Firma va kompaniyalarda buxgalteriya balansini iqtisodiy o`qish va moliyaviy tahlilga tayyorlash - Iqtisodiyot - Referatlar

Firma va kompaniyalarda buxgalteriya balansini iqtisodiy o`qish va moliyaviy tahlilga tayyorlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Reja:Reja: 11 . Buxgalteriya balansining tarkibi va uning moliyaviy tahlil . Buxgalteriya balansining tarkibi va uning moliyaviy tahlil manbai ekanligi . manbai ekanligi . 2. Moliyaviy tahlilda buxgalteriya balansi moddalarining bir-2. Moliyaviy tahlilda buxgalteriya balansi moddalarining bir- biri bilan bog`liqligini o`rganish tartibi . biri bilan bog`liqligini o`rganish tartibi . 3. Moliyaviy tahlilda buxgalteriya balansi va moliyaviy hisobotning 3. Moliyaviy tahlilda buxgalteriya balansi va moliyaviy hisobotning boshqa shakllari o`rtasidagi bog`liqlikni o`rganish tartibi. boshqa shakllari o`rtasidagi bog`liqlikni o`rganish tartibi.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz 1. Buxgalteriya balansining tarkibi va uning moliyaviy tahlil manbai1. Buxgalteriya balansining tarkibi va uning moliyaviy tahlil manbai ekanligiekanligi Buxgalteriya balansi ikki qismdan aktiv va passivdan iborat bo`ladi. UningBuxgalteriya balansi ikki qismdan aktiv va passivdan iborat bo`ladi. Uning aktiv qismida korxona sarmoyasining tarkibi va joylashtirilishi, passivida -aktiv qismida korxona sarmoyasining tarkibi va joylashtirilishi, passivida - aktivlarni tashkil etish manbalari, ya`ni o`z sarmoyasi va majburiyatlari, boshqaaktivlarni tashkil etish manbalari, ya`ni o`z sarmoyasi va majburiyatlari, boshqa korxona yoki jismoniy shaxslarning vaqtincha jalb qilingan mablag`larikorxona yoki jismoniy shaxslarning vaqtincha jalb qilingan mablag`lari ko`rsatiladi. ko`rsatiladi. Shunday qilib, «Turon” ko`ptormoqli xususiy korxonasida buxgalteriyaShunday qilib, «Turon” ko`ptormoqli xususiy korxonasida buxgalteriya balansi quyidagi elementlarni o`z ichiga oladi:balansi quyidagi elementlarni o`z ichiga oladi: 1. 1. Korxona egalik qiladigan vositalarni aks ettiruvchi aktivlar.Korxona egalik qiladigan vositalarni aks ettiruvchi aktivlar. 2. 2. Korxona tasarrufidagi o`z mablag`lari.Korxona tasarrufidagi o`z mablag`lari. Keyinchalik qaytarilishi lozim bo`lgan aktivlarni sotib olish, hosil qilishKeyinchalik qaytarilishi lozim bo`lgan aktivlarni sotib olish, hosil qilish natijasida yuzaga kelgan majburiyatlar.natijasida yuzaga kelgan majburiyatlar. Buxgalteriya balansida korxona aktivlari ikki guruhda: uzoq muddatli vaBuxgalteriya balansida korxona aktivlari ikki guruhda: uzoq muddatli va aylanma aktivlarda aks ettiriladi. aylanma aktivlarda aks ettiriladi. Uzoq muddatli aktivlarga asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, sarmoyaUzoq muddatli aktivlarga asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, sarmoya qo`yilmalari, sotib olingan aksiyalar va zayomlar kiritiladi. Korxonaning ishlashiqo`yilmalari, sotib olingan aksiyalar va zayomlar kiritiladi. Korxonaning ishlashi bilan bu vositalar o`z qiymatini o`zgartirmaydi. Masalan, asosiy vositalar qiymatibilan bu vositalar o`z qiymatini o`zgartirmaydi. Masalan, asosiy vositalar qiymati qisqa vaqt mobaynida miqdor jihatidan o`zgarmaydi. qisqa vaqt mobaynida miqdor jihatidan o`zgarmaydi. Joriy aktivlar, naqd pul mablag`larni, iste`molchilar hisobvaraqlarini vaJoriy aktivlar, naqd pul mablag`larni, iste`molchilar hisobvaraqlarini va naqd pul mablag`lari shaklini egallashi lozim bo`lgan zaxiralarni o`z ichiga oladi.naqd pul mablag`lari shaklini egallashi lozim bo`lgan zaxiralarni o`z ichiga oladi. Joriy xo`jalik davri mobaynida bu aktivlar doimo o`zgarishi mumkin. Naqd pulJoriy xo`jalik davri mobaynida bu aktivlar doimo o`zgarishi mumkin. Naqd pul mablag`lariga aylantirilishi oson bo`lgan joriy aktivlar va oson realizatsiyamablag`lariga aylantirilishi oson bo`lgan joriy aktivlar va oson realizatsiya qilinadigan aktivlar kiritiladi. qilinadigan aktivlar kiritiladi. Korxona balansi bo`yicha uning aktivlari va passivlaridagi holatKorxona balansi bo`yicha uning aktivlari va passivlaridagi holat o`rganiladi. Aktivlar summasi korxonaning xo`jalik mablag`larining tarkibiyo`rganiladi. Aktivlar summasi korxonaning xo`jalik mablag`larining tarkibiy tuzilishini ifodalasa, passiv qismi, - manbalarini ifoda etadi. tuzilishini ifodalasa, passiv qismi, - manbalarini ifoda etadi. Uning aktivlariniUning aktivlarini o`rganishda quyidagilarni aniqlash mumkin:o`rganishda quyidagilarni aniqlash mumkin: *0*0 balansni tuzish kunida korxonada bo`lgan vositalarni (asosiy vositalar, tovar balansni tuzish kunida korxonada bo`lgan vositalarni (asosiy vositalar, tovar zaxiralari, pul mablag`lari va hokazolar);zaxiralari, pul mablag`lari va hokazolar);

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz *1*1 ularning joylanishini (asosiy vositalarda, kapital qurilishda, debitorlikularning joylanishini (asosiy vositalarda, kapital qurilishda, debitorlik qarzida va hokazolarda);qarzida va hokazolarda); *2*2 ularning xo`jalikdagi asosiy rolini (aylanma, asosiy yoki jalb etilgan ularning xo`jalikdagi asosiy rolini (aylanma, asosiy yoki jalb etilgan mablag`lar).mablag`lar). Balans passivi ma`lumotlari asosida quyidagilarni bilib olish mumkin:Balans passivi ma`lumotlari asosida quyidagilarni bilib olish mumkin: *3*3 mablag` qaysi manbadan kelib turganligini; mablag` qaysi manbadan kelib turganligini; *4*4 mablag`lar kimga tegishli (o`zinikimi yoki chetdan jalb qilinganmi) mablag`lar kimga tegishli (o`zinikimi yoki chetdan jalb qilinganmi) ekanligini;ekanligini; *5*5 mablag`larning belgilangan maqsadi qanday ekanligini (uzoq muddatli yoki mablag`larning belgilangan maqsadi qanday ekanligini (uzoq muddatli yoki qisqa muddatli qo`yilmalar).qisqa muddatli qo`yilmalar). Balans aktivi va passivida barcha balans moddalari ikkita yirik bo`limgaBalans aktivi va passivida barcha balans moddalari ikkita yirik bo`limga guruhlangan. Balans aktivida mablag`lar quyidagi bo`limlar bo`yichaguruhlangan. Balans aktivida mablag`lar quyidagi bo`limlar bo`yicha taqsimlangan:taqsimlangan: 1-bo`lim. Uzoq muddatli aktivlar;1-bo`lim. Uzoq muddatli aktivlar; 2-bo`lim. Joriy aktivlar2-bo`lim. Joriy aktivlar Balans passivida ham mablag`lar manbalari ikki bo`limga bo`linadi. BularBalans passivida ham mablag`lar manbalari ikki bo`limga bo`linadi. Bular jumlasiga:jumlasiga: 1-bo`lim. O`z mablag`lari manbalari;1-bo`lim. O`z mablag`lari manbalari; 2-bo`lim. Majburiyatlarni kiritish mumkin. Bu bo`limlarning o`zlariga2-bo`lim. Majburiyatlarni kiritish mumkin. Bu bo`limlarning o`zlariga yuklatilgan vazifalari bor. Ularning har biri korxona moliyaviy holatining u yokiyuklatilgan vazifalari bor. Ularning har biri korxona moliyaviy holatining u yoki bu jihatlarini ifoda etadi. Shu tufayli tahlil jarayonida asosiy ma`lumotlar manbaibu jihatlarini ifoda etadi. Shu tufayli tahlil jarayonida asosiy ma`lumotlar manbai sifatida aynan shu moliyaviy hisobotlardan, uning tarkibiy qismi bo`lgan balansdansifatida aynan shu moliyaviy hisobotlardan, uning tarkibiy qismi bo`lgan balansdan keng foydalaniladi.keng foydalaniladi. Buning holatini “Turon” ko`ptormoqli xususiy korxonaning 2007 yil 1Buning holatini “Turon” ko`ptormoqli xususiy korxonaning 2007 yil 1 yanvar holati bo`yicha buxgalteriya balansi misolida ko`rish mumkin (4-jadval).yanvar holati bo`yicha buxgalteriya balansi misolida ko`rish mumkin (4-jadval). 4 – jadval4 – jadval

