MS DOS operatsion sistemasida fayl va kataloglar ustida amallar bajarish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72 KB

Ko'chirib olish

MS DOS operatsion sistemasida fayl va kataloglar ustida amallar bajarish Reja: 1. Fayllar tizimi. 2. Kataloglar. 3. Fayllar tizimini tashkil kilish, ishlash prinsipi. 4. Fayllardan nusxa olish. 5. Fayllarni o’chirish. 6. Kataloglarda fayllar ruyxati.

Fayllar tizimi. Axborotlar diskda fayllar ko’rinishida saqlanadi. Fayl turli belgilar, sonlar va harflarning mantiqiy ketma-ketligidir. Ana shunday ketma-ketlik oddiy matnni ifoda etsa, bunday fayl matn fayli deyiladi. Fayl nomi uzunligi 8 dan, kengaytma uzunligi esa 3 simvoldan oshmasligi kerak. Ajralib turishlari uchun fayl nomi bilan kengaytmasi orasiga nuqta quyiladi: command.com config.sys autoexec.bat matemat8.txt muhammad.hat Faylga kengaytma quyish majburiy emas. Ammo ko’pgina dasturlar shu dasturda belgilangan kengaytmali fayllar yaratadi va fayllarni kengaytmasiga ko’ra aniqlaydi. .txt  Matn fayli . do c  Dasturga oid ko’rsatmalar .ba s  Beysik tilidagi dastur .pa s  Paskal tilidagi dastur .c  Si tilidagi dastur .ex e  Bajariladigan fayl .co m  Bajariladigan fayl .ba t  Buyruq fayli .sy s  Sistema fayli Aksariyat matn muxarrirlari. bak kengaytmasidan fayl nusxalari uchun foydalanadilar. Fayl kengaytmasi qanday bo’lishdan katiy nazar taxrir va o’zgartishlardan so’ng yozilgan fayl bilan birgalikda faylning avvalgi

ko’rinishi .bak kengaytmasi bilan saqlanadi. Yani taxrir va o’zgartirishlar noo’rin bajarilgan bo’lsa, faylning avvalgi xolatiga qaytish imkoniyati mavjud. Kataloglar Katalog (direktoriya) diskdagi fayllar xaqidagi axborotlar (fayl nomi, kengaytmasi, uzunligi, so’nggi taxrir vaqti, holati va x.k.) yoziladigan maxsus joydir. Diskda bir necha katalog mavjud bo’lishi va xatto biror katalogning ichida boshqa bir katalog yoki kataloglar joylashishi mumkin. Kataloglarni nomlashda xam lotin xarflari, raqamlar va fayl nomi uchun qayd etilgan belgilardan foydalanish mumkin. Uzak katalogning nomi xamisha teskari yotik chiziq (g’ -baklash) belgisi bilan ifodalanadi. A:g’ (o’zak katalog)

NC WD SERVMAR command.com autoexec.bat config.sys uslub.txt (3.1 -rasm. A: nomli saqlagichdagi katalog va fayllar). Bir katalogning ikki kism kataloglari bir xil nomlanishi mumkin emas. Odatda kataloglarni nomlashda kengaytmalardan foydalanilmaydi. Foydalanuvchi ish olib borayotgan katalog ishchi yoki joriy katalog deb nomlanadi. Maxsus buyruq bo’lmasa, MS DOS joriy katalog fayllari bilangina ish olib boradi. Buyruqlar satridan katalog nomini kiritish bilan joriy katalogni uzgartirish mumkin. Fayllar tizimini tashkil kilish, ishlash prinsipi. Foydalanuvchi biror ichki bo’lmagan buyruq kiritsa, buyruq protsessori ana shu buyruqda nomi ko’rsatilgan dasturni (faylni) joriy bo’lgan disk va katalogdan axtaradi. Axtaruv kengaytmasi VA Т , SOM yoki Ye Х E bulgan fayllar orasidagina olib boriladi, ana shu sababli shunday kengaytmali fayllargina tezkor xotiraga yuklanishi va ishga tushishi mumkin. nc.exe ncs.exe nc.hlp DOC wd.exe brr1.txt muh.doc abmshr.doc file1.txt file2.txt file3.txt

