Axborot-kutubxona muassasalarida axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini yanada taraqqiy ettirishning tashkiliy-huquqiy jihatlari - Informatika va AT - Referatlar

Axborot-kutubxona muassasalarida axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini yanada taraqqiy ettirishning tashkiliy-huquqiy jihatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2313 KB

Ko'chirib olish

Axborot-kutubxona muassasalarida axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini yanada taraqqiy ettirishning tashkiliy-huquqiy jihatlari ` Reja: 1. Axborot-kommunikatsion texnologiyalarni yanada rivojlantirishda mamlakatimizda olib borilayotgan ishlar. 2. Elektron hisoblash mashinalari va ularning tarixi. 3. Shaxsiy kompyuterlar va ulardan axborot-kutubxonalarda foydalanish. 4. Shaxsiy kompyuterlarning asosiy va qo‘shimcha qurilmalari. 5. Shaxsiy kompyuterlar va ularning turlari. 6. Elektron kotiblar.

Axborot-kommunikatsion texnologiyalarni yanada rivojlantirishda mamalakatimizda olib borilayotgan ishlar Keyingi yillarda mamlakatimizda ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish, fuqarolarning axborot olish sohasidagi huquq va erkinliklarini ta’minlash, sohaga ilg‘or zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish borasida qator ishlar amalga oshirildi va bu jarayon izchil davom ettirib kelinmoqda. Eng avvalo, bu borada yurtimizda mazkur sohani tartibga soluvchi mukammal qonunchilik bazasi yaratilganini alohida ta’kidlash joiz. Hozirgi davrda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari orqali uzatiladigan axborot jamiyat rivojining eng muhim shartlaridan biri bo‘lib qoldi. U ishlab chiqarish resursi, insonlar orasidagi aloqani ta’minlovchi qudratli vositaga aylandi. Shu bois davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, umuman, jamiyatning axborot uzatish tezligi hamda sifatiga bo‘lgan talablari kun sayin ortib bormoqda. Hukumat tomonidan telek ommunikatsiya tizimlari va axborot texnologiyalar ini rivojlantirishga yo‘naltirilgan qator qonun hujjatlari va milliy dasturlar ishlab chiqilib, qabul qilindi va shu asosda faoliyat olib borilmoqda. Albatta, ijtimoiy hayotning barcha sohalarida bo‘lgani kabi, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish, o‘z navbatida, ushbu sohaning huquqiy asoslarini shakllantirish va takomillashtirib borishni taqozo etadi. Shuning uchun ham mam lakatimizda mazkur sohada samarali huquqiy mexanizmni yaratishga muhim ahamiyat qaratilmoqda. Ushbu soha axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanish istiqbollarini hisobga olib, soha faoliyatini takomillashtirish va qo‘llab- quvvatlashga qaratilgan qator me’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilinmoqda. Mamlakat parlamenti tomonidan axborot-kommun ikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirish, jamiyatni axborotlashtirish, shuningdek, axborot tizimlarida axborot xavfsizligi masalalarini tartibga soluvchi «Aloqa to‘g‘risida», «Telekommunikatsiyalar to‘g‘risida», «Ax borotlashtirish to‘g‘risid a», «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida», «Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida», «Elektron tijorat

to‘g‘risida», «Avtomatlashtirilgan bank tizimida axborot himoyasi to‘g‘risida». «Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida»gi qonunlar qabul qilinib, axborot sohasini isloh qilish, ax borot va so‘z erkinligini ta’minlash borasidagi qonunchilik tashabbuslari ushbu sohada bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan islohotlarning uzviy davomi bo‘lib, axbor ot olishning erkin va teng huquqliligini ta’minlash, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarida amalga oshirish, sohada bozor mexanizmlarini yanada takomillashtirish va axborot texnologiyalarin i keng joriy etishning mexanizmlarini yaratishni nazarda tutadi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 23- fevral 2011- yildagi «2011–2015- yillarda Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bazasida axborot-kutubxona va axborot- resurs xizmatlari sifatini yanada oshirish to‘g‘risida»gi PQ № 1487- sonli Qarori hozirgi kunda axborot-kutubxona faoliyatida keyingi 5 yillikda bosqichma-bosqich olib boriladigan zamonaviy kommunikatsion texnologiyalarni amaliyotga tatbiq etish ishlarini amalga oshirishni nazarda tutadi. Bu Qarorga muvofiq, elektron kutubxona tashkil etish, axborot-resurs markazlarida elektron baza shaklidagi zallar tashkil etish, elektron fondlarni kengaytirish, malakali kadrlarni tayyorlash bosqichlari aniq raqamlar ostida berilgan. Jumladan, A. Navoiy nomidagi Milliy kutubxona, Aloqa va axborotlashtirish agentligi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi, Xalq ta’limi vazirligi, Davlat ilmiy meditsina kutubxonasi, Fanlar akademiyasi kutubxonasi, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti va San’at va madaniyat institutlari bazasida tashkil etish rejalashtirilganligi qarorda alohida ilova qilinadi. Bu qaror O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi Qarorini bajarishning uzviy bosqichi bo‘lib hisoblanadi.

Elektron hisoblash mashinalari va ularning tarixi Axborot tizimlarida hisoblash mashinalari, ayniqsa, shaxsiy kompyuterlardan keng foydalanilishi yangi fan-texnika inqilobining boshlanishidan dalolat beradi. Bu esa axborotning maqsadli yo‘nalgan insoniyat faoliyatini ilmiy tashkil etish, nazorat qilish, boshqarish, amalga oshirish vositasi sifatidagi ahamiyati beqiyos o‘sganligi bilan tavsiflanadi. Shaxsiy kompyuterlar boshqa har qanday EHM turiga qaraganda yangi kompyuterli axborot texnologiyasiga o‘tishni ta’minlab, unga quyidagilar xosdir: – foydalanuvchi bilan «do‘stona» axborotli, dasturli va texnik interfeys; – axborotli jarayonlarni interaktiv (muloqotli) bajarish rejimi; – yaxlit qilib birlashtirilgan ma’lumotlar bazasi asosida hamma jarayonlarni bevosita axborotli qo‘llab-quvvatlash; – «qog‘ozsiz texnologiya». Elektron hisoblash mashinasi (EHM), kompyuter bu texnik vositalar majmuyi bo‘lib, u hisoblash va ma’lumotli masalalarni yechish jarayonida axborotni avtomatik o‘zgartirish uchun mo‘ljallangan. EHMning funksional imkoniyatlari quyidagi muhim texnik-ishlatish tavsiflari bilan o‘zaro bog‘langandir: – birlik vaqt ichida mashina tomonidan bajariladigan amallar-ning o‘rtacha miqdori bilan o‘lchanadigan tezkorliligi; – EHM amallar bajaradigan sonlarning razryadliligi va tasvirlash shakllari; – barcha xotirada saqlash qurilmalarining ro‘yxati, sig‘imi va tezkorliligi; – ma’lumotlarning tashqi saqlash, almashish va kiritish-chiqa-rish qurilmalari ro‘yxati va texnik-iqtisodiy tavsiflari; – aloqa va EHM uzellari hamda o‘zaro ulanish qurilmalarining (mashina ichidagi interfeysi) tiplari va o‘tkazish qobiliyati; – EHMning bir vaqtning o‘zida bir nechta foydalanuvchilar bilan ishlash va bir vaqtning o‘zida bir nechta dasturlarni (ko‘p dasturli) bajarish qobiliyati; – mashinada ishlatiladigan operatsion tizimlarning tiplari va texnik-ishlatish tavsiflari;

