Birja faoliyatida sanksiyalar qo‘llash - Iqtisodiyot - Referatlar

Birja faoliyatida sanksiyalar qo‘llash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB

Ko'chirib olish

Birja faoliyatida sanksiyalar qo‘llash Reja: 1. Birja ishtirokchilarining axloq normalari 2. Birjada nizolarni hal etish tartibi. Birja Arbitraj komissiyasi 3. Sanksiyalarni qo‘llash tartiblari va mexanizmlari 4. Ma’muriy va moliyaviy sanksiyalar

1. Birja ishtirokchilarining axloq normalari Birja a’zosi birjada dilerlik faoliyatini amalga oshirishda qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisi bo‘yicha tuzilgan bitimlar majburiyatlarini vijdonan bajarishi lozim. Birja a’zosi – diler: a) qimmatli qog‘ozlar bilan bitimlarni amalga oshirishdan oldin qimmatli qog‘ozlarni sotib olish va (yoki) sotishning o‘zgarmas boshlang‘ich narxlarini e’lon qilishi; b) qimmatli qog‘ozlarni sotib olish yoki sotish taklifi bilan mu- rojaat qilgan shaxslar bilan ular tomonidan qimmatli qog‘ozlarning oldindan e’lon qilingan oxirgi o‘zgarmas (qat’iy) narxlari va soniga muvofiq ravishda bitimlar tuzish va bunday bitimlarni tuzishdan bosh tortmasligi shart. Diler narxdan tashqari qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdi shartnomasining boshqa muhim shartlarini e’lon qilish huquqiga ega, xususan: a) sotib olinadigan va/yoki sotiladigan qimmatli qog‘ozlarning minimal va maksimal miqdori; b) e’lon qilingan narxlarning amalda bo‘lish muddati. Ushbu e’londa qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdi shartnomasining boshqa muhim shartlari ko‘rsatilmagan bo‘lsa, birja a’zosi – diler muqobil buyurtmada ko‘rsatilgan muhim shartlar asosida shartnoma tuzishga majbur. Bnja a’zosi – diler qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdi shartnomasini tuzishdan bosh tortgan taqdirda unga nisbatan majburiy ravishda shunday shartnomani tuzish to‘g‘risida va/yoki yetkazilgan zararlarni qoplash to‘g‘risida da’vo qilinishi mumkin. 2. Birjada nizolarni hal etish tartibi. Birja Arbitraj komissiyasi Birja a’zolari o‘rtasida, birja a’zolari va ularning mijozlari o‘rtasida mazkur Qoidalarda ko‘zda tutilgan masalalar bo‘yicha yuzaga keladigan nizolarni hal etish uchun birja tomonidan birja Arbitraj komissiyasi tuziladi. Birja Arbitraj komissiyasi O‘zbekiston Respublikasining «Birjalar va birja faoliyati to‘g‘risida»gi Qonuni, boshqa qonunchilik hujjatlari, birja ustavi, mazkur

Qoidalar va «Toshkent» RFB Arbitraj komissiyasi to‘g‘risidagi Nizom asosida harakat qiladi. Birja Arbitraj komissiyasi tomonidan nizolarning ko‘rib chiqilishi bepul asosida amalga oshiriladi. Birja Arbitraj komissiyasi nizo taraflari tomonidan taqdim etilgan hujjatlar asosida ishning barcha holatlarini o‘rganadi, nizoli vaziyatni hal etish choralarini ko‘radi. Birja Arbitraj komissiyasi tomonidan birja a’zolarining faoliyatidagi buzilishlar to‘g‘risidagi nizolar ko‘rib chiqilayotganda birja Arbitraj komissiyasi aybdor tarafni va mazkur Qoidalarda ko‘zda tutilgan sanksiya turini belgilaydi. Birjaning boshqa shaxslar bilan nizolari qonunchilikda belgilangan tartibda hal etiladi. 3. Sanksiyalarni qo‘llash tartiblari va mexanizmlari Birja a’zosi: – o‘z kasb faoliyati doirasida qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdi shartnomalari va tegishli xizmatlarni taqdim etish bo‘yicha, mijozlar bilan tuzilgan shartnomalar bo‘yicha o‘z majburiyatlarini vijdonan bajarishi; – mijozlarga shartnomalarni tuzish va ularni bajarish bilan bog‘liq barcha zarur axborotni yetkazishi; – manfaatlar to‘qnash kelganida, shu jumladan, broker tomoni dan dilerlik faoliyati birga olib borilganligi bilan bog‘liq manfaat lar, darhol mijozni manfaatlarning shunday to‘qnashuvi yuzaga kelgani to‘g‘risida xabardor qilishi hamda uni mijoz foydasiga hal etish uchun barcha zarur choralarni ko‘rishi; – brokerlik va dilerlik faoliyati birgalikda olib borilganida, mijoz larning topshirig‘i bo‘yicha qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisi bitimlarini o‘z bitimlariga nisbatan birinchi navbatda amalga oshirishi; – oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha topshiriq va majburiyatlarni bajarish bilan bog‘liq tavakkalchiliklar haqida mijozni xabardor qilishi;

