Axborot-kutubxona muassasalarida kommunikatsiya va telekommunikatsiya aloqa vositalari - Informatika va AT - Referatlar

Axborot-kutubxona muassasalarida kommunikatsiya va telekommunikatsiya aloqa vositalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1283 KB

Ko'chirib olish

Axborot-kutubxona muassasalarida kommunikatsiya va telekommunikatsiya aloqa vositalari Reja: 1. Kommunikatsion jarayoni. 2. Telekommunikatsion aloqa vositalari. 3. Axborot-kutubxonalarda aloqa vositalari.

Kommunikatsion jarayon Har qanday tashkilot yoki korxona, ayniqsa, axborot-kutubxona muassasalarida rahbarlardan axborotlarni samarali almashish talab qilinadi. Yaxshi yo‘lga qo‘yilgan kommunikatsiya va telekommunikatsiya ish muvaffaqiyatini ta’minlaydi. Qaysi rahbarda samarali kommunikatsiya bo‘lsa, u sam arali ishlovchi rahbardir. Yaxshi rahbar kommunikatsiya jarayoni mohiyatini tushunadi, og‘zaki va yozma muomalani puxta egallaydi. Telekommunikatsion vositalaridan foydalanib ish faoliyatini yaxshi yo‘lga qo‘yadi. Kommunikatsion jarayoni – bu ikki va undan ortiq odamlar o‘rtasidagi axborot almashish jarayonidir. Kommunikatsiya jarayonining asosiy vazifasi – almashish predmet i bo‘lgan axborotni tushunishni ta’minlash. Biroq axborot almashishning o‘zigina axborot almashishda ishtirok etuvchilarning samarali tillashishiga kafolat beravermaydi. Kam samarali axborot almashish natijasiga do‘stlar, oilaviy, mehnat jamoalarida har birimiz duch kelganmiz. Axborot almashish jarayonida to‘rtta tarkibiy qismlar qatnashadi: jo‘natuvchi, xabar (axborotning o‘zi), kan al (axborotni uzatish vositasi) va qabul qiluvchi. Ana shu tarkibiy qismlar bir-biri bilan hamohang ishlashi, axbo rot ma’nosini yo‘qotmasligi kerak. Axborot almashinuv jarayonida har ikki tomon (jo‘natuvchi va qabul qiluvc hi) faol rol o‘ynaydi. Agar rahbar qo‘l ostidagilarga topshiriq bersa, shuning o‘zi axborot almashish boshlandi degan gap. Axborot almashish samarali bo‘lishi uchun xodim o‘z rahbariga topshiriqni qanday tushungani haqida xabar berishi, rahbar esa undan nimalar kutishini aytishi kerak. Topshiriqning o‘zi qanday qo‘yilis hi (to‘g‘rirog‘i, axborot) va axborotni uzatish vositasi muhim ahamiyatga ega. Agar bir tomon axborotni taklif etsa, ikkinchi tomon uni hech qanday to‘siqsiz qabul qilsa, axborot almashgan hisoblanadi. Shuning uchun kommunikatsiya jarayoniga juda katta e’tibor berish kerak. Hozirgi paytda eng muhim komm unikatsiya vositasi sifatida kompyuterlar xizmat qilmoqda. Bozor munosabatlariga o‘tilishi kompyuterlashtirish ahamiyatini keskin oshirib yubordi. Xalqaro amaliyot iqtisodni kompyuterlar yordamida boshqarishni afzal ko‘rmoqda. Kompyuterlar

yordamida axborot to‘planadi, dasturlar tuziladi, ma’lumotlar banki hosil qilinadi. Barcha axborotlar tez tayyorlanadi va tarqatiladi. Kommunikatsiya – signalning uzatuvchidan qabul qiluvchiga biror vosita orqali uzatilishidir. Signal esa, o‘z navbatida, ma’lumot va axborotdan tashkil topgan xabardir. Signal, albatta, biror-bir aloqa vositasi yordamida uzatiladi. Yuboruvchi va qabul qiluvchi o‘rtasida signal tashuvchi har qanday narsa aloqa vositasi hisoblanishi mumkin. Insonlar so‘zlashganda, gapirayotgan kishi (yuboruvchi)signallarni yuborishda aloqa vositasi sifatida havodan foydalanadi. 2. Telekommunikatsion aloqa vositalari Telekommunikatsiyada esa yuboruvchi tomon signallarni uzatishda kabel simlari aloqa vositalaridan foydalanadi. Agar kommunikatsiyani insonlar misolida tasavvur qilsangiz, uning tarkibiy qismlarini osonlikcha anglab yetish mumkin. Insonlar o‘zaro yuzma-yuz gaplashganlarida bir-birlariga xabar uzatadilar. Kishi, ayni paytda, yuboruvchi va bir ozdan so‘ng esa qabul qiluvchi bo‘lishi ham mumkin. Demak, bir kishining o‘zi ham yuboruvchi, ham qabul qiluvchi, yoki ikkalasi ham bo‘lishi mumkin. Bu ikki tomonlama kommunikatsiyaning oddiy ko‘rinishidir. Xabarlarni yetkazib berishda ishlatadiganimiz signallar – bu biz qo‘llaydigan so‘zlar, biz so‘zlashadigan til. Muloqot samarali chiqishi uchun esa ikkala tomon ham yuboruvchi va qabul qiluvchi signallarni tushunishlari va bir xil talqin qila bilishlari lozim. 82- rasm. Kommunikatsiya va telekommunikatsiya aloqa jarayonlari.