– dasturli ta’minotning mavjudligi va funksional imkoniyatlari; – boshqa tipdagi EHMlar uchun yozilgan dasturlarni bajarish qobi liyati (boshqa tipdagi EHMlar bilan dasturli bir-biriga mosligi); – mashina buyruqlari tizimi va strukturasi; – aloqa kanallariga va hisoblash tarmoqlariga ulanish imkoniyati; – EHMni ishlatish ishonchligi; – vaqt bo‘yicha EHMning foydali ish koeffitsiyenti. Bu vaqt foydali ish vaqti va profilaktika vaqtining nisbati bilan aniqlanadi. EHM yaratilish bosqichlari va ishlatilayotgan element bazasi bo‘yicha shartli ravishda avlodlarga bo‘linadi: – 1- avlod (50- yillar): elektron vakuumli lampalardagi EHM; – 2- avlod (60- yillar): diskret yarimo‘tkazgichli asboblardagi (tranzistorlardagi) EHM; – 3- avlod (70- yillar): kichik va o‘rtacha darajali zichlikdagi (bitta korpusda yuzlab-minglab tranzistorlar) yarimo‘tkazgichli integral sxemalardagi EHM (integral sxema – maxsus vazifali elektron sxema bo‘lib, u bir butun yarimo‘tkazgichli kristall ko‘rinishida bajarilgan bo‘lib, bu kristall ko‘p sonli diodlar va tranzistorlarni birlashtiradi); – 4- avlod (80- yillar): katta va o‘ta katta integral sxemalarda – mikroprotsessorlarda EHM (bitta kristallda o‘n ming-millionlab tranzistorlar); – 5- avlod (90-yillar): bilimlarni ishlab chiqadigan samarali tizimlarni ko‘rishga imkon beradigan o‘nlab parallel ishlaydigan mikroprotsessorlardagi EHM; parallel-vektor strukturali o‘ta murakkab mikroprotsessorl ardagi EHM. Ular bir vaqtning o‘zida dasturning o‘nlab ketma-ket ko‘rsatmalarini bajaradi; – 6- va undan keyingi avlod: ommaviy parallelizmli va «neyron» strukturali optoelektron EHM – neyronli biologik tizimlarning arxitekturasini modellashtiruvchi ko‘p sonli (o‘n minglab) murak kab bo‘lmagan mikroprotsessorlarning taqsimlangan tarmoqli EHM.

– Har bir keyingi avlod EHM o‘zidan oldingisiga nisbatan jiddiy yaxshilangan tavsiflarga egadir. EHM va barcha xotirada saqlash qurilmalarining unumdorligi, odatda, bir tartibdan yuqoriroq ortadi. – O‘lchamlari va funksional imkoniyatlari bo‘yicha EHMlarni quyidagicha bo‘lishi mumkin: o‘ta katta (super EHM), katta, kichik, o‘ta kichik (mikro EHM). – Aytib o‘tilgan sinflar bo‘yicha zamonaviy EHMlarining ba’zi tav siflari quyidagi jadvalda ko‘rsatilgan. – Zamonaviy EHM sinflarining asosiy tavsiflari Kattaliklar EHM sinflari Super EHM Katta EHM Kichik EHM Mikro EHM Unumdorlik, MIPS 1000– 100 000 10– 1000 1–100 1–100 Tezkor xotira sigimi, Mbayt 2000–10 000 64– 10000 4–512 4–256 DXK, sig‘imi, Gbayt 500– 5000 50– 1000 2–100 0,5–10 Razryadlilik, bit 64–128 32–64 16–64 16–64 – Tarixan birinchi bo‘lib katta EHM paydo bo‘lgan, uning element bazasi elektron lampalardan juda yuqori darajali integratsiyali integral sxemalargacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tdi. – Birinchi katta ENIAK EHM (Electronic Numerical Integrator and Computer) 1946- yilda yaratilgan (1996- yilda birinchi yaratilgan EHMning 50 yilligi nishonlandi). Bu mashina 50 tonnadan og‘irroq, soniyasiga bir necha yuzlab amal tezkorligiga ega, tezkor xotira sigimi 20 ta songa teng, 100 m 2 dan ortiqroq katta zalni egallagan edi. – Katta EHM unumdorligi bir qator masalalarni yechish uchun yetarli bo‘lmay qoldi: meteo holatni oldindan aytib berish, murakkab mudofaa komplekslarini boshqarish, ekologiya tizimlarini modellashtarish hamda bu super EHMlarni ishlab uchun shart-sharoit yaratib berdi. Ular hozirda ham jadal rivojlanayotgan eng kuchli hisoblash tizimidir.