– muhim maxfiy axborotdan noqonuniy foydalanishdan yoki uni uchinchi shaxslarga berishdan, narxlarni manipulatsiya qilishdan, qimmatli qog‘ozlarni sotib olish yoki sotishga majbur etishdan, shu jumladan, qimmatli qog‘ozlar va ularning qiymati to‘g‘risida ataylab noto‘g‘ri axborotni taqdim etish orqali sotib olish yoki sotishga majbur etishdan o‘zini tiyishi; – mazkur Qoidalar talablariga rioya qilishi; – qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarning ichki hisobini yuritishi, shuningdek, huquqiy-me’yoriy hujjatlarga, o‘z tartiblari va qoidalariga muvofiq ichki nazoratni tashkil etishi va amalga oshirishi: – mijozlarni qonunchilikda ko‘zda tutilgan axborotni olishi huquqlari to‘g‘risida xabardor qilishi; – o‘z mablag‘lari miqdorining o‘z mablag‘lari yetarlilik normativlariga to‘g‘ri kelishini ta’minlashi; – qonunchilikda ko‘zda tutilgan boshqa talablarga rioya qilishi. Qimmatli qog‘ozlar bozorida professional faoliyatini amalga oshi rishda birja a’zosiga quyidagilar taqiqlanadi: a) tegishli litsenziyasiz qimmatli qog‘ozlar bilan biror-bir bitim- ni amalga oshirish; b) mijozlar bilan ularning qonunchilikda ko‘zda tutilgan huquq- larini cheklovchi shartnomalar tuzish; d) taqiqlangan bitimlar yoki qonunchilik talablarining buzilishiga olib keladigan bitimlarda ishtirok etish; e) qimmatli qog‘ozlar bilan bitimlarni ular to‘liq to‘langunga qadar amalga oshirish; f) investitsiya vositachisi tomonidan saqlanadigan pul mab- lag‘lari yoki qimmatli qog‘ozlarni investitsiyalashdan olinadigan daromadlar bo‘yicha mijozga kafolat yoki va’da berish; g) agar qimmatli qog‘ozlar emissiyasi to‘xtatilgan bo‘lsa, ush- bu qimmatli qog‘ozlarni joylashtirish bo‘yicha mijozlarga xizmat ko‘rsatish; h) qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarni, qimmatli qog‘ozlar