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz “Turon” ko`ptormoqli xususiy korxonaning (OTAJning) 2007 yil 1 yanvar“Turon” ko`ptormoqli xususiy korxonaning (OTAJning) 2007 yil 1 yanvar holatiga buxgalteriya balansi ko`rsatkichlariholatiga buxgalteriya balansi ko`rsatkichlari (ming so`m)(ming so`m) AKTIVAKTIV Баланс бўлими ва моддалариБаланс бўлими ва моддалари сонисони СатрСатр рақамрақам ии ЙилЙил бошидабошида Йил охириЙил охири -- дада Фарқи, Фарқи, (( +,-+,- )) 1. Узоқ муддатли активлар1. Узоқ муддатли активлар Асосий воситаларАсосий воситалар қолдиқ қолдиқ қийматиқиймати 010-012010-012 154611,1154611,1 210791,1210791,1 +56180,0+56180,0 Номоддий активларНомоддий активлар қолдиқ қолдиқ қийматиқиймати 020-022020-022 8138,28138,2 9563,39563,3 +1425,1+1425,1 Узоқ муддатлиУзоқ муддатли инвестицияларинвестициялар 030030 13923,013923,0 11 31753175 ,0,0 - 748,0- 748,0 Ўрнатилган асоб-ускуналарЎрнатилган асоб-ускуналар 00 99 00 8280,78280,7 6140,6140, 77 - 2140,0- 2140,0 Капитал қўйилмаларКапитал қўйилмалар 100100 1939,51939,5 2737,72737,7 + 798,2+ 798,2 Узоқ муддатли дебиторлик Узоқ муддатли дебиторлик қарзлариқарзлари 110110 3215,43215,4 4241,64241,6 + 1026,2+ 1026,2 1-бўлим бўйича жами1-бўлим бўйича жами 11 33 00 190107,9190107,9 242749,4242749,4 + 52641,5+ 52641,5 1. Жорий активлар1. Жорий активлар Товар-моддий захиралариТовар-моддий захиралари 11 44 00 11 7474 55 83,783,7 206785,0206785,0 + 32201,3+ 32201,3 Дебиторлар жамиДебиторлар жами 210210 19246,119246,1 29536,029536,0 + 10289,9+ 10289,9 Пул маблағлариПул маблағлари 3232 00 11 351351 ,9,9 1515 0404 ,7,7 + 152,8 + 152,8 Қисқа муддатли Қисқа муддатли инвестицияларинвестициялар 3737 00 11100,111100,1 12510,612510,6 + 1410,5+ 1410,5 Бошқа жорий активларБошқа жорий активлар 380380 1149,71149,7 1121,31121,3 - 28,4- 28,4 2-бўлим бўйича жами2-бўлим бўйича жами 33 99 00 207431,5207431,5 251457,6251457,6 + 44026,1+ 44026,1 БАЛАНСБАЛАНС 4040 00 397539,4397539,4 494207,0494207,0 + 96667,6+ 96667,6 ПАССИВПАССИВ 1. Ўз маблағлари манбалари1. Ўз маблағлари манбалари УставУстав капитали капитали 4141 00 137607,1137607,1 11 55 9898 44 1,51,5 + 22234,4+ 22234,4 Қўшилган капиталҚўшилган капитал 420420 22438,322438,3 24351,624351,6 + 1913,3+ 1913,3 Резерв капиталиРезерв капитали 430430 23547,223547,2 24663,424663,4 + 1116,2+ 1116,2 Сотиб олинган хусусийСотиб олинган хусусий акцияларакциялар 440440 13251,413251,4 13486,913486,9 + 235,5+ 235,5 Тақсимланмаган фойдаТақсимланмаган фойда 44 5050 50817,050817,0 67768,867768,8 + 16951,8+ 16951,8 Мақсадли тушумларМақсадли тушумлар 4646 00 22 294294 ,7,7 22 548548 ,8,8 + 254,1+ 254,1 Келгуси давр харажатлари Келгуси давр харажатлари 470470 13215,413215,4 14241,614241,6 + 1026,2+ 1026,2

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz ва тўловлар учун захираларва тўловлар учун захиралар 1-бўлим бўйича жами1-бўлим бўйича жами 480480 263171,1263171,1 306902,6306902,6 + 43731,5+ 43731,5 Мажбуриятлар Мажбуриятлар Узоқ муддатлиУзоқ муддатли мажбуриятлар, жамимажбуриятлар, жами 44 99 00 34103410 99 ,7,7 79752,279752,2 + 45642,5+ 45642,5 Жорий мажбуриятларЖорий мажбуриятлар ,, жами жами 600600 100258,6100258,6 107552,2107552,2 + 7293,6+ 7293,6 шу шу жумладан: жорий жумладан: жорий кредиторлик қарозларикредиторлик қарозлари 601601 96407,396407,3 103209,6103209,6 + 6802,3+ 6802,3 шундан:шундан: муддати ўтган муддати ўтган жорий кредиторлик жорий кредиторлик қарзлариқарзлари 602602 3851,33851,3 4342,64342,6 + 491,3+ 491,3 2-бўлим бўйича жами2-бўлим бўйича жами 7777 00 134368,3134368,3 187304,187304, 44 + 52936,1+ 52936,1 БАЛАНСБАЛАНС 7878 00 397539,4397539,4 494207,0494207,0 + 96667,6+ 96667,6 Manba: “Turon” ko`ptormoqli xususiy korxonaning 2007 yil 1 yanvarManba: “Turon” ko`ptormoqli xususiy korxonaning 2007 yil 1 yanvar holatiga buxgalteriya balansi ma`lumotlari asosida muallifning ishlanmasi.holatiga buxgalteriya balansi ma`lumotlari asosida muallifning ishlanmasi. 1. 1. Mazkur jadval ma`lumotlari bo`yicha xulosa chiqariladigan bo`linsa, shuniMazkur jadval ma`lumotlari bo`yicha xulosa chiqariladigan bo`linsa, shuni ta`kidlash mumkinki, mazkur korxonada balans qiymati ancha oshgan. Agardata`kidlash mumkinki, mazkur korxonada balans qiymati ancha oshgan. Agarda uning aktiv qismini tahlil qiladigan bo`lsak shuni kuzatish mumkinki, hisobotuning aktiv qismini tahlil qiladigan bo`lsak shuni kuzatish mumkinki, hisobot yilida uzoq muddatli aktivlar ham, joriy aktivlar ham oshgan. Ammo uzoqyilida uzoq muddatli aktivlar ham, joriy aktivlar ham oshgan. Ammo uzoq muddatli investitsiyalar va o`rnatilgan asbob uskunalar qiymati kamaygan.muddatli investitsiyalar va o`rnatilgan asbob uskunalar qiymati kamaygan. Qolgan barcha moddalari bo`yicha ko`payish sodir etilgan. Balansning passivQolgan barcha moddalari bo`yicha ko`payish sodir etilgan. Balansning passiv qismida ham barcha moddalari bo`yicha ko`payishi yuz bergan. Bunda o`zqismida ham barcha moddalari bo`yicha ko`payishi yuz bergan. Bunda o`z mablag`lari ham va chetdan jalb qilingan mablag`lar ham hisobot yilida oshgan.mablag`lari ham va chetdan jalb qilingan mablag`lar ham hisobot yilida oshgan. Bunday holatni umuman olganda ijobiy hol, deb baholash mumkin.Bunday holatni umuman olganda ijobiy hol, deb baholash mumkin. 2. 2. Balans aktivining 1-bo`limi «Uzoq muddatli aktivlar»da uzoqBalans aktivining 1-bo`limi «Uzoq muddatli aktivlar»da uzoq foydalaniladigan aktivlar (moddiy-ashyoviy vositalar, qimmatli qog`ozlar, uzoqfoydalaniladigan aktivlar (moddiy-ashyoviy vositalar, qimmatli qog`ozlar, uzoq muddatli investitsiyalar) aks ettiriladi. Balansda ular quyidagi moddalarmuddatli investitsiyalar) aks ettiriladi. Balansda ular quyidagi moddalar bo`yicha guruhlangan:bo`yicha guruhlangan: 3. 