70- yillarda kichik EHMlarning paydo bo‘lishi, bir tomondan, elektron element baza sohasidagi taraqqiyot bilan, ikkinchi tomondan esa, bir qator tadqiqotlar uchun katta EHMlar resurslarining ortiqchaligi bilan bog‘liqdir. Kichik EHMlar ko‘pincha texnologik jarayonlarni boshqarish uchun ishlatiladi. Ular juda ixcham va katta EHMga nisbatan ancha arzonroqdir. Element bazasi va arxitektura yechimi sohasidagi kelgusidagi muvaffaqiyatlar super mini EHMning paydo bo‘lishiga olib keldi. Bu arxitekturasi, o‘lchamlari va narxi bo‘yicha kichik EHM sinfiga, lekin unumdorligi bo‘yicha katta EHMga tenglashadigan hisoblash mashinasidir. Shaxsiy kompyuterlar va axborotkutubxonalarda ulardan foydalanish 1969- yilda mikroprotsessorning (MP) kashf qilinishi 70- yillarda EHMning yana bir sinfi – mikro EHMning paydo bo‘lishiga olib keldi. Aynan shu MPning borligi avvaliga mikro EHMning aniqlovchi belgisi bo‘lib xizmat qildi. Hozirda mikroprotsessorlar hamma sinfdagi EHMlarda ishlatilmoqda. Mikro EHM quyidagilarga bo‘linadi: – ko‘p foydalaniladigan mikro EHM. Bu kuchli mikro EHM bo‘lib, u bir nechta videoterminal bilan jihozlangan va vaqtning bo‘linish rejimida ishlaydi, bu esa ularda birdaniga bir nechta foydalanuvchining samarali ishlashini ta’minlaydi; – shaxsiy EHM bir odam foydalanadigan mikro EHM bo‘lib, qo‘llanishda umumiy murojaat qilish va universallik talablarini qondiradi; – ishchi stansiyalar hisoblash tarmoqlarida aniq ishlar turini bajarish uchun mo‘ljallangan, bir odam foydalanadigan mikro EHM ko‘rinishiga egadir; – ishchi stansiyalar hisoblash tarmoqlarida aniq ishlar turini bajarish uchun mo‘ljallangan, bir odam foydalanadigan mikro EHM ko‘rinishiga egadir; – ishchi stansiyalar hisoblash tarmoqlarida aniq ishlar turini bajarish uchun mo‘ljallangan, bir odam foydalanadigan mikro EHM ko‘rinishiga egadir;

– serverlar – hisoblash tarmog‘idagi ko‘p foydalanuvchili kuchli mikro EHMlar bo‘lib, ular maxsus ish turlarini va tarmoqning barcha stansiyalaridan so‘rovlarni qayta ishlashni bajarish uchun ajratilgan. Albatta, yuqorida keltirilgan tasnif nisbatan shartlidir, negak i muammoga mo‘ljallangan dasturlar va apparat ta’minoti bilan jihoz langan kuchli zamonaviy EHM to‘laqonli ishchi stansiya sifatida ham, ko‘p foydalanuvchili mikro EHM sifatida ham, yaxshi server sifatida ham ishlatilishi mumkin, u o‘zining tavsiflari bo‘yicha deyarli kichik EHMlardan qolishmaydi. Shaxsiy EHM yoki, boshqacha aytganda, shaxsiy kompyuter (ShK), aslida, o‘zi nima? Qo‘llashning universalligini va umumiy murojaat qilish tal ablarini qondirish uchun shaxsiy EHM quyidagi sifatlarga ega bo‘lishi kerak: – ShKning uni sotib oluvchi xaridorlar uchun olsa bo‘ladigan oraliqlarda joylashgan kam bahosi; – atrof muhit sharoitlariga maxsus talablar qo‘yilmasdan, avtonom ishlatish; – boshqarish, fan, ta’lim, maishiy xizmat sohasidagi turli xil qo‘llanishlarga ShK moslashishini ta’minlovchi arxitekturaning moslashuvchanligi; – ShK bilan foydalanuvchining maxsus kasbiy tayyorgarligisiz ishlash imkoniyatini beradigan operatsion tizimning va boshqa dasturli ta’minotning «do‘stona» munosabatdaligi; – yuqori ishonchlilik (5000 soatdan ko‘proq buzilmasdan beto‘xtov ishlay olishi). Xorijiy ShK orasida, birinchi navbatda, Amerikaning «IBM» (International Busieness Mashine Corporation) firmasi kompyuterlarini ta’kidlash kerak: – IBM PC XT (Personal Computer extended Technology); – 80286 (16 toifali) mikroprotsessorlaridagi (MP) IBM PC AT (Personal Computer Advanced Technology); – IBM PS/28030-PS/28080 (PS – Personal System, PS/28080 dan boshqa hammasi –16 toifali, PS/28080 esa 32 toifali);

– IBM PC – 80386 va 80486 (32 toifali) MP dagi;– IBM PC – Pentium va Pentium Pro (64 toifali) MP dagi. Amerikaning «Compaq Computer», «Apple» («Macintosh»), «Hewlet Packard» («HP»), «Dell», «DEC» hamda Buyuk Britaniyaning «Spectrum», «Amstrad», Fransiyaning «Micral», Italiyaning «Olivetty», Yaponiyaning «Toshiba», «Panasonic» va «Partner» firmalari ishlab chiqarayotgan shaxsiy kompyuterlar dunyoga mashhur. «IBM» firmasining birinchi modellari 1981- yilda paydo bo‘lgan. «IBM» shaxsiy kompyuterlari va boshqa firmalarning bunday analoglari hozirgi vaqtda eng ommaviydir. Ommaviyligi bo‘yicha «Apple» va «DEC» («Digital Equipment Corporation») firmalarining ShKlari «IBM» ShKlaridan ancha orqada qoldi, ular sotilishi bo‘yicha 2-o‘rinni egallaydi. 90- yillarning boshlarida kompyuterlarning jahon parki taxminan 150 mln donani tashkil etdi. Ulardan 90 % idan ortiqrog‘i bu shaxsiy kompyuterlardir, xususan, IBM PC tipidagi kasbiy ShKlari 10 mln donadan ortiqroq (hamma ShEHMlarning 75 % iga yakini); «Apple» va «DEC» tipidagi kasbiy ShKlar 5 mln donadan ortiqroq. Hozirgi vaqtda kompyuterlarning soni taxminan uch borobar ko‘paydi. Xorijda hozirgi vaqtda dunyo bo‘yicha kompyuterlarning eng ko‘p tarqalgan model i Pentium va Pentium Pro mikroprotsessorli «IBM PC» komp yuterlari hisoblanadi. Rossiya elektronikasanoati (MDH mamlakatlari bilan birgalikda) «DEC» ShKlari bilan (Elektronika MS–1201 asosida muloqotli hisoblash komplekslari LD–1 DVK–4, Elektronika–85, Elektronika–32 va b.) va IBM bilan moslashadigan (ES 1840 – ES 1842, ES 1845, ES 1849, ES 1861, Iskra 1030, Iskra 4816, Neyron I 966 va b.) kompyuterlarni ishlab chiqardi. Rossiyaning boshqa tipdagi ShKlari (Agat, Mikrosha, Spektr, Orbita, BK va b.) o‘zining tavsiflari bo‘yicha yuqorida aytib o‘tilganlardan birmuncha pastroqdir. Hozirgi vaqtda Rossiyadagi ko‘p sonli kompyuter firmalari chet el elementlaridan, asosan, «IBM» ShKlari bilan ishlaydigan kompyuterlarni yig‘ish bilan shug‘ullanmoqdalar.

