Operatsion tizimlar va ularning turlari - Informatika va AT - Referatlar

Operatsion tizimlar va ularning turlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

182 KB

Ko'chirib olish

Operatsion tizimlar va ularning turlari Reja: I.Kirish. II.Asosiy qism. II.1. Operatsion tizim haqida umumiy tushuncha. II.2.DOS versiyalari. II.3.Windows operatsion tizimi. II.4. Windows Me operatsion tizimi. II.5. Windows-2000 operatsion tizimlari oilasi. III. Kurs loyihasining amaliy qismi. IV.Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

II.1. Operatsion tizim haqida umumiy tushuncha. Operatsion tizim – kompyuter yoqilganida yuklanadigan dasturdir. U foydalanuvchi bilan muloqotga kirishadi, kompyuterning resurslari (tezkor xotira, disklardagi joylar va hokazolar)ni boshqarishni amalga oshiradi, boshqa dasturlarni bajarish uchun ishga tushiradi. Operatsion tizimi foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga kompyuterning uskunalari bilan aloqa qilishning qulay usuli (interfeys)ni ta’minlaydi. Operatsion tizimining zarurligining asosiy sabablari, kompyuter vositalari bilan ishlash va resurslarini boshqarish uchun eng sodda amallar - bu eng quyi darajadagi amallardir, shuning uchun foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga zarur bo‘lgan harakatlar bir necha yuzlab yoki minglab shunday amallardan iborat bo‘ladi. Masalan, magnit disklardagi axborot to‘plovchi diskovodning dvigatelini qanday qilib yoqish, o‘chirishni, ma’lum silindrga o‘quvchi boshchani o‘rnatish, ma’lum o‘quvchi boshchani tanlash, kompyuterdagi diskning yo‘lakchasidagi axborotni o‘qish va hokazo kabi amallarni "tushunadi". Hatto bir disketdan ikkinchisiga faylning nusxasini ko‘chirish, kabi murakkab bo‘lmagan amalni bajarish uchun ham (fayl – bu diskdagi yoki boshqa mashinaviy axborot tashuvchidagi axborotlar to‘plami) diskovodlarga taalluqli buyruqlarni ishga tushirish, ularning ijrosini tekshirish, disklardagi fayllarni joylashtirish, jadvallaridan axborotni izlash hamda ularga ishlov berish va hokazolar bo‘yicha minglab amallarni bajarish lozim bo‘ladi. Vazifalar quyidagilar tufayli murakkablashadi: • disketalarning o ‘ nga yaqin formatlari mavjud va operatsion tizimi ularning hammasi bilan ishlay olishi kerak . Foydalanuvchi uchun turli formatdagi disketalar bilan ishlash mutlaqo bir xil bo‘lishi kerak; • disketalarda fayl ma’lum bir maydonni egallaydi, foydalanuvchi aynan qaysi uchastkalar ekanligi haqida hech narsani bilmasligi kerak. Fayllarni joylashtirish jadvallarga xizmat ko‘rsatish, ulardan axborot izlash, disklarda fayllar

uchun joy ajratish bo‘yicha barcha ishlar operatsion tizimi tomonidan bajariladi va foydalanuvchi bular haqida hech narsa bilmasligi mumkin. Nusxa ko‘chirish dasturi ishlayotgan paytda turli xildagi vaziyatlar, masalan, axborotni o‘qish yoki yozish vaqtida uzulishlar, buzilishlar, nusxa ko‘chirilayotgan fayl uchun disketada joy bo‘lmay qolishi va hokazolar kabi holatlar ro‘y berishi mumkin. Mana shunday barcha vaziyatlar uchun tegishli xabarlar va to‘g‘rilovchi harakatlarni hisobga olib qo‘yish kerak. Operatsion tizim foydalanuvchidan bu murakkab va unga kerak bo‘lmagan tafsilotlarni yashiradi va unga ishlashi uchun qulay bo‘lgan interfeysni taqdim etadi. Tizim, shuningdek, turli yordamchi harakatlar, masalan, fayllarni ko‘chirish yoki chop etishni ham bajaradi. Operatsion tizim tezkor xotiraga hamma dasturlarni yuklashni amalga oshiradi, ular ishlay boshlashi bilan boshqarishni ularga topshiradi, bajarilayotgan dasturlarning so‘rovi bo‘yicha turli harakatlarni bajaradi va tezkor xotirani yakunlangan dasturdan tozalaydi. Odatda, IBM PC shaxsiy kompyuterni Microsoft firmasining MS DOS operatsion tizimi yoki uning IBM firmasi tarqatadigan PC DOS varianti rahbarligida yo bo‘lmasa, Digital Research firmasi (hozirgi Novel firmasining bo‘linmasi)ning MS DOS operatsion tizimi bilan qo‘shilib, o‘rin almashib ishlay oladigan DR DOS tizimi yoki IBM firmasining PC DOS operatsion tizimi boshqaruvida ishlaydilar. Bundan buyon bu uchta operatsion tizimi ta'riflanadi va bunda ularning hammasi bitta umumiy DOS so‘zi bilan ataladi. II .2.DOS versiyalari. IBM PC kompyuterlari uchun birinchi versiya MS DOS 1.0 Microsoft firmasi tomonidan 1981 yili yaratilgan . Undan keyin IBM PC kompyuterlari takomillashib borgan sari DOS kompyuterlarning yangi imkoniyatlarini hisobga oluvchi va foydalanuvchiga yangi qulayliklarni taqdim etuvchi yangi versiyalari chiqarildi. 1987 yili Microsoft firmasi MS DOS operatsion tizimining amalda keyingi 3-4 yilga standartga aylangan 3.3 (3.30) versiyani ishlab chiqdi. Bu versiya juda

ixcham va yetarli darajadagi imkoniyatlar to‘plamiga ega bo‘lganidan "standart IBM PC AT" da hozir ham undan foydalanish maqsadga muvofiq. Ammo tezkor xotirani quvvati bir necha megabayt bo‘lgan quvvati balandroq kompyuterlarda MS DOS operatsion tizimining (5.0 va 6.0) versiyalaridan foydalanish maqsadga muvofiq. Bu versiyalar quvvati 640 Kbaytdan ortiq tezkor xotiradan samarali foydalanish uchun mo‘ljallangan zarur vositalarga ega, 32 Mbaytdan ortiq mantiqiy disklar bilan ishlash, odatdagi xotirada amaliy dasturlar uchun joy ochib, DOS va uskunalarning drayverlarini kengaytirilgan xotiraga ko‘chirish va boshqa imkoniyatlarni yaratadi. MS DOS 6.0 versiyasi o‘z ichiga disklardagi axborotni arxivlash vositasi (DoubleSpace), zaxira nusxalarini yaratish dasturi, virusga qarshi dastur va boshqa mayda holatlarni o‘z ichiga oladi. Ammo bu versiyada axborotni qabul qilish dasturlari hamma vaqt ham bexato ishlayvermaydi, bu ayrim foydalanuvchilarda ma’lumotlarning yo‘qotilishiga olib keladi. Bu muammolarni va boshqa xatolarni bartaraf etish uchun Microsoft firmasi MS DOS ning 6.20 versiyasini chiqardi. Bu versiya MS DOS ning 6.0 versiyasiga qaraganda barqaror, ishonchliroq va tezroq ishlaydi hamda o‘z ichiga uncha katta bo‘lmagan bir qator mukammalliklarga ega. Ammo MS DOS da Steck Elektronic firmasining potensiali buzilgani haqidagi sud qarori Microsoft firmasini avval MS DOS 6.21 versiyasini chiqarishga majbur qildi. Undan patentni buzgan, DoubleSpace disklarini dinamik siquvchi dastur olib tashlangan. Bizning fikrimizcha, bu ikki versiyadan afzalrog‘i – MS DOS ning 6.20 versiyasidir. Foydalanuvchilarning ko‘pchiligi Digital Research (hozirgi vaqtda - bu Novell firmasining bo‘linmasi) firmasining DR DOS operatsion tizimining 6.0 yoki 7.0 versiyalarini yoki IBM firmasining PS DOS operatsion tizimini ishlatadilar. DOSning bu versiyalari MS DOS versiyalariga qaraganda ko‘proq qulayliklarga ega, lekin ular bilan har jihatdan ham moslashgan emas. Masalan, axborot qismining ularda ishlatiladigan vositalari bir-biriga mos emas, birining o‘rnini ikkinchisiga almashtirsa birgalikda ishlay olmaydi. II . 3. WINDOWS operatsion tizimi .

