Axborot-kutubxona muassasalarida nusxa ko‘chiruvchi va nusxa ko‘paytiruvchi texnika vositalari - Informatika va AT - Referatlar

Axborot-kutubxona muassasalarida nusxa ko‘chiruvchi va nusxa ko‘paytiruvchi texnika vositalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3102.5 KB

Ko'chirib olish

Axborot-kutubxona muassasalarida nusxa ko‘chiruvchi va nusxa ko‘paytiruvchi texnika vositalari Reja: 1. Reprografiya va tezkor (operativ) poligrafiya. 2. Nusxa ko‘chirish va ko‘paytirish turlari. 3. Nusxa ko‘chiradigan va o‘qib nusxa ko‘chiradigan elektrofotografik apparatlar. 4. Bosma usullar va ularning turlari. 5. Nusxa ko‘chirish va nusxa ko‘paytirish sistemasini tashkil qilish. 7. Rizografiya. 8. Skanerlash va raqamlashtirish.

Reprografiya va tezkor poligrafiya Nusxa ko‘chirish va nusxa ko‘paytirish texnika vositalari axborot- kutubxonalarda muhim ahamiyatga ega. Ulardan foydalanib, axborot manbalarini ko‘chirish va ko‘paytirish mumkin. Axborot materialining bosilishi, uning ko‘plab nusxada ko‘chirilishi axborotni qayta ishlash masalasidagi muhim jarayonlardan biridir. Poligrafiya va nusxa ko‘chirish, ularni ko‘paytirish ishlarining tezkorligi natijasida axborot va kutubxonashunoslik xizmati yanada yuksaladi. Nusxa ko‘chirish va ko‘paytirish jarayoni o‘z ichiga reprografiya va tezkor poligrafiya usul va vositalarni oladi. «Reprografiya» atamasi 1963- yil- oktabrda Germaniyaning Kyoln shahrida bo‘lib o‘tgan I Xalqaro konferensiyadan so‘ng keng qo‘llanila boshlandi. Reprografiyaning vazifasi inson ko‘zi bilan oladigan turli axborotni qayd qilish usuli va vositalarini tashkil etishdan iborat. Nusxa ko‘chiruvchi va nusxa ko‘paytirish texnikasi materiallarni ko‘paytirish va ko‘chirishga xizmat qiladi. Nusxa ko‘chirish va nusxa ko‘paytirish texnik vositalarining afzalligi shundaki, ular ma’lum bir axborotni qisqa va aniq vaqt ichida ko‘chiradi. Poligrafiya ishida nusxaning minimal soni 100 ta, reprografiyada 2 nusxa, tezkor poligrafiyada esa 30 dan 50 nusxagacha bo‘ladi. Kutubxonashunoslik va bibliografiya ishlarida reprografik usullarni qo‘llash 1952–1953- yillardan boshlandi. Ana shu yillardan boshlab reprografik kompleks ham ishlatilishi boshlandi. Sobiq sho‘rolar davrida reprografiya vositalarini ishlab chiqarish, ulardan foydalanish bilan GIPROTIS, VINITI elektrografik ilmiy tekshirish instituti, orgtexnika Butunittifoq ilmiy tekshirish instituti va boshqa tashkilotlar shug‘ullandilar. Keyinchalik reprografik asbob-uskunalarni ishlab chiqarish MDH mamlakatlarida yagona kompleks reja asosida olib borildi. Chet ellardagi o‘nlab yirik firmalar yangi reprografik apparatlar va yorug‘likni sezuvchi materiallarni yaratish borasida juda ko‘p ilmiy tekshirish ishlarini olib bordi. Reprografiya

ishining usul va apparatlari 1963–1967- yil Kyolnda bo‘lib o‘tgan Xalqaro konferensiyadan so‘ng yanada rivojlanib ketdi. Nusxa ko‘chirish va ko‘paytirish turlari Hozirgi paytda quyidagi nusxa ko‘chirish jarayonlarida foydalaniladi: – elektrografik nusxa ko‘chirishda; – diazografik nusxa ko‘chirishda; – termografik nusxa ko‘chirishda; – fotografik nusxa ko‘chirishda; – elektrongrafik nusxa ko‘chirishda;– raqamli nusxa ko‘chirishda. Elektrografik nusxa ko‘chirish (kserografiya) hozirgi vaqtda keng tarqalgan. Jahon nusxa ko‘chirish mashinalarining 70 % dan ortig‘ini elektrografik nusxa ko‘chirish apparatlari (EGNKA) tashkil etadi. Ular bilan jahonda ko‘chirilayotgan nusxalarning 50 % idan ko‘prog‘i tayyorlanmoqda. EGNKAni ko‘pincha «kseroks» deb atashadi, bu nom ushbu turdagi nusxa ko‘chirishning asoschisi Angliyaning «Rank Xerox» firmasiga hurmat tariqasida berilgan. Elektrografik nusxa ko‘chirishning asosiy afzalliklari: – yuqori tezkorlik, samaradorlik va nusxa ko‘chirishning yuqori sifati; – nusxa ko‘chirishda hujjat hajmini o‘zgartirish va tahrirlash imkoniyati bor; – varaqli va risolali hujjatlardan nusxa olish imkoniyati bor; – turli xil ingichka chiziqli, yarim rangli, bir va ko‘p rangli hujjatlardan nusxalar olish imkoni bor; – nusxalarni oddiy qog‘oz, kalka, plastik plyonka, aluminiy folgaga va boshqalarga olish mumkin; – apparatlar va ish materiallari nisbatan arzon va xizmat ko‘r-satish yengil. Elektrografik nusxa ko‘chirish quyidagi jarayonlarni o‘z ichiga oladi: – svetoekspozitsiya. Hujjat oldindan foto yarimo‘tkazgichli qoplama bilan zaryadlangan baraban yoki plastina sirtiga proyeksiyalanadi. Bu jarayonda