3. Asosiy vositalarga uzoq vaqt mobaynida (bir yildan ortiq) shakliniAsosiy vositalarga uzoq vaqt mobaynida (bir yildan ortiq) shaklini o`zgartirmagan holda ishlatiladigan, o`z qiymatini qisman yo`qotadigan moddiy-o`zgartirmagan holda ishlatiladigan, o`z qiymatini qisman yo`qotadigan moddiy- ashyoviy boyliklar kiradi. Balansda ular dastlabki qiymati bo`yicha, eskirishi vaashyoviy boyliklar kiradi. Balansda ular dastlabki qiymati bo`yicha, eskirishi va qoldiq qiymati bo`yicha ham ko`rsatiladi. qoldiq qiymati bo`yicha ham ko`rsatiladi.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz 4. 4. Nomoddiy aktivlarga yer, suv va boshqa tabiiy resurslardan binolar,Nomoddiy aktivlarga yer, suv va boshqa tabiiy resurslardan binolar, inshootlar, aqliy intelektual mulk, tovar zaxiralari, ixtirolar, «nau-xau» vainshootlar, aqliy intelektual mulk, tovar zaxiralari, ixtirolar, «nau-xau» va boshqalardan foydalanishga doir mulkiy huquqlarybyu qiymati kiradi. Balansdaboshqalardan foydalanishga doir mulkiy huquqlarybyu qiymati kiradi. Balansda ularning dastlabki va qoldiq qiymati eskirish so`mmasi va qoldiq qiymati aksularning dastlabki va qoldiq qiymati eskirish so`mmasi va qoldiq qiymati aks ettiriladi. ettiriladi. 5. 5. Sarmoya qo`yilmalariga xo`jalik yoki pudrat usulida amalga oshirilayotganSarmoya qo`yilmalariga xo`jalik yoki pudrat usulida amalga oshirilayotgan tugallanmagan qurilish qiymati, shuningdek, geologik-qidiruv ishlariga vatugallanmagan qurilish qiymati, shuningdek, geologik-qidiruv ishlariga va korxonalarga ana shu maqsadda berilgan mablag`lar so`mmasi kiradi. korxonalarga ana shu maqsadda berilgan mablag`lar so`mmasi kiradi. 6. 6. Uzoq muddatli investitsiyalarga korxonalarning boshqa korxona ustavUzoq muddatli investitsiyalarga korxonalarning boshqa korxona ustav fondiga bir yildan ortiq muddatga qo`yilgan omonatlari kiradi. Bundan tashqari,fondiga bir yildan ortiq muddatga qo`yilgan omonatlari kiradi. Bundan tashqari, bu bo`limda sotib olingan aksiyalar, boshqa korxonalarga berilgan qarzlarbu bo`limda sotib olingan aksiyalar, boshqa korxonalarga berilgan qarzlar alohida moddalar bilan ko`rsatiladi.alohida moddalar bilan ko`rsatiladi. 7. 7. Balans aktivining 2-bo`limi «Joriy aktivlar» deb ataladi. Bu aylanmaBalans aktivining 2-bo`limi «Joriy aktivlar» deb ataladi. Bu aylanma mablag`larning 3 guruhiga ajratish mumkin bo`lgan barcha so`mmasidir.mablag`larning 3 guruhiga ajratish mumkin bo`lgan barcha so`mmasidir. 8. 8. Zaxiralar va sarflar - ishlab chiqarshi zaxiralari, tugallanmagan ishlabZaxiralar va sarflar - ishlab chiqarshi zaxiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish, tayyor mahsulot, qayta sotiladigan tovarlar, davr xarajatlari.chiqarish, tayyor mahsulot, qayta sotiladigan tovarlar, davr xarajatlari. 9. 9. Pul mablag`lari - kassadagi, valyuta mablag`lari, qisqa muddatli qo`yilmalar,Pul mablag`lari - kassadagi, valyuta mablag`lari, qisqa muddatli qo`yilmalar, qayta sotib olingan o`z aksiyalari.qayta sotib olingan o`z aksiyalari. 10. 10. Debitorlar - xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblar, uyushganDebitorlar - xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblar, uyushgan korxonalar bilan hisob-kitoblar, ta`sischilar va boshqa дебиторлар билан hisob-korxonalar bilan hisob-kitoblar, ta`sischilar va boshqa дебиторлар билан hisob- kitoblar.kitoblar. Balans passivi ham ikki bo`limdan iborat bo`ladi:Balans passivi ham ikki bo`limdan iborat bo`ladi: 1. 1. O`z mablag`lari.O`z mablag`lari. Majburiyatlar.Majburiyatlar. Balans passivining birinchi bo`limida o`z mablag`lari aks ettirilib, ular Balans passivining birinchi bo`limida o`z mablag`lari aks ettirilib, ular quyidagi moddalar bo`yicha guruhlangan:quyidagi moddalar bo`yicha guruhlangan: 2. 2. ustav sarmoyasi;ustav sarmoyasi; 3. 3. qo`shilgan sarmoya; qo`shilgan sarmoya; 4. 4. zaxira sarmoya; zaxira sarmoya; 5. 5. taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar); taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar);

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz 6. 6. maqsadli tushumlar va fondlar; maqsadli tushumlar va fondlar; 7. 7. kelgusi xarajatlar va to`lovlar zaxiralari; kelgusi xarajatlar va to`lovlar zaxiralari; 8. 8. kelgusi davr daromadlari.kelgusi davr daromadlari. Oxirgi ikkita modda oldingi yillar balansida qisqa muddatli majburiyatlar Oxirgi ikkita modda oldingi yillar balansida qisqa muddatli majburiyatlar sifatida 2-bo`limida ko`rsatiladi. Aslida esa bu mablag`lar o`z mablag`larigasifatida 2-bo`limida ko`rsatiladi. Aslida esa bu mablag`lar o`z mablag`lariga kiritilishi kerak. kiritilishi kerak. Ustav sarmoyasi, odatda, uning ta`sischilari qo`shgan badallari evazigaUstav sarmoyasi, odatda, uning ta`sischilari qo`shgan badallari evaziga tashkil bo`ladi. Uning ko`payishi xo`jalik faoliyati davomida oladigan foydatashkil bo`ladi. Uning ko`payishi xo`jalik faoliyati davomida oladigan foyda evaziga amalga oshadi. Zarur hollarda ta`sischilarning maqsadli badallari evazigaevaziga amalga oshadi. Zarur hollarda ta`sischilarning maqsadli badallari evaziga ham ko`payishi mumkin. ham ko`payishi mumkin. Ustav sarmoyasiga badal sharoitida asosiy vositalarni (bino, inshootlar,Ustav sarmoyasiga badal sharoitida asosiy vositalarni (bino, inshootlar, jihozlar, qurilmalar) va boshqa moddiy ne`matlarni hamda nomoddiy aktivlarnijihozlar, qurilmalar) va boshqa moddiy ne`matlarni hamda nomoddiy aktivlarni (yer, suv va boshqa tabiiy boyliklardan foydalanish huquqi, nau-xau, tovar(yer, suv va boshqa tabiiy boyliklardan foydalanish huquqi, nau-xau, tovar belgilari kaiblar)ni qo`shish mumkin.belgilari kaiblar)ni qo`shish mumkin. Shuni ta`kidlash joizki, ustav kapitalining miqdori ta`sis hujjatida qaydShuni ta`kidlash joizki, ustav kapitalining miqdori ta`sis hujjatida qayd etilgan hajmidan oshib ketmasligi lozim. etilgan hajmidan oshib ketmasligi lozim. Qo`shilgan sarmoya (kapital) - bu aksiyaning birinchi marta nominalQo`shilgan sarmoya (kapital) - bu aksiyaning birinchi marta nominal qiymatidan ortiqcha sotish evaziga olingan emission daromaddir. qiymatidan ortiqcha sotish evaziga olingan emission daromaddir. Zaxira sarmoyasi korxona ustaviga asosan foyda hisobidan tashkil qilinganZaxira sarmoyasi korxona ustaviga asosan foyda hisobidan tashkil qilingan zaxiralardan, inflyatsiya zaxiralaridan mulkni qayta baholash uchun qayta tashkilzaxiralardan, inflyatsiya zaxiralaridan mulkni qayta baholash uchun qayta tashkil qilingan, qaytarib bermaslik sharti bilan olingan mulklardan iborat bo`ladi. qilingan, qaytarib bermaslik sharti bilan olingan mulklardan iborat bo`ladi. Zaxira sarmoyasi