Avlodi bo‘yicha shaxsiy kompyuterlar quyidagicha: – 1- avlod ShK 8 bitlik mikroprotsessordan foydalanadi; – 2- avlod ShK 16 bitlik mikroprotsessordan foydalanadi; – 3- avlod ShK 32 bitlik mikroprotsessordan foydalanadi;– 4- avlod ShK 64 bitlik mikroprotsessordan foydalanadi – Shaxsiy kompyuterlarning asosiy va qo‘shimcha qurilmalari Shaxsiy kompyuterlar asosiy va qo‘shimcha qurilmalardan iborat (62- rasm): 62- rasm. Shaxsiy kompyuterlarning asosiy va qo‘shimcha qurilmalari: 1 – monitor; 2 – ona plata; 3 – protsessor; 4 – videokarta; 5 – xotira; 6 – ozuqa bloki; 7 – dikovod; 8 – qattiq disk; 9 – klaviatura; 10 – sichqoncha. Kompyuterning asosiy qurilmalari: Monitor – bu televizor, ya’ni kompyuterdagi ma’lu motlarni ekranda tasvirlovchi qurilma. Monitorlar rangli, oq-qora va suyuq-kristalli turlarga ega. O‘lchami televizorlarnikiga o‘xshash: 14, 15, 17, 19,21 dyuymli va hokazo. 15 dyuymli monitorlar kengroq tarqalgan. 17–21 dyuymli monitorlar, odatda, grafika bilan 63- rasm. Monitor Protsessor . shug‘ullanuvchilar uchun qulaydir.

kompyuter ishini ta’minlaydi va boshqaradi, shun ing uchun, odatda, uni «kompyuter» deb ham atashadi. U quyidagi qismlardan tashkil topadi: 1. Mikroprotsessor – kompyuter ishlashini ta’minlaydigan va kompyuter qurilmalari ishini boshqaradigan qurilma. U kompyuterning ishlash tezligini aniqlaydi. Kompyuterlar mikroprotsessor turi bilan farqlanadi. Hozirgi kunda mikroprotsessorning turli xillari mavjud: Intel, Pentium. 2. Operativ xotira – kompyuterning vaqtinchalik xotirasi u kompyuter ishlayotgan paytda ma’lumotlarni saqlaydigan qurilma. Kompyuter imkoniyatlari operativ xotira hajmiga bog‘liq bo‘ladi. Operativ xotira hajmi qanchalik katta bo‘lsa, kompyuter shunchalik ko‘p ma’lumotlar ustida turli amallarni bajara olish imkoniga ega bo‘ladi. 3. Doimiy xotira – ma’lumotlar doimiy saqlanadigan maxsus qurilma. Xotira hajmi qancha katta bo‘lsa, kompyuter shunchalik ko‘p ma’lumotlarni saqlash imkoniga ega bo‘ladi. – bu bosma mashinka, u ma’lumotlarni kompyuterga kiritish uchun mo‘ljallangan. Klaviatura Kompyuterning qo‘shimcha qurilmalari: 64- rasm. Klaviatura. Printer – bu ma’lumotlarni qog‘ozga chiqaruvchi qurilma. Sichqoncha – ma’lumotni kompyuterga kiritishni tezlashtiruv chi va kompyuter bilan foydalanuvchi muloqotini yengillashtiruvchi qurilma. 65- rasm. Printer. 66- rasm. Sichqoncha. Skaner – qog‘ozdagi matnli yoki tasvirli ma’lumotni kompyuterga elektron shaklda kiritadi.

Faks modem ShKning telefon tarmog‘i orqali tashqi tarmoqdagi boshqa kompyuterlar bilan ma’lumot almashuvini ta’minlaydi. 67- rasm. Skaner. 68- rasm. Faks-modem. Tarmoq kartochkasi – kompyuterni ichki mahalliy tarmoqqa ulash imkonini beradi. Mahalliy tarmoq bir necha kompyuterni birlashtiradi va ma’lumot almashish imkon ini beradi Multimedia – kompyuter yordamida musiqa va ovozli ma’lumotlarni ko‘rsatishni ta’minlovchi qurilma. 132 69- rasm. Kompyuterlarning bir tarmoqqa ulanishi. Planshet – kompyuterga biror chizma va tasvirni maxsus qalam yordamida kirituvchi moslama. Mikrofon – ovoz yoki quyni kompyuterga uzatuvchi moslama. Disketa – ma’lumotlarni bir kompyuterdan ikkinchisiga o‘tkazish uchun va ma’lumotlarni saqlash uchun mo‘ljallangan dastlabki magnitli moslama. CD ROM – katta hajmdagi ma’lumotlarni saqlovchi magnit yuzali moslama. rasm. Multimedia. DVD ROM – katta hajmdagi ma’lumotlarni sonli for matda saqlovchi magnit yuzali moslama.

rasm. CD ROM. 72- rasm. DVD ROM. CDRW – ma’lumotlarni kompakt disklarga yozuvchi va o‘quv chi qurilma. DVDRW – ma’lumotlarni sonli formatda kompakt diskl arga yozuvchi va o‘quvchi qurilma. Shaxsiy kompyuterlar va ularning turlari Axborot-kutubxonalarda, ofislar, firma, davlat muassasalarida ishlatiladigan kompyuterlar 2 turga bo‘linadi: – stolga qo‘yiladigan kompyuterlar; – yon daftarcha shaklidagi ixcham kompyuterlar. Stolga qo‘yiladigan kompyuterlar ofislarda, axborot-kutubxona muassasalarida, ishxonalarda ish stoliga o‘rnatiladi. O‘quv yurtlarida esa o‘quv stollariga joylanadi. Yon daftarcha shaklidagi kompyuterlar kichkina bo‘lib, ular ishlash va namoyish uchun ishda va safarlarda foydalanishga qulay. Kompyuter va qurilmalar ishini maxsus dasturlar amalga oshiradi. Bu dasturlar mutaxassislar tomonidan yaratiladi va ishlashga juda qulay. Ular kompyuterning dastur ta’minoti deb ataladi. Kompyuter bilan foydalanuvchi o‘rtasidagi muloqotni operatsion tizimlar bajaradi. Hozir kompyuterlar Windows operatsion dasturi asosida ishlaydi. Maxsus amaliy dasturlar kompyuter bajara oladigan barcha amallarni amalga oshiradi. Ixcham (portativ) kompyuterlar. Axborot texnologiyalar davrida kompyutersiz samarali ishlash mumkin bo‘lmagani uchun barcha sohalarda, shu jumladan, axborot-kutubxona muassasalarida ham keng moslashtirilgan ixcham kompyuterlardan foydalanish davr talabi bo‘lib qoldi. O‘zining imkoniyatlari