yarimo‘tkazgichli qoplama hujjatning yoritilgan uchastkalaridan zaryadlarning oqib tushishidan uning ko‘rinmas elektrostatik tasviri shakllantiriladi; – tasvirning tushishi: bo‘yaydigan kukun (toner) zaryadlangan uchastkalarga yopishib olishi oqibatida ko‘rinmas elektrostatik tasvir ko‘rinadigan tasvirga aylanadi; – bosish: bo‘yaydigan kukunni barabandan yoki plastinadan qog‘ozga yoki boshqa asosga ko‘chirish bilan amalga oshadi; – qotirish: bo‘yaydigan kukun asteton bug‘larida nusxaga qotiriladi. Nusxa ko‘chirish apparatlarigaRossiyada ishlab chiqarilgan EGNKA, ERA, REM, EFKA, ER, chet elning eng yaxshi namunalari: Xerox 5380, Xerox 5520, Ricon FT–4220, Mita DC–1755. Konica–112, Sharp SF–7800, Canon NP–6020 va boshqalarni misol qilish mumkin. Rossiyada ishlab chiqarilgan EGNKA nusxa ko‘chirish sifati bo‘yicha chet elnikidan pastdir. Ular uchun, asosan, nusxadagi matnni tushunish muhim bo‘lsa, chet elniki uchun: nusxalar asl nusxadan yaxshi, rasmlar chiroyli, yaxshi qog‘oz ishlatganda ranglar yorqin chiqdi. EGNKAni tanlash, asosan, nusxa ko‘chirilishi rejalashtirilayotgan hujjatlarning turiga va shakliga hamda nusxalar soniga bog‘liq: – agar nusxalar soni 10 oyga 1000 donadan kam bo‘lsa, eng oddiy kichik apparatlarni xarid qilish mumkin (Xerox 5220, Canon FC–2, Ricon LR–1, Sharp Z–30 va boshqalar); – bu turdagi EGNKAlarda yorug‘lik sezuvchi baraban va toner katridj tipidagi bitta blokda joylashadi, ularga toner 3–9 marta qo‘yiladi va baraban resursi 8–10 ming nusxaga yetadi; – agar N = 1000–5000 bo‘lsa, o‘rtacha samaradorli EGNKAni tanlagan ma’qul (Ricon M–50, Xerox 5316, MitaCE–50, Konica 1112, Sharp Z–52 va boshqalar). Bu guruhdagi EGNKAda, hajm o‘zgartirgichlar bor, bir-biridan ajratilgan toner va baraban esa alohida almashtiriladi; – agar N > 5000 bo‘lsa, yuqori quvvatli EGNKA tanlanadi (Xerox 5331, Konica 7728, Mita DC–1555, Toshiba 1210 va boshqalar). Ularda hajm

o‘zgartirgichlar, nusxa saralovchilar, hujjatlarni avtomatik almashtirish va boshqa servis imkoniyatlari mavjud. Ko‘pchilik EGNKA servis imkoniyatlari: – ham ko‘p rangli (3–5 ta rang), ham bir rangli nusxalarni olish imkoniii beradi (Rank Xerox firmasining o‘tkazgan tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, rangli hujjatlar ma’lumotni 80 % ga, qabul qilishni 78 % ga oshiradi va uni tushunishini 40 % ga yaxshilaydi); – tahrirlash nusxa ko‘chirish jarayonida nusxa mazmunini asl nusxaga nisbatan o‘zgartirish imkonini beradi; – ikki tomonlama nusxa ko‘chirish hujjatning birdaniga ikkala tomonidan nusxa olish imkonini beradi; – asl nusxa sifatsiz bo‘lganida ham, nusxa sifatini ta’minlovchi ekspozitsiyani avtomatik boshqarish; – nusxalar sonini 1 dan 999 gacha dasturlash imkoniyati Toshiba, EGNKAlarda mavjud. Ko‘pchilik zamonaviy EGNKAlar yana quyidagilarga ega: – nusxa ko‘chirish jarayonini tahrirlash va boshqarishni sezilarli yengillashtiradigan displeylar; – hujjatni avtomatik uzatish: – komplekt bo‘yicha nusxalarni saralovchi qurilma. Diazografik nusxa ko‘chirish (yorug‘lik nusxa ko‘chirish) – bu diazografiya, sinkografiya. Asosan, katta shakldagi chizma-texnik hujjatlardan nusxa ko‘chirish uchun qo‘llaniladi. Asl nusxa yorug‘likni o‘tkazadigan qog‘ozda, kalkada bajarilgan bo‘lishi kerak. Jarayon yorug‘lik sezuvchi diazoqog‘ozga qo‘yilgan shaffof asl nusxa yoritilib hosil qilinadi, bunda diazoqog‘ozning tasvir yo‘q joylari oqarib qoladi. Tasvir yarim quruq usul bilan tortib turuvchi shkaflarda yoritgich (ammiak) yoki nam usul bilan ishqorli qorishmada tushiriladi; oxirgi holatda nusxalarning chidamliligi ortadi. Diazotipli nusxa ko‘chirishning sifati o‘rtacha. Rossiyada ishlab chiqarilgan SKA, SKN, va KVS, SKS, SKMP va boshqa apparatlar ishlatiladi. Tuzilishi va nusxa ko‘chirish texnologiyasi bo‘yicha namli tushirish apparatlari (masalan,

SKMP) yarim quruq tushirish apparatlariga nisbatan (masalan, SKS) birmuncha oddiy va arzondir, lekin nusxa ko‘chirish sur’ati va ish sifati past. Yaqingacha juda keng taralgan nusxa ko‘chirishning bu turi o‘z o‘rnini elektrografik nusxa ko‘chirishga bo‘shatib bermoqda. Termonusxa ko‘chirish – eng tezkor nusxa ko‘chirish usuli (daqiqasiga o‘nlab metr), u nusxani maxsus, anchagina qimmat termoreaktiv qog‘ozga yoki termonusxa ko‘chiriladigan qog‘oz orqali oddiy qog‘ozga olish imkonini beradi. Termografik nusxa ko‘chirish usuli quyidagichadir: hujjatning asl nusxasiga yarim shaffof termoreaktiv qog‘ozning sezgir qatlami qaratib qo‘yiladi. Keyin shu qog‘oz orqali hujjat issiqlik nurlarining jadal oqimi bilan nurlantiriladi – asl nusxaning qora joylari bu nurlarni yutadi va qiziydi, yorug‘ joylari issiqlik nurlarini qaytaradi va ancha kamroq qiziydi. Asl nusxaning ma’lum joylari qizishi natijasida unga yopishgan termoreaktiv qog‘ozga uzatiladi, bu qog‘ozning qizigan joylari esa qorayadi (qorayish yorug‘likni sezuvchi qatlamdagi pigmentning erishi oqibatida yoki pigment hosil qiluvchi kimyoviy reaksiyaning issiqlik ta’sirida bo‘lib o‘tadi). Termonusxa ko‘chirishning kamchiliklari: yuqori bo‘lmagan sifat, nusxalarning saqlanish muddati kamligi (1–2 yildan keyin ularning rangi o‘chadi va oqaradi), ishlatiladigan qog‘ozi qimmat. Modellari Molniya, TENKA,TR–4 va boshqa apparatlar. Fotografik nusxa ko‘chirish eng qadimiy va yuqori sifatli nusxa ko‘chirish usuli bo‘lib, qimmatbaho xom ashyo va nusxa olishning uzoq jarayonini (ekspozitsiya tushirish, qotirish, yuvish, quritish) talab etadi. Tasvirning o‘lchamlari va sifatiga qo‘yilgan talablarga qarab fotografik nusxa ko‘chirish kontaktli va proyeksion bo‘lishi mumkii. Proyeksion fotonusxa ko‘chirish nusxaning yuqori sifatli bo‘lishini ta’minlaydi va keng oraliqlarda tasvir hajmini o‘zgartirish va tasvirdagi alohida lavhalarini kattalashtirib ajratish imkonini beradi. Fotonusxa ko‘chirishda ham oddiy, ham qayta ishlanadigan fotoplyonka va fotoqog‘ozlar qo‘llaniladi. Plyonkadagi pozitiv nusxa kelgusida diazografik nusxa