Buyruqlarni kiritish satridan kengaytmasi o’zgacha yoki diskda mavjud bo’lmagan fayl nomi kiritilsa, ekranga quyidagicha xabar chiqadi: Bad command or file name (Fayl nomi yoki dasturdagi xatolik) Fayllardan nusxa olish Fayllardan nusxa olish quyidagi amallardan foydalanish imkonini beradi: - biror disk yoki katalogdagi faylning nusxasini biror disk yoki katalogda xosil kilish; - niqob belgilaridan foydalanib, fayllar to’plamidan nusxa olish - fayl nomini o’zgartirib nusxa olish; - ikki yoki bir necha fayllarni yagona faylga birlashtirish. Qayd etish lozimki, nusxa olish bilan katalogda avvaldan mavjud bo’lgan fayl kabi nomlangan faylning hosil qilinishi natijasida mazkur katalogdagi avvalgi fayl buziladi. A: diskdagi abmshr faylidan V: diska nusxa olish buyrug’i namunasini ko’rsatamiz: copy a:abmshr b: Mazkur copy buyrug’i bir-biridan bo’sh joy bilan ajralib turgan ikki parametrga ega bulib, ularning birinchisi nusxa olinayotgan fayl tutgan urni va nomini bildirsa, ikkinchisi esa, hosil qilinayotgan fayl o’rni hamda nomini bildiradi. Agarda keltirilgan namunadagi kabi hosil qilinayotgan fayl nomi ko’rsatilmasa, bu uning nomi nusxa olinayotgan fayl nomi kabi bo’lishi kerak ekanligini bildiradi. Namunadagi buyruq quyidagi ko’rinishda ham kiritilishi mumkin edi: copy a:abmshr b:abmshr Buyruq bajarilgach, MS DOS nechta fayldan nusxa olinganligi xaqida xabar beradi: 1 File(s) copyed (1 fayldan nusxa olindi)

Agarda nusxa olinayotgan fayl nomi noto’g’ri ko’rsatilsa, quyidagi xabar chiqariladi: File Not Found ( Fayl topilmadi) Fayllar to’plamidan nusxa olish uchun niqob belgilaridan foydalanish kerak bo’ladi. Masalan, joriy disk yoki katalogdagi kengaytmasi .txt bulgan barcha fayllardan a: diskga nusxa olish uchun buyruq ko’rinishi quyidagicha bo’ladi: copy *.txt a: Faraz qilaylik a: joriy diskda .txt kengaytmali fayllar quyidagicha bo’lsin: lada.txt sony.txt toto.txt Bu vaziyatda MS DOS nusxa olingan fayllar nomi va soni xaqida axborot beradi: A: lada.txt A: sony.txt A: toto.txt 3 File(s) copied (3 fayldan nusxa olindi) Nusxa olinayotgan fayllar uchun diskda yetarlicha joy bo’lmasa, MS DOS ko’chirilayotgan fayllar uchun joy yetarli emasligi va nechta fayldan nusxa olingani haqida xabar beradi. Nusxa olish chog’ida hosil qilinayotgan fayl nomini o’zgartirish ham mumkin. Misol, a: diskdagi lada.txt faylidan b: diskka niva.txt nomi bilan nusxa olmoqchi bo’lsak, nusxa olish buyrug’i quyidagicha yozilishi kerak: copy a:lada.txt b:niva.txt Bir necha faylning nomini o’zgartirib nusxa olish uchun niqob belgilaridan foydalanish mumkin: Masalan, barcha .txt kengaytmali fayllardan a: diskdan b: diskka. bak kengaytma bilan olish uchun copy a:*.txt b:*.bak

