logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Informatika va AT
  4. Ifodaning tarkibiy qismlari va ular ustida amallar

Ifodaning tarkibiy qismlari va ular ustida amallar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

103 KB
Ko'chirib olish
Ifodaning tarkibiy qismlari va ular ustida amallar Reja 1. Ro&#39;yxat, to&#39;plam va ko&#39;phadlar ustida amallar 2. Ifodaning ichki tuzilishi 3. Ifodalarda almashtirish bajarish va turlarning o&#39;zgartirish komandalari 4. Ifodani hhisoblash komandalari Ma&#39;lumot elementi, ketma-ketlik, add, mul, select, remove, zip, sort, rhs, lhs, numer, denom, nops, op, selectremove, has, subs, convert, eval, evalm, evalf Ba&#39;zan amallarni murakkab turdagi ma&#39;lumotlarning har bir elementi uchun alohida-alohida bajarish kerak bo&#39;ladi. map() komandasi ana shunday amallardan biridir. Uning ikki xil ko&#39;rinishi mavjud: a) map(<funksiya>, <ro&#39;yxat>|<to&#39;plam>[, par2, par3,..., parN]); b) map(<funksiya>, <par1>, <ro&#39;yxat>|<to&#39;plam>[, par3,..., parN]); Komandaning a) ko&#39;rinishi birinchi parametri sifatida ko&#39;rsatilgan funksiya yoki to&#39;plamning barcha elementlari uchun qo&#39;llaydi. Bajariladigan funksiya yoki komanda uchun qo&#39;shimcha parametrlar ko&#39;rsatish ro&#39;yxati [, par2, ...] da ko&#39;rsatiladi. map2 komandasida ro&#39;yxat va to&#39;plam, birinchi parametr ko&#39;rinishida berilgan funksiyaning ikkinchi parametri sifatida ko&#39;rsatiladi. Misol: > map(int,[x,x^2,x^3],x);      , ,1 2 x 2 1 3 x 3 1 4 x 4 > map2(diff,x^y/ln(z),[x,y,z]);      , , xyy x ( ) ln z xy ( ) ln x ( ) ln z  xy ( ) ln z 2z map va map2 komandalarini massiv yoki jadval elementlari uchun ham qo&#39;llasa bo&#39;ladi. Agar ro&#39;yxat yoki to&#39;plam o&#39;rnida algebraik ifoda kelsa, u holda map va map2 larda ko&#39;rsatilgan funksiya yoki komanda algebraik ifodaning barcha hadlari uchun qo&#39;llaniladi. add va mul komandalari mos ravishda ketma- ketlik elementlarining yig&#39;indisi yoki ko&#39;paytmasini hosil qilib beradi. Misol: > add(sin(i),iq[x,y,z]);  ( )sin x ( )sin y ( )sin z > mul(sin(i),iq[x,y,z]); ( )sin x ( )sin y ( )sin z select komandasi ro&#39;yxat yoki to&#39;plam elementlaridan ma&#39;lum talabga javob beradiganlarini tanlab beradi. Misol: > sq:=x->is(x^2>1); := sq x ( ) is 1 x2 Bu yerda sq–«agar x^2>1 bo&#39;lsa» mantiqiy ifodaning qiymatini aniqlovchi funksiya. > l:=[1,Pi,exp(1),0]; := l [ ], , ,1  e 0 > select(sq,l); [ ], e Misoldagi, select komandasi l ro&#39;yxatning 1 dan katta elementlarini ajratib beradi. remove komandasi select komandasiga teskari vazifani bajaradi. Misol: > remove(sq,l); [ ],1 0 Ro&#39;yxat yoki to&#39;plam elementlari ustida select va remove komandalarini birgalikda qo&#39;llash mumkin, natijada 2 ta qismiy ro&#39;yxat yoki to&#39;plam hosil bo&#39;ladi. Misol: > selectremove(sq,l); ,[ ], e [ ],1 0 select, remove va selectremove komandalari uchun mantiqiy funksiyani alohida tuzib olmasdan, is funksiyasini qo&#39;llab, mantiqiy shartni komandalarning uchinchi parametrlari sifatida berish mumkin. Misol: > select(is,l,RealRange(Open(1),infinity)); [ ], e bu yerda is «tegishli bo&#39;lsa» funksiyasi sifatida qo&#39;llanilgan, RealRange(Open(1), infini-ty) esa (0;() oraliqni ifodalaydi. > select(type,l,numeric); [ ],1 0 bu yerda, type