ko‘chirish uchun ishlatilishi mumkin. Agar yarim tuslarni tushirish talab etilmasa, u holda juda keskin farq qiladigan fotomateriallar ishlatiladi. Fotonusxa ko‘chirish uchun turli xil qo‘shimcha asboblar va foto kattalashtiruvchi qurilmalar ishlatiladi. Fotonusxa ko‘chirishning muhim va keng tarqalgan ko‘rinishi hujjatlarni mikrofilmlashga asoslangan mikrofoto nusxa ko‘chirishdir. Unda oddiy fotografik kontaktli (refleksli) fotograflash va bosish uchun apparatlar ishlatiladi. Modellari: ORK jamlanmasi, KP–10, KRN, Dokufo BF–101 va boshqa apparatlar. Elektronografik nusxa ko‘chirish (elektr uchqunli nusxa ko‘chirish). Hujjatlarni optik o‘qish va axborotni maxsus nusxa tashuvchiga elektron uchqunli qayd qilishga asoslangan. Fotodiodlar ularga proyeksiyalanayotgan hujjatlar tasvirini satrma-satr elektr signallariga aylantiradi, signallar kuchaytiriladi va yozuvchi ninalar chizg‘ichiga uzatiladi. Ninalar va apparat (baraban) asosi orasidan elektr razryadlar (uchqunlar) o‘tib ketadi, bu uchqunlar nusxa tashuvchida kichkina teshiklar perforaniyalaydi (teshik ochadi). Nusxalar ko‘pincha elektroplyonkaga va termoreaktiv qog‘ozga olinadi. Elektroplyonkadagi nusxalar trafaretli bosish vositasi bilan kelgusida hujjatlarni ko‘paytirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi va yuqori sifatli trafaretli bosma formalar tayyorlashda elektronografik nusxa ko‘chirish juda samaralidir va keng ishlatiladi. Keng taralgan apparatlar: Iskra, Elika, Rex-Rotary, BE–102, Elektrokop–18, Gesletner. Raqamli elektrografik nusxa ko‘chirish (raqamli nusxa ko‘chirish) nusxa ko‘chirish texnikasida eng yangi yutuqdir. Keyingi yillarda hujjat tashuvchi tushunchasi ham (hujjat tashuvchilar sifatida magnit disklar va lentalar, optik disklar ishlatiladi) hujjat tushunchasi ham (faqat qog‘ozli emas, balki elektron hujjat (magnitli yoki boshqa mashina tashuvchida ham hujjat hisoblanadi o‘zgardi). Shu munosabat bilan hujjatlarni kompyuterli nusxa ko‘chirish va ko‘paytirish texnologiyasi, xususan, kombinatsiyalangan kompyuterli-qog‘ozli texnologiyalar gurkirab rivojlandi, ular hujjatlardan elektrografik nusxa ko‘chirishning raqamli usullarida va hujjatlarni elektronografik (rizografli) ko‘paytirish texnologiyalarida o‘z aksini topdi.

Raqamli nusxa ko‘chirish texnologiyasi bugungi kunda hujjatlar va turli ish qog‘ozlarini tayyorlashda tezkorligi bilan juda qo‘l kelmoqda. Ba’zi bir mutaxassislar hujjatlarning aylanish doirasiga raqamli texnologiyaning kirib kelishini oq-qora rangli televideniyedan ranglisiga o‘tish bilan tenglashtirishmoqda. Ko‘plab firmalar raqamli nusxa ko‘chirish apparatlarini ishlab chiqarmoqda: Xerox 3030, 5352, Rico D 400 va boshqalar. Raqamli nusxa ko‘chirish apparati o‘z ichiga quyidagilarni oladi: – hujjat asl nusxasini o‘qish va undan elektron nusxani olish uchun skaner; – nusxa ko‘chirilayotgan axborotni tahlil qilish, o‘zgartirish va tahrirlash jarayonini taminlovchi mikroprostetsor; – xotira qurilmasi 16 Mbaytgacha tezkor va 1000 Mbaytgacha magnit diskda; – displey (xususan, Rico D400 da sensorli boshqariladigan suyuq kristalli) yoki foydalanuvchi bilan ko‘z orqali o‘zaro bog‘lanadigan planshet; – hujjat nusxasini elektrografik usul bilan olish uchun lazerli printer va boshqa qurilmalar. Masalan, P Office Et590 va Pro 1150S firmasining elektron nusxa ko‘chiruvchilari rangli oqimli printer, skaner va faksimil apparat bilan integrallashtirilgan. Axborot obrazlarni o‘qish dasturlaridan foydalanish bilan ma’lumotni samaraliroq tahrirlash uchun kompyuterli interfeys bo‘lishi mumkin. Raqamli texnologiyalar nusxa ko‘chirish jarayonlarining samaradorligini sezilarli oshirish (nusxa sifati amalda doimo hujjatning asl nusxasi sifatidan yuqori turadi), nusxani tahrirlash imkoniyatlarini keskin yaxshilash va ko‘pgina boshqa ishlarni bajarish imkonini beradi. Xususan, raqamli nusxa ko‘chirish quyidagilarga imkon beradi: – nusxa ko‘chirishda yuqori unumdorlikni ta’minlash – nusxa ko‘chirishning 10 tagacha dasturini ishlatish, hujjatni bir marta skanerlab (o‘qib) ko‘p martalab nusxa olish, nusxalarni elektron saralash va boshqalar hisobiga;

