘ozlar savdosi bitimlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93.5 KB

Ko'chirib olish

Fond birjasida qimmatli qog‘ozlar savdosi bitimlari Reja: 1. Qimmatli qog‘ozlar savdosi bitimlarini tuzish bo‘yicha amaliy ko‘rsatmalar 2. Qimmatli qog‘ozlarni birja savdolariga qo‘yish tartibi 3. Rasmiy birja byulleteni 4. Birja bitimlarining ishtirokchilari va ularga qo‘yiladigan talablar 5. Birja savdolari ishtirokchilariga qo‘yiladigan talablar 6. Birja savdolarida bosh maklerning huquq va majburiyatlari

1. Qimmatli qog‘ozlar savdosi bitimlarini tuzish bo‘yicha amaliy ko‘rsatmalar Birjada quyidagi birja bitimlari amalga oshirilishi mumkin: – bevosita bitimlar – qimmatli qog‘ozlar va, shuningdek, ularning xosilalarini sotib olish va sotish bitimlari; – repo bitimlari – qaytarib sotib olish sharti ko‘zda tutilgan qimmatli qog‘ozlarning oldi-sotdi bitimi. Shuningdek, repo-kelishuv – bu tomonlar ishtirokida repo bitimini amalga oshirish uchun tuziladigan kelishuv bo‘lib, ushbu bitimning narxi va o‘zga shartlarini, shuningdek, muddatlarini belgilaydi. Birja a’zolari o‘rtasidagi bitim uni savdo tizimida qayd etish va maxsus hisob registrida ro‘yxatdan o‘tkazish orqali tuziladi. Birja bitimlari birja nomidan va hisobidan amalga oshirilishi mumkin emas. Birja a’zolari bitimlarni o‘z nomidan va o‘z hisobidan yoki mijozlarning topshirig‘i bo‘yicha amalga oshirishlari mumkin. Topshiriq shartnomasi yoki komissiya shartnomasi birja a’zolari tomonidan mijozlar topshirig‘i bo‘yicha bitimni amalga oshirish uchun asos bo‘ladi. Tuziladigan topshiriq shartnomalari va komissiya shartnomalarining muhim shartlari mazkur Qoidalarda ko‘zda tutilgan talablarga to‘g‘ri kelishi lozim. 1. Qimmatli qog‘ozlarni birja savdolariga qo‘yish tartibi Birjada qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organida davlat ro‘yxatidan o‘tgan, Markaziy depozitariyda ro‘yxatga qo‘yilgan, «Toshkent» RFBning rasmiy birja byulleteni to‘g‘risidagi Nizomga ko‘ra qimmatli qog‘ozlar rasmiy birja byulleteniga kiritilgan hamda joylashtirish va (yoki) muomalada bo‘lish jarayonida bo‘lgan emission qimmatli qog‘ozlarning savdolarga qo‘yilishiga ruxsat beriladi. Birjada joylashtirilayotgan va muomalada bo‘layotgan qimmatli qog‘ozlar qiymati O‘zbekiston Respublikasining milliy valyutasida ifodalanadi va to‘lanadi, qonunchilikda ko‘zda tutilgan hollarda esa chet el valyutasida to‘lanadi. Rasmiy