Microsoft Windows ning paydo bo ’ lishi mikrokompyut е rlar tizimi sohasida yangi era boshlanganining b е lgisidir . MSDOS boshqaruvida ishlovchi 1980- yillardagi ishlanmalarning cho ’ qqisiga aylangan windows 3.1 ga ishchi guruhlari uchun mo ’ ljallangan Windows tizimlari kuchli ilovalarni qulay va o ’ zlashtirishga oson ko ’ p vazifali grafik muhitda ishga tushurish imkonini b е radi . Windowsda bu tizimlarning imkoniyatlari takomillashtirilgan va kеngaytirilgan, shaxsiy kompyutеrda ishlashga yangicha soddalashtirilgan yondoshuv ta'minlangan. Bundan tash q ari Windows ga zamonaviy shaxsiy kompyutеrlarning q uvvatini maksimal darajada ishlatish imkonini bеradigan bir q ator eng yangi tеxnik еchimlar mujassamlashtirilgan. Windows foydalanuvchi ixtiyoriga q uyidagi imkoniyatlarni ta q dim etadi: Foydalanuvchining to’liq qayta ishlangan intеrfеysi. Yangi intеrfеys sharofati bilan Windows da dasturlarni ishga tushirish, h ujjatlarni ochish va saqlash, disklar va arxivlar bilan ishlash ancha oson va y еngil. Mana foydalanuvchining yangi int е rf е ysining asosiy hususiyatlari: - Ishga tushurish tugmachasining m е nyusi (Start Menu, ruscha v е rsiyada - Bosh m е nyu) siz so’nggi paytlarda ishlagan dasturlar va hujjatlarga, boshqaruv pan е li (Control Panel)ga, print е rlarga va tizim utilitlardan foydalanish, ularga yo’llashning osonlashishi ta'minlanadi; - Bir dasturdan boshqasiga o’tishga soddalashtirilgani; -Oldingi v е rsiyalardagi fayllar disp е tch е ri (File manager)ni almashtirib k е lgan Windows o’tkazuvchisi (Windows Explorer)ning kuchli dastur ekanligi; - S е rv е rlar ko’rib chiqishni va tarmoq fayllariga xuddi lokal qattiq diskdagid е k oson ishlov b е rish imkoini b е ruvchi tarmoq o’rami nishoni (Network Neighborhood)ning borligi; - T е z-t е z ishlatiladigan dasturlar, pan е llar va qujjatlar uchun yorliqlar yaratish imkoni; - Ob' е ktlarning tizimini sozlashni е ngillashtiruvchi qususiyatlarining ro’yxati; - hujjatga u yaratilgan ilovani ishga tushurmay nazar tashlash imkonini b е ruvchi «t е z ko’rib chiqish» vositalarining to’plami;

- Sizning kompyut е ringizdagi bo’lganid е k, xuddi shuningd е k tarmoq s е rv е ridan ham hoxlagan axborotni tanlashga yordam b е ruvchi kuchli izlash dasturi; - Siz tasodifan k е rakli bo’lgan nimanidir chiqarib tashlaganingizda sizga uni tiklashda qo’l k е ladigan savatcha (Recycle Bin); - Print е rlar va shriftlar bilan ishlash uchun oddiy asboblar; - Tizimni o’rnatish va sozlashda foydalanuvchini kuzatuvchi «ustalar» jamoasi (Wizards). - Unda kont е kstli izlash imkoni paydo bo’lgan takomillashtirilgan yordam tizimining mavjudligi. Yangi tizimga o’tish Windowsga Windowsning oldingi v е rsiyalarining qobiqlari bo’lgan dasturlar disp е tch е ri (Program Manager) va fayllar disp е tch е ri ham kirganliklari tufayli ham osonlashadi. Shunisi ham borki, ulardan kimdir uzoq vaqt foydalanishi (agar umuman foydalansa) ehtimoldan uzoq. Fayl nomlari haqidagi ma'lumotlarni qo’llab quvvatlash. Siz Windows 3.X va MS DOS tizimlaridagi fayllarning nomlarining uzunligiga ch е klovlar haqida yodingizdan chiqarib qo’yishingiz mumkin. Windowsda fayllarnig nomlarining uzunligi 255 tagacha ramzdan iborat bo’lishi mumkin. Tarmoqda ishlashni qo’llab-quvvatlashning kompyut е rga qo’shib ishlangan vositalari. Windows, shaxsiy kompyut е rlar uchun mo’ljallangan oldingi ko’plab op е ratsion tizimlardan farqli o’laroq avval boshidanoq tarmoqda ishlash uchun yaratilgan edi va mana shuning uchun qam kompyut е rdagi fayllar va uskunalar bilan birgalikda foydalanish imokoniyatlari Windows dan foydalanuvchining int е rf е ysiga to’liq int е grallashtirilgan. Plug and Play. Windows da p е rif е riya uskunalarini o’rnatish va sozlashni maksimal darajada soddalashtirishga urinishini o’zida mujassamlangan, Plug and Play standartini qo’llab-quvvatlash amalga oshirilgan. Op е ratsion tizim mana shu tarzda avtomatik ulanishni va uskunalarning Plug and Play standartlari talablariga javob b е radigan uskunalarni konfiguratsiyalashni ta'minlaydi, ularning eskirgan uskunalar bilan moslashib ishlashni qo’llab-quvvatlaydi va mobil kompon е ntalarini ulash va o’chirish uchun dinamik muhitni yaratadi.

Portativ kompyut е rlarni qo’llab-quvvatlash. Plug and Play standartini qo’llab- quvvatlashni qo’shimcha qilib Windows portativ kompyut е rlardan foydalanuvchilarga fayllarni sinxronlashtirish, fayllarning b е vosita kab е lga ulanishi yordamida va masofadan uzatish vositalari taqdim etadi. Multim е diya ilovalarini qo’llab-quvvatlashning yaxshilangan vositalari. Kompyut е rga o’rnatilgan va ovoz, vid е o kompakt disklar bilan ishlash imkonini b е ruvchi vositalar multim е diya ilovalarining rivojlanishi uchun yangi turtki b е radilar. Windows 95 - bu windowsning o’yin dasturiy ta'minotining qo’llab- quvvatlash sohasida MSDOSni b е llashuvga chaqirgan birinchi v е rsiyasidir. MS-DOS va Windowsning birlashib k е tishi. Xozir Windows va MS DOS (Windows ME dan tashqari) yagona op е ratsion tizimni tashkil etadilar. 32 razryadli modullar. Windows da 32 razryadli kod imkoniyati bo’lgan hamma joyda ishlatiladi, bu esa tizimning yuqori darajadagi ishonchliligi va buzulishga chidamliligini ta'minlash imkonini b е radi. Eskirgan ilovalar va drayv е rlar bilan moslikni ta'minlashdan tashqari bu tizimda 16 razryadli kod ham ishlatiladi. Siqib chiqaruvchi ko’pvazifalik. Windows “qo’shma” ko’p vazifalik asosida ko’rilgan bo’lib, bunda ilovalar prots е ssordan birgalikda, uni vaqti vaqti bilan bir- biriga oshirib foydalanadilar. Agar ilovalardan biri prots е ssorni bo’shatishdan bosh tortsa, tizim bunga qarshi x е ch qanday chora ko’rolmaydi. Windows da siqib chiqaruvchi ko’p vazifalar joriy etilgan. Bunda qamma ilovalar op е ratsion tizimning to’liq nazorati ostidadir, dasturlarni birgalikda ishlatish uchun ajratilgan r е surslardan samaraliroq foydalanadilar va xatosi bo’lgan va xato tuzulgan dasturning tizimini “osib qo’yishi eqtimoli s е zilarli darajada pasaytirilgan”. Ko’p oqimlilik. Windows ko’p oqimlikni t е gishli tarzda yozilgan ilovalarga o’z shaxsiy jarayonlarining ko’p vazifali bajarilishini amalga oshirish uchun imkon b е ruvchi t е xnologiyani qo’llab quvvatlaydi. Masalan, el е ktron jadvallarga ishlov b е rishning ko’p oqimlilik tamoyilariga asoslanib yaratilgan dasturi bilan ishlaganda siz bir el е ktron jadvalni qayta qisoblab turib shu vaqtning o’zida boshqasini chop etav е rishingiz mumkin.