– jarayonning ishonchliligi yuqori bo‘lishini ta’minlash – ko‘p betli asl nusxani bir marta kiritish va keyinchalik apparat xotirasidan «ko‘p nusxa ko‘chirish» hisobiga, bunda skanerlash bloki «dam oladi»; – nusxalarning sifati yuqori bo‘lishini ta’minlash – 256 ta rang tusini berish bilan 400 dan ortiq rangni ajratish qobiliyati (dyumdagi nuqtalar soni), shu jumladan, kulrang tusini ham berish; – nusxa ko‘chirishda hujjatni samarali ko‘paytirish; – turli rejimlarda nusxa ko‘chirishni bajarish mumkin, masalan, «matn» va «foto» rejimlarida. Ular mos ravishda matnli va yarim tusli grafikli hujjatlardan nusxa ko‘chirishga optimal moslashgan, kombinatsiyalashgan hujjatlardan nusxa ko‘chirish uchun «matn-foto» rejimi (hujjatning matni va yarim tusli grafikning lavhalarini avtomatik aniqlash va ular uchun mos keluvchi nusxa ko‘chirishni bajarish) mavjud; – fonni yo‘qotish rejimida nusxa ko‘chirish – bu rejim gazeta, eski hujjatlar va kitoblarga o‘xshagan past sifatli asl nusxalardan nusxa ko‘chirishda paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan kulrang fonni chiqarib tashlash imkonini beradi. Tasvirni 180° gacha burish va tasvirni 90° ga avtomatik burishni, xususan, hujjatning asl nusxasi va nusxani tashuvchi qog‘ozning o‘zaro noto‘g‘ri oriyentatsiyasida bunday burishni dasturlashtirish; – nusxalarni elektron tanlash, saralash va kerakli adadda chop etish hamda bir varaq qog‘ozda berilgan tartibda 10 tagacha va undan ortiq turli hujjatlarning kichiklashtirilgan nusxalarini joylashtirish uchun asl nusxalarni kombinatsiyalashni bajarish; – ham standart, ham foydalanuvchi tomonidan berilgan shtamp-larni va logotiplarni avtomatik tushirish, sanani avtomatik qo‘yish, betlarni avtomatik raqamlash va boshqa ko‘pgina amallarni bajarish. Apparatning juda oddiy sozlanishi va yuqorida aytilgan hamma servis imkoniyatlarni amalga oshirishda boshqarishning yengilligini ta’kidlab o‘tish kerak.

Nusxa ko‘chiradigan va o‘qib nusxa ko‘chiradigan elektrofotografik apparatlar Nusxa ko‘chiradigan elektrofotografik apparalar. Bu tipdagi apparatlar yarimo‘tkazgichli qog‘ozga ofsetli bosma forma va nusxalarni ko‘chirishga yordam beradi. Bu xildagi nusxa ko‘chirishning texnologik jarayonida murakkab operatsiyalar bajarilmaydi. Kukunli asliy shariklar yordamida nusxalar qog‘ozga tushiriladi va nusxa selenli proyaviteldan tozalanadi. Bu tipdagi apparatlarning tuzilishi ham soddadir. Ushbu guruhga mansub bo‘lgan ikki xil apparat mavjud. Ular bir-biridan asliy va undan olinadigan nusxalarning turlicha o‘l- chamdagisini ko‘chirishi bilan ajralib turadi. Bu apparatlarning markirovkasi ikki harfdan – EN asliy va nusxaning o‘lchamini bildiradigan raqamdan iborat bo‘ladi. Masalan, EN–11K1, EN–12 K1. O‘qib nusxa ko‘chiradigan elektrofotografik apparatlar. Keyingi paytda mikrofilmga oladigan apparatlar tez rivojlanib ketdi. Binobarin, mikroplyonkaga axborot yozib olish, ulardan axborot-kutubxona ishlarida keng foydalanish kengaymoqda. Pefaratsion hisoblash mashinasi bilan bir qatorda mikrofilmga olish, axborotni qayta ishlab, uni iste’molchiga yetkazib berishda bu tipdagi apparatlar qulay texnika vositasi hisoblanadi. Mikrofilmga olingan axborotni ko‘chirish va o‘qitish, shuningdek, tanlab olingan kadrlarning nusxasini olish uchun o‘qib nusxa ko‘chiradigan apparatdan foydalaniladi. Bu apparatlar ikki qismdan iborat: – apparatning o‘qiydigan qismi; – elektrofotografik nusxa ko‘chirish qismi. Axborot markazlari va ilmiy-texnika kutubxonalarida o‘qib nusxa ko‘chiruvchi apparatning 3 tipdagi elektrofotografik mashinkalari – EP, ER, EN ishlatiladi. Kattalashtirilgan pozitiv nusxani elektrofotografik usul bilan pozitiv hamda negativ mikrofoto nusxadan tayyorlash mumkin.

Bunday apparatning «Pozitiv-pozitiv» sxemasi bo‘yicha nusxa ko‘chirishda ko‘chiriladigan asliy nusxa ma’lum vaqt nur ostida qoldirilib, u yarimo‘tkazgichli foto qatlamga o‘tkazish yo‘li bilan olib boriladi. Negativ mikrofilmlardan «negativ-pozitiv» sxemasi bo‘yicha nusxa ko‘chirish esa o‘ziga xos xususiyatga ega. Ma’lumki, pozitiv mikronusxa tayyorlashda nur ostida oldirilgan nusxa ikki foto kimyoviy jarayonda ishlanadi: a) negativ olish jarayonida; b) pozitiv olish jarayonida. Ma’lumki, negativli uslubda nusxa ko‘chirish va uni tayyorlash arzon va qulaydir. Bosma usulla va ularning turlari Ofsetli bosma usul. Kutubxonashunoslik va bibliografiya ishi sohasida ilmiy- texnik axborot uchun ko‘pincha kichik formatli ofset mashinalari ishlatiladi. Bu mashinalar, asosan, 1964–1968- yillarda kirib kelgan. Hozirgi paytda esa bu mashinalardan agregatli sistemaning elementi sifatida foydalanilmoqda. MDH, GFR, Angliya, Daniya va boshqa ko‘pgina mamlakatlarda chiqarilayotgan mashinalar, asosan, 3 guruhga bo‘linadi: a) bir xil bo‘yoqli ishlarni bajaradigan mashinalar. Bunday mashinalar o‘zining tuzilishi, soddalagi bilan ajralib turadi; b) bir yoki bir necha rangdagi illustratsiya materiallari va hujjatlarni ko‘paytirishda ishlatiladi. Masalan, Romayer 313, 513, Rotaprint – RTU 2 K. d) bo‘yoq apparati rivojlangan va har xil rangli, yuqori sifatli ishlarni bajaradigan mashinalar. Masalan, Adast, Domonat va hokazo. Odatda, yirik kutubxona va axborot markazlarida 1- va 2- guruhga oid mashinalar ishlatiladi. Sobiq Ittifoqda kichik formatli ofsetli mashina Rotakon (Ppgt 11–1) 1968- yilda ishlab chiqilib, 1971- yilda sotuvga chiqarilgan. Bu mashina 229 × 356 mm formatdagi nusxalarni ko‘paytiradi. Hozirgi paytda xuddi shunga o‘xshash Rotakon (POL 12–1) markali, formati 350 × 454 mm li mashina ishlatilmoqda.