funksiyasi(komandasi) l ro&#39;yxatning butun elementlarini ajratib beradi, or komandasi esa ikkita ro&#39;yxat elementlarini birlashtirib, yangi ro&#39;yxat tuzib beradi. Misol: > s1:=[Pi,1]; s2:=[exp(1),0]; := s1 [ ], 1 := s2 [ ],e 0 > s:=[op(s1),op(s2)]; := s [ ], , , 1 e 0 zip komandasi ikkita ro&#39;yxat elementlari ustida biror binar amalini qo&#39;llab, yangi ro&#39;yxat hosil qilib beradi. Komandaning umumiy ko&#39;rinishi quyidagicha: zip(<binar funksiya>, <ro&#39;yxat1>, <ro&#39;yxat2>, [, qiymat]); Komandaning uchinchi parametri <ro&#39;yxat1> va <ro&#39;yxat2> larning elementlar soni har xil bo&#39;lganda qo&#39;llanilib, [, qiymat] elementlar kam bo&#39;lgan ro&#39;yxat uchun qo&#39;shimcha element sifatida beriladi. Misol: > zip((x,y)->x+y,[1,2,3],[4,5,6]); [ ], ,5 7 9 > zip((x,y)->x+y,[1,2,3],[4,5],0); [ ], ,5 7 3 zip komandasini bir xil o&#39;lchamli matrisa va vektorlar uchun ham qo&#39;llasa bo&#39;ladi. sort komandasi ro&#39;yxat va ko&#39;phad elementlarini tartiblab beradi. Ko&#39;phad elementlari o&#39;zgaruvchilarning darajalarini pasayib borishiga nisbatan tartiblanadi. Ro&#39;yxat: a) sonli elementlardan iborat bo&#39;lsa, qiymatlarning o&#39;sib borish tartibida joylashtiriladi; b) satrli yoki belgili elementlardan iborat bo&#39;lsa, alfavit tartibida joylashtiriladi; v) aralash elementlardan iborat bo&#39;lsa, elementlarning xotiradagi adresi bo&#39;yicha tartiblanadi va elementlar tartibi har ish seansida har xil bo&#39;lishi mumkin. sort komandasiga tartiblash qoidasini ko&#39;rsatish ham mumkin. Masalan: > sort([1/2,3/4,1/&#39;7,5/2],(x,y)->evalb(denom(x)<denom(y)));      , , ,5 2 1 2 3 4 1 7 Bu yerda ro&#39;yxat elementlari kasr maxrajining denom() o&#39;sish tartibida joylashtirildi. > sort([2,4,7,-2,10],`>`); [ ], , , ,10 7 4 2 -2 Bu misolda, berilgan ro&#39;yxat elementlari `>` qoidaga ko&#39;ra kamayish tartibida joylashtirildi. coeff – komandasi ko&#39;phadning o&#39;zgaruvchilar darajasi oldidagi koeffisiyentini aniqlab beradi. Komandaning ko&#39;rinishi: coeff(<ko&#39;phad>, <o&#39;zgaruvchi>^<daraja>); Misol: > p:=z^2*5+a+b+z^2*(a^2+b)+x*6/7; := p    5 z2 a b z 2 ( )a 2 b 6 7 x > coeff(p,z^2);  5 a 2 b Komandaning lcoeff() va tcoeff() ko&#39;rinishlari mos ravishda o&#39;zgaruvchining yuqori va quyi darajalari oldidagi koeffisiyentini aniqlab beradi. fcoeffs() ko&#39;rinishi esa ko&#39;p-hadning barcha koeffisiyentlarini (ko&#39;phadda joylashgan tartibda) hosil qilib beradi. rhs() va lhs() komandalari mos ravishda tenglamaning o&#39;ng va chap qismlarini yoki biror intervalning yuqori va quyi chegarasini ajratib beradi. Misol: > u:=sin(x)+x^2qcos(x)-1; := u   ( ) sin x x2  ( ) cos x 1 > rhs(u); ( )cos x 1 > lhs(u); ( )sin x x 2 numer() va denom() komandalari mos ravishda kasrli ifodaning surat va maxrajini ajratadi. Misol: > u1:=(sin(x)+x/y)/(cos(x)/sin(x)+2); := u1 ( )sin x x y ( )cos x ( )sin x 2 > numer(u1);( )  ( ) sin x y x ( ) sin x > denom(u1); y( )  ( ) cos x 2 ( ) sin x Maple 6 tizimida ifodalarning tarkibi bir nechta pog&#39;onadagi elementlardan iborat bo&#39;lishi mumkin. Masalan, ifodasining tarkibini ko&#39;-raylik: 5 ),x ln(* b ),x sin(*a 2 birinchi pog&#39;onadagi elementlar; 5 ),x ln(, b ),x sin(,a 2 ikkinchi pog&#39;onadagi elementlar; ,x ,2,x uchinchi pog&#39;onadagi elementlar; x to&#39;rtinchi