miqdori ta`sischilar tomonidan belgilangan ustavZaxira sarmoyasi miqdori ta`sischilar tomonidan belgilangan ustav sarmoyasining 25 foizigacha miqdorda tashkil qilinishi mumkin. Zaxirasarmoyasining 25 foizigacha miqdorda tashkil qilinishi mumkin. Zaxira sarmoyasini kelgusi xarajatlar va to`lovlar zaxirasi bilan alashtirmaslik vasarmoyasini kelgusi xarajatlar va to`lovlar zaxirasi bilan alashtirmaslik va almashtirmaslik lozim. Bu zaxira korxona ustavi va qonun asosida tashkil qilinadi. almashtirmaslik lozim. Bu zaxira korxona ustavi va qonun asosida tashkil qilinadi. Ushbu zaxira xarajatlar va to`lovlarga bir xil miqdorda qo`shib berishUshbu zaxira xarajatlar va to`lovlarga bir xil miqdorda qo`shib berish uchun to`planadi. Masalan, xodimlar ta`tili uchun to`plangan mablag`, uzoquchun to`planadi. Masalan, xodimlar ta`tili uchun to`plangan mablag`, uzoq ishlaganligi uchun to`lanadigan rag`batlantirishga mo`ljallangan mablag`,ishlaganligi uchun to`lanadigan rag`batlantirishga mo`ljallangan mablag`, mavsumiy xarajatlar uchun to`lanadigan mablag`, asosiy vositalarni ta`mirlashmavsumiy xarajatlar uchun to`lanadigan mablag`, asosiy vositalarni ta`mirlash uchun ajratilgan xarajatlar va hokazo.uchun ajratilgan xarajatlar va hokazo.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Taqsimlanmagan foyda korxonaning o`tgan va hisobot yilida taqsimlanmayTaqsimlanmagan foyda korxonaning o`tgan va hisobot yilida taqsimlanmay qolgan foyda miqdorining ma`lum bir muddatga qoldig`ini ifodalaydi. qolgan foyda miqdorining ma`lum bir muddatga qoldig`ini ifodalaydi. Maqsadli tushumlar va jamg`armalar - bevosita biror maqsadli tadbirlarniMaqsadli tushumlar va jamg`armalar - bevosita biror maqsadli tadbirlarni o`tkazishga qaratilgan mablag`larni o`z ichiga oladi. Bularga: bolalar bog`chalari,o`tkazishga qaratilgan mablag`larni o`z ichiga oladi. Bularga: bolalar bog`chalari, yashash va boshqa binolar qurish, ilmiy-tadqiqot ishlarini ta`minlash kabiyashash va boshqa binolar qurish, ilmiy-tadqiqot ishlarini ta`minlash kabi tadbirlarga mo`ljallangan mablag`lar kiradi. tadbirlarga mo`ljallangan mablag`lar kiradi. Kelgusi davr daromadlari kelgusi davr uchun shu joriy yilda olinganKelgusi davr daromadlari kelgusi davr uchun shu joriy yilda olingan daromadlardir. Bunga: kamomadlar bo`yicha kelgusida to`planadigan tushumlar,daromadlardir. Bunga: kamomadlar bo`yicha kelgusida to`planadigan tushumlar, aybdor shaxslardan kamomad chiqqan ne`matlarning balans qiymati miqdoridaaybdor shaxslardan kamomad chiqqan ne`matlarning balans qiymati miqdorida o`ndirib olingan mablag`lar kabi moddalar kiradi. o`ndirib olingan mablag`lar kabi moddalar kiradi. Balansning passiv tomonidagi ikkinchi bo`limida huquqiy va jismoniyBalansning passiv tomonidagi ikkinchi bo`limida huquqiy va jismoniy shaxslardan olingan va ma`lum muddatdan keyin qaytarilishi shart bo`lganshaxslardan olingan va ma`lum muddatdan keyin qaytarilishi shart bo`lgan majburiyatlar jamlangan. Bu majburiyatlar qisqa va uzoq muddatli kreditlar vamajburiyatlar jamlangan. Bu majburiyatlar qisqa va uzoq muddatli kreditlar va zayomlardan hamda turli kreditor qarzlardan iborat bo`lishi mumkin.zayomlardan hamda turli kreditor qarzlardan iborat bo`lishi mumkin. Uzoq muddatli majburiyatlarga to`lanish muddati bir yildan ortiq, qisqaUzoq muddatli majburiyatlarga to`lanish muddati bir yildan ortiq, qisqa muddatlilarga bir yildan kam bo`lgan qarzlar kiradi. muddatlilarga bir yildan kam bo`lgan qarzlar kiradi. Buxgalteriya balansida uzoq muddatli majburiyatlar ikkita moddadaBuxgalteriya balansida uzoq muddatli majburiyatlar ikkita moddada ko`rsatiladi: «Uzoq muddatli zayomlar» va «Uzoq muddatli kreditlar».ko`rsatiladi: «Uzoq muddatli zayomlar» va «Uzoq muddatli kreditlar». «Uzoq muddatli zayomlar» moddasida banklardan boshqa korxona va«Uzoq muddatli zayomlar» moddasida banklardan boshqa korxona va tashkilotlardan olingan muddati bir yildan ortiq bo`lgan qarzlar kiradi. tashkilotlardan olingan muddati bir yildan ortiq bo`lgan qarzlar kiradi. «Uzoq muddatli kreditlar»ga bir yildan ortiq bo`lgan muddatga banklardan«Uzoq muddatli kreditlar»ga bir yildan ortiq bo`lgan muddatga banklardan olingan qarzlar kiradi. olingan qarzlar kiradi. «Qisqa muddatli kreditlar» moddasida banklardan bir yilgacha olingan«Qisqa muddatli kreditlar» moddasida banklardan bir yilgacha olingan qarzlar ko`rsatiladi. Ushbu moddada banklarning ushbu korxona xodimlariga uy-qarzlar ko`rsatiladi. Ushbu moddada banklarning ushbu korxona xodimlariga uy- joy qurilishi uchun bergan krediti hamda tovarlarni kreditga sotib olganda uningjoy qurilishi uchun bergan krediti hamda tovarlarni kreditga sotib olganda uning qoldiq miqdori ko`rsatiladi. qoldiq miqdori ko`rsatiladi. Qisqa muddatli qarzlarga «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinganQisqa muddatli qarzlarga «Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan avanslar (hisob raqamiga tushganlar)» hamda «Kreditorlar» guruhiga kiruvchiavanslar (hisob raqamiga tushganlar)» hamda «Kreditorlar» guruhiga kiruvchi balans moddalari kiradi.balans moddalari kiradi.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz «Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan avanslar (hisob raqamiga«Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan avanslar (hisob raqamiga tushganlari)» moddasida boshqa tashkilotlardan kelgusi davr hisob-kitoblari uchuntushganlari)» moddasida boshqa tashkilotlardan kelgusi davr hisob-kitoblari uchun olingan so`mmalari ko`rsatiladi. Ayniqsa, hozir barcha to`lovlar oldin amalgaolingan so`mmalari ko`rsatiladi. Ayniqsa, hozir barcha to`lovlar oldin amalga oshirilmoqda. Bu esa ushbu moddada pul bo`lib turishiga asos bo`ladi. oshirilmoqda. Bu esa ushbu moddada pul bo`lib turishiga asos bo`ladi. «Kreditorlar» guruhida turli tashkilot va korxonalardan, budjet, sug`urta,«Kreditorlar» guruhida turli tashkilot va korxonalardan, budjet, sug`urta, tovar junatuvchilar va pudratchilardan qarzlar, ishchi v axizmatchilar ish haqitovar junatuvchilar va pudratchilardan qarzlar, ishchi v axizmatchilar ish haqi bo`yicha hisob-kitoblar kabi kreditlar ko`rsatiladi. bo`yicha hisob-kitoblar kabi kreditlar ko`rsatiladi. Ko`rinib turibdiki, buxgalteriya balansida korxonaning muayyan sanadagiKo`rinib turibdiki, buxgalteriya balansida korxonaning muayyan sanadagi (yil boshi va oxiri) xo`jalik mablag`lari va ularning manbalari aks ettirilgan.