Trafaretli bosma usullar. Trafaretli bosmaning ish prinsipi qog‘oz kalka yoki boshqa materiallarning yuqori qismida bo‘yoqni trafaret bilan bosishdan iborat. Trafaretli bosma va ko‘paytirish mashinasi, ya’ni rotator 1881- yili D. Gestetlar tomonidan kashf qilingan. Ishlash prinsipi hamda konstruksiyasi bo‘yicha rotatorlar to‘rsimon va silindrli rotatorlarga bo‘linadi. To‘rli rotator taraqqiy etgan mashina bo‘lib, bosma sifati yuqoridir. To‘rsimon rotator ikki yoki undan ortiq silindrdan iborat bo‘lib, tashqarisiga to‘r tortilgan bo‘ladi. To‘rga trafaret shakli mahkamlanadi. Bo‘yoq silindr bilan valik orasida tarqaladi. Qog‘ozga trafaret va bosma valik orasidan o‘tganda nusxa tushadi. To‘rsimon yoki to‘rsimon rotatorning eng ko‘p taralgan turi ikki silindrli, stol ustida joylashtirilgan rotatordir. Hozirgi rotatorlarda qog‘oz uzatish va bo‘yoq chiqarish avtomatik usulda bajariladi. Ko‘paytirilayotgan nusxani sanaydigan hisoblagich, nusxa adadini belgilaydigan apparat va boshqalar bor. Hozirgi paytda to‘rsimon rotatorning PC–A4 markasi ishlatilmoqda. Bu marka o‘z xususiyati bilan xalqaro standartli markalarga yaqindir. Axborot-kutubxona va axborot markazlarida, asosan, AQSh, Angliya va Yaponiyadan keltirilayotgan rotatorlar keng miqyosda ishlatiladi. Trafaretli bosma usuli bilan kutubxona va axborot-resurs markazlarida adadi 1000–2000 tagacha bo‘lgan hujjatlarni ko‘paytirish mumkin. Bu usulda ko‘paytirishning afzalligi shundaki, tayyorlangan formaning oddiyligi va bosish asboblarining kichik gabaritligidadir. Bu rotatorda Iskra–1 va Iskra–2 elektroplyonkalari ishlatiladi. Gektografik bosma usullar. Bosmaning gektografik usuli, asosan, spirt vositasida yoyilib ketadigan bo‘yoq orqali qog‘ozga nusxa ko‘chirish prinsipiga asoslangan. Gektografik forma qo‘l yoki mashinkada yozish yo‘li bilan tayyorlanadi. Oxirgi paytlarda forma tayyorlashning termik yo‘l bilan nusxa ko‘chirish (termokopirovanik) usuli keng tarqaldi. Gektografik ko‘paytirish apparati Rossiyada 1879- yili M. Alisov tomonidan kashf etildi. Spirtli bosma usul arzon bo‘lganligi sababli gektografik apparatlar

tekis va rotatsion apparatlarga bo‘linadi. Elektr tarmoqli rotatsion gektografik usul, ayniqsa, ko‘p ishlatilmoqda. Tekis bosmali gektograflar, faqat zarur bo‘lgan hollardagina ishlab chiqarilmoqda. Keyingi yillarda «quruq, bosmali» gektograflarni tayyorlash urf bo‘la boshladi. Bu apparatlar oldindan tayyorlab qo‘yilgan, ho‘llangan qog‘ozga bosadi. Silindrning yuqori qismida joylashgan gektografik forma 109 ma’lum haroratda qizdirilgan qog‘ozga tekkazilgach, qatlamdan ajralib chiqqan erituvchi modda rasm tushirilgan yeridagi bo‘yoqni kuydiradi. Natijada nusxaga xuddi shunday rangdagi bo‘yoq o‘tadi. Qog‘ozni qizdirish uchun esa infraqizil lampa ishlatiladi. Ixtirochi G. Risterfeld gektografiyada magnitografik bosma prinsipini qo‘llashni taklif etdi. Bu prinsipga muvofiq, forma tayyorlash uchun maxsus nusxa ko‘chiruvchi qog‘oz ishlatiladi. Formada qog‘ozga rasmni ko‘chirish uchun bo‘yoq elementi o‘rniga rangli magnitli kukundan foydalaniladi. Gektografik bosma formalari materiali sifatida gektofafik nusxa ko‘chiruvchi qog‘oz, fotografik qog‘oz, kalka va yaltiroq plyonkalar, gektografik qalam, gektografik siyoh va termografik nusxa ko‘chiruvchi qog‘oz ishlatiladi . Nusxa ko‘chirish va nusxa ko‘paytirish sistemasini tashkil qilish Axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari xodimlari xizmat ko‘rsatishini takomillashtirishning asosiy elementlaridan biri – axborot-kutubxona – bibliografik, axborot va ma’muriy hujjatlarni ko‘paytirish va nusxa ko‘chirishda mexanizatsiya vositalaridan foydalanishdir. Yaqin kunlargacha hujjatlarni ko‘paytirish va nusxa ko‘chirish uchun, asosan, qo‘l mehnati yoki yozuv mashinkasidan, eski modeldagi nurli nusxa ko‘chiruvchi, elektron nusxa ko‘chiruvchi apparatlardan foydanilar edi. Hozirgi paytda esa reprografiya va tezkor poligrafiya apparatlari ko‘p miqdori ishlab chiqarilmoqda.