birja byulletenidagi qimmatli qog‘ozlar listing kompaniyalarining qimmatli qog‘ozlari va listingdan tashqari kompaniyalar qimmatli qog‘ozlariga bo‘linadi. 2. Rasmiy birja byulleteni Rasmiy birja byulleteni rasmiy birja listingi va listingdan tashqari kompaniyalarning qimmatli qog‘ozlarini o‘z ichiga oladi. Lis tingdan tashqari kompaniyalarning qimmatli qog‘ozlariga quyidagilar kiradi: a) listing talablariga to‘g‘ri kelmaganligi sababli listing jara- yonidan o‘tmagan emitentlarning qimmatli qog‘ozlari; b) birja qoidalariga muvofiq ravishda ekspertizadan o‘tmagan holda birjaga joylashtirish va muomalada bo‘lish uchun buyurtma berilgan qimmatli qog‘ozlar; d) delisting natijasida rasmiy birja listingidan chiqarilgan emi- tentlarning qimmatli qog‘ozlari. Ekspertizadan o‘tmagan holda birjaga joylashtirish va muomalada bo‘lish uchun buyurtma berilgan qimmatli qog‘ozlarga quyidagilar kiradi: a) Davlat mulki qo‘mitasi tomonidan sotuvga qo‘yilgan davlat aktivlari (aksiyalari); b) joylashtirish vaqtida sotuvga qo‘yilgan aksiyalar; d) birjada muomalada bo‘lish uchun egalari tomonidan qo‘yil- gan aksiyalar; e) baholovchi tashkilot tomonidan oldindan baholanishi ma- jburiy bo‘lgan qimmatli qog‘ozlarni sotish bo‘yicha maxsus savdo maydonchasiga qo‘yiladigan qimmatli qog‘ozlar; f) birjada joylashtirilishi va muomalada bo‘lishi uchun qo‘yi- ladigan korporativ obligatsiyalar. O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari tomonidan chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar qonunchilikka muvofiq davlat ro‘yxatidan o‘tganidan keyin ularning O‘zbekiston Respublikasi hududida muomalada bo‘lishi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartib va kvotalar doirasidi birjada muomalaga qo‘yiladi.

3. Birja bitimlarining ishtirokchilari va ularga qo‘yiladigan talablar Birja boshqaruvi tomonidan belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tgan birja a’zolari birja bitimlarining ishtirokchilari hisoblanadi. Birja a’zosining faqat birjada belgilangan qoidalarga muvofiq ro‘yxatdan o‘tgan va ishonchnoma asosida faoliyat yurituvchi treyderlari birja a’zosi nomidan bitimlar tuzish huquqi bilan birja savdolarida ishtirok etishi uchun ruxsat beriladi. Birja a’zosi o‘zining treyderi (treyderlari) tomonidan birjada amalga oshiriladigan barcha harakatlar uchun javobgardir. Treyderlarning noto‘g‘ri yoki ruxsat etilmagan harakatlari natijalari uchun birja javobgar emas. Birja savdo zaliga birja savdolarida bitim tuzmaslik sharti bilan kirish uchun quyidagilarga ruxsat beriladi: – birjaning bosh makleri; – birja maklerlari; – savdo tizimining belgilangan tartibdagi faoliyatini ta’minlovchi birja mutaxassislari; – birja boshqaruvi raisi, uning o‘rinbosarlari; – qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organining vakolatli vakillari; – qonunda ko‘zda tutilgan tartib va hollarda boshqa shaxslar. Savdolarni vaqtinchalik to‘xtatib qo‘yish va to‘xtatish huquqi bilan savdolar jarayoniga tezkor aralashish huquqiga, keyinchalik o‘z harakatlarini yozma rasmiylashtirish bilan, birja boshqaruvi raisi, uning o‘rinbosarlari, birjaning bosh makleri, qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organining vakolatli vakillari ega. 4. Birja savdolari ishtirokchilariga qo‘yiladigan talablar Birja a’zolarining treyderlari Savdo tizimining ish tartibiga muvofiq mazkur Qoidalarda belgilangan tartibda savdolarda ishtirok etishlariga ruxsat beriladi. Birja a’zosining treyderi quyidagilarga ega bo‘lishi lozim:

a) qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organi tomonidan mutaxassisga berilgan qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshirish huquqini beruvchi I yoki II toifali malaka guvohnomasi; b) treyderning attestatsiya sinovidan o‘tganligi to‘g‘risidagi bir- ja malaka komissiyasining guvohnomasi; d) Savdo tizimida ishlash huquqini beruvchi birja malaka komis- siyasining guvohnomasi; e) birja a’zosi tomonidan berilgan tegishli ishonchnoma; f) birja a’zosi tomonidan qonunchilikda belgilangan tartibda tayyorlangan va treyderga berilgan treyderning ro‘yxatga olish shtampi (treyder shtampi). Birja a’zosi treyderining birja savdolarida qatnashishi uchun Sav do tizimiga ulanishida uning Savdo tizimiga kirishi uchun asos bo‘lgan hujjatlarning mavjudligi va huquqiy holati tekshiriladi. Birja a’zosi qonunchilik va mazkur Qoidalarda belgilangan tartibda o‘z treyderlarining harakatlari (harakatsizligi) uchun javobgardir. Bosh maklerga (maklerlarga) qo‘yiladigan talablar birja makleriati to‘g‘risidagi Nizom bilan belgilanadi. Qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organi vakilining vakolatlari qonunchilikka muvofiq belgilanadi. Savdolarga qo‘yish, savdo ishtirokchilarini identifikatsiyalash ustidin nazorat qilish hamda ularga qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarni bajarish huquqini berish birjaning bosh makleri va birja a’zolarini ro‘yxatga olish uchun mas’ul bo‘lgan birja bo‘linmasi tomonidan amalga oshiriladi. 5. Birja savdolarida bosh maklerning huquq va majburiyatlari Savdoni o‘tkazish vakolatlan va belgilangan qoidalarning talablariga rioya etilishini nazorat qilish bosh makler zimmasiga yuklatiladi. Bosh makler savdolarning o‘tkazilish jarayonini boshqaradi, treyderlar bilan tezkor o‘zaro aloqani amalga oshiradi hamda savdolar o‘tkazilishiga jalb qilingan birja xizmatlari faoliyatini muvofiqlashtiradi.

Bosh makler quyidagi huquqlarga ega: – birjada amalda bo‘lgan qoidalar va nizomlarning treyderlar tomonidan so‘zsiz bajarilishini talab qilish; – savdo zalidan begona shaxslarni chiqarib yuborish; – savdolarni o‘tkazish tartibini buzgan yoki ularni o‘tkazishga xalaqit bergan treyderlarni zaldan chiqarib yuborish va Savdo tizimidan o‘chirish; – savdolarni o‘tkazish tartibi bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha axborotlarni rasmiy e’lon qilish. Bosh maklerning majburiyatlari: – birja boshqaruvi farmoyishlarini o‘z vakolati doirasida bajarish; – birja boshqaruvi qarori bilan tasdiqlanadigan tartibga muvofiq Savdo tizimini tayyorlash, ochish va yopish; – reglament va mazkur Qoidalarga qat’iy amal qilgan holda savdolarni o‘tkazish jarayonini boshqarish; – bitimlar tuzilganligini tasdiqlovchi hujjatlarni, shuningdek, sav do yakunlari bo‘yicha boshqa hujjatlarni imzolash; – favqulodda vaziyatlar yuzaga kelgan holda mazkur Qoidalarga muvofiq chora ko‘rish; – savdolar jarayonida yuz beradigan buzilishlarni qayd etish va bu haqda birja boshqaruvini o‘z vaqtida xabardor qilish; – bitim tuzayotgan tomonlar o‘rtasida nizolar yuzaga kelganida savdo zaliga zudlik bilan qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organining vakolatli vakilini va birja boshqaruvi raisini chaqirtirish; – savdo yakunlari bo‘yicha hujjatlarning hisobini va ularning saqlanishini ta’minlash; – savdo kuni bayonnomasini tuzish; – savdolarni o‘tkazish tartibi bilan bog‘liq bo‘lgan birja boshqaruvining farmoyishlarini birja a’zolariga o‘z vaqtida yetkazish; – qonunchilik va mazkur Qoidalarning buzilislii holatlari aniqlangan taqdirda hujjatlarni imzolamaslik.