Yana shu narsani ta’kidlash joizki, kommunikatsiya sinxron yoki asinxron bo‘lishi mumkin. Sinxron kommunikatsiyada qabul qiluvchi xabarlarni to‘g‘ridan to‘g‘ri, yuborilgan paytning o‘zida qabul qilib oladi. Oddiy so‘zlashuv va telefon so‘zlashuvlari sinxron kommunikatsiyaga misol bo‘lishi mumkin. Asinxron kommunikatsiyadaesa, qabul qiluvchi xabarlarni ular jo‘natilganidan bir qancha vaqt o‘tgach – biror soat yoki biror kundan keyin qabul qilib oladi. Pochtadan yoki Internet orqali elektron pochtadan xat jo‘natish asinxron kommunikatsiyaga misol bo‘ladi. Akademik tadqiqotchilar faollik bilan sinxron va asinxron kommunikatsiyalarning samaradorligi, natijaviyligi hamda tashkiliy jihatlari ustida izlanishlar olib boryaptilar. Ikkala turdagi kommunikatsiya ham elektron yoki oddiy yo‘l bilan amalga oshirilishidan qat’i nazar, axborot-kutubxona ishida muhim rol o‘ynaydi. Telekommunikatsiya deganda, signallarning muloqot uchun elektron uzatilishi tushuniladi va u telefon, radio va televizor kabi vositalarni o‘z ichiga oladi. Telekommuniktsiyaning axborot-kutubxona sohasida sezilarli o‘zgarishlarga olib kelish imkoniyati bor, chunki u vaqt va masofa bilan to‘siqlarni ancha kamaytiradi. Telekommunikatsiya axborot-kutubxonaning faoliyat yo‘nalishini o‘zgartiribgina qolmay, tijorat yo‘siniga ham ta’sir ko‘rsatmoqda. Tarmoqlarni bir-biri bilan o‘zaro bog‘liqligi va axborot almashinuvining yengilligi raqobat bozorida yuqori darajadagi sifat va xizmatlarga kafil bo‘lmoqda. Ma’lumot almashinuvi telekommunikatsiyaning alohida tarkibiy qismi bo‘lib, ma’lumotlarning elektron jamlanishi, qayta ishlanishining texnologik jarayoni va tarqatilishi tushuniladi. Telekommunikatsiyani qo‘llash uchun ma’lumot almashinuviga erishiladi. Telekommunikatsiyaning umumiy modelini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, bunda model yuboruvchi qismdan boshlanadi va inson, kompyuter, terminal yoki xabarni hozirlaydigan har qanday vosita bunga misol bo‘lishi mumkin. Yuboruvchi signalni telekommunikatsiya uskunasiga uzatadi.