bozorida tegishli professional faoliyatni amalga oshirishga litsenziyasi bo‘lmagan qimmatli qog‘ozlar bozori ishtirokchilarining professional xizmatlaridan foydalangan holda amalga oshirish (qimmatli qog‘ozlar bozorida professional faoliyatni amalga oshiruvchi tijorat banklari va sug‘urtachilarning professional xizmatlaridan foydalanish holatlari bundan mustasno); i) mijozlarning qimmatli qog‘ozlari va investitsiya vositachi- sining bank hisobraqamlarida turgan pul mablag‘laridan mijozning topshirig‘isiz foydalanish, shartnomada maxsus kelishilgan holatlar bundan mustasno; j) qimmatli qog‘ozlar bozorida manipulatsiya qilish; k) qonunchilik bilan taqiqlangan boshqa harakatlarni amalga oshi rish. 4. Ma’muriy va moliyaviy sanksiyalar Birja, mazkur Qoidalar buzilgan taqdirda, birja a’zolariga nisbatan quyidagi sanksiyalarni qo‘llashga haqli: – savdolardan vaqtinchalik chetlatish; – jarima sanksiyalarini undirish; – Birja Malaka komissiyasiga qayta attestatsiyaga yuborish; – Birja a’zolari safidan chiqarish. Birja a’zolariga sanksiyalar birja boshqaruvining tegishli qarorlari asosida qo‘llaniladi. Birja a’zosi, savdolarni olib boruvchi Bosh makler yoki mak lerning o‘z vazifalarini bajarishiga yoki boshqa birja a’zolari to monidan savdo operatsiyalarining bajarilishiga to‘sqinlik qiluvchi holatlarni yaratgani uchun birja boshqaruvining qarori qabul qilingunga qadar savdolarda qatnashishdan vaqtincha chetlashtiriladi. Savdo tizimiga kirishda begona paroldan foydalangani uchun treyder va birja a’zosi birja boshqaruvining qarori qabul qilingunga qadar savdolarda qatnashishdan vaqtincha chetlashtiriladi.

Birja a’zosi bitimni rasmiylashtirish va (yoki) ro‘yxatga olishdan bosh tortgani (rad etgani) uchun birja a’zosi bitim summasining 1 % miqdorida, ammo bitimni amalga oshirish sanasida qonunchilikda belgilangan eng kam ish haqining 25 baravaridan ko‘p bo‘lmagan miqdorda jarimaga tortiladi. Aybdor birja a’zosi jarimani birja boshqaruvi qaror qabul qilgan kundan boshlab besh bank kuni ichida to‘lashi shart. Birja a’zosining ikkala treyderi (birja bitimi bo‘yicha tomonlar) ham bitimni rasmiylashtirish va (yoki) ro‘yxatga olishdan bosh tortgan yoki rad etgan holatda, birja a’zolarining har biri bitim summasining 1 % i miqdorida, ammo bitimni amalga oshirish sanasida qonunchilikda belgilangan eng kam ish haqining 25 baravaridan ko‘p bo‘lmagan miqdorda jarimaga tortiladi. Aybdor birja a’zolari jarimani birja boshqaruvi qaror qabul qilgan kundan boshlab besh bank kuni ichida to‘lashi shart. Yil davomida bitimni rasmiylashtirish va (yoki) ro‘yxatga olishdan takroriy ravishda bosh tortish mazkur Qoidalarda ko‘rsatilgan moliyaviy sanksiyalar qo‘llanilishiga hamda birja a’zosining birja boshqaruvi tomonidan belgilangan olti oygacha bo‘lgan muddatga savdolardan chetlashtirilishiga olib keladi. Bitimning sud qarori bo‘yicha haqiqiy emas deb topilishida aybdor bo‘lgan birja a’zosi birja savdolarida ishtirok etishdan olti oygacha bo‘lgan muddatga vaqtinchalik chetlashtirilishi mumkin, mazkur Qoidalar buzilishiga yo‘l qo‘ygan uning treyderi esa birja Malaka komissiyasiga qayta attestatsiyaga yuboriladi. Qimmatli qog‘ozlarni yetkazib berish muddatlari buzilgani uchun sotuvchi xaridorga har bir kechiktirilgan kun uchun bitim summasining 0,5 % i, ammo bitim summasining 50% idan oshma gan miqdorida penya to‘laydi. Penyani to‘lash sotuvchini qimmatli qog‘ozlarni berish majburiyatidan ozod etmaydi. Xaridor (sotuvchi) tomonidan oldi-sotdi shartnomasi shartlarining buzilishi oldi-sotdi shartnomasining bekor qilinishiga yoki haqiqiy emas deb topilishiga olib kelgan taqdirda aybdor tomon boshqa tomonga, agar oldi-sotdi shartnomasi yoki sud tomonidan boshqacha belgilanmagan bo‘lsa, bitim summasining 12 % i miqdorida jarima to‘lashi shart.