Tezkor poligrafiya texnikasi bilan yirik axborot markazlarini jihozlashda quyidagi texnologik jarayonlardan foydaniladi: – elektrofotografik yoki foto-mexanik usul bilan ofsetli nusxa ko‘chirish; – elektr uchquni yoki mashinada yozish usuli bilan bosma trafaret forma usulida nusxa ko‘chirish; – qo‘lda yoki termografik usul bilan bosma formalarini tayyorlaydigan gektografik nusxa ko‘chirish; – ishlab chiqarishi yuqori bo‘lgan ER va EN tipdagi elektrofotografik apparatlar yordamida nusxa ko‘paytirish usuli. Bu turkum ketma-ket bajariladigan quyidagi jarayonlardan iborat: a) kompyuterda yozilgan va illustrativ materiallarni muallifdan qabul qilish; b) qo‘lyozmani texnik va badiiy jihatdan tahrir qilish; d) matnni terish va illustratsiyani tayyorlash; d) original maketni tayyorlash; f) bosma shakllarini tayyorlash; g) adadni bosish; h) broshyura yoki muqovalash ishlari. Nusxa ko ‘ chirishda bajariladigan ishlar Buyurtmachidan ko‘chiriladigan materialni qabul qilish, nusxa k o‘chirish, muqovalash va tartibga keltirish ishlari. Yuqori darajada sifat talab qilinadigan hujjatlar avval texnik va badiiy tahrirdan o‘tkaziladi. Titul qog‘ozlari mashinka, fotonabor vositasida tayyorlanadi. Asliy maket usuli gektografik bosma usulida juda kam qo‘llaniladi. U ofsetli bosish usuli bilan ko‘paytirilganda ishlatiladi. Asliy maketga mablag‘ va vositalarni kerakli asbob-uskunalar mavjud bo‘lgan taqdirdagina sarf qilish maqsadga muvofiqdir. Tezkor poligrafiyada ko‘paytirishning eng asosiy usullari – trafaretli va ofsetli bosmadir. Trafaretli bosmaga nisbatan ofsetli bosma bir qancha afzalliklarga ega.

Bosma shakllarining ko‘p nusxaliligi, uning yuqori sifati, ofsetli bosma ishlar ishlab chiqarish darajasining yuqoriligi shular jumlasiga kiradi. Gektografik ko‘paytirish usuli bir qancha afzalliklarga ega bo‘lishiga qaramay, muassasada kam miqdordagi hujjatlarni 20–100 nusxada ko‘paytirish mumkin, xolos. Nusxa bosmadan chiqqanidan so‘ng, broshyura yoki muqovalash sexiga yuboriladi. Kam miqdorda nusxa ko‘chirilganida elektrofotografik, termografik usullardan foydalaniladi. Rizografiya Rizografiya – Yaponiyadagi «RISO» birlashmasi ishlab chiqargan, yangi texnologik hujjatlardan nusxa ko‘paytiruvchi va tipografik bosma ishlarni osonlashtiradigan apparatdir. XXI asr boshlarida «RISO» kompaniyasi ko‘p sonli nusxalar ishlab chiqishda ilg‘or birlashmalardan hisoblangan. Bu kompaniya yangi rezograf FR ishlab chiqarib, navbatdagi fan-texnika inqilobiga sababchi bo‘ldi. Rizografiya 1 daqiqada 60 tadan 130 tagacha nusxa ko‘chirish imkoniyatiga ega, ya’ni u yarim soat ichida 4000 ta nusxa tayyorlab bera oladi. Bundan tashqari, u ta’mirsiz 8000 nusxa tayyorlaydi va 24 soat ichida to‘xtovsiz ishlab, 60 000 tagacha nusxa tayyorlaydi. Sifatli qog‘ozga ham talabi uncha katta emas. U 46 tadan gazeta, 210 g/m 2 gacha (karton) qog‘ozlarda ham chiqara oladi. Shuning bilan birga, u chet el va bizning qog‘ozlarda ham ishlay oladi. U zararli va xavfli ximikatlarsiz ishlaydi. Rizografmi yoki kseroks afzal? Bu savolga aniq javob aytib bo‘lmaydi. Chunki bular har xil sinf ga mansub texnika va har xil maqsad uchun ishlatiladi. Kseroks bir kunda o‘rtacha 1000 tagacha nusxa chiqarish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, umumiy ish hajmi 300–400 ming nusxadan oshmaydi. Ma’lumki, nusxa ko‘chirishda sifatli hujjatlar lazer printer yordamida chiqariladi. Undan so‘ng kseroks 100 ta gacha nusxa ko‘chirishi mumkin. Shuning

uchun ham ular o‘rtasida bir bo‘shliq paydo bo‘lib qolgan edi. Shu bo‘shliqni rezograf to‘ldirdi. Chunki kseroks uchun bu juda katta tipografik yuklama bo‘lib, xarajatlar masalasida ancha qimmatga tushib ketar edi. Rizograf esa har jihatdan qulay vositadir. Rizografning ishlatilishi. Rizografda ishlash juda oson bo‘lib, sof nusxa skanerga joylashtiriladi va «Start» tugmachasi bosiladi. 17 soniyadan so‘ng ilk nazorat nusxasi olinadi. Kerakli nusxani chiqarish uchun 1 daqiqada 60–130 tagacha nusxa olish mumkin. Qog‘oz aylanma bosma baraban orasidan o‘tadi. Uning ichiga o‘lchagich asbob o‘rnatilgan bo‘lib, ular bo‘yoq bir me’yorda ishlatilishini ta’minlaydi. Bo‘yoq teshikchalar orasidan siqib chiqariladi va qog‘ozga tushiriladi. Bosma rangli baraban almashishi bilan u ham baravar almashadi. Rizografning ishonchli mexanizmi nusxalarni vaqti-vaqti bilan g‘ijim qilmasdan chiqarib berishga moslashtirilgan. Mana shu qurilma tufayli, unda ishlayotgan odam charchamaydi. Bo‘yoqni ham «RISO» firmasi ishlab chiqaradi. Bu firmaning ishlab chiqargan mahsuloti oliy sifatga ega. 1000 varaqdan iborat nusxa tayyorlash uchun 8 daqiqa kifoya. Rizograf 1 ta asl nusxadan 16 000 ta nusxa tayyorlaydi. Bitta bo‘yoq idishi 25 000 nusxaga yetadi. FRIGR rizografida A4 formatidagi 28 000 nusxa chiqarish mumkin. 1986- yilda «RISO» kompaniyasi 1 «00720 «Digital» rizografini ishlab chiqardi. FR uning 6- avlodi bo‘lib, u har tomonlama takomillashtirilgan. Bu apparatning avvalam bor ustki qismi sifatli bo‘lib, ovoz yutuvchi qoplama bilan ta’minlangan. Rizograf ishni tovushsiz bajaradi. FR «Apple» Macintosh seriyasining ish faoliyati. Yangi tipdagi rizografning FR nusxasi boshqa seriyalardan quyidagi xususiyati bilan ajralib turadi: – yangi master va termaganovkaning ish faoliyati; – yangi skanerning ish faoliyati; – «Kombi» va «Foto» rusumidagi bosmalar; – avtomatik o‘chirish; – dasturlashtirilgan texnik xizmati to‘g‘risida kerakli xabar;