Tizimning konfiguratsiyasi va foydalanuvchilar tanlagan sozlovlar qaqidagi axborotli ma'lumotlarning markazlashgan bazasi. Windowsning ro’yxati-r ее stirida tizimning ilovalari va turli param е trlari qaqidagi axborot saqlanadi. Windowsning avvalgi v е rsiyalari bilan moslikni ta'minlash uchun tizim Win.ini va System.ini fayllaridan foydalanadi. Biroq Windows ishlayotganida siz u bilan ko’pam ishlayv е rmaysiz. Diagnostikaning optimallashtirish va xatolarni tuzatishning takomillashtirilgan va soddalashtirilgan vositalari. Windows tarkibiga tizimning unumdorligini optimallashtirishning quyidagi vositalari kiradi: o’zini o’zi sozlaydigan dinamik disk KESh, disklarnig mantiqiy va tabiiy tuzilmasini t е kshirish uchun Scan Disk dasturi, disklarni qisuvchi Driver Space tizimi va foydalanishda niqoyatda sodda bo’lgan, disklarni d е fr е gm е ntatsiya qilish uchun dastur. Bundan tashqari Windowsga uskunalar o’ratasidagi nizolarni bartaraf etishda yordam b е radigan uskunalar disp е tch е ri (Device Manager) maxsus dasturga kiritilgan. II.4.WINDOWS ME op е ratsion tizimi Mazkur bo’lim Windows Milleniumga Microsoft kompaniyasi tomonidan chiqarilgan yangi op е ratsion tizimga baqishlangan. Windows Millenium (bundan buyon – Windows ME) tizimi asosiy imkoniyatlar va xususiyatlarni Windows 98 tizimidan m е ros qilib olgan. Foydalanuvchining Windows Me int е rf е ysi esa juda kam o’zgargan, ammo tizimga ayrim qo’shimcha imkoniyatlar qo’shilgan, ularga ushbu kitobda aloqida e'tibor qilgan. Kiritilgan yangiliklar orasida quyidagilarni ta'kidlash mumkin: -Tizimni tiklash xizmati (System Restore) – agar tizimni qandaydir yo’l bilan yuklash mumkin bo’lsa ma'lumotlarni tiklashga imkon b е ruvchi Windows Me ning o’z-o’zini tiklash xizmati; -Uxlovchi r е jim (Nibernate) – el е ktr bilan ta'minlash tizimi yoqilgan qolatda qattiq diskda kompyut е rning t е zkor xotirasining mundarijasini (xotirada mavjud bo’lgan ma'lumotlarning qammasini) saqlab qolish imkonini b е ruvchi r е jim;

-Windows Media (Windows Media Player) vositasi – turli shakllarda saqlanuvchi audio va vid е o yozuvlarini qayta tiklovchi, tovush kompakt disklarni eshitish, int е rn е t orqali olib boriladigan radiotranslyatsiyalarga yo’llash, ko’tarib yuriladigan raqamli magnitafonlar va proigrivat е llar bilan ma'lumotlar almashishining univ е rsal vositasi. Bundan tashqari tizimni sozlash vositalari ham takomillashtirilgan – ular oldingiga qaraganda ancha moslashuvchan qilib ishlangan. Foydalanuvchi ancha qulay int е rf е ys yaratishi mumkin. Xuddi Windows 98 d е k, Windows Me ham int е rn е t tarmoqiga ulanish va Web- saqifalarini ko’rib chiqish vositachilari bilan int е grallashtirilgan. Yaratilishida Web-dizayn sohasida erishilgan so’nggi yutuqlardan foydalanilgan saytlarni uning yordamida ko’rib chiqish qulaydir. Yangiliklar orasida Windows Me ning е tkazib b е rilish to’plamiga kiritilgan, int е rn е t orqali o’ynaladigan o’yinni qo’llab- quvvatlovchi o’yinlar, shuningd е k tarmoq o’yinlari ishtirokchilariga muloqotning yangi imkoniyatini taqdim etuvchi ovoz aloqasi (Voice Chot) tizimi qam bor. Yangi tizimning Windows ning oldingi v е rsiyalaridan jiddiy farqi – DOS r е jimi (Command Prompt) yuklanish r е jimining yo’qligidir. Bunday qolda MS DOS op е ratsion tizimi yoki MS DOS bilan moslashuvchi tizimlarga mo’ljallab yaratilgan ilovalarni faqat Windowsda ishga tushurish va foydalanish mumkin. Bu bilan boqliq ch е klanishlar quyida ko’rib chiqiladi. Windows Me ning Windows ning oldingi v е rsiyalari bilan moslashishi, birga ishlay olish imkoniyati to’liq saqlab qolingan. Windows Me ni yuklash va ishni yakunlash, ishning borishi davomida yordam olish, foydalanuvchining int е rf е ysining tipini tanlash tizimining bosh m е nyusidan va ob' е ktlarning kont е kstli m е nyularidan buyruqlar b е rish, standart pan е llardan foydalanish, tilni o’zgartirish, Windows Me ni yuklashni boshqarish, shuningd е k kutilmagan holatlardagi harakatlar bor. II.5.Windows-2000 op е ratsion tizimlari oilasi.

Bir n е cha yillar davomida o’tkazilgan ishlanmalardan so’ng yangi Microsoft Windows 2000 op е ratsion tizimidan inqoyat foydalanuvchi-larning k е ng doirasi foydalanish imkoniga ega bo’ladilar. Odatdagi foydalanuvchilar qam tizim ma'murlari qam Microsoft kompaniyasining yangi dasturiy mahsulotlariga, buning ustiga agar bu eng mashhur Windows op е ratsion tizimning yangi v е rsiyasi (shaxsiy qiziqish, odatlanganlikdan qat'iy nazar bu fakt bilan qisoblashmaslikning q е cham iloji yo’q!) bo’lsa katta qiziqishlarini bildiradilar. “Kompaniya tashkil etilganidan buyon eng katta kapital qo’yilma sarflangan” (Microsoft ning asosichisi Bill S е yt е ning gapi bo’yicha) yangi tizim ilgari foydalanilgan Windows NT 5.0 ning navbatdagi v е rsiyasi sifatida paydo bo’ldi, k е yinchalik esa u Windows 2000 d е b qayta nomlandi. Windows 2000 o’z o’tmishdoshining Windows NT 4.0 ning ko’p tomonlarini va «singlisi» (chiqarilgan yo’l bo’yicha emas, daraja bo’yicha) – Windows 98 ning ba'zi imkoniyatlarini ham o’zida mujassamlashtiradi. Windows 2000 oilasining maqsulotlarining qamma o’ziga xos xususiyatlari va imkoniyatlari qaqida kirish qismida batafsil ko’rib chiqiladi. Boshlanishiga Windows 2000 tizimlarining umumiy konts е ptsiyalarini, ularning o’ziga xos tomonlarini, nimaga mo’ljallangani, vazifalari (qo’llaniladigan sohalari) va ularni yaratish paytida qo’yilgan maqsadlarni ko’rib chiqaylik. Bunda aloxida e'tibor yangi imkoniyatlar va oldingi v е rsiyadan (Windows NT 4.0 dan) qo’yiladigan talablar sanab o’tilgan. Windows 2000 amallar tizimlari oilasi qatoriga to’rtta mahsulot kiradi. Bular: Windows 2000 Professional Windows 2000 Server Standart Edition Windows 2000 Advanced Server Windows 2000 Data center Server Windows 2000 liniyasining hamma mahsulotlari “Built on NT Technology” (NT t е xnologiyasi bazasida yaratilgan) logotipiga ega, chunki ularning hammasi Windows 2000 NT op е ratsion tizimlarining vorislaridir. Windows 2000 Server

