Operatsion tizimlar. Ularning vazifalari va turlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70.5 KB

Ko'chirib olish

Operatsion tizimlar. Ularning vazifalari va turlari Reja: 1. MS DOS operatsion tizimi. 2. Fayllar va kataloglar haqida 3. DOSning ayrim buyruqlari

Tayanch iboralar: Operatsion tizim, MS DOS, buyruqlar (komandalar), disk fayl, fayl nomi va kengaytmasi, katalog, joriy katalog, tub katalog, tashqi va ichki katalog 1.MS DOS operatsion tizimi MS DOS operatsion tizimi Microsoft firmasining ilk operatsion tizimlaridan. Bu operatsion tizim 1981 yilda IBM kompaniyasining buyurtmasiga asosan yaratilgan. MS DOS OT quyidagi qismlardan tashkil topgan:  BIOS (Basic Input-Output System), (Kiritish-chiqarishning asosiy tizimi). Bu kompyuterning doimiy xotirasida joylashgan. Uning vazifasi axborotlarni kiritish va chiqarish bilan bog’liq bo’lgan eng sodda va universal xizmatlarni bajarishdan iborat.  Operatsion tizimning yuklovchisi. Bu tizim juda qisqa dastur bo’lib, u MS DOSli disketaning birinchi sektorida joylashadi va uning vazifasi MS DOSning qolgan ikki modulini o’qishdan iborat.  io.sys va msdos.sys tizimli fayllar. Ularni operatsion tizim yuklovchisi xotiraga ko’chiradi va kompyuter xotirasida doimo saqlaydi. io.sys (INPUT- OUTPUT) BIOSning xotiradagi davomi hisoblanadi. msdos.sys DOSning yuqori darajadagi vazifalarini bajaradi.  MS DOSning buyruq protsessori foydalanuvchi kiritgan komandalarni qayta ishlaydi. Buyruq protsessori OT yuklanayotgan disketaning command.com faylida joylashadi.  MS DOSning tashqi komandalari - OT bilan birgalikda yuklanadigan alohida fayllardagi dasturlardir. Bu dasturlar xizmatchi vazifasini bajaradi, masalan, disketalarni formatlash, disketalarni tekshirish va xokazo.  Qurilmalar drayverlari MS DOSning kiritish-chiqarish tizimini to’ldiradi, yangi qurilmalarning ishini ta‘minlaydi , mavjud bo’lgan qurilmalarning nostandart ishlatilishini ta‘minlaydi. Drayver nomi config.sys faylida ko’rsatiladi.

2.Fayllar va kataloglar. Disketalarda ma‘lumotlar fayllar ko’rinishida saqlanadi. Fayl -bu disketaning ma‘lum nom bilan ataluvchi sohasidir. Faylda dastur va hujjat matnlari, bajarilishi mumkin bo’lgan dasturlar va hokazolar saqlanadi. Fayllar 2 xil bo’ladi: matnli va ikkili tizimdagi. Matnli fayllar foydalanuvchi o’qishi uchun mo’ljallangan. Har bir fayl ikki qismdan iborat bo’lgan nomga ega. Fayl nomining birinchi qismi asosiy qismi hisoblanadi va 1 tadan 8 tagacha belgidan iborat bo’ladi. Fayl nomining ikkinchi qismi kengaytma deyiladi va 1 tadan 3 tagacha belgidan iborat bo’ladi. Fayl nomining asosiy qismi kengaytmadan nuqta bilan ajratiladi. Masalan: с ommand.com autoexec .bat ma’ruza.txt hisobot1.doc Faylga nom berishda faqat lotin harflaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Fayl nomida kengaytma bo’lishi shart emas. Lekin kengaytma qoidaga ko’ra, faylning qaysi turda ekanligini aks ettiradi va shu bilan foydalanuvchiga qulaylik yaratadi. Masalan: .com va .exe ishlatishga tayyor buyruqli va bajariladigan faylar; .bat - foydalanuvchi yaratgan buyruq fayllar; .bak - faylning o’zgarishdan avvalgi nusxasi; .txt - matnli fayl;