– elektronik gorizantal va vertikal tarzda +10 mm chegara atrofida joylashtirish hamda boshqarish uskunasi; – rang tanlash uskunasi; – qog‘oz qabul qiluvchi moslama. Rizografni ishlatish. Rizograf kompyuterga oson ulanadi. Ya’ni rizograf FR «Apple» Macintosh va IBM kompyuterlariga to‘g‘ridan to‘g‘ri ulanadi. Bunda rizograf ishi osonlashtirilib, 1 daqiqada 120 ta nusxa oladi. Rizograf uzoq masofa orqali ham ulanish xususiyatga ega. Oddiy telefon orqali rizografga bosma uchun berilgan xabarlar turli hujjatlardan iborat bo‘lishi mumkin. 1/16 miniaturali bosma usuli. Bu vizitka, kartochkalar chiqarish uchun juda ma’quldir. Bu usul orqali bitta va bir nechta nusxada mahsulotlar chiqarish mumkin. Sifatli nusxa ko‘chirish. Bosma termagolovka va yangi ishlatuvchi material orqali sifatli bo‘yoq va yangi master bilan bosmaning sifatini yaxshilashga xizmat qiladi. Sifatli ko‘rinish. FR rizograflarning ish sur’atini jadallashtirilishi bosma sifatini o‘zgartirmaydi. U o‘zining ish dasturiga ega. Ish jarayonida shovqinini kamaytirish. Konstruksiya shovqin chiqarmaydigan qilib ishlanganligi uchun nusxa ko‘chirish vaqtida rizograf umuman tovush chiqarmaydi. Rizograf nima uchun kerak? Rizograf – inson faoliyatida kerakli har xil hujjatlar, chizma, blank, byulleten, fotorabot, plakatlar, kam sonli gazetalar, reklama afishalari, taqvimlar, katta hajmli plakatlar, konferensiya va referendum uchun hujjatlarni ko‘paytirish uchun kerakli apparat. Bu apparat axborot-kutubxona muassasalari uchun foydali bo‘lib, kerakli va zarur ishlarni bajarishi mumkin. Shuningdek, buxgalteriya, kadrlar bo‘limi uchun ham turli qog‘ozlar, blankalar tayyorlab berishda asqotadigan apparatdir. Hisobot ishlarida muhim ahamiyatga ega. Chunki har kuni axborot materiallarini ko‘paytirib, hisoblab chiqishda rizograf muhim ahamiyat kasb etadi.

Rizograf oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari ishlarini osonlashtirishda ham yordam berishi mumkin. Rizograf oliygohlarda o‘quv adabiyotlari bilan ta’minlashga xizmat qila oladi. O‘quv yurtlarida yetishmaydigan ma’ruza, darslik kitob, lug‘at va boshqa o‘quv qo‘llanmalari tayyorlashda qo‘l keladi. Yuqori sifatli ishlab chiarishda rizograf har qanday talabni qondira oladi. Bu ko‘p miqdorda sifatli nusxa olish uchun qulay apparat hisoblanadi. Skanerlash va raqamlashtirish Skaner – matnli va grafik axborotlarni kompyuter xotirasiga kirituvchi qurilma. U matnli va grafik axborotlarni kompyuter xotirasiga kirituvchi va ularni aniqlovchi dasturiy texnik vositalarga ega. Bu qurilma yordamida kompyuter xotirasiga katta hajmdagi matnli axborotlar NR ScanJet 9767 yordamida avtomatlashtirilgan holda kiritiladi va bunda mutaxassislar ishi ancha osonlashadi, ya’ni ular axborotlarni qo‘lda klaviatura orqali kiritishday mashaqqatli ishdan qutuladilar. Skanerlardan axborot-kutubxona ishida keng foydalanilmoqda. Jumladan, to‘liq matnli ma’lumotlar bazasini yaratish, kataloglar, qo‘lyozma yoki toshbosma kitoblar va boshqa grafik axborotlarni kiritishda skanerlar qo‘l kelmoqda. Skaneralarni dunyodagi turli xil kompaniyalar tomonidan ishlab chiqaradi. Jumladan, Amerikaning «HP» hamda Yaponiyaning «Canon» kompaniyalari ana shunday skanerlar ishlab chiqaruvchi eng mashhur kompaniyalardandir. Undan tashqari, ishlatish uchun juda qulay bo‘lgan protativ skanerlar ham axborot-kutubxona sharoitida qo‘l keladi. Ular nihoyatda ixcham bo‘lib, xuddi qulay kompyuter olamida noutbukdek yon daftarcha vazifasiga o‘xshab ketadigan vazifani bajaradi.

«HP» scanjet 6010 «Canon» 8800 F «Canon» Lide 60 57- rasm. AQShning «HP» va Yaponiyaning «Canon» kompaniyalari ishlab chiqargan skanerlar. 58- rasm. Kichik hajmli, ixcham « RC–800» skaneri. Raqamli fotoapparat . Bu qurilma biz odatlanib qolgan oddiy fotoapparatga o‘xshab ketadi, farqi shundaki, raqamli fotoapparat bilan olingan tasvirlar raqamli axborot shaklida bo‘lib, ularga kompyuter yordamida ishlov berish mumkin. Raqamli fotoapparat bilan olingan tasvirlar elektron tashuvchilarga yoziladi va ulardan ekranda tasvirlash yoki ishlov berishda foydalaniladi. 59- rasm. N FujiFilmFinePix S1500. Raqamli fotoapparatdan rasmlarga, qo‘lyozmalarga, bosma matnlarga va boshqalarga kompyuterda ishlov berish, ularni aloqa kanallari orqali uzatish maqsadida ham foydalanish mumkin. Axborot-kutubxona ishida raqamli fotoapparat arxiv hujjatlarini ba’zi bir sabablarga ko‘ra skaner orqali kompyuter xotirasiga kiritishda qo‘llanilishi 60- rasm. «Olympus» rusumli raqamli fotoapparat. .