Telekommunikatsiya uskunasi bir qancha vazifalarni bajaradi, masalan, signalni bir ko‘rinishdan ikkinchi ko‘rinishga yoki bir turdan ikkinchi turga o‘zgartirishi mumkin. Plata – bu axborotlarni jo‘natuvchi va qabul qiluvchi maxsus qurilma. Odatda, bunday plata tarmoq interfeys platasi kompyuter shinasining kengaytirilgan bo‘sh o‘rniga o‘rnatiladi, ma’lumotlarni uzatuvchi kabel esa shu plataga o‘rnatiladi. Bugungi kunda tarmoqda qo‘llaniladigan bir necha tipdagi kabellar mavjud. Bularga signalni modullashtirmaydigan koaksil kabel, signallarni modullashtiruvchi koaksil kabel va optik tolali kabel kiradi. Bu kabellar ma’lumotlarni uzatish tezligi, uzatish uzoqligi va ulanish usullari bilan farqlanadi. Modem – bu qurilmaning nomi ikki so‘z birikmasi (modulator va demodulator)dan tashkil topgan. Modem uzatilayotgan va qabul qilinayotgan ma’lumotlarni modullashtirish va demodullashtirish vazifalarini bajaradi. 83- rasm. Modem Signallarni modullashtirish deganda, signalni uzoq masofag uzatish uchun uning shaklini almashtirishni tushunamiz. Elektron impulslar dastlab modemda tovush chastotasiga aylantiriladi, so‘ngra telefon tarmog‘i orqali uzatiladi. Signallar qabul qilinayotganida, bu tovushli signallar modem yordamida kompyuterga moslab ikkilik elektr impulslari ketma-ketligi shaklida o‘zgartiriladi. Bir kompyuterdan ikkinchisiga axborot uzatilayotganida, raqamli impulslar ikki marta o‘zgartiriladi: avval tovushli signal (modullashtirish) ko‘rinishiga, so‘ngra tovushli signallar ikkilik impulslari (demodullashtirish)ga o‘zgartiriladi. Turli modemlar ma’lumotlarni uzatish tezligi, ma’lumotlarni uzatish uzoqligi va intellektual qobiliyatlariga qarab bir-biridan farqlanadi. Oddiy modemlar o‘zining sodda funksiyasi modullashtirish va demodullashtirishni bajaradi. Boshqa murakkabroq modemlar o‘z dasturiy ta’minotiga ega bo‘lib, bir qator qo‘shimcha funksiyalarni bajarishga qodir: – telefon raqamlarini avtomatik terish; – ma’lumotlar uzatish tezligini avtomatik boshqarish va boshqalar.

Ba’zi bir modemlar ma’lumotlarni bir yo‘nalishda uzatishi yoki qabul qilishi (simpleks rejim) mumkin, boshqalari esa ikki yo‘nalishda ham (poludupleks rejim) ishlay oladi. Modemlar konstruksiyasiga ko‘ra tashqi qurilma sifatida bo‘lishi yoki 84- rasm. Flesh modem . kompyuter ichiga o‘rnatilgan bo‘lishi mumkin. Undan tashqari, bugungi kunda simsiz ishlaydigan flesh modemlar ham mavjud bo‘lib, ular ma’lum bir masofada axborotlarni bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga uzatish qobiliyatiga ega. Axborot texnologiyasi boshqa har qanday texiologiyalar kabi quyidagi talab- . larga javob berishi kerak: – axborotga ishlov berishning barcha jarayonini bosqichlar (fazalar), operatsiyalar, amallarga bo‘lishning yuqori darajasini ta’minlash; – maqsadga erishish uchun zarur bo‘lgan elementlarning barcha to‘plamini ishga solish; – doimiy xarakterga ega bo‘lish. Texnologik jarayonning bosqichlari, amallari va operatsiyalari standartlashtirilgan va unifikatsiyalashtirilgan bo‘lishi mumkin, bu axborot jarayonlarini maq sadli boshqarishni samarali amalga oshirish imkonini beradi. Axborot-kutubxonalarda aloqa vositalari Telefon aloqasi eng keng tarqalgan tezkor ma’muriy-boshqaruv aloqa turidir. Telefon aloqa tarmog‘ining abonentlari ham jismoniy shaxs, ham tashkilotlar va boshqalar. Telefon aloqa axborot-kutubxonalarda, tashkilotlarda va shunga o‘xshash joylarda muhim rol o‘ynaydi. Demak, ko‘pchilik axborot-kutubxonalar uchun telefon o‘ziga xos tashrif qog‘ozi hisoblanadi, chunki axborot almashishda birinchi muloqot telefon orqali amalga oshiriladi. Telefon aloqasining quyidagi turlarini ko‘rishimiz mumkin: – umumiy foydalaniladigan telefon aloqa (shahar, viloyat, xalqaro va boshqalar.); – muassasa ichidagi telefon aloqa.