Bosh makler (maklerlar) tomonidan savdolar jarayonida olingan ma’lumotlar maxfiy hisoblanadi. Bosh makler savdoda ishtirok etmagan hollarda birja boshqaruvi farmoyishiga muvofiq uning vazifalarini makler bajaradi. 6. Birja a’zolarini savdolarga qo‘yish tartibi Birja a’zolari savdolarga kirish huquqini olish uchun birjaga quyidagi hujjatlarni taqdim etadilar: a) birja a’zosi nomidan treyderlarga qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisi bo‘yicha operatsiyalarni amalga oshirish huquqini beruvchi ishonch noma; b) ro‘yxatdan o‘tkazish varaqasi; d) taqdim etuvchi tomonidan tasdiqlangan quyidagi litsenziyalar nusxasi: – qimmatli qog‘ozlar bozorida investitsiya vositachisi yoki investitsiya aktivlarining ishonchli boshqaruvchisi sifatida professional faoliyatni amalga oshirish uchun litsenziya; – O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan tijorat banklariga berilgan bank faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya; – O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan sug‘urtalovchilarga berilgan sug‘urta faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya; – qimmatli qog‘ozlar bozori mutaxassisining malaka guvohnomasi nusxasi. Birjada birja a’zosi ro‘yxatdan o‘tganidan keyin uning treyderlariga birjaning markaziy savdo zaliga kirish uchun elektron identifikatsiya ruxsatnomasini hamda Savdo tizimiga ulanish uchun parol beradi. Treyderlar soni birja a’zosi tomonidan belgilanadi. Birja a’zosi ro‘yxatdan o‘tganidan so‘ng unga o‘zgartirilmaydigan identifikatsiya raqami beriladi. Birja a’zosi ro‘yxatdan o‘tganidan keyin uning treyderlari mazkur Qoidalarda belgilangan tartibda ishchi terminallarga qo‘yiladi. Savdo kuni davomida Savdo tizimiga ruxsatsiz kirish holatlarini bartaraf etish maqsadida birja a’zosini identifikatsiya qilish uchun treyder tizimga o‘zining shaxsiy parolini kiritadi.

Birja a’zosi o‘z parolini o‘zgartirishi uchun quyidagi hollarda birjaga yozma ravishda murojaat qiladi: – birja a’zosining treyderi almashganida; – parol to‘g‘risidagi ma’lumotning oshkor bo‘lganligi holati aniqlanganda; – treyderning parolidan foydalangan holda Savdo tizimiga ruxsatsiz kirilganida. Treyder o‘zining shaxsiy parolining maxfiyligini saqlashga majbur. U birja a’zosi bilan mehnat shartnomasini bekor qilganidan so‘ng paroldan foydalanish huquqini yo‘qotadi. Treyderlar o‘z parollarini oshkor qilish hamda Savdo tizimiga begona parol ostida kirish huquqiga ega emas. Ushbu qoida buzilgan taqdirda bunga yo‘l qo‘ygan birja a’zosining vakillari birja Arbitraj komissiyasining qaroriga qadar savdolarda ishtirok etishdan chetlashtiriladi. Ba’zi asoslarga ko‘ra vakolatlarini yo‘qotgan treyderlarning ruxsatsiz harakatlarining oldini olish maqsadida birja a’zosi ushbu treyderlarga ilgari berilgan ishonchnomalarni birjadan o‘z vaqtida chaqirtirib olishi va savdo tizimiga kiriladigan parolni almashtirishi shart. Birja Savdo tizimida qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha bitimlarni amalga oshirish uchun birja a’zolariga teng sharoitlarni yaratib beradi. Birja a’zolari bitimlarni quyidagicha amalga oshirish huquqiga ega: a) o‘z nomidan va o‘z hisobidan (birja a’zolari – dilerlar); b) komissiya shartnomasi asosida o‘z nomidan o‘z mijozlari hisobiga; bunda birja a’zosi bitim bo‘yicha komissioner sifatida chiqadi (birja a’zolari – brokerlar); d) topshiriq shartnomasi bo‘yicha o‘z mijozi nomidan; bun- da treyder bitim bo‘yicha ishonchli vakil sifatida chiqadi (birja a’zolari – brokerlar); e) mijozning investitsiya aktivlarini boshqarish bo‘yicha qim- matli qog‘ozlar bilan oldi-sotdi bitimi (birja a’zolari – investitsiya aktivlarining ishonchli boshqaruvchilari). Bitimlarni amalga oshirish shartnomalari shartlari