(yil boshi va oxiri) xo`jalik mablag`lari va ularning manbalari aks ettirilgan. Moliyaviy tahlilda buxgalteriya balansi moddalarining bir-biri bilan Moliyaviy tahlilda buxgalteriya balansi moddalarining bir-biri bilan bog`liqligini o`rganish tartibibog`liqligini o`rganish tartibi Korxona mablag`lari va ularning manbalari buxgalteriya balansidaKorxona mablag`lari va ularning manbalari buxgalteriya balansida muayyan sanada bilan (chorak boshi yoki oxiri, yil) ko`rsatiladi. muayyan sanada bilan (chorak boshi yoki oxiri, yil) ko`rsatiladi. Balansda aktiv moddalari ko`rsatkichlari passiv moddalari ko`rsatkichlariBalansda aktiv moddalari ko`rsatkichlari passiv moddalari ko`rsatkichlari bilan bevosita bog`liq bo`lib, ular teng bo`lishi shart.bilan bevosita bog`liq bo`lib, ular teng bo`lishi shart. Bunday o`zaro bog`liqlikni shartli ravishda «Turon» ko`ptormoqli xususiyBunday o`zaro bog`liqlikni shartli ravishda «Turon» ko`ptormoqli xususiy korxonasi (ish yuritish va mulk shakli ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyati -korxonasi (ish yuritish va mulk shakli ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyati - OTAJdir) moliyaviy hisoboti misolida ko`rib chiqaylik (2-jadval ma`lumotlari). OTAJdir) moliyaviy hisoboti misolida ko`rib chiqaylik (2-jadval ma`lumotlari). Mazkur korxonaning balansi yil boshida 397539,4 ming so`m, yil oxiridaMazkur korxonaning balansi yil boshida 397539,4 ming so`m, yil oxirida esa 494207,0 ming so`mni tashkil etgan. Shu tariqa, mazkur OTAJ yil oxirigaesa 494207,0 ming so`mni tashkil etgan. Shu tariqa, mazkur OTAJ yil oxiriga kelib 494207,0 ming so`mlik xo`jalik mablag`lariga ega bo`lgan degan xulosagakelib 494207,0 ming so`mlik xo`jalik mablag`lariga ega bo`lgan degan xulosaga kelish mumkin. Bu mablag`lar quyidagi tartibda taqsimlangan: uzoq muddatlikelish mumkin. Bu mablag`lar quyidagi tartibda taqsimlangan: uzoq muddatli aktivlar, ya`ni asosiy vositalarda, nomoddiy aktivlar, uzoq muddatli investitsiyalar,aktivlar, ya`ni asosiy vositalarda, nomoddiy aktivlar, uzoq muddatli investitsiyalar, o`rnatilgan asbob uskunalar, kapital qo`yilmalar kabilarda – yil boshida 190107,9o`rnatilgan asbob uskunalar, kapital qo`yilmalar kabilarda – yil boshida 190107,9 ming so`m bo`lgan bo`lsa, yil oxiriga kelib 242749,4 ming so`mga yetgan. Joriyming so`m bo`lgan bo`lsa, yil oxiriga kelib 242749,4 ming so`mga yetgan. Joriy aktivlar, mos ravishda 207431,5 va 251457,6 ming so`mni tashkil qiladi.aktivlar, mos ravishda 207431,5 va 251457,6 ming so`mni tashkil qiladi. Bu mablag`lar o`z mablag`lari va chetdan jalb qilingan mablag`lar Bu mablag`lar o`z mablag`lari va chetdan jalb qilingan mablag`lar hisobidan qoplangan. O`z mablag`lari hisobidan yil boshida 263171,1 ming so`mhisobidan qoplangan. O`z mablag`lari hisobidan yil boshida 263171,1 ming so`m

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz qoplangan bo`lsa, yil oxiriga kelib 306902,6 ming so`mga yetgan. Xuddi shundayqoplangan bo`lsa, yil oxiriga kelib 306902,6 ming so`mga yetgan. Xuddi shunday mablag`larning bir qismi majburiyatlar, yani chetdan jalb qilingan mablag`larmablag`larning bir qismi majburiyatlar, yani chetdan jalb qilingan mablag`lar hisobidan qoplangan. Majburiyatlari hisobidan, mos ravishda 134368,3 ming so`mhisobidan qoplangan. Majburiyatlari hisobidan, mos ravishda 134368,3 ming so`m va 187304,4 ming so`m miqdorida qoplanadi. va 187304,4 ming so`m miqdorida qoplanadi. Shu keltirilgan ma`lumotlar asosida hisob-kitoblar qilinadigan bo`lsaShu keltirilgan ma`lumotlar asosida hisob-kitoblar qilinadigan bo`lsa mablag`larning qanday manbalardan qoplanganligini ko`rish mumkin. Jumladan,mablag`larning qanday manbalardan qoplanganligini ko`rish mumkin. Jumladan, korxonaning o`z mablag`lari yil boshida quyidagi tarzda taqsimlanadi: uzoqkorxonaning o`z mablag`lari yil boshida quyidagi tarzda taqsimlanadi: uzoq muddatli aktivlarga – 190107,9 ming so`m, oborot mablag`larida – 73063,2 mingmuddatli aktivlarga – 190107,9 ming so`m, oborot mablag`larida – 73063,2 ming so`m (263171,1 - 190107,9 = 73063,2). Oborot mablag`larining qolgan so`mmasi,so`m (263171,1 - 190107,9 = 73063,2). Oborot mablag`larining qolgan so`mmasi, ya`ni 134368,3 ming so`mi (207431,5 – 73063,2) chetdan jalb qilingan mablag`larya`ni 134368,3 ming so`mi (207431,5 – 73063,2) chetdan jalb qilingan mablag`lar hisobiga qoplanadi. Shu tariqa o`z mablag`larining oborotdagi ulushi 35,2 foiznihisobiga qoplanadi. Shu tariqa o`z mablag`larining oborotdagi ulushi 35,2 foizni tashkil etadi:tashkil etadi: (73063,2x 100) (73063,2x 100) 207431,5207431,5 Qolgan 64,8 foizi (100,0 – 35,2) chetdan jalb qilingan mablag`lardir. XuddiQolgan 64,8 foizi (100,0 – 35,2) chetdan jalb qilingan mablag`lardir. Xuddi shunday hisob-kitobni yil oxiridagi ma`lumotlar bo`yicha ham amalga oshirishshunday hisob-kitobni yil oxiridagi ma`lumotlar bo`yicha ham amalga oshirish mumkin.mumkin. Buxgalteriya balansining umumiy ichki o`zaro bog`liqligini ko`ribBuxgalteriya balansining umumiy ichki o`zaro bog`liqligini ko`rib chiqamiz:chiqamiz: * Balans aktivi barcha bo`limlarining yig`indisi uning passiv qismidagi* Balans aktivi barcha bo`limlarining yig`indisi uning passiv qismidagi barcha bo`limlar yig`indisiga teng:barcha bo`limlar yig`indisiga teng: R1A + R2A = R1P + R2P;R1A + R2A = R1P + R2P; 190107,9 + 207431,5 = 263171,1 + 134368,3 190107,9 + 207431,5 = 263171,1 + 134368,3 Korxona mablag`larining bitta so`mmasi ikki bo`limda: tarkibi vaKorxona mablag`larining bitta so`mmasi ikki bo`limda: tarkibi va joylashishi, shuningdek, vujudga kelish manbalari bo`yicha taqdim etiladi. Tarkibijoylashishi, shuningdek, vujudga kelish manbalari bo`yicha taqdim etiladi. Tarkibi bo`yicha - korxonaning mablag`lari: asosiy vositalar, tovar zaxiralari, pulbo`yicha - korxonaning mablag`lari: asosiy vositalar, tovar zaxiralari, pul mablag`lari va hokazolardan iboratdir. Vositalarning tarkibi mablag`larningmablag`lari va hokazolardan iboratdir. Vositalarning tarkibi mablag`larning qayerda (asosiy yoki oborot mablag`larda, kassada, hisob-kitob schetida vaqayerda (asosiy yoki oborot mablag`larda, kassada, hisob-kitob schetida va hokazo) joylashganligini ko`rsatadi. hokazo) joylashganligini ko`rsatadi.