Birja a’zosi tomonidan qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalar bo‘yicha komissiya yig‘imini to‘lashning belgilangan muddati buzilganida kechiktirilgan har bir kun uchun kechiktirilgan to‘lov summasining 0,1 % i, ammo kechiktirilgan to‘lov summasining 50 % idan oshmagan miqdorida penya hisoblanadi. Birja boshqaruvi birja a’zosida komissiya yig‘imlari, penya, jarimalar va boshqa to‘lovlarni to‘lash bo‘yicha qarzdorlik hosil bo‘lgan taqdirda birja a’zosini savdolardan chetlatish to‘g‘risida qaror qabul qilishga haqli. Agar birja a’zosi savdolardan chetlatilganidan keyin 60 kun ichida hosil bo‘lgan qarzdorlikni uzmagan bo‘lsa, birja boshqaruvi uni birja a’zolari tarkibidan chiqarish huquqiga ega. Birja a’zosi birja a’zolari tarkibidan chiqarilganida unga tegishli brokerlik o‘rni bekor qilinadi, brokerlik o‘rni uchun berilgan sertifikat o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblanadi. Bu haqida birjaning rasmiy saytida xabar qilinadi. Brokerlik o‘rnining bekor qilinishi, sobiq birja a’zosiga brokerlik o‘rnining bahosi kompensatsiya qilinmasdan, belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Repo bitimi ikkinchi bosqichining taraflaridan biri tomonidan repo-kelishuvida belgilangan muddatda bajarilmagani repo-kelishuvi bilan o‘rnatilgan shartnoma majburiyatlarining buzilishi hisoblanadi va boshqa taraf tomonidan qonunchilikda belgilangan tartibda e’tiroz bildirilishi mumkin. Market-meyker o‘z vazifalarini bajarishdan bosh tortganligi uchun, birja boshqaruvining qarori bo‘yicha birja Kotirovka komissiyasi tavsiyasi asosida market-meykerlik maqomidan mahrum eti lishi hamda birja Market-meykerlar ro‘yxatidan chiqarilishi mum kin. Birja a’zosi narxlar bilan manipulatsiya qilish holatini sodir etganligi sud tomonidan aniqlanganda va (yoki) birjada beqarorlikni keltirib chiqargan holatlarni yaratganligi uchun qonunchilikka muvofiq javobgarlikka tortiladi va birja boshqaruvi tomonidan belgilanadigan olti oygacha bo‘lgan muddatga savdolardan chetlashtiriladi yoki birja a’zolari tarkibidan chiqariladi. Mazkur Qoidalar buzilishiga yo‘l qo‘ygan birjaning mansabdor shaxslari va xodimlari, shuningdek, ularning aybli harakatlari yoki harakatsizliklari bitimlarni

tuzish va rasmiylashtirish imkoniyatining yo‘qqa chiqarilishiga yoki ularning lozim bo‘lmagan darajada tuzilishi va rasmiylashtirilishiga olib kelgan bo‘lsa, intizomiy va O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligida, birjadagi mehnat tartibi qoidalarida, birja va xodim o‘rtasida tuzilgan mehnat shartnomasida ko‘zda tutilgan boshqa javobgarlikka tortiladilar. Birja, mazkur Qoidalar talablarining buzilish holati aniqlanganidan keyin, ikki ish kuni ichida bu haqida tasdiqlovchi hujjatlarni ilova qilgan holda qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organini yozma ravishda xabardor qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. – T.: O‘zbekiston, 2001. 2. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni – T.: O‘zbekiston, 1998. 3. «Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to‘g‘risida» O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. 1991-yil 19-noyabrda qabul qilingan. 4. «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoyalash to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 1996-yil 26-aprelda qabul qilingan. 5. «Birjalar va birja faoliyati to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 2001-yil 29-avgust. 1-260-11. 6. «Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 2008-yil 22-iyulda qabul qilingan.

O'xshashlar

Birja faoliyatida shartnomalar tuzish va ularni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi

Birja va birja faoliyatining huquqiy asoslari

Birja faoliyatini avtomatlashtirish

Xalqaro birja markazlari

O‘zbekistonda indikativ rejalashtirishni qo‘llash