buyrug’idan foydalanamiz. Nomlarini o’zgartirib nusxa olish bilan hosil qilinayotgan fayllarni nusxa olinayotgan katalogning o’ziga ham joylashtirish mumkin. Ammo aynan bir katalogga fayllar nomlari o’zgartirilmay nusxa olish buyrug’i berilsa, ekranga quyidagi xabar chiqariladi: File cannot be copied onto ifself 0 File(s) copied (0 fayldan nusxa olindi) Type buyrug’i Matn faylini monitor ekranida ko’rib chikish mumkin. Buning uchun type buyrug’idan foydalaniladi: type a:brr1.txt Ko’pincha matn fayli o’lchami katta bo’lgani uchun ekranga sig’maydi. Bu holda more buyrug’i yordamga o’tadi, yani: type a:brr1.txt | more Cahifama-sahifa matnni ko’rishlik more buyrug’i yordamida amalga oshiriladi. Ixtiyoriy qatorda uni to’xtatishlik CTRLQS yoki PAUSE tugmachalari orqali amalga oshiriladi. Ren buyrug’i Fayl nomlarigina o’zgartirish rename buyrug’i orkali amalga oshiriladi. ren a:brr1.txt alm.txt Niqob belgisi yordamida fayl nomlarida o’zgarish hosil qilish quyidagicha amalga oshiriladi: ren *.txt *.bak Fayllarni bosmaga chiqarish Fayllarni bosmaga chiqarish print buyrug’i yerdamida amalga oshiriladi: print a:brr.txt Agarda bir necha fayllar ketma-ket bosmaga chiqarish talab etilsa, u xolda: print a:brr1.txt brr2.txt brr3.txt tarzida buyruq beriladi.

Fayllarni o’chirish Т asodifan o’chirilgan fayllarni o’sha zamon undelete buyrug’i bilan tiklash mumkin, biroq o’chirish amalidan keyin boshqa amallarni bajarilishi tiklashga imkon bermaydi. Bu holda mirror buyrug’i yordamga o’tadi. mirror G’ta G’tb, yani, G’t kalitidan foydalanilgan holda a: va b: disklar nazoratda bo’ladi. Fayllarni o’chirish delete buyrug’i yordamida amalga oshiriladi: Delete a:muh.txt Buyruqda G’r kalitidan foydalanilsa, o’chirishni ta’kidlash haqidagi axborot chiqadi: del a:muh.txt G’p muh.txt,Delete (Y,N)? Faylni o’chir ish uchun Y, aksincha N ko’rsatiladi. Faylni o’chirishda niqoblar yordamida amalga oshirilsa, buyruq quyidagicha yoziladi: del a:*.txt Agarda a: diskdagi servmar katalogidagi barcha fayllarni o’chirish lozim bo’lsa, del a:g’servmarg’*.* ko’rinishda buyruq yoziladi. Katalog bilan ishlash Odatda foydalanuvchi tomondan ishlayotgan diskni ishchi yoki joriy disk deb yuritiladi. Disklardagi o’zga katologlar bilan ishlash uchun quyidagi ikki amaldan birini tanlash kerak: -o’zga katalog bilan ishlash uchun uning to’liq nomini ko’rsatish: - SD buyrug’i yordamida kerakli katologga o’tish va ana shu katologni joriy qilish. Katologni dialog tizimi yordamida klaviaturadan quyidagicha hosil qilish mumkin: K: A:g’> (Dosni yuklangan holatida turipti.)

$f: md abmshr  (enter) (bu yerda md buyrug’i yordamida abmshr nomli katolog hosil qildik.) f: cd abmshr  f: copy con muhammad  (klaviaturadan to’g’ridan to’g’ri muhammad nomli fayli hosil qilinadi) k: A:g’ABMSHR> ( abmshr katalogi hosil bo’lganligi va uni ichiga kirib ishlash mumkinligi ko’rinadi) F: "Kompyuterni seving va o’rganing"{ ctrlQz } (tugmachalari bosiladi) K: Matndan keyin ^ -belgi bilan fayl yopilganligi ko’rsatiladi. Kataloglar bilan ishlash jarayonida disk yoki katalog joriy ekanligini ko’rsatish PROMPT buyrug’i orqali bajariladi. PROMPT taklif belgilari orqali har xil katalogga oid o’zgartirishlar qilish mumkin, buyruqdan keyin yoziladigan taklif belgilarining manolari quyidagicha: $p -joriy saqlagich va katalogni ko’rsatib turish: $n -joriy saqlagichni ko’rsatib turish: $d -joriy sanani ko’rsatib turish: $t -joriy vaqtni ko’rsatib turish: $h -chapdagi bir belgini o’chirish: $c -kodi 27 bulgan belgi ( ESC ): $g -">" belgisi. Misollar: K: A :g’> F: A :g’> prompt $p$t enter K: A:g’18:51:47.02 F: prompt $n$d enter K: A Sat 02-28-1998 F: prompt $g enter K:>$