bo‘yicha ixcham kompyuterlar oddiy stol ustidagi tizimlardan qolishmaydi, ba’zi bir ko‘rsatkichilari bo‘yicha esa hatto ulardan o‘zib ketadi. Ixcham kompyuterlardan foydalanib, oddiy klaviaturaga va videomonitorga o‘tish mumkin, ixcham kompyuter stol ustidagi kompyuterga terminal sifatida ulanishi mumkin, ko‘pchilik modellari hisoblash tarmog‘iga ulanish imkonini beradi, ularning ba’zilari esa tarmoqqa, shu jumladan, Internet tarmog‘iga, hatto radiokanal bo‘yicha masofadan turib ulanib, o‘z egasining to‘liq erkinligini ta’minlaydi. Ixcham ShK shaxsiy kompyuterlarning tez rivojlanayotgan sinfidir. Mutaxassislarning ma’lumotlariga qaraganda, 2000- yilda 50 % dan ortiq foydalanuvchilar aynan ixcham mashinalarni ishlatganlar. 2002- yilga kelib bu 85 % ga, 2012- yil 90 % gacha ortdi. Ko‘pchilik ixcham kompyuterlar elektr manbayi bilan kichik o‘lchamli akkumulator orqali avtonom (alohida) ta’minlanadi, lekin ular elektr tarmog‘iga to‘g‘ridan to‘g‘ri ulanishi ham mumkin. Akkumulatordan ta’minlanganida avtonom ishlash muddatini uzaytirish uchun barcha ixcham kompyuterlar kamaytirilgan energiya iste’moli rejimlariga, masalan, Standy va Sleep ga ega. Bundan tashqari, ularning hammasi Advanced Power Management (ARM) spetsifikatsiyasini ta’minlaydi, unda iste’mol qilinadigan quvvatning boshqarish apparati va dasturli vositalariga qo‘yadigan talablari ifodalangan. Standy rejimida eng ko‘p energiya iste’mol qiladigan qurilmalar (vinchester, displeyni yoritish lampasi va b.) uzib qo‘yiladi, Sleep rejimi energiya iste’molini yanada ko‘proq tejashni ta’minlaydi: mikroprotsessorning taktli chastotasi minimumgacha kamaytiriladi, ko‘pgina tizim ko‘rsatkichlari energiyaga bog‘liq bo‘lmagan xotiraga yoziladi. Ko‘rsatilgan tadbirlar shunga olib keladiki, ba’zida akkumulatorning bir marta quvvatlanishi ixcham kompyuterning 10 soat va undan ko‘p avtonom ishlashiga yetadi. Videomonitorlar sifatida ularda ko‘proq suyuq kristalli displeylar, kamroq hollarda luminessentli yoki gaz razryadli displeylar qo‘llaniladi.

Ko‘pchilik ixcham kompyuterlarda apparat vositalarini kuchaytirish PCMCIA kartalar deb ataluvchi maxsus tuzilishli platalarni ulash bilan bajariladi (boshlanishda faqat xotira platasiga mo‘ljallangan Personal Computer Card International As-sociation). Deyar li hamma PCMCIA kartalar (hozir ular, odatda, qisqacha PC kartalar yoki PC Card deb atalmoqda) Plug @ Play («Ula va o‘yna») texnologiyasini qo‘llaydi. Ular qo‘shimcha platalar o‘rnatilganida ShK uzilishini yoki uning qandaydir qo‘shimcha sozlanishini talab qilmaydi. PC Card uchun uch tipdagi gabarit o‘lchamlar belgilangan: Ture 1, Ture 2 va Ture 3. Birinchi ikkita tipik o‘lchamlar kengligi 54 mm va uzunligi 85,5 mm bo‘lgan platalarni aniqlaydi, 1-tipning kalinligi 3,3 mm, 2- tipniki esa o‘rtasida 5 mm va chetlarida 3,3 mm. 3- tipdagi PC Card qalinroq – 10 mm va shuning uchun birinchi ikki tipdagi kartalarni o‘rnatish uchun mo‘ljallangan hajmlarga o‘rnatilmaydi. PC Card modemlar, faks-modemlar, tarmoqli va interfeysli adapterlar; uyali va peyjingli aloqa nazoratchilari, statik, dinamik va flesh-xotira; qattiq disklar, tovush kartalari va boshqalar vazifalarini bajaradi. TeEQQlari bilan bir qatorda, ixcham kompyuterlarda stolliga nisbatan yanada intensivroq DEKQ va flesh-xotira platalari qo‘llanilmoqda, so‘ngisi ixcham ShKlarda ko‘pincha diskli xotira o‘rnida ishlatiladi. Klaviatura ko‘pincha ozgina qisqartirilgan: 84–86 ta tugma (stol usti ShKlarda 101 ta), lekin to‘liq klaviaturani ulash uchun hajm ham bor; ba’zi bir modellarda klaviatura yig‘iladigan bo‘ladi. Miniatur kompyuterda klaviatura shunchalik kichkinaki, tugmachani bosish uchun maxsus ko‘rsatkich tayoqcha ishlatiladi. Grafik axborot manipulatori (ko‘rsatuvchi qurilma) sifatida, odatda, sichqoncha emas, balki trekbol, trekpoynt yoki trekpad ishlatiladi. Trekbol (Treck Ball) – istalgan yo‘nalishda aylanuvchi, 15–20 mm diametrli plastmassa shardir (qo‘zg‘almas o‘rnatilgan, to‘ntarib qo‘yilgan sichqonchani eslatadi). Ichiga sozlangan va tashqi trekbollar ishl atiladi. Ichiga sozlangani klaviatura blokida yoki displeyning yuza tekisligida ekranning yonida joylashishi mumkin.