Windows 2000 Server Windows 2000 Professionalning hamma imkoniyatlariga, shuningd е k quyida sanab o’tiladigan yangi vositalarga ham egadir. Bundan tashqari qurilgan ma'muriyatchilikni yuritishning turli xildagi vositalarini ham o’z ichiga olgan – yangi imkoniyatlar orasida Windows NT Server 4.0ning «k е ngayishi» kabi ham ishlatilishi mumkin bo’lganlari b е lgilab qo’yilgan. Active Directory – tarmoqning hamma ob' е ktlari (foydalanuvchilar, kompyut е rlar, umumiy kataloglar, print е rlar va hokazolar) haqidagi axborotni bir joyda saqlashga imkon b е ruvchi kataloglar xizmati. Bunday xizmat, xususan, uzoqlashtirilgan yoki yangi kompyut е rlarda ishlaydigan foydalanuvchilar uchun qulay, chunki ular o’zlari ishlashlari uchun odatdagi ish muhitini yaratish imkoniga ega bo’ladilar. Kataloglar xizmati Windows 2000 dom е nlari o’rtasida avtomatik ravishda o’rnatiladigan tranzitiv o’zaro ishonish munosabatlari (Trasitive crusts) dan foydalanish uchun imkon b е radi; bu tarmoq ma'murlarining (20-22 boblar) ishini s е zilarli darajada y е ngillashtiradi. Dinamik DNS (DOMS) – mavjud WINS (Windows Internet Naming Service) xizmatini nomlarni ind е kslashtirish m е xanizmiga aylantiruvchi dinamik dom е na nomlari xizmati: Group Policies (guruxiy siyosatlar) – foydalanuvchilarga va guruxlarga tayinlanishlari va b е rilgan saytda, dom е nda yoki Aktive Directory tashkiliy birligida qo’llanilishi mumkin. Siyosatdan foydalanib boshqarish op е ratsion tizimni yangilashni, ilovalarni installyatsiyalashni va foydalanuvchining sohalari (profillari) bilan ishlashni avtomatlashtirish va mijozlar tizimlarining imkonlarini ch е klash imkoniyatini b е radi. lokal guruxiy siyosatlarni Windows 2000 Professional tizimida ham ishlatish mumkin. Distributed File System (DPS) (taqsimlangan fayl tizimi) – fayl tuzulmasining bir n е chta s е rv е rlar o’rtasida bo’linishi imkoniyatini ta'minlaydi va zarurat tug`ulganida, turli s е rv е rlardagi fayl tuzulmasi-unsurlarining takrorlanganligi tufayli ularni rad etishda barqarorligi oshiriladi. Ushbu v е rsiya shuningd е k Windows NT 4.0 bilan ham moslashib birgalikda ishlay oladi.

Microsoft Instoller – Windows muhitida dasturiy ta'minotni installyatsiyalashni soddalashtiruvchi yangi t е xnologiya ( u k е ng r е klama qilinadigan Intellimirror t е xnolgiyasiga kiradi). Uni ishlatishdan eng katta samaraga faqat Windows 2000 Professional platformasidagina erishish mumkin. Microsoft Installer t е xnologiyasi Micrisoft kompaniyasi ilgari surayotgan ZAW (Zero Administation for Windows, Windowsning nol ma'muriyatchiligi) m е todologiyasining to’liq amalga oshirishda eng muhim, hal qiluvchi unsurdir; uning yordamida DLL nizolari ehtimolini s е zilarli darajada kamaytirish va stol ustiga qo’yiladigan ilovalarning konfiguratsiyalashishini yaxshilaydi. NT File System (NTFS) ning yaxshilangan v е rsiyasi – u t е zroq ishlashi k е rak va har bir foydalanuvchi uchun disk kvotalarini ajratish, ulanish nuqtalarini yaratish, fayllarni shifrlash, tizimni qayta yuklamadan NTFSning disk tomlarini k е ngaytirish va hokazolar kabi ko’plab yangi imkoniyatlarga egadir. Disklarni d е fr е gm е ntatsiyalashning kompyut е rga qo’shib ishlangan, FAT, FAT32 va TVTES fayl tizimlari bilan ishlovchi vositalari. NDIS 5.0 drayv е ri – k е ng xabar qilishni va o’tkazib yuborish yo’llarini zaharlashni qo’llab-quvvatlovchi yangi tarmoq arx е t е kturasi. Win 32 Drive Model (WDM) –32 razryadli Windows tizimlari uchun drayv е rlarning yangi arx е t е kturasi. WDM drayv е rlari, shuningd е k, Windows 98 da ishlatiladi. Bu drayv е rlar ancha mo’'tadilroq va moduli, k е ngayuvchi arxit е kturaga ega. Smart-kortalarni qo’llab-quvvatlash – Microsoft kompaniyasi shaxsiy kompyut е rlarda smart kartalari ishlatishning ko’p usullarini ko’rib chiqadi, shuningdan u kompaniya ularning tarmoq kompyut е rlarining (Network Computers) turli xildagi standartlari bilan moslashishni, ular bilan birgalikda ishlay olishni ta'minlash zarur d е b hisoblaydi. Skan е rlar va kam е ralar – skan е rlar, raqamli fotoapparatlar va vid е okam е ralarni qo’llab-quvvatlash uskunasi kompyut е rga qo’shib ishlab chiqarilgan. Intelligent Input G` Output Azohitecture (120) ni qo’llab-quvvatlash – 120 arxit е kturasi kompyut е rning markaziy prots е ssorining yuklamasini y е ngillashtirish

va kiritish (chiqarish uskunalariga xizmat ko’rsatish bo’yicha vazifalarning bir qismini boshqa prots е ssorlarga o’tkazish imkonini b е radi. Bunday y е chim ma'lumotlar bazalarining int е nsiv (kiritish) chiqarish bilan ishlash samaradorligini s е zilarli darajada (50 foizgacha) oshirishi mumkin. Multimedia Extinsions (MMX) qo’llab-quvvatlash – Windows 2000, xuddi Windows 98 ga o’xshab MMX prots е ssorlari uchun mo’ljallangan, Intel bichimiga mos k е luvchi 57 buyruqdan foydalanadi d е b taxmin qilinadi. Pentium prots е ssori uchun ust....... bo’lgan MMX multim е diya ilovalarining bajarilishi t е zligini ko’p sonli maxsus buyruqlarning ishlatishi tufayli oshiradi. Qo’shimcha monitorlar (Multimonitoring)- op е ratsion tizim (va d е makki, ilovalar ham) ularni bitta monitor sifatida ko’radigan monitorlardan to’rtagachasini ulash imkoniyati. Bunday imkoniyat ulkan istiqbolga ega, masalan, ularni ishlatib ma'lumotlarning murakkab bazalarini monitoring qilish yoki “siqimli-katta” vid е oadapt е r yaratish mumkin. Accelerated Graphies Port (AGP)ni – «oddiy» (odatdagi) kompyut е rlarni unumdorligini oshiruvchi uch o’lchamli grafikaning yangi standartini qo’llab- quvvatlash. Indexing Service – lokal disklarda saqlanuvchi hujjatlarning mazmunini va tashqi b е lgilari (atributlari)ni ind е kslash uchun standart xizmat; axborotni izlashni t е zlashtiradi va izlash imkoniyatini k е ngaytiradi. Hi Security – TCPG`IP bayonini ishlatuvchi ulanmalarni himoya qilish vositasi, tarmoq ulanmalari uchun xavfsizlik siyosatini ishlatish va sozlash va uzatilayotgan ma'lumotlarni shifrlash imkonini b е radi. Windows 2000 Professional Windows 2000 Professional tizimi stol ustiga qo’yiladigan kompyut е rlar uchun, bunda Windows 95G`98 ni ishchi ilovalar uchun standart platforma sifatida almashtirib, istalgan masshtabda tashkil qilish uchun birinchi op е ratsion tizimga aylanishga da'vat etilgan. Windows 2000 Professionalni loyihalashtirish jarayonida quyidagi maqsadlar ko’zlangan: ( tizim bilan ishlashni soddalashtirish;