pog&#39;onadagi elementlar; nops() komandasi ifodaning operandalar sonini aniqlaydi. Misol: > p:=(a*sin(sqrt(x))-b^2)*ln(x)-5; := p  ( )  a ( ) sin x b2 ( ) ln x 5 > nops(p); 2 or() komandasi ifodalarning operandalarini ajratib beradi. Misol: > op ( p ); ,( )a ( )sin x b 2 ( )ln x -5 Komandaning op(n, <ifoda>) ko&#39;rinishi <ifoda> n – operandasini aniqlab beradi. > op(2,p); -5 whattype() komandasi ifodaning turini aniqlaydi. ?type komanda yordamida tizimdagi barcha turlar to&#39;g&#39;risida ma&#39;lumot olish mumkin. Misol : > whattype(p);+ has(<ifoda>, <ifoda1>) mantiqiy funksiya <ifoda1> <ifoda> ning qismi bo&#39;l-sa, true , aks holda false qiymat qabul qiladi. Agar [<ifoda1>, <ifoda2>, ...,<ifodan>] larning birortasi <ifoda> ning qismi bo&#39;lsa, has(<ifoda>, [<ifoda1>, <ifoda2>,..., <ifodan>]) funksiya ko&#39;rinishining qiymati true bo&#39;ladi. Misol: > has(p,[z,y]); has(p,[z,y,-5]); false true > has(x*exp(cos(x+2)),x+2); true > select(has,p,sin); ( )a ( )sin x b 2 ( )ln x > remove(has,p,sin); -5 hastype komandasi, berilgan ifodada ko&#39;rsatilgan turdagi qismiy ifoda mavjud bo&#39;lsa, true qiymat, aks holda false qiymat beradi. Misol : > hastype(p,&#39;symbol&#39;); true > select(hastype,p,`*`); ( )a ( )sin x b2 ( )ln x Agar ifodadan ko&#39;rsatilgan turdagi qismiy ifodani ajratib olish kerak bo&#39;lsa, indents() komandasi qo&#39;llaniladi. Misol : > indents(p,`*`); ( ) indents ,  ( )  a ( ) sin x b2 ( ) ln x 5 * specfunc(type, name) komandasi ifodada name parametri bilan berilgan operatorli qismiy ifodani ajratib beradi. Misol: > DE:=expand(diff(sin(y(t))*t^2,t)); := DE ( )cos ( )y t         t ( )y t t 2 2 ( )sin ( )y t t > select(hastype,DE,specfunc(anything,diff)); ( )cos ( )y t         t ( )y t t 2 Ba&#39;zan ifoda, funksiya, tenglama va h.k. larni qayta ishlash jarayonida o&#39;zgaruvchilar va qismiy ifodalarni boshqa ifodalar yoki o&#39;zgaruvchilar bilan almashtirish ehtiyoji tug&#39;iladi. Bunday almashtirishlarni subs{} komandasi yordamida amalga oshirish mumkin. Komandaning umumiy ko&#39;rinishi: a) subs(<almashtiriladigan qismiy ifoda>q<qismiy ifodaning yangi qiymati>, <ifoda>); b) subs(s1, s2, ...,sn, <ifoda>) kabi bo&#39;ladi. Bu yerda a) ko&#39;rinishdagi komanda <ifoda> dagi barcha <almashtiriladigan qismiy ifoda> larni <qismiy ifodaning yangi qiymati> bilan almashtiradi. Misol: > ex:=cos(x)+cos(x)^(1/3); := ex  ( ) cos x ( ) cos x ( )/13 > subs(cos(x) = 27, ex); 27 27 ( )/13 > simplify(%); 30 Komandaning b) ko&#39;rinishida s1: <ifoda1>=<yaifoda1>, s2: <ifoda2>= <yaifoda2>,..., sn: <ifodan>=<yaifodan> kabi tengliklardir. Agar <ifoda1> <ifoda> da mavjud bo&#39;lsa, <ifoda> dagi barcha <ifoda1> lar <yaifoda1> bilan almashtiriladi. Hosil bo&#39;lgan natijaviy ifodada <ifoda2> mavjud bo&#39;lsa, barcha <ifoda2> lar <yaifoda2> bilan almashtiriladi va h.k.. Agar s1, s2,...,sn lar ro&#39;yxat yoki to&#39;plam ko&#39;rinishida berilsa, almashtirishlar faqat berilgan ifodaning o&#39;zida bajariladi. Misol: > subs(x=y,y=x,[x,y]); [ ],x x > subs({x=y,y=x},[x,y]); [ ] ,y x 4. Ifodani hisoblash komandasi Maple 6 tizimida birorta o &#39; zgaruvchining qiymatini hisoblash uchun unga birorta qiymat ta&#39;minlanganligi tekshiriladi. Agar o &#39; zgaruvchiga birorta qiymat ta&#39;minlangan va bu qiymatda noma&#39;lum ishtirok etgan