Radiotelefon aloqa, videotelefon aloqa telefon aloqaning alohida turlaridan hisoblanadi. Telefon aloqa tizimi telefon tarmog‘idan va abonent terminallaridan tashkil topgan. Umumiy holda telefon tarmog‘i – bu kommutatsiya uzellari maj muyidir, ularning rolini avtomatik telefon stansiyalar (ATS) va ularni birlashtiruvchi aloqa kanallari bajaradi. Telefon aloqada telefonlardan foydalanilib, o‘zaro aloqa amalga oshiriladi. Telefonlarning ikki turi mavjud: 1. Statsionar telefonlar. 2. Uyali aloqa telefonlari. 85- rasm. Statsionar 86- rasm. Uyali telefon apparati. telefon apparati. Abonent terminallari (ularga abonentning telefon apparatlari, ATS yoki kompyuterlar misol bo‘la oladi), odatda, tarmoqqa ikki juft mis sim – abonent liniyasi bilan ulanadi. Abonent liniyasi tarmoqda o‘zining yagona raqamiga (abonent raqamiga) ega, u orqali ma’lumotlarni uzatish ko‘pincha analog shaklda olib boriladi. ATS lar bir-biri bilan ulovchi liniya deb ataladigan liniya orqali ulanadi – hozir deyarli barcha umumiy foydalanish tarmoqlarida 4 ta simli raqamli liniyalar qo‘llaniladi (bir juft sim signallarni har bir yo‘nalishda – bir ATSdan boshqasiga va teskarisiga – uzatish uchun qo‘llaniladi). Muassasa ATS bu axborot-kutubxonaning hamma bo‘limlari ichki aloqasini tashqi shahar telefon tarmog‘iga murojaat qilmasdan ta’minlaydi.

Direktorlik telefon aloqasi, bu rahbarlarni o‘zining ishchi va xodimlari bilan xizmat bo‘yicha aloqasini ta’minlaydi. Muassasa ichidagi ATS yoki boshqachasiga ofis ATS axborot-kutubxonalarida biror miqdordagi qo‘shimcha ichki telefonlarni tashkil etish uchun ishlatiladi: hamma tashqi chaqiruvlar ATS tomonidan qabul qilinadi va ichki telefonlarga bevosita yoki qo‘shimcha raqamlar bilan o‘tkaziladi. Abonentning tashqi liniyaga chiqishi, odatda, to‘g‘ridan to‘g‘ri terish yo‘li bilan ta’minlanadi. Kompyuterli telefoniya shunday texnologiyaki, unda kompyuterli resurslar chiqish qo‘ng‘iroqlarini bajarish va kirish qo‘ng‘iroqlarini qabul qilish uchun hamda telefon ulanishlarini boshqarish uchun qo‘llaniladi. Kompyuterli telefoniya ko‘z oldimizda hamma sohalarga kirib borayotgan telekommunikatsion texnologiyaga aylanmoqda. Radiotelefonli aloqa tizimlari, chet elda esa Wireless Local Loop (WLL) deb ataluvchi telefon aloqaning simsiz tizimlari keyingi yillarda juda rivojlandi. Ular ko‘pincha mobil (mobil – «harakatlanadigan») abonentlar bilan aloqa uchun hududiy telefonli tizimlar sifatida hamda simli telefon liniyalari bo‘lmagan hollarda aloqa uchun ishlatiladi. Uyali radiotelefon aloqa tizimlari. 1991- yildan boshlab uyali radiotelefon aloqa tarmog‘i xizmatlarini ko‘rsatish bo‘yicha bir necha kompaniyalar O‘zbekistonda ish boshladi. Uyali radiotelefon aloqalari radiotelefonning yangi bosqichdagi rusumi hisoblanadi. Bugungi kunda butun jahon bo‘ylab milliardlab odamlar uyali telefonlarni ishlatadilar. Xususan, O‘zbekistonda 20 million nafar kishi uyali aloqa xizmatlaridan foydalanadi. Chunki bu aloqa vositasi bilan muloqot qilish oson va kam xarajatdir. Radiotelefon bilan uyali aloqa telefonining farqi shundaki, radiotelefonda gapirayotgan paytda navbat bilan so‘zlaydilar – biri gapiradi boshqasi eshitadi. Uyali telefonda esa bir vaqtning o‘zida ham suhbatdoshingizni eshitib ham unga gapirishingiz mumkin. Uyali telefonning rusumiga qarab quyidagi avzalliklarini ko‘rishimiz mumkin: kerakli ma’lumotlarni saqlash, bajarish kerak bo‘lgan ishlarning ro‘yxatini tuzish, kalkulator amallarini bajarish, o‘yin o‘ynash, SMS matn xabarlarini yuborish,