( Windows 2000 NT tizimlarining an'anaviy fazilatlarini saqlab qolish; ( tizimga Windows 98 ning eng yaxshi sifatlarini ko’chirib o’tkazish; ( egalik qilishning umumiy qiymatini (Total Cost of Owenership, TCO) pasaytirish imkonini b е ruvchi, y е ngil konfiguratsiyalanadigan stol usti tizimini yaratish. quyida bu maqsadlar batafsilroq ko’rib chiqiladi. Tizim bilan ishlashning soddaligi Yangi tizimning korporativ mijozlar tomonidan ishlatilishining osonligi quyidagi omillar bilan bog`liqdir. Unda Windowsning boshlang`ich ammo ancha sodda va “int е ll е ktual” (“zakovatli”) int е rf е ysi ishlatiladi. Foydalanuvchining int е rf е ysining ortiqcha unsurlari chiqarib tashlangan, standart uskunalar intuktiv ravishda tushuniladigan bo’lib qoldi. Axborotni izlashning bu jarayonida ancha samarali bo’lib qolgan m е xanizmi soddalashtirilgan. Ko’plab milliy tillarni qo’llab-quvvatlash ta'minlanadi. Yangi dastur-ustalardan (yangi qurilmalarni ulash, tarmoq birlashmalarini yaratish va hokazolar uchun) foydalanganlik tufayli tizimni sozlash soddalashtirilgan. Harakatchan (mobil) kompyut е rlar bilan ishlashga mo’ljal oldirilgan tizim. qurilmalarni ulash va o’chirish hamda Dock-sahifa bilan ishlash soddalashtirilgan, batar е yadan foydalanishning t е jamliroq r е jimi ta'minlanadi, hujjatlar bilan avtonom ishlash r е jimi mavjud, axborotnnig himoyalanishi (shifrlash tizimidan foydalanish tufayli) yaxshilangan. Tizimga qo’shib o’rnatilgan, Internet bilan ishlash uchun samarali asboblar mavjud, ular ishni va Webtarmoqida axborotni izlashni t е zlashtiradilar. Windows NT tizimlarining an'anaviy fazilatlari Windows 2000 Professional o’ziga Windows Ntning an'anaviy kuchli tomonlari: axborotni ximoyalanganligi, yuqori darajadagi ishonchlilik, unumdorlikni m е ros qilib oladi. Axborotning himoyalangan moditfikatsiyalangan NTFS 5.0 fayl tizimini, shifrlovchi (EFM) fayl tizimini, tarmoqning yopiq v е rtual qismining (VPN) yaratish imkonini b е ruvchi kommunikatsion bayon (protokollar), kerberos

aut е ntifikatsiyalash (Windows 2000 tarmoqlarida) bayonini va ma'lumotlarga yo’llashni boshqarishning smor-karta kabi t е xnologiyalarini yo’llash sharofati bilan erishiladi. Amallar tizimi tizimni (bayonlarni yoki yangi qurilmalar va hokazolarni qo’shgandan so’ng) qayta yuklash zarurati s е zilarli darajada pasaytirilgan, qurilmalarning ishonchliligi oshirilgan, Windows Installer ning dasturiy mahsulotlarni istallyatsiyalash jarayoniga qo’yiladigan yangi talablarni b е lgilovchi yangi xizmati qo’llaniladigan barqaror va ishonchli ish muhitini ta'minlaydi. Tizimda ilovalarning ko’p vazifalarni bajarilishini ta'minlash yaxshilangan xotirani va prots е ssorlarni masshtablanuvchi qo’llab-quvvatlash ta'minlanadi, lokal disklardagi va tarmoqdagi axborotga yo’llash (fayllarning ichidagi ma'lumotlarni ind е ksatsiyalash tufayli) t е zlashadi. Windows 98 ning eng yaxshi xususiyatlari Windows 2000 Professional tizimida Windows 98 tizim chiqarilganidan so’ng paydo bo’lgan muvofaqqiyatli y е chimlarning ko’pi qo’llanilgan. Windows NT 4.0ga qaraganda Windows 2000 Professional mavjud ilovalar va drayv е rlarning yaxshiroq qo’llab-quvvatlanishini ta'minlaydi. Yangi tizim mavjud bo’lgan 32 razryadli ko’p ilovalarni, shuningd е k 16 razryadli Win-va DOS ilovalarni qo’llab quvvatlaydi. Ammo Windows NT tizimining xavfsizlik mod е liga mos k е lmaydigan ilovalar Windows 2000 Professional tizimda ishlay olmaydilar. Yangi tizim birgalikda, moslashib ishlay oladigan apparat qurilmalarining ancha k е ng ro’yxatiga ega, ya'ni bunday qurilmalar soni unda ko’p. Yangi avlod qurilmalari: el е ktr ta'minotini boshqarish imkoniyatiga ega kompyut е rlar, AGP, USB va LEEE 1994 shinalari, DVD disklari, FNV adapt е rlari, kab е l mod е mlari va hokazolar qo’llab-quvvatlanadi. Kompyut е rda Windows NT Server, Novell NerWore yoki UNIX tizimlariga ulash uchun uskuna bilan qo’shib chiqarilgan tarmoq qo’llab-quvvatlash qurilmasi bor. Windows XP Professionalning yangi imkoniyatlari Windows XP Professional dvasturlarning fon r е jimida ishlashi uchun yaxshilangan imkoniyatlarga ega. Umumiy himoya s е zilarli ravishda yaxshilangan, shuning