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Mablag`larning har bir so`mmasi (asosiy vositalar, tovar zaxiralari, naqdMablag`larning har bir so`mmasi (asosiy vositalar, tovar zaxiralari, naqd pul) shakllanish manbasiga ega bo`ladi (ushbu korxona ta`sischilarining o`zpul) shakllanish manbasiga ega bo`ladi (ushbu korxona ta`sischilarining o`z mablag`lari, jismoniy va yuridik shaxslardan qarzga olingan mablag`, bankmablag`lari, jismoniy va yuridik shaxslardan qarzga olingan mablag`, bank kreditlari).kreditlari). * O`z mablag`lari so`mmasi odatda uzoq muddatli aktivlar so`mmasidan* O`z mablag`lari so`mmasi odatda uzoq muddatli aktivlar so`mmasidan ortiq bo`lishi kerak:ortiq bo`lishi kerak: R1P > R1A ;R1P > R1A ; 263171,1 > 190107,9263171,1 > 190107,9 Korxonaning o`z mablag`lari asosiy vositalarni xarid qilish va uzoqKorxonaning o`z mablag`lari asosiy vositalarni xarid qilish va uzoq muddatli moliyaviy qo`yilmalar uchun sarflanadi. Qolgan qismi hisobiga esamuddatli moliyaviy qo`yilmalar uchun sarflanadi. Qolgan qismi hisobiga esa oborot mablag`lari (ishlab chiqarish zaxiralari, pul mablag`lari va hokazo)oborot mablag`lari (ishlab chiqarish zaxiralari, pul mablag`lari va hokazo) qoplanadi. Agar o`z mablag`lari uzoq muddatli aktivlardan kam bo`lsa, bu korxonaqoplanadi. Agar o`z mablag`lari uzoq muddatli aktivlardan kam bo`lsa, bu korxona oborotdan tashqari aktivlarni qoplash uchun qarz mablag`laridan foydalanganliginioborotdan tashqari aktivlarni qoplash uchun qarz mablag`laridan foydalanganligini bildiradi. Bozor munosabatlari sharoitida bu holat qoniqarsiz ahvol sanaladi.bildiradi. Bozor munosabatlari sharoitida bu holat qoniqarsiz ahvol sanaladi. Bunday holda korxona to`lovga noqobil hisoblanadi. Bunday holda korxona to`lovga noqobil hisoblanadi. * Oborot aktivlari, ya`ni tovar zahiralari, xarajatlar, pul mablag`lari, hisob-* Oborot aktivlari, ya`ni tovar zahiralari, xarajatlar, pul mablag`lari, hisob- kitoblar umumiy so`mmasi qarzlar umumiy so`mmasidan ortiq bo`lishi lozim:kitoblar umumiy so`mmasi qarzlar umumiy so`mmasidan ortiq bo`lishi lozim: R2A > R2P; R2A > R2P; 207431,5 > 134368,3 207431,5 > 134368,3 Oborot mablag`larining katta qismi, odatda, qarz mablag`lari emas, o`zOborot mablag`larining katta qismi, odatda, qarz mablag`lari emas, o`z mablag`lari hisobidan qoplanadi. Agar majburiyatlar so`mmasi (R2P) oborotmablag`lari hisobidan qoplanadi. Agar majburiyatlar so`mmasi (R2P) oborot aktivlaridan ortiq bo`lsa, bu oborot mablag`larining butun so`mmasi qarzaktivlaridan ortiq bo`lsa, bu oborot mablag`larining butun so`mmasi qarz mablag`lari hisobiga shakllanishidan dalolat beradi. Bozor munosabatlarimablag`lari hisobiga shakllanishidan dalolat beradi. Bozor munosabatlari sharoitida bunday korxona to`lovga noqobil va iqtisodiy jihatdan nochor ahvoldasharoitida bunday korxona to`lovga noqobil va iqtisodiy jihatdan nochor ahvolda bo`lishi mumkin. bo`lishi mumkin. * Uzoq muddatli majburiyatlar uzoq muddatli aktivlardan oshib ketmasligi* Uzoq muddatli majburiyatlar uzoq muddatli aktivlardan oshib ketmasligi darkor:darkor: UMM < R1AUMM < R1A 34109,7 < 190107,934109,7 < 190107,9

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Bu uzoq muddatli aktivlar, birinchi navbatda, o`z mablag`lari hisobigaBu uzoq muddatli aktivlar, birinchi navbatda, o`z mablag`lari hisobiga shakllanishi bilan izohlanadi. Uzoq muddatli kreditlar va qarzlardan asosiyshakllanishi bilan izohlanadi. Uzoq muddatli kreditlar va qarzlardan asosiy vositalar, kapital va uzoq muddatli qo`yilmalarni investitsiyalash uchunvositalar, kapital va uzoq muddatli qo`yilmalarni investitsiyalash uchun qo`llaniladi. Ular shuningdek, oborot aktivlarida (tovar zaxiralarini xarid qilish, pulqo`llaniladi. Ular shuningdek, oborot aktivlarida (tovar zaxiralarini xarid qilish, pul mablag`larini tashkil etish va hokazoda) ham foydalanilishi mumkin. mablag`larini tashkil etish va hokazoda) ham foydalanilishi mumkin. * O`z oborot mablag`lari (O`OM) o`z mablag`lar manbalaridan (RIP) kam* O`z oborot mablag`lari (O`OM) o`z mablag`lar manbalaridan (RIP) kam bo`lishi kerak. Chunki o`z oborot mablag`lari korxona o`z mablag`larining birbo`lishi kerak. Chunki o`z oborot mablag`lari korxona o`z mablag`larining bir qismi hisoblanadi. qismi hisoblanadi. O`OM < RIP; O`OM < RIP; 73063,2 < 263171,1 73063,2 < 263171,1 Oborot aktivlari oborotdagi shaxsiy mablag`lar qo`shuv qisqa muddatliOborot aktivlari oborotdagi shaxsiy mablag`lar qo`shuv qisqa muddatli kreditlar va qarzlar, shuningdek, qo`shuv oborot mablag`larini to`ldirishgakreditlar va qarzlar, shuningdek, qo`shuv oborot mablag`larini to`ldirishga yo`naltirilgan uzoq muddatli kreditlar va qarzlarga teng bo`lishi kerak. yo`naltirilgan uzoq muddatli kreditlar va qarzlarga teng bo`lishi kerak. Aktiv va passiv bo`limlari o`rtasidagi o`zaro munosabatni «Turon»Aktiv va passiv bo`limlari o`rtasidagi o`zaro munosabatni «Turon» ko`ptormoqli xususiy korxona yoki OTAJ balansi bo`yicha kuzatish mumkin. ko`ptormoqli xususiy korxona yoki OTAJ balansi bo`yicha kuzatish mumkin. Mazkur korxonada tahlil qilinayotgan davr oxirida xo`jalik mablag`lariMazkur korxonada tahlil qilinayotgan davr oxirida xo`jalik mablag`lari 494207,0 ming so`mni tashkil etgan. Ular quyidagilar hisobiga tashkil etilgan:494207,0 ming so`mni tashkil etgan. Ular quyidagilar hisobiga tashkil etilgan: 1. O`z mablag`lari – 306902,6 ming so`m. 1. O`z mablag`lari – 306902,6 ming so`m. Jalb qilingan mablag`lar (Majburiyatlar) – 187304,6 Jalb qilingan mablag`lar (Majburiyatlar) – 187304,6 ming so`m.ming so`m. O`z mablag`larining 242749,4 ming so`mi uzoq muddatli aktivlarniO`z mablag`larining 242749,4 ming so`mi uzoq muddatli aktivlarni shakllantirishga yo`naltirilgan. Qolgan qismi esa (73063,2 ming so`m) o`z oborotshakllantirishga yo`naltirilgan. Qolgan qismi esa (73063,2 ming so`m) o`z oborot mablag`larini tashkil etadi. Qisqa muddatli qarzdorlik 107552,2 ming so`mmablag`larini tashkil etadi. Qisqa muddatli qarzdorlik 107552,2 ming so`m (187304,4 – 79752,2 ming so`m) oborot aktivlarini to`ldirish uchun to`liq(187304,4 – 79752,2 ming so`m) oborot aktivlarini to`ldirish uchun to`liq foydalanilgan.foydalanilgan. Shu tariqa, oborot aktivlarining bir qismi o`z mablag`lari qolgan qismi esaShu tariqa, oborot aktivlarining bir qismi o`z mablag`lari qolgan qismi esa qisqa muddatli qarzlar hisobidan qoplangan.qisqa muddatli qarzlar hisobidan qoplangan. Aktiv moddalarining o`zaro bog`liqligi buxgalteriya balansi moddalari birAktiv moddalarining o`zaro bog`liqligi buxgalteriya balansi moddalari bir qancha o`zgarishlarni talab qiladi. qancha o`zgarishlarni talab qiladi.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz Amaliyotda bunday o`zgarishlarning to`rtta turi kuzatiladi. Buni bizAmaliyotda bunday o`zgarishlarning to`rtta turi kuzatiladi. Buni biz «Turon” ko`ptormoqli xususiy korxona (OTAJ) misolida ko`rib chiqishimiz«Turon” ko`ptormoqli xususiy korxona (OTAJ) misolida ko`rib chiqishimiz mumkin.mumkin. 1. 