Tashqi trekboll ar kompyuterga kabel bilan yoki infrakizil simsiz kanal bo‘yicha ulanadi. Trekpoynt (Track Point) rezina tipli klaviaturadagi maxs us egiluvchan tugmacha bo‘lib, uning kerakli yo‘nalishga egilishi kursorni displey ekranida siljitadi. Trekpad (Treck Pad yoki Touch Pad) uncha katta bo‘lmagan planshet bo‘lib, klaviatura blokida joylashgan va yupqa plyonka ostida simlar tarmog‘iga ega. Bu simlar yengil bosilganida bosayotgan obyektning, masalan, barmoqning siljish yo‘nalishini qabul qiladi. Qabul qilingan signal kursorni boshqarish uchun ishlatiladi. Ixcham kompyuterlarda sensorli ekranlar ham qo‘llaniladi, ularda ularning yuzasiga tegish kursorning tegishli joyga siljishini yoki ekranga chiqarilgan menyu bo‘yicha jarayonni tanlashni amalga oshiradi. Ko‘tarib yuriladigan EHMlarning asosiy tiplari. Ko‘tarib olib yuriladigan kompyuterlar juda rang-barangdir: qo‘pol va og‘ir (15 kg gacha) ixcham ishchi stansiyalardan to 100 g gacha og‘irlikdagi miniaturali elektron yozuv kitobchasigacha mavjud. Ixcham ishchi stansiyalar. Ixcham ishchi stansiyalar – eng quvvatli va yirik ko‘tarib yuriladigan ShKdir. U ko‘pincha chamadon ko‘rinishda tayyorlanadi va «nomadic» – «ko‘chmanchi» nomiga ega. Ularning tavsiflari qo‘zg‘almas ShK – ishchi stansiyalarning tavsiflariga o‘xshashdir: ko‘pin cha RISC tipidagi, 300 MHz gacha taktli chastotali kuchli mikroprotsessorlar, 64 Mbayt gacha sig‘imli tezkor xotira, gigabaytli diskli yig‘uvchilar, tezkor interfeyslar va 4 Mbaytgacha bo‘lgan videoxotirali videoadapterlar. Aslini olganda, bu oddiy tarmoqdan ta’minlanuvchi ishchi stansiyalardir, lekin konstruktiv jihatdan ko‘tarib olib yurishga qulay korpusga yig‘ilgan va barcha ko‘tarib olib yuriladigan ShKlar kabi VGA sinfidan yuqori bo‘lmagan tekis suyuq kristalli videomonitorga egadir. Nomadic, odatda, modemlarga ega va hisoblash tarmog‘ida ishlash uchun aloqa kanallariga tezda ulanishi mumkin.

Bu tipdagi ixcham kompyuterlar ko‘chma taqdimotlar uchun, ayniqsa, multimedia vositalari mavjud bo‘lganda, samarali ishlati- lishi mumkin, lekin ish stolida joyni tejashga imkon berib, qo‘zg‘al mas variantda ham muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin. Tizzaga qo‘yib ishlatiladigan kompyuterlar. Ixcham Lap Tor kompyuterlari «tizzada ishlatiladigan» degan ma’noni bildiradi. Uncha katta bo‘lmagan «diplomat» o‘lchamidagi ko‘rinishda tayyorlanadi, ularning og‘irligi, odatda, 5–10 kg oraliqda bo‘ladi. Apparat va dasturli ta’minoti yaxshi Kompyuter-yon daftarchalar (notebook) – bu ixcham kompyuterlarning eng gurkirab rivojlanayotgan qism sinfidir. Noutbuk (notebook) mobil ixcham shaxsiy kompyuter bo‘lib, uning asosiy qismi va monitori birlashgan holda bo‘ladi. Bunday kompyuterlarning ko‘pchiligi deyarli standart klaviaturaga, kompyuter grafikasi vositalariga ega. Netbuk (netbook) Internetdan foyda lanish va ofis dasturlari bilan ishlash uchun mo‘ljallangan kichik komputerdir. Netbuklar ixcham o‘lchamlari, yengil vazni, kam energiya . iste’molivanisbatanarzonnarxlaribilanajralib turadi. 74- rasm. Netbuk. Kompyuter-yon daftarchalar (Notebook va Sub Notebook, ularni yana «Omni Vook» – «har yerda hozir-u nozir» deb ham atashadi) ShKlarning barcha vazifalarini bajaradi. Tuzilishi jihatdan ular miniatur chamadoncha ko‘rinishda (ba’zida olinadigan qopqoqli), uncha katta bo‘lmagan kitob o‘lchamida (qalinligi 2–5 sm bo‘lgan A4 formatli standart o‘lchamli) tayyorlangan. O‘zining tavsiflari bo‘yicha ko‘p jihatdan Lap Tor bilan mos keladi, ulardan faqat o‘lchamlari hamda tezkor va diskli xotiraning birmuncha kichik sig‘imlari bilan farq qiladi (floppi disklar uchun dis- kovod va vin chester ko‘pincha tashqi bo‘ladi). Vinchester o‘rniga ba’zi modellar, ayniqsa, Sub Notebook orasidagilari (noutbukning kichraytarilgan

varianti), 10–20 Mbayt sig‘imli energiyaga bog‘liq bo‘lmagan flash-xotiraga egadir. Kompyuter-yon daftarchalarning ko‘pchilik modellari aloqa kanaliga va mos ravishda hisoblash tarmog‘iga ulanish uchun modemlarga egadir. Ularning ba’zilari boshqa kompyuterlar bilan masofadan turib simsiz ma’lumot almashish uchun radiomodemlar va optoelektron infraqizil portlar bilan jihozlangan. Bu portlar bir necha o‘n metr uzoqlikda va bevosita ko‘rinish chegarasida kompyuterlararo aloqani ta’minlaydi. Aloqaning imkoni borligi kompyu ter ekranida maxsus piktogrammaning paydo bo‘lishi bilan qayd qilinadi. Kompyuter-yon daftarchalar uncha katta bo‘lmagan suyuq, kristalli monoxrom va rangli displeyga ega. Klaviaturasi har doim qisqartirilgan, Track Point va Track Pad tipidagi manipulatori bor. Resurslarning kuchaytirilishi PCMCIA kartalari bilan bajariladi. Noutbuk ta’minoti 3–4 soat davomida avtonom ishlashni ta’minlovchi ixcham akkumulatorlardan amalga oshiriladi (ionlitiyli akkumulatorlarni ishlatganda esa 12 soatgacha). Hozirgi vaqtda noutbukning uchta asosiy ko‘rinishi qaror topdi: – boshlang‘ich darajali kompyuter-yon daftarcha; – yuqori unumli mobil ishchi stansiyalar; – ko‘p qatlamli kompyuter-yon daftarchalar. Boshlang‘ich darajali kompyuter-yon daftarchalar shu sinfdagi ixcham kompyuterlarning eng ko‘p tarqalgan klassik variantidir. Bu kategoriyaga 1997- yilda ishlab chiqarilganPentium 133 MHz gacha MP li, 8 Mbayt gacha sig‘imli tezkor xotirali, 1,08–1,3 Gbayt sig‘imli vinchesterli, 11,3 displeyli va sozlangan faks-modemli kompyu terlar to‘g‘ri keladi. Bu kategoriyadagi kompyuterlarni lar haqida ma’lumot bering. Elektron kotiblar qanday kompyuterlar turiga kiradi? hozirda deyarli barcha asosiy kompyuter ishlab chiqaruvchi firmalari: «IBM», «Toshiba», «HP», «Compaq», «NEC», «Aser» va b. ishlab chiqarmoqda Notebooklar orasida peshqadami ushbu sinfdagi ShKlar orasida standartni belgilovchi IBM Think Pad