Kataloglarda fayllar ro’yxati Kataloglar tarkibidagi fayllar ro’yxati DIR buyrug’i yordamida ekranda quriladi. Ko’rib chiqishlarni ustun, sahifama-sahifa holatda bajarish mumkin. Misol: dir G’w (ekranga fayllar ro’yxati ustun ko’rinishida chiqadi). dir G’p (ekranga fayllar ro’yxati sahifama-sahifa chiqadi). Ekranga chiqarilayotgan ro’yxat turli yo’llar bilan saralanishi mumkin. Buning uchun buyruq so’ngida G’o kalitini va quyidagi harflardan birini yozish kerak: (n)- nomlariga ko’ra saralash; (ye)- kengaytmalariga ko’ra saralash; (d)- yaratilish sanalarga ko’ra saralash; (s)- o’lchamlariga ko’ra saralash; Agarda ikkinchi harfdan avval (-) chiziqcha belgisi yozilsa, saralash o’sish tarzida emas, kamayish tartibida olib boriladi. Masalan: dir a:g’abmshr G’on dir a:g’abmshr G’o-n Diskdagi kataloglar shoxobchasini ko’rish tree buyrug’i yordamida bajariladi. Misol: Tree a Kataloglarni o’chirish Katalogni o’chirish uchun rd buyrug’idan foydalaniladi. Misol: del a:g’ABMSHRg’BRR1 buyruq bajarilgandan so’ng katalogdagi BRR1 fayli o’chadi. Misol: rd ABMSHR (katalog ABMSHR va uning tarkibidagi qism kataloglar ham o’chadi) Kataloglardan nusxa olish

Kataloglardan nusxa olish x copy buyrug’i orqali amalga oshiriladi. Misol: x copy a:g’ABMSHRg’BRR1 c:g’ Katalogdagi barcha fayllardan nusxa olish uchun quyidagi kalitlardan foydalanish kerak: G’s - bo’sh bo’lmagan barcha qism kataloglardagi fayllardan nusxa olish; G’s G’e -bo’sh kataloglardan ham nusxa olish. Katalogni qayta nomlash uchun rename buyrug’idan foydalaniladi.Misol: rename a:g’ABMSHR MUHAMMAD bu buyrug’dan so’ng ABMSHR katalog nomi MUHAMMAD nomga almashadi,

Adabiyotlar 1 . I .Karimov. «O’zbekiston XXI asrga intilmoqda». Т oshkent «O’zbekiston» 1999 yil. 2.I.Karimov. «Milliy istiqlol mafkurasi» Т oshkent «O’zbekiston» 2000 yil 3.« Т a’lim taraqqiyoti» 4-maxsus soni. Т oshkent «Sharq»-1999 yil 4.A.Sattorov «Informatika va axborot texnologiyalari» Т oshkent –2002y. 5.N. Т ayloqov «Informatika va xisoblash texnikasi asoslari» Т oshkent 2002.

O'xshashlar

MS DOS operatsion sistemasi

Kompyuter operatsion sistemalari

MS DOS OT ning ichki va tashqi buyruqlari bilan ishlash

Kompyuterning tuzilishi va uning qurilmalariga tavsifnoma. Kompyuterlarning operatsion sistemasi

Windows tizimi va uning imkoniyatlari