1. Faqat balansning aktiv qismidagi so`mmalarning o`zgarishi. Masalan, hisob-Faqat balansning aktiv qismidagi so`mmalarning o`zgarishi. Masalan, hisob- kitob schetida mablag`dan korxonaning kassasiga pul keltirildi. Bu holdakitob schetida mablag`dan korxonaning kassasiga pul keltirildi. Bu holda korxonaning kassasida mablag` ko`payadi, ammo hisob-kitob schyotidakorxonaning kassasida mablag` ko`payadi, ammo hisob-kitob schyotida kamayadi. Bu holda o`zgarishlar faqat balansning aktiv qismida sodirkamayadi. Bu holda o`zgarishlar faqat balansning aktiv qismida sodir etilganligi uchun balansning umumiy so`mmasi, ya`ni yakuni o`zgarmaydi. etilganligi uchun balansning umumiy so`mmasi, ya`ni yakuni o`zgarmaydi. 2. 2. Balansning passiv qismidagi so`mmalarning o`zgarishi. Foydaning bir qisminiBalansning passiv qismidagi so`mmalarning o`zgarishi. Foydaning bir qismini biror fondga uo`chirilgan bo`lsa, o`zgarish passiv schyotlarda sodir bo`ladi,biror fondga uo`chirilgan bo`lsa, o`zgarish passiv schyotlarda sodir bo`ladi, ammo buxgalteriya balansining umumiy summasi o`zgarmasdan qoladi. Buammo buxgalteriya balansining umumiy summasi o`zgarmasdan qoladi. Bu holda foydadan ajratilgan fondning summasi ko`payadi, foyda so`mmasi esaholda foydadan ajratilgan fondning summasi ko`payadi, foyda so`mmasi esa shu miqdorga kamayadi. Balansning passiv qismining umumiy summasishu miqdorga kamayadi. Balansning passiv qismining umumiy summasi o`zgarmaydi. O`zgarish faqat balansning passiv qismining ichida sodir bo`ladi.o`zgarmaydi. O`zgarish faqat balansning passiv qismining ichida sodir bo`ladi. 3. 3. Balansning aktiv va passiv qismidagi so`mmalarining bir maromda ko`payishi Balansning aktiv va passiv qismidagi so`mmalarining bir maromda ko`payishi ro`y beradi. Masalan, yetkazib beruvchilardan materiallar keldi, deylik. Buningro`y beradi. Masalan, yetkazib beruvchilardan materiallar keldi, deylik. Buning natijasida «Materiallar» aktiv moddasi ko`payadi. Xuddi shu so`mmanatijasida «Materiallar» aktiv moddasi ko`payadi. Xuddi shu so`mma hisobidan yetkazib beruvchilarga qarz (passiv moddasi) ham ko`payadi. YA`nihisobidan yetkazib beruvchilarga qarz (passiv moddasi) ham ko`payadi. YA`ni balansning ikkala qismi ham (aktiv va passiv) bir xil miqdorda ko`payadi.balansning ikkala qismi ham (aktiv va passiv) bir xil miqdorda ko`payadi. Natijada balansning umumiy miqdori ham ko`payadi.Natijada balansning umumiy miqdori ham ko`payadi. 4. 4. Balansning aktiv va passiv qismidagi summaning bir maromda kamayishi ro`yBalansning aktiv va passiv qismidagi summaning bir maromda kamayishi ro`y beradi. Masalan, hisob-kitob schetidan yetkazib beruvchiga materiallar uchunberadi. Masalan, hisob-kitob schetidan yetkazib beruvchiga materiallar uchun mablag` to`landi. Natijada, «Hisob-kitob scheti» aktiv moddasidagi summamablag` to`landi. Natijada, «Hisob-kitob scheti» aktiv moddasidagi summa kamayadi va xuddi shu so`mmaga yetkazib beruvchiga qarzdorlik (passivkamayadi va xuddi shu so`mmaga yetkazib beruvchiga qarzdorlik (passiv moddasi) ham kamayadi. Bu holda balansning ikkala moddasi) ham kamayadi. Bu holda balansning ikkala qismi bir xil summagaqismi bir xil summaga kamayadi. kamayadi. Buni mazkur ishda keltirishimizdan maqsad, amaliyotda ko`pginaBuni mazkur ishda keltirishimizdan maqsad, amaliyotda ko`pgina buxgalterlar balansning ushbu sirini bilmaydilar. Ularga bu borda yo`l-yo`riqbuxgalterlar balansning ushbu sirini bilmaydilar. Ularga bu borda yo`l-yo`riq ko`rsatish bugungi kunda o`ta muhimdir. Bu taklif bevosita amaliyotga ham tadbiqko`rsatish bugungi kunda o`ta muhimdir. Bu taklif bevosita amaliyotga ham tadbiq qilinishi mumkin.qilinishi mumkin.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz 3. Moliyaviy tahlilda buxgalteriya balansi va moliyaviy hisobotning boshqa3. Moliyaviy tahlilda buxgalteriya balansi va moliyaviy hisobotning boshqa shakllari o`rtasidagi bog`liqlikni o`rganish tartibi.shakllari o`rtasidagi bog`liqlikni o`rganish tartibi. Buxgalteriya balansi moddalari moliyaviy hisobotning muayyan shakllariBuxgalteriya balansi moddalari moliyaviy hisobotning muayyan shakllari ko`rsatkichlari bilan bevosita bog`liqdir. Zero, 2-son «Moliyaviy natijalar haqidagiko`rsatkichlari bilan bevosita bog`liqdir. Zero, 2-son «Moliyaviy natijalar haqidagi hisobot» shaklida korxona tomonidan bir yilda olingan foyda hisob-kitobi beriladi.hisobot» shaklida korxona tomonidan bir yilda olingan foyda hisob-kitobi beriladi. Foydaning barcha 5 turi bo`yicha hisob-kitob keltiriladi. Bu shaklFoydaning barcha 5 turi bo`yicha hisob-kitob keltiriladi. Bu shakl ma`lumotnomasida esa budjetga barcha to`lovlar ko`rsatiladi. ma`lumotnomasida esa budjetga barcha to`lovlar ko`rsatiladi. Buxgalteriya balansining passiv qismi 1-bo`limi «O`z mablag`lariBuxgalteriya balansining passiv qismi 1-bo`limi «O`z mablag`lari manbalari»da taqsimlanmagan foyda so`mmasi ko`rsatiladi. Aktivning 2-bo`limidamanbalari»da taqsimlanmagan foyda so`mmasi ko`rsatiladi. Aktivning 2-bo`limida debitorlik qarzdorligida turlari bo`yicha so`mma beriladi. OTAJning debitorlikdebitorlik qarzdorligida turlari bo`yicha so`mma beriladi. OTAJning debitorlik qarzdorligi yil oxirida 3644 ming so`mni tashkil etdi. U bir yilda 1396 mingqarzdorligi yil oxirida 3644 ming so`mni tashkil etdi. U bir yilda 1396 ming so`mga oshgan. Balans passivining 2-«Majburiyatlar» bo`limida bir yilda muddatiso`mga oshgan. Balans passivining 2-«Majburiyatlar» bo`limida bir yilda muddati o`zaytirilgan debitorlik va kreditorlik qarzdorligi 85 ming so`mga ko`paygan vao`zaytirilgan debitorlik va kreditorlik qarzdorligi 85 ming so`mga ko`paygan va 6014 ming so`mni tashkil etgan kreditorlik qarzdorligi qayd etilgan. 6014 ming so`mni tashkil etgan kreditorlik qarzdorligi qayd etilgan. Nazorat qilish uchun moliyaviy hisobotda maxsus «Debitorlik vaNazorat qilish uchun moliyaviy hisobotda maxsus «Debitorlik va kreditorlik qarzlar haqida ma`lumotnoma» bor. Unda debitorlik va kreditorlikkreditorlik qarzlar haqida ma`lumotnoma» bor. Unda debitorlik va kreditorlik qarzdorligining vujudga kelishi aks ettiriladi. YA`ni ular qanday korxonalarqarzdorligining vujudga kelishi aks ettiriladi. YA`ni ular qanday korxonalar bo`yicha tashkil etilganligi va so`mmasi ko`rsatiladi. Misolimizda butun so`mmadabo`yicha tashkil etilganligi va so`mmasi ko`rsatiladi. Misolimizda butun so`mmada muddati uzaytirilgan debitorlik qarzdorligi 2383 ming so`m yoki butunmuddati uzaytirilgan debitorlik qarzdorligi 2383 ming so`m yoki butun qarzdorlarning 65,4 foizini, kreditorlik qarzdorligi 4033 ming so`m yoki 67,1qarzdorlarning 65,4 foizini, kreditorlik qarzdorligi 4033 ming so`m yoki 67,1 foizini tashkil etgan. Bunday holat qoniqarsizdir, chunki katta mablag`larfoizini tashkil etgan. Bunday holat qoniqarsizdir, chunki katta mablag`lar muzlatilgan bo`lib, ulardan xo`jalik faoliyatida foydalanilishi mumkin emas.muzlatilgan bo`lib, ulardan xo`jalik faoliyatida foydalanilishi mumkin emas. Balans aktivining 1-bo`limida asosiy vositalar haqidagi ma`lumotlar:Balans aktivining 1-bo`limida asosiy vositalar haqidagi ma`lumotlar: ularning boshlang`ich qiymati, eskirishi va qoldiq qiymati mavjud. 