modellaridir. Lekin ko‘pgina boshqa firmalarning ham mashhur noutbuk vakillari mavjud. Masalan, «Compaq» firmasining noutbugi: LTE 5000 Pentium MPiga va modulli, TeEQQsini 72 Mbaytgacha kengaytarish imkoniyatli yengil modifikatsiyalanadigan tuzilishga, 5,4 Gbayt diskli xotiraga, PCI lokal shinaga ega, 16 soatgacha avtonom ishlashini ta’minlaydigan ikki akkumulatordan ta’minlanadi. Yuqori unumli mobil ishchi stansiyalar ko‘zg‘almas stol usti kom pyuterlari bilan unumdorligi bo‘yicha ham, kengaytarish imkoniyati bo‘yicha ham tenglashib, ularni almashtirishga da’vat etilgan. Bu guruhlarning ko‘pchilik zamonaviy modellari 166–200 MHz li Pentium MMX protsessorlari asosida yaratilgan va Pentium MMX MP pay do bo‘lganidan keyin (mo‘ljaldagi nomi Pentium II) birdaniga uning mobil versiyasi – IMMni (Intel Mobil Module) ishlatish rejalari belgilanmoqda. IMM MPni va 430 TX to‘plamidan mikrosxemalarni o‘z ichiga oladi hamda 6 × 10 sm o‘lchamli plata ko‘rinishiga ega bo‘ladi. Bu guruhning eng ilgari surilgan modellari o‘tkazish qobiliyati 1024 × 768 pikselli, 12,1 va 13,3 dyum kattalikdagi juda ulkan ekranli LCD-displeyi bilan jihozlanishi kutilmoqda (ta’kidlash kerakki, bunday matritsalarning O‘lchami 15 dyuymli monitorning ko‘rinish qismining o‘lchamiga tengdir). Ekranning kelgusida 14,2 dyumgacha kattalashtirilishi, bu esa ba’zi bir firmalar tomonidan taxmin qilinmoqda – noutbuk uchun defakt qabul qilingan hozirgi standartda A4 o‘lchamining kattalashishiga olib keladi. 1. Bu kompyuterlar uchun yuqori tezlikli infraqizil portlar, 33,6 Kbod tezlikli sozlangan faks-modem va quvvatli interfeys shinalarining borligi urf bo‘lib qolmoqda (bugungi kunda CardBus shinali modellar paydo bo‘ldi. Ular hozirda ixcham kompyuterlar uchun eng ommaviy bo‘lgan PCI shinalariga o‘xshashdir, bu shinalar to‘liq ek ranli video uchun yetarli bo‘lgan 13 Mbod/s gacha almashish tezligini ta’minlaydi). Bu guruhning kompyuterlari: Toshiba TecraCDT, NEC Versa 6050, Aser/TI Trave Mate 6150 va b.

Ko‘p qatlamli kompyuter-yon daftarchalar (Multilaeser Notebook – MLN) birinchi ikki tipdagi noutbuknikiga o‘xshash og‘irlik va o‘lchamlarga ega bo‘lib, yuqori unumdorlikni va funksio nal to‘lalikni ta’minlaydi. Bu esa ularning ko‘p qatlamli texnologiyasi hisobiga erishiladi. Bu guruhning birinchi vakili – Twinhead firmasining Notebook 7 bo‘lib, u ThinkPad 560 zamonaviy modelining o‘tgan yillardagi yanada rivojlangan variantidir, u ikki qatlamdan tashkil topgan: – 11,3 dyumli displey, 1,3 Gbayt sig‘imli vinchester, 1 Mbayt si gimli TeEQQ, Mobile Pentium 133 MP bazasidagi to‘liq funksionalli noutbukni tashkil etgan asosiy qatlam; – CD-ROM, PCI shinali interfeys, audio kuchaytirgich va audio-karnayni o‘z ichiga olgan qo‘shimcha qatlam. «Notebook 7»ning muhim xossasi uni foydalanuvchining istagi bo‘yicha moslashuvchan konfiguratsiyalash imkoniyatidir. Bu kompyuterning to‘liq og‘irligi 3 kg dan oshiqroq. Bunday tuzilishning istiqbolliligi boshqa firmalarni ham («Compaq», «Ase Technologies», «Fujitsu») shunga o‘xshash modellarini: Compaq Armada 4100, Aser/TI TraveMate 900, Solo Slim, Fujitsu LifeBook 600 va 6. ishlab chiqarishga undadi. Aslini olganda, qo‘l ostingizda noutbukka ega bo‘lib, siz hamma joyda ish joyingizda ham, uyingizda ham, yo‘lda ham zamonaviy ofis kompyuteriga ega bo‘lasiz, bu esa tijoratchi uchun dabdaba emas, balki kerakli buyumdir. Cho‘ntak kompyuterlari. Cho‘ntak kompyuterlari (Palm Tor bu «kaftdagi» degan ma’noni bildiradi) 300 grammdan oshiqroq og‘irlikka ega; yig‘ilgan holatdagi tipik o‘lchamlari 150 × 80 × 25 mm. Bu to‘la huquqli shaxsiy kompyuter bo‘lib, u mikroprotsessorga, tezkor va doimiy xotira, odatda, monoxromli suyuq kristalli displey, ixcham klaviaturaga ega; ma’lumotlarni almashish maqsadida qo‘zg‘almas ShKga va boshqa tashqi qurilmalarga ulash uchun port hajmga ega. Zamonaviy cho‘ntak kompyuterlarining muhim tavsiflari: – stoldagi kompyuter bilan qiymatlar almashishni qo‘llash; – matnni kiritish va uni xotirada saqlash imkoniyati;