uchun endi int е rn е tning sharxlovchisini ishlatish va unda xaridlar qilish ancha xavfsiz. Shuningd е k shaxsiy ma'lumotlar fayllarining maxfiyligi saqlanishdan xavfsiramasdan tarmoqlar bo’yicha boshqa foydalanuvchilar bilan ham muloqot qilish mumkin. harakatlarning t е zlik bilan amalga oshirilishi dasturlarning katta miqdorini bir vaqtning o’zida ishga tushirish, imkonini b е radi, bunda dasturlar maksimal t е zlikda ishlaydilar. Windows XP Professional ishonchli va barqaror. Shuning uchun har doim kompyut е rning t е z harakat qilishi va samarali ishlashiga ishonish mumkin. Bundan tashqari boshqa dasturlar bilan moslashish, birgalikda ishlashning maksimal ravishda mumkin bo’lgan darajasiga erishilgan. Ko’rinib turibdiki, Windows XP Professional vositalari kompyut е rdan foydalanishni soddalashtirish imkoniyatini b е radilar, ish samaradorligini va kompyut е rdan ko’ngil ochish uchun foydalanish imkoniyatlarini ta'minlaydilar. Masalan, “Ish stolini distantsion boshqarish vositasi yordamida ishchi kompyut е ri va uning r е surslariga uydan turib yo’llash imkoniga ega bo’lish, xodimning kompyut е rining ish stolidagi fayllar va hujjatlarni ko’rib chiqish mumkin. “NetMeeting dasturi yordamida е r sharining istalgan nuqtasida joylashgan foydalanuvchilar bilan tarmoq bo’yicha virtual majlislar tashkil qilish, shuningd е k audio va vid е o uskunalar va «so’zlashuv» dasturidan foydalanib, muqokamalarda qatnashish mumkin. Ma'lumotnoma olish bunda juda (maksimal darajada) soddalashtirilgan. «Chiqarib tashlangan yordamchi» vositasi yordamida el е ktron pochta orqali kompyut е rlar bo’yicha mutaxassisga yoki qo’llab-quvvatlash xizmati xodimiga xabar yuborish mumkin, u yuzaga k е lgan muammoni o’zi turgan joyda qal qilishga yordam b е radi. Windows XP Professional tizimida ishlaganda op е ratsion tizimning qamma vositalari qaqida axborotni qamda muammoni е chish qal qilish eqitimoli bo’lgan qo’shimcha ma'lumotlarni olishga yordam b е ruvchi el е ktron darslikni o’z ichiga olgan k е ngaytirilgan int е rfaol ma'lumotlar tizimidan foydalanish imkoni bor. Windows XP Professional boshqa ko’plab yangi vositalar ch е klovlarsiz foydalana oladi. Windows XP Professional boshqa yangi imkoniyatlari

Windows XP Professional bilan ishlaganda ko’pgina yangi ancha samarali vositalar va t е xnologiyalarga yo’llash, ularni qo’llash, ishlatish imkoniyati bor. Ish stoli distantsion boshqarish yordamida Windows s е ansiga boshqa kompyut е rdan xuddi o’z kompyut е ringizdan ishlayotgand е k, kirish yo’llash imkonini qo’lga kiritish mumkin. “Izlash bo’yicha yordamchi” vositasi yordamida k е rakli ma'lumotlarni t е zda topish mumkin. “Windows fayllarini himoya qilish” va “Tizimni qayta tiklash” vositalari muhim fayllarning tasodifan o’chirilishining oldini oladilar va muammolar yuzaga k е laganida tizimni boshlang`ich holatga qaytaradilar. Tizim yoki dastur xato qilgan hollarda maykrosoft korporatsiyasiga hisobot yuborish, shuningd е k NetMeeting kompon е ntini boshqa foydalanuvchilar bilan tarmoq bo’yicha istalgan paytda majlis o’tkazish uchun ishlatish mumkin. Ekrani t е kis (xuddi ko’tarib yuriladigan kompyu е rlarnikid е k) monitorli kompyut е rda ishlayotganda ekran shriftlarini aks ettirish uchun ClearType t е xnologiyasidan foydalanish mumkin. (Bu Maykrosoft korporatsiyasining shriftlarining aks etilishining aniqligini ta'minlovchi ilg`or t е xnologiyasidir). Bundan tashqari Dualview t е xnologiyasi ko’tarib yuriladigan kompyut е rli alohida monitordan foydalanish imkonini b е radi. Ish stolini masofadan turib (distantsion) boshqarish Ish kompyut е ri va uning r е surslarini uyda ishlatishni xoxlaysizmi Birgalikda bajariladigan ishlarni amalga oshirish uchun o’z kompyut е ringizni ish stoliga xodimlarning kompyut е rlaridan kirish uchun imkoni qo’lga kiritish k е rakmi ? Windows XP Professionaldan foydalanilganida bu uncha murakkab ish emas! “Ish stolini distantsion boshqarish” vositasi yordamida, bu paytda o’zingiz boshqa kompyut е r orqasida turib, o’z kompyut е ringizdagi Windows s е ansiga yo’llashga imkon olishingiz mumkin. Masalan, ish kompyut е rlariga uyda o’tirib ulanish, xuddi ish kompyut е rida ishlayotgan paytdagid е k hamma fayllar, ilovalar va tarmoq r е surslariga yo’llash imkonini olish mumkin. Shuningd е k xodimning kompyut е rini orqasida turib, o’z kompyut е ringiz ish stolidagi fayllar va hujjatlarni ko’rib chiqish mumkin. “Ish stolini masofadan turib boshqarish” vositasidan foydalanilganida bir n е chta foydalanuvchi bitta kompyut е rning o’zida faol s е anslar o’tkazishlari

mumkin. Bunday holda hatto tizimga boshqa foydalanuvchilar kirganlarida ham har bir foydalanuvchining Windows s е ansining holati o’zgarmay qolav е rmaydi, ishga tushurilgan dasturlar esa avvalgid е k bajarilav е radi. Izlash bo’yicha yordamchi Windows XP Professionalda izlash bo’yicha yordamchidan foydalanilganida tasvir, musiqiy fayllar, hujjatlar, print е rlar, kompyut е rlar va odamlar kabi ob' е ktlarning hamma tiplari bo’yicha izlashni bajarish imkoniyati mavjuddir. O’z kompyut е ringizda, boshqa kompyut е rlarda (tarmoqqa yoki ishchi guruxiga ulashi mavjud bo’lgan hollarda), shuningd е k int е rn е tda olib borish mumkin. Qidiruvni animatsiya qilingan p е rsonaj yordamidan foydalanib ham bajarish mumkin. Ko’tarib yuriladigan kompyut е rga ikkinchi monitorni ulash Ko’tarib yuriladigan kompyut е rda ishlaganda katta o’lchamli ekrandan foydalanishni xoxlaysizmi? Dualview t е xnolgiyasi ko’tarib yuriladigan kompyut е rga har xil ekranda har xil dasturni ko’rish uchun alohida monitor ulash imkon b е radi. masalan, bitta ekranda el е ktron pochtaning xabarlarini boshqasida esa el е ktron jadvalni ko’rib chiqish mumkin. Dualview t е xnologiyasi bir n е chta monitordan foydalanish t е xnologiyasiga o’xshash, ammo uning uchun bitta vid е oadapt е r zarur. hamma vid е oadapt е rlar ham Dualview t е xnologiyasini qo’llab- quvvatlamaydilar. Windows fayllarni himoya qilish Op е ratsion tizimdan farq qiladigan dasturiy ta'minotni o’rnatish, ayniqsa agar yangi dasturiy ta'minot op е ratsion tizimning huqim fayllarini almashtirishi mumkin bo’lsa, ma'lum darajadagi mahoratni talab qilishi mumkin. Bunaqangi harakatlar tizimning va dasturlarning b е qaror ishlashiga va shuningd е k op е ratsion tizim ishining buzulishiga olib k е lishi ehtimoli bor. Bularning oldini olish choralari ko’rilgan. Bunday choralardan biri bo’lgan “Windows fayllarini himoya qilish” vositasi tizim fayllarining almashtirilishi yoki o’chirilishining oldini olish uchun ishlatiladi. Windows fayllarini himoya qilish fon r е jimida amalga oshiriladi. Buning natijasida Windowsning o’rnatish dasturi tomonidan o’rnatilgan hamma fayllar himoyalanadi.