Birja a’zosi – broker, qonunchilikda, mijoz bilan tuzilgan shartnomada va ishonchnomada topshiriqni boshqa kishilarga ishonib topshirish ko‘zda tutilgan holatlarni istisno qilgan holda, unga berilgan topshiriqni shaxsan o‘zi bajaradi. Birja a’zolari – brokerlar tomonidan bitimlarni amalga oshirish uchun beriladigan ishonchnoma faqat boshqa birja a’zolariga topshiriladi. Birja a’zosi brokerlik xizmatlarini bajarish jarayonida o‘z pul mablag‘lari dan foydalanishga haqli. Bunda ushbu mablag‘lar shartnoma muddati tugaganidan keyingi o‘zaro hisob-kitoblarni amalga oshirish paytida mijoz tomonidan qoplanadi. Birja a’zosi mijoz tomonidan unga berilgan pul mablag‘laridan, agar bu mijoz bilan tuzilgan shartnomada ko‘zda tutilgan bo‘lsa, o‘z manfaatlari uchun foydalanishga haqli. Bunda u mijozga ushbu pul mablag‘lari hisobiga uning topshiriqlarini bajarishni yoki ularni mijozning talabi bo‘yicha qaytarishni kafolatlaydi. Birja a’zosiga o‘z manfaatlari uchun foydalanish huquqini bergan mijozlarning pul mablag‘lari birja a’zosiga bunday huquqni bermagan mijozlarning pul mablag‘lari saqlanadigan hisobraqam (hisobraqamlar)dan alohida bo‘lgan hisobraqam (hisobraqamlar)da saqlanishi lozim. Birja a’zosi o‘zining pul mablag‘larini ushbu hisobraqam (hisobraqamlar)ga o‘tkazishga haqli emas; ularni mijozlarga qaytarish va (yoki) qonunchilikda belgilangan tartibda mijozlarga qarz berish hollari bundan mustasno. Birja a’zosi mijoz bilan tuziladigan shartnomada quyidagi barcha muhim shartlarni ko‘zda tutishi kerak: a) shartnoma turi – topshiriq yoki komissiya; b) xizmatlar turi – qimmatli qog‘ozlarni sotib olish yoki sotish hamda mijoz xoxishiga ko‘ra birja a’zosining vakolatlariga kiruvchi boshqa qo‘shimcha xizmatlarni ko‘rsatish; d) emitentning nomi, qimmatli qog‘ozlarning turi va tipi, ular- ning soni, nominal qiymati, sotib olish (sotish) narxi; e) mijozning qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha

huquq va vazifalarni o‘z zimmasiga olganligi to‘g‘risidagi majburiyatlari; f) qimmatli qog‘ozlarni topshirish hamda ularning to‘lov muddati va usuli; 99 g) Birja a’zosiga to‘lanadigan haq miqdori va uni to‘lash mud- dati; h) qimmatli qog‘ozlarni birja savdolariga qo‘yishda ushbu qimmatli qog‘ozlarni sotayotgan yuridik shaxsning ustav jamg‘armasidagi davlat ulushining miqdorini ko‘rsatish; i) aksiyalarni sotib olishda bank aksiyalarining 20 foizidan va xo‘jalik yurituvchi subyekt aksiyalarining 35 foizidan ortiq aksiyalar paketi ulushining shakllanishiga olib kelish-kelmasligi; j) bank aksiyalarini sotib oluvchi yuridik shaxs offshor hududda ro‘yxatga olingan norezidentmi yoki yo‘qmi; k) birja savdolarida bitimlar amalga oshirilgunga qadar mijoz birja a’zosiga quyidagi hujjatlarni taqdim etishga majbur: – investor – xaridor tomonidan ochiq aksiyadorlik jamiyati ustav jamg‘armasining jami 15 va undan ortiq foizini tashkil qiluvchi aksiyalar paketini sotib olish niyati to‘g‘risidagi oldindan nashr qilingan e’lon nusxasi; – O‘zbekiston Respublikasi norezidentlari, aksiyalarining ellik foizidan ko‘pi O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari egaligida, foydalanishida va (yoki) tasarrufida bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari hisoblangan yuridik shaxslar hamda bank aksiyalarini xarid qiluvchilarning mablag‘larini boshqaruvchilar (ishonchli vakillari) hisoblangan O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari tomonidan bank aksiyalarini sotib olishga Markaziy bankning oldindan berilgan roziligi to‘g‘risidagi hujjat nusxasi. m) mazkur Qoidalarda belgilangan birjadagi bitim va komissiya yig‘imlarining to‘lov muddatlari buzilgan hollarda birja akseptsiz tartibda bitimning ikkala tomoni uchun sotib oluvchi tomonidan depozitga qo‘yilgan pul mablag‘laridan komissiya yig‘imlarini undirishini ko‘rsatish;

n) tomonlarning javobgarligi, shu jumladan, mijoz tomonidan ma’lumot taqdim etish talabining buzilishi oqibatida birjaning bitimni ro‘yxatdan o‘tkazishni rad etishi. Mijoz tomonidan birja a’zosiga taqdim etilgan ma’lumotning haqqoniyligi uchun uning mijozi javobgar bo‘ladi. Qimmatli qog‘ozlarni sotayotgan yuridik shaxsning ustav jamg‘armasida davlat ulushi mavjud bo‘lgan taqdirda, qimmatli qog‘ozlarni sotish uchun baholashni o‘tkazish va baholovchi tashkilotning baholash haqidagi hisobotini taqdim etish zarur. Agar aksiyalarni sotib olishda bank aksiyalarining 20 foizidan yoki xo‘jalik yurituvchi subyekt aksiyalarining 35 foizidan ortiq aksiyalar paketi ulushining shakllanishiga olib kelsa, unda aksiyalarni sotib olish uchun vakolatli organlarning ruxsatnomasini taqdim etish kerak. Agar birja a’zosining mijozi tomonidan barcha talab etilgan hujjatlar taqdim etilmagan bo‘lsa, shuningdek, bank aksiyalari ning xaridori offshor hududda ro‘yxatga olingan norezident yuridik shaxs bo‘lsa, birja a’zosi topshiriq va komissiya shartnomalarini tuzishga haqli emas. Shartnomaning muhim deb hisoblangan boshqa shartlari taraflar tomonidan qonunchilikka muvofiq ravishda belgilanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. – T.: O‘zbekiston, 2001. 2. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni – T.: O‘zbekiston, 1998. 3. «Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to‘g‘risida» O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. 1991-yil 19-noyabrda qabul qilingan. 4. «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoyalash to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 1996-yil 26-aprelda qabul qilingan. 5. «Birjalar va birja faoliyati to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 2001-yil 29-avgust. 1-260-11. 6. «Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 2008-yil 22-iyulda qabul qilingan.

O'xshashlar

Birjalar to‘g‘risida tushuncha

Tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalari

Fond birjasining tashkiliy tuzilmasi

Birja shartnomalarini bekor qilish tartibi

Tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bilan bo‘ladigan operatsiyalari