– har xil hisoblashlar uchun elektron jadvallar bilan ishlash; – hujjatlarni bosish uchun printerni ulash imkoniyati; – fakslarni qabul qilish va yuborish; – elektron pochta va Internet tarmog‘i bilan ishlash; – katta, yorqin, yaxshi o‘qiladigan, ko‘pincha yoritiladigan ek-ran; – avtonom rejimda uzoq vaqt ishlash imkoniyati; – audiotizimlar bilan ishlash; – inson dastxatini o‘qiy olish va uni bosma harflarga o‘tkazish qobiliyati. Cho‘ntak kompyuterlari ko‘p sonli xorijiy firmalar: «Casio», «Compaq», «Hewlett Packard», «NEC», «Philips», «LG Electronics» va b. tomonidan ishlab chiqarilmoqda. Elektron kotiblar Elektron kotiblar (PDA – Personal Digital Assistance, ba’zida ularni Hand Help – «qo‘l yordamchi» deb ham atashadi) cho‘ntak kompyuteri o‘lchamiga ega, og‘irligi 0,5 kg dan oshiq emas, lekin Palm Topga nisbatan 75- rasm. Elektron kotib. kengroq funksional imkoniyatlarga ega, xususan, apparati va ichiga sozlangan dasturiy ta’mi- noti nomlar, manzilgohlar va telefon raqamlari, kun tartibi va uchrashuvlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar, joriy ishlar ro‘yxati, xarajatlar yozuvini va shu kabilarni saqlovchi elektron ma’lumotnomalarni tashkil etishga mo‘ljallangan; ichiga sozlangan matnli, ba’zida esa gra fik muharrirga, elektron jadvalga ega. Ko‘pchilik PDAlar modemlarga ega va boshqa ShKlar bilan ma’lumot almashishi mumkin. Hisoblash tarmog‘iga ulanganida esa elektron pochtani va fakslarni qabul qilishi va jo‘natishi mumkin. Ularning ba’zilari hatto avtomatik nomer tergichlarga ham ega. Boshqa kompyuterlar bilan ma’lumotlarni masofadan simsiz almashish uchun PDAning eng yangi modellari radiomodemlar va infraqizil portlar bilan jihozlangan.

Ma’lumotlarni klaviatura yordamida qo‘lda kiritish mumkin (HP 100 LX, Casio Boss, Psion Series modellarida QWERTY klaviaturasi), ba’zi modellarda (Newton Message Pad, Dyna Pad, Versa Pad va b.) «peroli» kiritish mavjud: sensorli ekran, ko‘rsatkich (pero) va klaviaturaning ekranli emulatsiyasi (ko‘rsatkich bilan ekranda klavishalarni «bosish» mumkin). Ba’zi bir modell arda esa (Sharp Wizard) gibridli kiritish mavjud – klaviatu radan menyu bandlarini va ba’zi bir qo‘lyozma yozuvlarini tanlash uchun peroli kiritish mavjud (ma’lumotlar pero bilan kiritiladigan «elektron kotib») Elektron kotiblar, odatda, uncha katta bo‘lmagan suyuq kristalli displeyga (ba’zida kompyuterning olinadigan qopqog‘ida joylashtirilgan) va resurslarni PCMCIA spetsifikatsiyasi bo‘yicha kuchaytirish imkoniyatiga egadir. PDA ko‘rinishidan eng tez rivoj lanadigan ixcham kompyuterlarning turidir. Mutaxassislarning fikricha, 1996- yilda AQShda PDA parki 10 mln donadan oshib ketgan. Zamonaviy PDAlar noutbukning kichik modellari bilan raqobatlashish imkoniyatiga egadir, ulardan quyidagi ko‘rsatkichlari bilan sezilarli ustun turadi: ixchamligi, narxi arzonligi, ishlatishga qulayligi, eng zamonaviy telekommunikatsiya texnologiyalarini (uyali telefon, peyjingli aloqa, infraqizil va radioaloqa) qo‘llashning sozlangan imkoniyatlari. Ko‘pchilik mutaxassislar noutbuk asrining o‘rniga PDA asri keldi deb hisoblashmoqda. Ko‘pgina firmalar: «Apple», «Casio», «Compaq», «HP», «IBM», «Lacky», «LG Electronics», «Motorola», «NEC», «Sony», «Sharp», «Toshiba» va b. o‘zlarining PDAsini chiqardilar. Elektron xotira daftarchalari Elektron xotira daftarchalari (organizer – «organayzerlar») ixcham kompyuterlarning «yengil toifa»siga tegishlidir (bu toifaga ulardan tashqari kalkulatorlar, elektron tarjimonlar va b. kiradi); ularning og‘irligi 200 grammdan oshmaydi. Organ ayzerlar foydalanuvchi tomonidan dasturlashtirilmaydi, lekin kerakli ma’lumotlarni yozish va uni tahrirlash mumkin bo‘lgan (ichiga sozlangan

matn muharriri bor) keng sig‘imli xotiraga ega; xotirada ishbilarmonlik xatlari, bitim matnlari, shartnomalar, kun tartibi va ishbilarmonlik uchrashuvlarini saqlash mumkin . Organayzerlarda ichki taymer va ish to‘g‘risida kerakli vaqtda tovushli eslatish imkoniyati bor. Ruxsat etilmagan murojaatlardan ma’lumotlarni, odatda, parol bo‘yicha himoya qilish imko niyati bor. Kompyuterga ulash uchun hajm va uncha katta bo‘lmagan monoxrom suyuq kristalli displey bor. Akkumulatordan tok quvvatini kam iste’mol qilishi hisobiga zaryadlanmasdan ma’lumotl arning 5 yilgacha saqlanishini ta’minlaydi. Baxtga qarshi, ko‘pchilik organayzerlar rus tilida dasturlanmagan, dasturni ruschaga o‘tkazishning esa imkoni yo‘q.

Foydalanilgan adabiyotlar I. A. Karimov. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: O‘zbekison, 2011. I. A. Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat, 2008. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Respublika aholisining Axborot- kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi PQ–381- sonli Qarori. 20- iyun 2006- yil. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2011–2015- yillarda axborot- kommunikatsion texnologiyalari bazasida axborot-kutubxona va axborot-resurs xizmatlari sifatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ № 1487- sonli Qarori. 2011- yil 23- fevral. «O‘zbekiston Respublikasining «Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida»gi 2011- yil 13- apereldagi O‘RQ № 280- sonli Qonuni Axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari ishini tashkil qilish. Hujjatlar to‘plami. – T.: A. Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubx onasi nashriyoti, 2007. B. O. Mannonov, Y. O. Mannonov. Madaniy-ma’rifiy ishda texnika vositalaridan foydalanish. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. – T.: TuronIqbol, 2006. B. O. Mannonov. Madaniy-ma’rifiy muassasalarda texnika vositalaridan foydalanish. O‘quv qo‘llanma. – T., 2002. X. Akbarov. Kino-tele rejissura, montaj. O‘quv qo‘llanma. – T.: Ilm-Ziyo, 2007. V. L. Braydo. Ofis texnikasi – boshqarish va ish yuritish uchun. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma – T.: Mehnat, 2001. S. I. Rahmonqulova, F. Z. Roziyev. Vertual kutubxona. – T., 2000

O'xshashlar

Axborot-kutubxona muassasalarida kommunikatsiya va telekommunikatsiya aloqa vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida axborot-kutubxona texnologiyasidan foydalanishning uslubiy tavsifi

Axborot-kutubxona muassasalarida zamonaviy proyeksion apparatlar

Axborot-kutubxona muassasalarida ovozli texnika vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida zamonaviy informatsion texnologiyalar