MP 3 pleyer yordamida musiqa eshitish, televizor ko‘rish, Internetga ulanish kabi xususiyatlari mavjud. Radiotrubkali telefonlar yoki, oddiy qilib aytganda, radiotelefonlar – bu telefon ATS bilan oddiy simli aloqaga ega bo‘lgan telefon apparati bo‘lib, unda telefon go‘shagining simi radioliniya bilan almashtirilgan. Bunday imkoniyatni amalga oshirish uchun telefon apparatida ham, telefon go‘shagi (trubkasi)da ham kichik quvvatli qabul qiluvchi-uzatuvchi radioqurilmalar mavjud. Peyjingli aloqa o‘zining paydo bo‘lgan vaqtidan boshlab (50- yillarning o‘rtalarida) bir xil ma’noli bo‘lmagan holda qabul qilindi. Uning foydaliligi, so‘zsiz, aloqaning yuqori tezkorligi va narxi pastligi, chastotali resursni samarali ishlatishidir. Uning eng asosiy kamchiligi shundaki, aloqaning bir taraflama turi bo‘lib, bu uning ishonchliligini sezilarli pasaytiradi. Videoaloqa bugungi kunda telefonlarning yangi turi – videotelefonlardan muvaffaqqiyatli foy dalanilmoqda. Bu telefonning asosiy xususiyati shundaki, so‘zlashayotgan hamsuhbatingizni ko‘rib turishingiz, fikr almashishingiz mumkin. Videotel efon aloqasi uchun 2 tomonda ham 87- rasm. Videotelefon .video telefon bo‘lishi kerak. Videotelefon xizmati uchun alohida kompaniyalar ishlamoqda. Telegraf aloqa elektr simli aloqa kanallari bo‘yicha qisqa matnli hujjatlashtirilgan xabarlarni avtomatlashtirilgan holda qabul qilish va uzatish uchun mo‘ljallangan. Telegraf eng qadimgi aloqa turlaridan biri hisoblanadi. Birinchi elektr telegraf apparati 1832- yilda rus olimi P. L. Shilling tomonidan kashf qilingan, 1837- yilda amerikalik S. Morze o‘zining telegrafli apparatini yaratdi. Bu telegraf apparatlarida ma’lumot qog‘oz lentada nuqta va chiziqcha (tire) belgilari to‘plami («Morze alifbosi») ko‘rinishida qayd qilingan. Deytefon aloqada axborotni uzatish uchun telefon aloqa kanallaridan foydalaniladi. Qabul qiluvchi-uzatuvchi apparatura sifatida oddiy teletayp apparaturasi modem bilan ham, maxsus apparatura bilan ham ishlatilishi mumkin.

Faksimil aloqa (facsimile communication) – qo‘zg‘almas tasvir va matnlarni masofadan turib uzatish jarayonidir. Uning asosiy vazifasi hujjatlarni jo‘natuvchining qog‘ozli varaqlaridan oluvchining qog‘ozli varaqlariga uzatishdan iboratdir, bunday hujjatlar sifatida matnlar, chizmalar, rasmlar, sxemalar, fotosuratlar va shu kabilar bo‘lishi mumkin. Aslini olganda, axborotni faksimil uzatish usuli hujjatlarni masofadan turib nusxasini ko‘chirishdir.

Foydalanilgan adabiyotlar I. A. Karimov. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: O‘zbekison, 2011. I. A. Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat, 2008. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Respublika aholisining Axborot- kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi PQ–381- sonli Qarori. 20- iyun 2006- yil. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2011–2015- yillarda axborot- kommunikatsion texnologiyalari bazasida axborot-kutubxona va axborot-resurs xizmatlari sifatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ № 1487- sonli Qarori. 2011- yil 23- fevral. «O‘zbekiston Respublikasining «Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida»gi 2011- yil 13- apereldagi O‘RQ № 280- sonli Qonuni Axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari ishini tashkil qilish. Hujjatlar to‘plami. – T.: A. Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubx onasi nashriyoti, 2007. B. O. Mannonov, Y. O. Mannonov. Madaniy-ma’rifiy ishda texnika vositalaridan foydalanish. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. – T.: TuronIqbol, 2006. B. O. Mannonov. Madaniy-ma’rifiy muassasalarda texnika vositalaridan foydalanish. O‘quv qo‘llanma. – T., 2002. X. Akbarov. Kino-tele rejissura, montaj. O‘quv qo‘llanma. – T.: Ilm-Ziyo, 2007. V. L. Braydo. Ofis texnikasi – boshqarish va ish yuritish uchun. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma – T.: Mehnat, 2001. S. I. Rahmonqulova, F. Z. Roziyev. Vertual kutubxona. – T., 2000

O'xshashlar

Axborot-kutubxona muassasalarida ovozli texnika vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida transport texnika vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini yanada taraqqiy ettirishning tashkiliy-huquqiy jihatlari

Axborot-kutubxona muassasalarida nusxa ko‘chiruvchi va nusxa ko‘paytiruvchi texnika vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida axborot-kutubxona texnologiyasidan foydalanishning uslubiy tavsifi