bo&#39;lsa, ushbu noma&#39;lumga ham oldin qiymat ta&#39;-minlanganligi tekshiriladi va h.k. Bu jarayon barcha o &#39; zgaruvchilarning qiymati aniqlangunga qadar rekursiv davom etadi. Misol: > x:=y; := x y > y:=z; := y z > z:=5; := z 5 > x; 5 O&#39;zgaruvchining qiymatini hisoblashda, unga ta&#39;minlangan ifodadagi noma&#39;lumlarning qiymatini bosqichma-bosqich aniqlash jarayoniga hisoblash bosqichi deyiladi. O&#39;zgaruvchilarning qiymatini hisoblashni oxirgi bosqichida bajariladigan komandaning ko&#39;rinishi quyidagicha: eval (<o&#39;zgaruvchi>); Agar hisoblash n –bosqichgacha bajarilish kerak bo&#39;lsa, eval (<o&#39;zgaruvchi>, n ); ko&#39;rinishdagi komanda ishlatiladi. Misollar: > eval(x); 5 > eval(x,1);y > eval(x,2); z > eval(x,3); 5 Ba&#39;zan o&#39;zgaruvchilarga qiymat ta&#39;minlangan bo&#39;lsa ham, ularni parametr sifatida ishlatish maqsadida ta&#39;minlangan qiymatini «inkor» etish maqsadli komandaning evaln (<o&#39;zgaruvchi>) ko&#39;rinishi qo&#39;llaniladi. Misol: > x:=u; := x u > x; u > evaln(x);x Agar o&#39;zgaruvchining nomi ifodalarda, komandalarda yoki funksiyalarda <o&#39;zgaruvchi> ko&#39;rinishida ishlatilsa, u evaln (<o&#39;zgaruvchi>) komandasiga ekvivalent vazifani ba-jaradi. Misol: > sum(i^2, i=1..1); # xato > sum(&#39;i&#39;^2, &#39;i&#39;=1..3); 14 Agar <o&#39;zgaruvchi>:=’ifoda’ komandasi bajarilsa, unga ta&#39;minlangan oldingi qiymatlar o&#39;chiriladi (o&#39;zgaruvchi tozalanadi). Misol: > x:=1; := x 1 > x; 1 > x:=&#39;x&#39;; := x x > x; x > y:=1; := y 1 > x:=y+1; := x 2 > x:=&#39;y + 1&#39;; := x y 1 assigned(<o&#39;zgaruvchi>) komandasi <o&#39;zgaruvchi> ga oldin qiymat ta&#39;minlangan bo&#39;lsa, true , aks holda false natijani beradi. Ba&#39;zan ifodalarni unda ishtirok etgan noma&#39;lumlarning biror qiymatida hisoblamoqchi bo&#39;lsak eval(<ifoda>, <o&#39;zgaruvchi>q<qiy-mat>) ko&#39;rinishdagi komandani ishlatish kerak. Misol: > g:=x^2+x+1; := g  x2 x 1 > eval(g,xq1); 3 > g;  x 2 x 1 Agar g ifodaning qiymatini eval () komandasini ishlatmasdan x o&#39;zgaruvchining oshkor qiymati uchun hisoblasak, uning ifodasi yo&#39;qoladi. Misol: > g:=x^2+x+1; := g  x 2 x 1 > x:=1; := x 1 > g; 3 Ifodada rasional kasrli miqdorlar bo&#39;lsa, natijani o&#39;nli kasr ko&#39;rinishida hosil qilish uchun evalf (<ifoda>); evalf (<ifoda >, n ); ko&#39;rinishdagi komandalar ishlatiladi, bunda n parametr ko&#39;rsatilsa, u hisoblashdagi aniqlik darajasini belgilaydi, ko&#39;rsa-tilmasa jimlik qoidasiga ko&#39;ra aniqlik 10 xona bo&#39;ladi. Misol: > evalf(Pi); 3.141592654 > evalf(3 / 4*x^2 + 1 / 3*x-sqrt(2),20);-.3308802290397617155 Bu komandalarning evalb () kompleks ifodalarni hisoblash, evalhf () suzuvchan vergul formada hisoblash, evalm () matrisalarni hisoblash, evala har xil turdagi miqdorlar ishtirok etgan ifodalarni hisoblash variantlari ham mavjud. Ushbu komandalar to&#39;g&#39;risida ? eval komandasini bajarib, ma&#39;lumot olish mumkin.

O'xshashlar

Jadval kattaliklar. Massiv. Massivlarni ifodalash va ular ustida amallar bajarish
Qo'zg'almas vergulli sonlar ustida airmetik amallar
Maktab kompyuterlarining tarkibiy qismlari va qo`shimcha qurilmalari haqida
MS DOS operatsion sistemasida fayl va kataloglar ustida amallar bajarish
С++ dasturlash tilida massivlar ustida amallar va tenglamalar sistemasini GAUSS usulida yechish