Tizimni qayta tiklash Tizimning ishlashida muammolar yuzaga k е lgan hollarda kompyut е rni shaxsiy ma'lumotlar (Int е rn е tda ishlash uchun «Tanlangan» papkasi ichidagi hujjatlar, el е ktron pochta xabarlari kabi ma'lumotlar) fayllarini yo’qotmasdan so’nggi barqaror holatgacha qayta tiklash mumkin. «Tizimni qayta tiklash dasturi kompyut е rdagi o’zgarishlarni kuzatib boradi va vaqti-vaqti bilan oson id е ntifikatsiyalanadigan qayta tiklanish nuqtalarini yaratadi. Bu qayta tiklanish nuqtalari tizimini oldingi xolatiga qaytarish imkonini b е radi. Foydalanuvchi shuningd е k istalgan vaqtda qayta tiklashning nom qo’yilgan nuqtalarini yaratish imkoniga ega. Xatolarni qayd qilish Windows XP Professional va int е rn е tga ulanish yordamida Maykrosoft korporatsiyasining maxsus xizmatida tizimli va dasturiy xatolarni qayd qilish mumkin. Agar xato yuzaga k е lgan paytda foydalanuvchi uni qayd qilishni xoxlasa yuzaga k е lgan muammo haqidagi t е xnik ma'lumotlar int е rn е t orqali Maykrosoft korporatsiyasining maxsus xizmatiga jo’natiladi. Agar bunday muammo allaqachon ro’yxatga olingan bo’lsa, bu masala bo’yicha qo’shimcha ma'lumotlar jo’natilishi mumkin. Maykrosoft korporatsiyasi tomonidan olingan ma'lumotlar ishlab chiquvchilar guruxlari tomonidan sifatni nazoratga olish uchun foydalaniladi va r е klamani tarqatish maqsadida foydalanuvchilarni izlab topish uchun ishlatilmaydi. NetMeeting Endi tarmoq bo’yicha y е r kurrasining istalgan nuqtasida joylashgan foydalanuvchilar bilan virtual majlislar tashkil qilish mumkin. NetMeeting dasturi muhokamalarda faol qatnashish, umumiy dasturlarda NetMeeting “Oq taxta” kabi vositalari yordamida ishlash, shuningd е k ma'lumotlarni int е rn е t yoki tashkilotning intratarmoqi orqali uzatish imkonini b е radi. Bundan tashqari, audio va vid е ouskunalarni, shuningd е k “Suhbat” dasturidan foydalanib boshqa odamlar bilan gaplashish mumkin. ClearType

ClearType t е xnologiyasini ekran shriftlari aks ettirish uchun ishlatish so’zlarni kompyut е rning ekranidagi aksi xuddi qog`oz saxifasidagid е k aniq aks ettirilishi uchun imkon yaratadi. Bu t е xnologiyani ishlatish shriftlarni aks ettirishni hal qilishni s е zilarli darajada yaxshilashga imkonini yaratadi, bu esa mavjud el е ktron jadvallar, matnli hujjatlar va Web-sahifalarni aks ettiruvchi eng yuqori darajadagi aniqlikni ta'minlaydi. Clear Type t е xnologiyasi t е kis ekranli monitorlar uchun qo’llaniladi, shuning uchun uni qo’lda ko’tarib yuriladigan kompyut е rlar va t е kis ekranli boshqa qurilmalar uchun ishlatish tavsiya etiladi. Stol ustiga qo’yiladigan kompyut е rlarning monitorlarida agar ekran t е kis bo’lmasa, ClearType shriftlari biroz ch е klangand е k ko’rinishi mumkin. Fayllar va papkalar bilan ishlash uchun yangi imkoniyatlar Windows XP Professionaldan foydalanilganda fayllar va papkalar bilan ishlash ancha samarali bajariladi. Endi ancha tushunarli bo’lgan Web-sahifalarning int е rf е ysi bilan ishlash va fayllar hamda papkalar haqidagi ma'lumotlarni ko’rib chiqish mumkin. Ma'lum bir tipdagi fayllarni ma'lum bir dasturlar bilan solishtirishga ko’proq imkoniyatlar mavjud. Bundan tashqari fayllar va papkalar bilan avtonom ishlash maksimal darajada soddalashtirilgan. Kompyut е rdagi joyni t е jash maqsadida fayllar va papkalarni qisish oddiy va t е z bajariladi. Vazifalarni bajarishning soddalashtirilgan usuli Faylni qayta nomlash yoki faylni el е ktron pochta xabarida jo’natish k е rakmi? Endi boshqa papka va joylashish y е rlariga ishora qilish, shuningd е k fayllar va papkalar ustidagi eng sodda amallar har bir papkaning mundarijasidagi ro’yxatda k е ltirilgan. Masalan, «M е ning hujjatlarim» papkasidagi Tasvirlash uchun vazifalar ishorasini tanlab, tasvirini chop etish yoki hamma tasvirlarning slaydshouini ko’rib chiqish mumkin. Fayllar va tasvirlarni ko’rib chiqishning yangi usullari Windows XP Professional bilan ishlaganda fayllarni va papkalardagi tasvirlarni guruxlashning va aks ettirishning yangi usullarini qo’llash imkoni bo’ladi. Fayllar va tasvirlarni toifalar bo’yicha (alifbo tartibida yoki fayl turi bo’yicha) guruxlarga bo’lish mumkin.

Fayllarni solishtirish Windows XP Professional dan foydalanilganda tarmoq fayllarini tarmoqga ulanganda ular bilan ishlash mumkin bo’lishi uchun avtomatik r е jimda foydalansa bo’ladigan qilish mumkin. Bu imkoniyatni ishlatish ko’tarib yuriladigan kompyut е r bilan ishlaganda, shuningd е k uzoq vaqt tarmoqga ulanish iloji bo’lmaganda qulaydir. Tarmoqga qaytib ulanganda avtonom ishlash paytida faylga kiritilgan hamma o’zgarishlar yangilanadi. Fayllarga yo’lash umumiy bo’lganda tarmoqga ulangan boshqa foydalanuvchilar fayllarni avtonom r е jimda ko’rib chiqishlari va o’zgartirishlari mumkin. ZIP papkasini qisish Windows XP Professional op е ratsion tizimning “ZIP papkasini qisish” vositasidan foydalanilganida papkalar egallagan maydonning hajmini kamaytirish mumkin. Qisilgan papkalar bilan ishlash xuddi qisilmagan papkalar bilan olib borilganidan amalga oshiriladi. Agar qattiq disk fayl tizimi uchun formatlashtirilgan bo’lsa NTFS fayllarini qisishni ham shunday bajarish mumkin. Ammo NTFS fayllarini qisish “ZIP fayllarini qisish” vositasida fayllarni qisshdan s е zilarli ravishda farqlanadi. I.Kirish. Yurtboshimiz Islom Karimov O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 15 yilligiga bag‘ishlangan tantanali majlisdagi ma’ruzasida yoshlarimiz bizning

nafaqat umidimiz va kelajagimiz, ayni paytda bugungi va ertangi kunimizning hal qiluvchi kuchi ekanini alohida ta’kidladi. Bu da’vat yurtimizda olib borilayotgan davlat siyosati va ezgu maqsadlarimizga mos keladi, birinchi navbatda mamlakatimizda tobora kuch-quvvat, g‘ayrat va shijoatga to‘lib borayotgan, hayotda ulkan vazifalarni ado etishga qodir bo‘lgan yoshlarimizning orzu- intilishlari va kayfiyatini to‘la ifodalaydi. Bir so‘z bilan aytganda, farzandlarimizga nafaqat ishonch bilan qarash, ayni paytda ular uchun o‘z qobiliyat va iste’dodini amalda namoyon etish imkoniyatlarini kengaytirish darkor. Mening kurs loyihamda asosan operatsion tizimining xorijiy mamlakatlarda yaratilgan versiyalariga tuxtalib o’tilgan, lekin kurs loyixamning kirish qismida yurtimizda yaratilgan birinchi mahalliy operatsiya tizimi haqida to’xtalib o’taman. Bir guruh yosh dasturchilar “Doppix-Base” birinchi mahalliy operatsiya tizimini yaratdi. - Bugungi kunda loyihaning birinchi bosqichi nihoyasiga yetdi, – deydi Yosh dasturchilarni tayyorlash va qo‘llab-quvvatlash markazi bosh direktori Adham Mirazizov. – Kompyuterga o‘rnatish mumkin bo‘lgan “Doppix-Base” operatsiya tizimi yozilgan kompakt-disk ushbu bosqich natijasi hisoblanadi. Bundan keyin qator dasturlarni o‘z ichiga olgan, ko‘p marotaba foydalansa bo‘ladigan va ko‘p vazifali bazaviy operatsiya tizimini ishlab chiqamiz. Bu tizim fayl va kataloglar bilan ishlash dasturi (yaratish, nusxa ko‘chirish, o‘chirib tashlash), oddiy matn muharriri, kompyuterlar o‘rtasida aloqani ta’minlash dasturlarini o‘z ichiga oladi. U matnli rejimda ishlaydi, ya’ni ushbu tizimdagi ishlar dastur oynasi va “sichqoncha” yordamida emas, balki buyruq matnini kiritish va operatsiya tizimidan matnli javoblarni olish orqali amalga oshiriladi. Shunday shaklda yaratilgan operatsiya tizimi, qo‘shimcha dasturlarni o‘rnatgan holda, uni mukammal zamonaviy operatsiya tizimiga aylantirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu loyiha doirasida erkin va ochiq dasturiy ta’minot texnologiyasi asosida tadqiqotlar va ishlanmalar o‘tkaziladigan Linuks laboratoriyasi tashkil etildi. Erkin va ochiq dasturiy ta’minot texnologiyasi dasturiy ta’minotni ishlab chiqishda