Raqamli fotoapparatlarni ishla tayotganda uning qanday funks iyalariga ahamiyat berish kerak? Albatta, birinchi navbatda, mahsulotni ishlab chiqargan kompaniyaga e’tibor qaratmoq lozim. Bugungi kunda raqamli fotoapparatlar ishlab chiqarish bo‘yicha «Canon», «FujiFilm», «Panasonic», «Olympus», «Nikon» kompaniyalarining mahsulotlari oldingi o‘rinlarda turadi. Raqamli fotoapparatning necha mega pikselligi, suratga olayotganda optikasini necha barobar katta yoki kichraytirish mumkinligi, ya’ni (zoom) obyektivining necha mm ligi, stabilizatori qanday – Olympus sp–590 uz optikmi, ikki marotaba kuchayrilganmi va h. k., video audio ovoz yozish imkoniyatlari bor yoki yo‘qligi, flesh kartalarni o‘qiy olishi va LCD ekranining hajmiga e’tibor berish kerak. Axborot-kutubxona muassasalarida skanerlash va raqamlashtirish ishlari turli xil adabiyotlarni elektron ko‘rinishga keltirish, skanerlash ishlarini professional darajada bajarish, o‘lchamlari A0 dan A5 gacha bo‘lgan har xil turdagi gazeta, jurnal, kitob va idora hujjatlarini tezkor va hech qanday shikastlarsiz, asl holati saqlangan holda sifatli skanerlashdan iborat. Skanerlangan adabiyotlar matn ko‘rinishida, siz xohlagan (pdf, doc, tiff, jpeg, bmp) formatlarda saqlanadi va fayllarni CD, DVD va Flash kartalarga yozib berishi ham mumkin. Quyida Alis her Navoiy nomidagi Milliy kutubxonada ishlatilayotgan quyidagi skanerlarni ko‘rib o‘tamiz. 1. ZEUTSCHEL OS 14000 rusumli skaner formati A0, o‘lchami 84 × 120 sm gacha bo‘lgan gazeta, plakat va chizmalarni 8–10 soniya davomida rangli va oq- qora ko‘rinishda skanerlash imkoniyatiga ega. 2. ZEUTSCHEL OS 12000 rusumli skaner formati A1, o‘lchami 60 × 84 sm gacha bo‘lgan gazeta, plakat va chizmalarni 6–8 soniya davomida rangli va oq- qora ko‘rinishda skanerlash imkoniyatiga ega. 3. XINO SCAN S 3700 rusumli skaner formati A3, o‘lchami 30 × 42 sm gacha bo‘lgan har qanday turdagi idora hujjatlarni ikki tomonlama rangli va oq-qora ko‘rinishda tezkor (1–1,5 soniya davomida) skanerlash imkoniyatiga ega.

4. Microform S 395 rusumli skaner formati A3, o‘lchami 30 × 4 sm gacha bo‘lgan hujjatlarni ikki tomonlama rangli va oq-qora ko‘rinishda tezkor (1–1,5 soniya davomida) skanerlash imkoniyatiga ega. 5. QIDENVS PBS rusumli robot skaner formati A3 gacha bo‘lgan noyob kitoblarning har bir sahifasini o‘rtacha 5–8 soniya davomida hech qanday shikastlarsiz, asl ko‘rinishini saqlagan holda skanerlash imkoniyatiga ega. 6. MEKEL M 200 VIEWSCAN rusumli skaner negativ fotoplyonka skaneri, 1 dona kadrni o‘rtacha 1–3 soniya davomida oq-qora tasvirda skanerlash imkoniyatiga ega. Bosma qurilma printer alifbo raqamli (matnli) va grafik axborotni qog‘ozga tushirish uchun mo‘ljallangan. Bugungi kunda printerlar uch ko‘rinishda ishlab chiqarilmoqda: zarbli printerlar (matritsasi nuqtali printerlar), purkovchi termografik va elektrofotografik (lazerli) printerlar. Zeutschel OS 14000 Zeutschel OS 12000 Xino scan S 3700 Microform S 395

Qidenvs PBS 61- rasm. Turli formatli skanerlar. Zarbli printerlarning kamchiligi shundaki, ular shovqin bilan sekin ishlaydi, yutuq tomoni ularning arzonligida. Purkovchi printerlar shovqinsiz, tez ishlaydi, bosib chiqarishi ham yuqori sifatli, ammo katta hajmdagi matn, grafika, diagramma, rasmlarni bosib chiqarish talab etilsa, lazerli printer maqsadga muvofiq. b ) 61- rasm. Lazerli ( a ) va purkovchi ( b ) printerlar. Printerlarning asosiy texnik xususiyatlari: – ishlash prinsipi sodda; – rang imkoniyati (oq-qora yoki rangli printerlar) turlicha; – grafik imkoniyatlarning bor yoki yo‘qligi; – hal etish qobiliyati mavjud; – oldingi ko‘rsatkichlar bilan bog‘liq va uni boyituvchi bosish (chop etish) sifati yuqori; – bosish tezligi katta; – narxi arzon. Grafik axborotlarni bosib chiqarishda hal qilish qobiliyati 600 dpi dan kam bo‘lmagan printerni tanlash maqsadga muvofiq. Mikel M 200 Viewscan a )

Foydalanilgan adabiyotlar I. A. Karimov. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: O‘zbekison, 2011. I. A. Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat, 2008. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Respublika aholisining Axborot- kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi PQ–381- sonli Qarori. 20- iyun 2006- yil. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2011–2015- yillarda axborot- kommunikatsion texnologiyalari bazasida axborot-kutubxona va axborot-resurs xizmatlari sifatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ № 1487- sonli Qarori. 2011- yil 23- fevral. «O‘zbekiston Respublikasining «Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida»gi 2011- yil 13- apereldagi O‘RQ № 280- sonli Qonuni Axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari ishini tashkil qilish. Hujjatlar to‘plami. – T.: A. Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubx onasi nashriyoti, 2007. B. O. Mannonov, Y. O. Mannonov. Madaniy-ma’rifiy ishda texnika vositalaridan foydalanish. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. – T.: TuronIqbol, 2006. B. O. Mannonov. Madaniy-ma’rifiy muassasalarda texnika vositalaridan foydalanish. O‘quv qo‘llanma. – T., 2002. X. Akbarov. Kino-tele rejissura, montaj. O‘quv qo‘llanma. – T.: Ilm-Ziyo, 2007. V. L. Braydo. Ofis texnikasi – boshqarish va ish yuritish uchun. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma – T.: Mehnat, 2001. S. I. Rahmonqulova, F. Z. Roziyev. Vertual kutubxona. – T., 2000.

O'xshashlar

Axborot-kutubxona muassasalarida ovozli texnika vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida transport texnika vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida hujjatlarni saqlash, qidirish, qayta ishlash texnika vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida kommunikatsiya va telekommunikatsiya aloqa vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida axborot-kutubxona texnologiyasidan foydalanishning uslubiy tavsifi