.doc – matnli, hujjatli fayl; . bas - Beysik tilida to’zilgan dastur fayli; .jpg va bmp, gif va xakozo- grafik va tasvirli fayllar; .pas - Paskal tilidagi dasturli fayl. Kataloglar Fayl nomlari magnit disketalarda katalog (yoki direktoriy, papka)larda qayd qilinadi. Katalog -bu fayl nomlari, ularning xajmi, yozilishi vaqti haqidagi ma‘lumotlarni saqlovchi disketadagi maxsus joy. Agar katalogda faylning nomi bo’lsa, u holda fayl shu katalogda joylashgan bo’ladi. Har bir magnitli disketada kataloglar soni bir nechta bo’lishi mumkin. Har bir katalog o’zining nomiga ega. Kataloglarga fayllar kabi nom beriladi. Odatda, katalog nomida kengaytma bo’lmaydi. Bir katalog boshqa bir katalogda qayd qilinishi mumkin. Agar X katalog Y katalogida qayd qilingan bo’lsa, u holda X - ichki katalog (podkatalog) deyiladi, Y esa - tashqi katalog hisoblanadi . Har bir magnitli disketada bosh yoki tub katalog bo’ladi, unda fayllar va 1- bosqichdagi ichki kataloglar qayd etiladi. 1- bosqichdagi ichki kataloglarda fayllar va 2-bosqich kataloglari qayd etiladi va xokazo. Natijada magnitli disketada kataloglar va fayllarning daraxtsimon to’zilishi hosil bo’ladi. Foydalanuvchi shu daqiqada ishlab turgan disk joriy disk deyiladi. Masalan, foydalanuvchi vinchester bilan ishlab turgan bo’lsa, qattiq magnitli disk C: joriy hisoblanadi. Foydalanuvchi kichiq egiluvchan magnitli disketa bilan ishlab turgan bo’lsa, shu kichiq magnitli disketa A: yoki B: joriy disketa hisoblanadi. MS DOS operatsion tizimi foydalanuvchi so’rayotgan fayllarni joriy disketadan qidiradi.

$Joriy diskni o’zgartirish uchun MS DOS ning maxsus komandalaridan foydalaniladi. Foydalanuvchi ishlayotgan laxzadagi katalog joriy katalog deb ataladi. Agar MS DOS komandasida faylning nomi ko’rsatilsa , u holda bu fayl joriy katalogdan qidiriladi yoki joriy katalogda tashkil etiladi. Agarda foydalanuvchiga zarur bo’lgan fayl joriy katalogda bo’lmasa, u holda kerakli faylning qaysi katalogda joylashganini ko’rsatish lozim. Buning uchun faylgacha bo’lgan yo’l ko’rsatiladi. Faylgacha bo’lgan yo’l “\” belgi bilan ajratilgan kataloglar yoki “..” belgilar ketma-ketligidir. Bu yo’l tub yoki joriy katalogdan kerakli fayl joylashgan kataloggacha bo’lgan marshrutni ko’rsatadi. Shaxsiy kompyuterlar turli magnitli disketalar ishlaydigan maxsus qurilmalarga ega. Egiluvchan disketalar bilan ishlashni ta‘minlaydigan qurilmalar А :, В : va xokazo bilan nomlanadi. Masalan, shaxsiy kompyuterda ikkita egiluvchan magnitli disketa ishlatilishi mumkin. Bu disketalar mos ravishda A: va B: orqali belgilanadi. Egiluvchan magnitli disketalardan tashqari qattiq magnitli disketa (vinchester) ishlatilishi mumkin. Vinchester C: orqali belgilanadi. Qulaylik uchun odatda C: disketa qismlarga bo’linadi. Ular D:,E:,F: va xokazolar bilan nomlanadi. Faylning to’liq nomi quydagi ko’rinishga ega: [Disk:][Yo’l\] Faylning nomi. Faylning to’liq nomi –disk nomi, fayl joylashgan kataloggacha bo’lgan yo’l va fayl nomidan tashkil topadi. MS DOS bilan foydalanuvchi o’rtasida muloqot komandalar orqali bo’ladi. DOS komandasi komanda nomi va parametrlardan tashkil topadi.$ $MS DOS ishga tayyor bo’lganda foydalanuvchini muloqotga quyidagicha taklif qiladi: A\> yoki С :\> Bu MS DOS ning komandalarni qabul qilishga tayyorligini ko’rsatadi. Ba‘zan MS DOS ning taklifi joriy disk va katalog haqidagi ma‘lumotni o’z ichiga oladi. Masalan: С :\> - С disq tub katalog; C:\NC > - C:. diskdagi NC katalog tushiniladi. DOS taklif satri komandalar satri deb ataladi. Komandani kiritish uchun uni komandalar satriga klaviaturadan terib [Enter] tugmachasini bosish kerak. DOS komandalari lotin alifbosida teriladi. Komandalarni kiritishda quyiidagi tugmachalardan xatolarni to’g’rilash uchun foydalanish mumkin: [Del ] -joriy belgini olib tashlaydi, [Backspace] - Kursordan chapdagi belgini o’chiradi, [Ins] - almashtirish rejimini kushadi yoki o’chiradi, [Esc] - komandani butunlay o’chiradi, [F3] - komandalar satriga avvalgi komandani chaqiradi. Buning uchun [Ctrl] va [Break] yoki [Ctrl] va [C] ni bosish kerak. Agar bu yordam bermasa, [Ctrl]+[Alt]+[Del] ni klavishlarini bosib, MS DOS qaytadan yuklanadi. Agar bu ham yordam bermasa, kompyuter o’chirib yoqiladi.$