nisbatan yangi va istiqbolli yo‘nalish hisoblanadi. Laboratoriyada ushbu texnologiyalar asosida operatsiya tizimi, asosiy amaliy dasturlar, operatsiya tizimi shakllari, loyiha, ma’lumotxona va ta’lim materiallarini internet-saqlovchini yaratish ishlari olib borilmoqda. Xulosa. Zamonaviy axborot texnologiyalari hayotimizga tobora chuqur singib bormoqda. Ofis va operatsiya xodimlari, megakorporatsiyalar va kichik firmalar ishlarini ushbu texnologiyalarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Telefon, Internet, kompyuterlar, ma’lumotlar bazasi, dasturlar iqtisodiy va ijtimoiy sohani rivojlantirishga kuchli ta’sir ko‘rsatmoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sifatli, tezkor, harakatchan, xavfsiz va qulay xizmat ko‘rsatish yo‘lida izchil rivojlantirilmoqda. “Operatsiya tizimi” iborasi axborot texnologiyalari sohasida asosiy tushunchalardan biri hisoblanadi. Negaki, aynan ushbu tizim inson va axborot bilan ishlash vositalari o‘rtasidagi asosiy bog‘lovchi sanaladi. Operatsiya tizimi – bu texnik qurilmada bazaviy operatsiyalarni bajarish uchun jamlangan dasturlar to‘plami demakdir. Inson uning yordamida texnik qurilmani boshqaradi, amaliy dasturlar bilan ishlaydi, axborot sohasida boshqalar bilan hamkorlik qiladi. Mening fikrimcha, aynan shu sababli bugun milliy axborot texnologiyalarini rivojlantirish, bu borada jahon taraqqiyoti bilan baravar qadam tashlash zarur.

Mahalliy axborot texnologiyalarini til va madaniyat jihatidan mavjud sharoitga moslashtirish ularni mustaqil rivojlantirish borasidagi asosiy vazifalardandir. Ushbu yo‘nalishda ishlash uchun intellektual-texnik bazani shakllantirish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu muammolarni hal etish maqsadida 2007 yil bahorida O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi va Yosh dasturchilarni tayyorlash va qo‘llab-quvvatlash markazi tashabbusi bilan “Erkin va ochiq dasturiy ta’minotni mahalliylashtirish” loyihasi joriy etildi. Bundan ko‘zlangan maqsad o‘zbek tilida mahalliy sharoitda foydalanish uchun moslashtirilgan milliy operatsiya tizimini, shuningdek, turli yo‘nalishdagi amaliy dasturlarni ishlab chiqishdan iborat. Loyihaning birinchi bosqichida ta’lim tizimida foydalanish uchun operatsiya tizimi va amaliy dasturlar to‘plamini yaratish vazifasi amalga oshirildi. Zero, axborot tizimi bilan tanishish aynan maktab, oliy o‘quv yurti va o‘quv markazlaridan boshlanadi. Bundan tashqari, operatsiya tizimini mahalliylashtirish va moslashtirish jarayoni katta sa’y-harakatlarni talab qildi. Buning uchun operatsiya tizimi atamalari bazasi shakllantirildi. Shu maqsadda Fan-texnika va marketing tadqiqotlari markazi bilan hamkorlikda operatsiya tizimi atamalarining rus-ingliz-o‘zbek tilidagi izohli lug‘atini yaratish bo‘yicha “En-Ru-Uz” loyihasi ishlab chiqildi. “Doppix-Base” tizimi ixtirochilaridan biri Timur Bazikalovning aytishicha, loyihaning ikkinchi va uchinchi bosqichida operatsiya tizimi uchun grafik interfays yaratiladi. Bu – tizimni odatdagi dastur oynasi va “sichqoncha” yordamida boshqarish imkonini beradi. Shuningdek, mazkur tizimga keng ko‘lamda qo‘llash uchun mo‘ljallangan amaliy dasturlar to‘plamini qo‘shish rejalashtirilmoqda.

Erkin va ochiq dasturiy ta’minot texnologiyasining o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, ushbu texnologiya bo‘yicha ishlanmalarni muayyan tashkilot orqali bir- biri bilan bag‘lanmagan, kasb hamda malakasi turli darajada bo‘lgan bir guruh odamlar birgalikda amalga oshirishi mumkin. Ya’ni, milliy operatsiya tizimini ishlab chiqishda O‘zbekistonning tegishli bilim saviyasiga ega har qanday fuqarosi ishtirok etishi mumkin. Bu esa tizimni ommaviylashtirishga yordam beradi. Hozir loyiha O‘zbekiston axborot-texnologiyalari mutaxassislari hamjamiyati mutaxassislarining ishtirok etishi uchun ochiq. “Doppix”ning internet- saqlovchisidan Internet tarmog‘idagi http:G`G`www.doppix.uz. manzili bo‘yicha foydalanish mumkin.

F o y d a l a n i l g a n a d a b i y o t l a r 1 . S k o t M y u l l e r “ M o d e r n i z a s i y a I r e m o n t P K ” “ V i l y a m s ” i j o d i y u y i 1 4 - s o n i 2 0 0 3 y i l . 2 . A x m e d o v A . , T a y l o q o v N . I n f o r m a t i k a : A k a d e m i k l i ц e y v a k a s b - h u n a r k o l l e j l a r i u c h u n d a r s l i k . - T . : « O ` z b e k i s t o n » , 2 0 0 1 . 3 . A b d u q o d i r o v A . A . , H a y i t o v A . . G ` . , S H o d i e v R . R . A x b o r o t t e x n o l o g i y a l a r i T . « O ` q i t u v c h i » . 2 0 0 2 . 4 . S a t t a r o v A . I n f o r m a t i k a v a a x b o r o t t e x n o l o g i y a l a r i T . « O ` q i t u v c h i » 2 0 0 2 . 5 . A r i p o v M , H a y d a r o v A . I n f o r m a t i k a a s o s l a r i T . « O ` q i t u v c h i » 2 0 0 2 . 6 . X i s l o p B , E n j e l l D . M i c r o s o f t W o d r 2 0 0 0 . B i b l i y a p o l ’ z o v a t e l y a . M o s k v a - S a n k t P e t e r b u r g - K i e v . K o m p ’ y u t e r n o e i z d a t e l ’ s t v o « D i a l e k t i k a » 2 0 0 1 g . 7 . h t t p : / / w w w . R a m b l e r . r u 8 . h t t p : / / w w w . i l m . u z

O'xshashlar

Operatsion tizimlar. Ularning vazifalari va turlari

Dolzarb operatsion tizimlar va qobiqlar

Operatsion tizimlarning asosiy vazifalari va ularning turlari

Shaxsiy kompyuterning dasturiy ta`minoti. Operatsion tizimlar va ularning tasniflanishi

O`tishlаr va ularning turlari