Axborot-kutubxona muassasalarida axborot-kutubxona texnologiyasidan foydalanishning uslubiy tavsifi - Informatika va AT - Referatlar

Axborot-kutubxona muassasalarida axborot-kutubxona texnologiyasidan foydalanishning uslubiy tavsifi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71.5 KB

Ko'chirib olish

Axborot-kutubxona muassasalarida axborot- kutubxona texnologiyasidan foydalanishning uslubiy tavsifi Reja: 1. O‘zbekiston Respublikasida axborot-kutubxona sohasida olib bo rilayotgan islohotlar. 2. Axborot-kutubxona texnologiyasi fanining maqsadi va vazifalari 3. Axborot-kutubxona muassasalarida adabiyotlarni targ‘ib qilishda axborot-kutubxona texnologiyalarining roli va ahamiyati.

O‘zbekiston respublikasida axborotkutubxona sohasida olib borilayotgan islohotlar O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006- yil 20- iyunda qabul qilingan «Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi Qarori axborot-kutubxona ishida axborot va kommunikatsion texnologiyalarini amaliyotga tatbiq etish, aholining axborot-kutubxona muassasalariga bo‘lgan ehtiyojini to‘laqonli qondirishga qaratilgan. Qaror aholini axborot-kutubxona bilan ta’minlashni takomillashtirish, eng muhimi, kutubxonachilik ishini rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan respublika axborot-kutubxona tizimini tubdan isloh qilishga asos bo‘ldi. Qarorga muvofiq ommaviy va markaziy kutubxonalar o‘rnida axborot-kutubxona markazlari va axborot-resurs markazlari tashkil etildi. Madaniyat va sport ishlari vazirligi tasarrufidagi ommaviy kutubxonalar tarmog‘i ko‘rib chiqilib, ular Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi, O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi hamda O‘zbekiston Aloqa va axborotlashtirish agentligi tizimiga kiritildi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida Respublika axborot- kutubxona tizimi faoliyatini muvofiqlashtirish bo‘yicha idoralararo kengash tuzilib, Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi shu kengashning ishchi organi etib tayinlandi. Ilgari respublikamiz viloyatlarida faoliyat yuritgan ommaviy markaziy kutubxonalar aloqa va axborotlashtirish agentligi tasarrufiga o‘tkazilib, axborot-kutubxona markazlariga aylantirildi. Axborot-kutubxona markazlarini boshqarish uchun agentlik huzurida Respublika axborot-kutubxona markazi (RAKM) tashkil etildi. Hozirgi kunda har bir viloyatda bittadan va Toshkent shahri hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasida jami 14 ta axborot-kutubxona markazlari faoliyat olib bormoqda. Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’lim vazirligi tizimidagi o‘quv yurtlarida axborot-resurs markazlari tashkil etilib, joylardagi

ommaviy kutubxonalar shu axborot-resurs markaziga biriktirilgan holda aholiga xizmat ko‘rsatmoqda. Respublikada amalga oshirilgan axborot-kutubxona sohasidagi islohotlar axborot-resurs va axborot-kutubxona faoliyatini belgilab beruvchi huquqiy- me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish, axborot-kutubxona ishining asosiy metodlari va shakllarini qayta ko‘rib chiqish, an’anaviy ish shakllaridan axborotlashtirishni hisobga olgan yangi, o‘ta takomillashgan va samarali metodlarni joriy etish va foydalanishga o‘tish zaruratini keltirib chiqardi. «Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida»gi Qonunning 4- moddasida axborot- kutubxona faoliyatining asosiy vazifalari belgilab berildi. Bular quyidagilardan iborat: – foydalanuvchilarning axborot-kutubxona resurslaridan foydalanishini ta’minlash; – foydalanuvchilarning intellektual, ma’naviy-axloqiy, bilim o lish ehtiyojlarini qondirish uchun shart-sharoitlar yaratish; – milliy madaniyatni tiklashga va yanada rivojlantirishga ko‘maklashish; – O‘zbekiston xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini saqlash; – axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida axborot-kutubxona resurslaridan o‘zaro foydalanishni ta’minlash. Bu esa axborot-kutubxona tizimi faoliyatidagi xodimlarning oldiga ulkan vazifalar qo‘ydi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2011–2015- yillarda axborot- kommunikatsion texnologiyalari bazasida axborot-kutubxona va axborot resurs xizmatlari sifatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 2011- yil 23- fevralda qabul qilingan PQ № 1487- sonli Qarorida hozirgi kunda mamlakatimizda 11026 tadan ziyod axborot-kutubxona muassasalari faoliyat ko‘rsatib, ulardan 6,3 million nafardan ortiq kitobxon va o‘quvchilar foydalanib kelayotganligi qayd qilib o‘tiladi. Axborot-kutubxona muassasalarida bugungi kunda 83,6 million birlikdagi jami adabiyotlar fondidan 3,5 million tasi elektron ko‘rinishda ekanligi, ayniqsa, barcha axborot-kutubxona markazlari Internetga (ZiyoNET portaliga)