3-shaklularning boshlang`ich qiymati, eskirishi va qoldiq qiymati mavjud. 3-shakl «Asosiy vositalar harakati haqida hisobot»da asosiy vositalar turlari, ularning«Asosiy vositalar harakati haqida hisobot»da asosiy vositalar turlari, ularning harakati hamda boshlang`ich qiymati bo`yicha davr boshi va oxiridagi qoldiqlariharakati hamda boshlang`ich qiymati bo`yicha davr boshi va oxiridagi qoldiqlari (ularning eskirishi va qoldiq qiymati) haqidagi ma`lumotlar ko`rsatilgan. Bu(ularning eskirishi va qoldiq qiymati) haqidagi ma`lumotlar ko`rsatilgan. Bu ko`rsatkichlar asosiy vosita holati va ulardan foydalanish samaradorligini tahlilko`rsatkichlar asosiy vosita holati va ulardan foydalanish samaradorligini tahlil qilish uchun juda muhimdir. qilish uchun juda muhimdir.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz 4-shakl «Pul oqimlari haqidagi hisobot»da pul mablag`larining barcha4-shakl «Pul oqimlari haqidagi hisobot»da pul mablag`larining barcha turlari - xo`jalik faoliyati, dividendlar, soliqqa tortish, investitsiyalar va boshqalarturlari - xo`jalik faoliyati, dividendlar, soliqqa tortish, investitsiyalar va boshqalar haqidagi axborotlar ko`rsatiladi. 4-shakl buxgalteriya balansi bilan o`zaro bog`liq.haqidagi axborotlar ko`rsatiladi. 4-shakl buxgalteriya balansi bilan o`zaro bog`liq. Buxgalteriya balansining 170, 180 va 190-satrlar bo`yicha qoldiq pul mablag`lariBuxgalteriya balansining 170, 180 va 190-satrlar bo`yicha qoldiq pul mablag`lari 4-shaklda 070 va 080-satrlardagi pul mablag`lari qoldiqlariga tengdir. «Valyuta4-shaklda 070 va 080-satrlardagi pul mablag`lari qoldiqlariga tengdir. «Valyuta mablag`lari harakati haqidagi ma`lumotnoma»da (090 va 120-satrlar) valyutamablag`lari harakati haqidagi ma`lumotnoma»da (090 va 120-satrlar) valyuta mablag`lari qoldig`i ko`rsatiladi. Bu buxgalteriya balansida 180-satr bo`yichamablag`lari qoldig`i ko`rsatiladi. Bu buxgalteriya balansida 180-satr bo`yicha ko`rsatiladi. ko`rsatiladi. 5-shakl «O`z sarmoyasi haqidagi hisobot»da ustav sarmoyasi, qo`shilgan5-shakl «O`z sarmoyasi haqidagi hisobot»da ustav sarmoyasi, qo`shilgan ustav sarmoyasi, rezerv sarmoyasi, taqsimlanmagan foyda harakati haqidagiustav sarmoyasi, rezerv sarmoyasi, taqsimlanmagan foyda harakati haqidagi ma`lumotlar beriladi. Balans passivining 1-bo`limi «O`z mablag`lari manbalari»dama`lumotlar beriladi. Balans passivining 1-bo`limi «O`z mablag`lari manbalari»da ularning yil boshi va oxiridagi ahvoli ko`rsatilgan. Bunday shaklga asoslanib,ularning yil boshi va oxiridagi ahvoli ko`rsatilgan. Bunday shaklga asoslanib, korxonaning o`z sarmoyasi tashkil bo`lishi va harakati, shuningdek tuzilmasi tahlilkorxonaning o`z sarmoyasi tashkil bo`lishi va harakati, shuningdek tuzilmasi tahlil qilinadi. Korxona moliyaviy holatini tahlil qilishda shu tarzda moliyaviyqilinadi. Korxona moliyaviy holatini tahlil qilishda shu tarzda moliyaviy hisobotning barcha shakllaridan foydalanish zarur.hisobotning barcha shakllaridan foydalanish zarur. Ular bir-birini to`ldirib boradi. Mazkur ma`lumotlar moliyaviy hisobotningUlar bir-birini to`ldirib boradi. Mazkur ma`lumotlar moliyaviy hisobotning shakllari o`rtasidagi oddiy bog`liqlikni ifodalash bilan cheklanmaydi. Ularshakllari o`rtasidagi oddiy bog`liqlikni ifodalash bilan cheklanmaydi. Ular korxonani boshqarish va ma`lumotlarni nazorat qilish uchun ham o`ta muhimdir.korxonani boshqarish va ma`lumotlarni nazorat qilish uchun ham o`ta muhimdir. Adabiyotlar ro`yxati:Adabiyotlar ro`yxati: 1.1. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: O`zbekiston, 1993.O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: O`zbekiston, 1993. 2.2. O`zbekiston Respublikasi mulkchilik to`O`zbekiston Respublikasi mulkchilik to` ђђ risidagi risidagi љљ onuni. - T.: O`zbekiston,onuni. - T.: O`zbekiston, 1990.1990. 3.3. O`zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyati to`O`zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyati to` ђђ risidagi risidagi љљ onuni. - T.:onuni. - T.: O`zbekiston, 2000.O`zbekiston, 2000. 4.4. O`zbekiston Respublikasi Xo`jalik jamiyatlari va shirkatlar to`O`zbekiston Respublikasi Xo`jalik jamiyatlari va shirkatlar to` ђђ risidagirisidagi љљ onuni. - T.: O`zbekiston, 1992.onuni. - T.: O`zbekiston, 1992. 5.5. O`zbekiston Respublikasi Garov to`O`zbekiston Respublikasi Garov to` ђђ risidagi risidagi љљ onuni. - T.: O`zbekiston,onuni. - T.: O`zbekiston, 1992.1992.

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz 6.6. O`zbekiston Respublikasi Davlat statistikasi to`O`zbekiston Respublikasi Davlat statistikasi to` ђђ risidagi risidagi љљ onuni. - T.:onuni. - T.: O`zbekiston, 1993.O`zbekiston, 1993. 7.7. O`zbekiston Respublikasi bankrotlik to`O`zbekiston Respublikasi bankrotlik to` ђђ risidagi risidagi љљ onuni. (Yangi tahrirda) -onuni. (Yangi tahrirda) - T.: O`zbekiston, 2004.T.: O`zbekiston, 2004. 8.8. O`zbekiston Respublikasi buxgalteriya O`zbekiston Respublikasi buxgalteriya ќќ isobi to`isobi to` ђђ risidagi risidagi љљ onuni. - T.:onuni. - T.: O`zbekiston, 1996.O`zbekiston, 1996. 9.9. O`zbekiston Respublikasi tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklashO`zbekiston Respublikasi tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va rava ra љљ obat to`obat to` ђђ risidagi risidagi љљ onuni. - T.: O`zbekiston, 1996.onuni. - T.: O`zbekiston, 1996. 10.10. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2–tom. T.: O`zbekiston,Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2–tom. T.: O`zbekiston, 1996. - 380 bet.1996. - 380 bet. 11.11. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-tom. T.: O`zbekiston,Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-tom. T.: O`zbekiston, 1996. - 366 bet. 1996. - 366 bet. 12.12. Karimov I.A. Bunyodkorlik yo`lida 4 - tom. Karimov I.A. Bunyodkorlik yo`lida 4 - tom. T.: O`zbekiston, 1996. - 349 bet.T.: O`zbekiston, 1996. - 349 bet.

O'xshashlar

Moliyaviy tahlilni tashkil etish va axborot manbalari

Moliyaviy tahlil fanining nazariy asoslari

Buxgalteriya balansi tahlili

Investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini baholash

Moliyaviy menejmentning iqtisodiy mohiyati, predmeti va funksiyalari