DOSning ayrim buyruqlari MS DOSning buyruqlari (kom a ndalari) ichki va tashqi komandalarga bo’linadi. Ichki komandalar command.com faylida mujassamlashgan bo’lsa, tashqi buyruqlar alohida-alohida fayl ko’rinishida bo’lib odatda DOS yoki WINDOWS katalogining COMMAND ichki katalogida joylashgan bo’ladi. Shu komandalarni bir nechasini ko’rib o’tamiz. DOS ning ichki buyruqlari . BREAK -kompyuter ishini To’xtatish CD -joriy diskni o’zgartirish yoki ko’rsatish CLS -ekranni tozalash COPY -fayllardan nusxa olish CTTY -msdos buyruqlari uchun kiritish chiqarish qurilmalarini o’zgartirish DATE -joriy kuni aniqlash yoki o’zgartirish DEL -fayllarni o’chirish DIR -joriy katalogdagi fayllar ro’yxatini ekranga chiqarish ECNO -buyruq faylidan axborot berish EXIT -command.com ishini tugallash FOR -takrorlash buyrugi MD -yangi katalog tuzish REN -fayl nomini o’zgartirish RD -katalogni uo’chirish SET -o’zgaruvchini belgilash TIME -joriy vaqtni ko’rish yoki o’zgartirish TYPE -faylni ekranga chiqarish VER -msdos versiyasini ko’rsatish VERIFY -diskka yozish jarayonini tekshirish holatini o’rnatish yoki voz kechish

$VOL -formatlash jarayonida diskka quyilgan belgini ko’rish DOS ning tashqi buyruqlari. ATTRIB -fayl holatini ko’rsatish yoki o’zgartirish BASKUP -fayllarning arxiv nusxalarini yaratish COMMAND -MS DOS protsessorini ishga tushirish DISKCOMP -disklarni solishtirish FORMAT -disklarni formatlash GRAPHICS -ekrandagi tasvir nusxasini bosmaga tayorlash HELP -DOS buyruqlari haqida ma‘lumot olish MIRROR -fayllarni uo’chirishni nazorat qilish SYS -tizim fayllarini ishga tushirish UNDELETE -uo’chirilgan fayllarni tiklash UNFORMAT -formatlangan diskni qayta tiklash Yuqorida yozilgan komandalardan foydalanishga bir necha misollar keltiramiz. Matnli faylni tashkil etish uchun copy con <faylning nomi> komandasi kiritiladi va fayl satrlari klaviaturadan kiritiladi. Har bir satr [Enter] bilan tugatiladi. Oxirgi satr esa yozilgandan keyin, [F6], [Enter] bilan matn xotiraga olinadi va matn terish tugatiladi. Natijada ekranda quyidagi javob chiqadi: 1 file (S) copied ( 1 ta fayl nusxasi ko’o’chirildi) va diskda faylning nomi hosil bo’ladi. Masalan: copy con uqish.txt -joriy katalogda uqish.txt fayli hosil bo’ladi. Faylni doimiy xotiradan o’o’chirish uchun del (delete-uo’chirish) komandasi quyidagi formatda beriladi. del [Disk:][Yo’l\][Faylning nomi] faylning nomida “*”, “?” belgilardan foydalanish mumkin.$ $Masalan: Agar katalogning barcha fayllarini o’o’chirmoqchi bo’lsangiz, del*.* komandasi kiritiladi. Kompyuter bO’nga quyidagicha javob beradi: Are you sure (Y/N)? (Ishonchingiz komilmi?) Fayllarni o’o’chirish uchun, “Y” kiritiladi, aks holda “N” kiritiladi. “del 12.txt” komandasini kiritsaq joriy katalogdagi 12.txt fayli uo’chiriladi. Faylni qayta nomlash komandasi ren (“rename” -qayta nomlash). U quyidagicha yoziladi: ren [Disk:][Yo’l\] Faylning nomi faylning yangi nomi. Masalan: ren plan1.doc plan1.txt - bu komanda joriy katalogdagi plan1.doc faylning nomini plan1 . txt nomiga o’zgartiradi. Adabiyotlar ro’yxati: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон келажаги буюк давлат. “Ўзбекистон”, 1992 2. Каримов И.А. Ислоҳотларни амалга оширишда қатъиятли бўлайлик. “Ўзбекистон”, 1996 3. «Иқтисодий информатика» С.С.Ғуломов ва бошқалар С.С.Ғуломовнинг умумий тахрири остида.-Т.: «Шарқ», 1999.- 546 б 4. “Ахборот тизимлари ва технологиялари”: Олий ўқув юртлари талабалари учун дарслик//Муаллифлар жамоаси: С.С.Ғуломов, Р.Х.Алимов, Х.С.Лутфуллаев ва бошк./; С.С.Ғуломовнинг умумий тахрири остида.-Т.: «Шарқ», 2000.- 592 б.$

5. Аюпов Р.Х. , Исмоилов С. И. , Аюпов Х.Р. Хусусий компьютерларда ишлаш. “ Microsoft Word 2000 матн му ҳ аррири ” . – Т.: ТМИ, 2002. 124 бет 6. Марахимов А.Р., Ра ҳ мон қ улова С.И. “Интернет ва ундан фойдаланиш асослари.“ Ўқ ув қў лланма.-Т.:Тошкент давлат техника университети нашриёти, 2001.–176 б. 7. Ғ уломов С.С. ва бош қ алар. Ахборот тизимлари ва технологиялари – Т.: «Шар қ », 2000 8. Арипов М.М, Мухаммадиев Ж. . У “Информатика ва информацион технологиялар”. Ўқув қулланма. Тошкент шахри, 2005 йил. 9. Макарова “ Информатика “ Тошкент ш 2005 йил. 10. Эрматов Ш “Шахсий компьютерларнинг операцион тизимлари,курилмалари ва воситалари”. Тошкент 2007 йил. 11. Закиров Ф.И др.Информатика и информационн ы е технологии”.Ташкент 2007 г . 12. Симонович С.В. и другие. Общая Информатика. Учебное пособие. – М.: Издательство «АСТПресс», 2001

O'xshashlar

Operatsion tizimlar va ularning turlari

Operatsion tizimlarning asosiy vazifalari va ularning turlari

Dolzarb operatsion tizimlar va qobiqlar

Shaxsiy kompyuterning dasturiy ta`minoti. Operatsion tizimlar va ularning tasniflanishi

Windows operatsion tizimi ishchi stolining asosiy obyektlari va ularning vazifalari