kirish imkoniyatini beruvchi lokal tarmoqlar tashkil etilganligi muhim omil bo‘lmoqda. Chunonchi, ta’lim muassasalaridagi 1639 ta axborot-resurs markazida (91 foiz) lokal tarmoq mavjud bo‘lib, ulardan 1380 tasi, ya’ni 76,5 foizi ZiyoNET portaliga ulanganligi aytib o‘tiladi. Qarorda axborot-kutubxona tizimini rivojlantirishning 2011–2015- yillarga mo‘ljallangan Davlat dasturi belgilab berilgan. Qaror dasturida shu yillar mobaynida respublikamizda bosqichma- bosqich elektron kutubxonalarning tashkil etilishi, axborot-kutubxonalarda elektron resurs zallarini tashkil etish, yig‘ma elektron katalog va elektron kataloglar majmuyini tashkil etish va bulardan foydalanuvchilarga keng imkoniyatlar yaratib berish kabi muhim vazifalar belgilab berilgan. Shuningdek, axborot-resurs markazlarini zamonaviy kompyuter, telekommunikatsiya va orgtexnika bilan jihozlash, avtomatlashtirilgan axborot-kutubxona tizimini bazasini yaratish va muntazam ishlashini ta’minlash kabi dolzarb vazifalar belgilab berilgan. Ayniqsa, kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish, oliy va o‘rta maxsus bo‘g‘inda raqobatbardosh mutaxassislarni tayyorlashga alohida e’tibor berilgan. Axborot-kutubxona tizimining yangi yo‘nalishda tashkil etilishi aniq maqsad asosida ish olib borishni taqozo etmoqda. Bunday ishlarni tashkil qilishda axborot- kutubxona mutaxassislari va kutubxonachilar yetakchi rol o‘ynaydi. Shu o‘rinda, bo‘lajak mutaxassislarga ta’lim berishda axborot-kutubxona texnologiyasi fanining o‘rni beqiyosdir. Axborot-kutubxona texnologiyasi fanining maqsadi va vazifalari Axborot-kutubxona muassasalarida zamonaviy texnologiyalarning tatbiq etilishi, amalda olib borilayotgan ish ko‘lamining dolzarbligi hozirgi kunining asosiy vazifasi hisoblanadi. Axborotga bo‘lgan talab kundan kun ortib borayotgan bir paytda har bir sohada, shu jumladan, axborot-kutubxona tizimi mutaxassislarining oldiga ham alohida vazifalar qo‘ymoqda. Shu o‘rinda, o‘rta maxsus bo‘g‘inda tayyorlanayotgan mutaxassislarni o‘qitishda axborot-kutubxona

texnologiyasi fani ham alohida ahamiyat kasb etadi. Axborot-kutubxona texnologiyasi fani o‘quvchilarga bilim berishda axborot-kutubxona tizimining avtomatlashtirilgan tizimida ishlashni nazariy va amaliy jihatdan o‘rgatadi. Axborot-kutubxona texnologiya fani axborot-kutubxona muassasalarida mavjud bo‘lgan texnika vositalari, axborot-kutubxona texnologiyalari haqida ma’lumot beradi va ulardan mustaqil foydalanishni o‘rgatadi. Axborot-kutubxona texnologiyasi fanining vazifasi axborot-kutubxona ishi, kutubxonashunoslik va bibliografiya mutaxassisligini egallashda olib borayotgan talablarni qondirish hamda avtomatlashtirilgan tizimda ishlaydigan raqobatbardosh kadrlarni tayyorlash, axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlarida audiovizual texnika vositalari, proyeksion texnika apparatlari, video- magnitafon va videokameralarda ishlash, audio va video konferensiyalar tashkil qilish, elektron hisoblash texnikasi, kompyuter texnologiyalari bilan ishlash, multimedia vositalari va ular bilan ishlash, nusxa o lish va nusxa ko‘paytirish texnikasi, axborot tizimi, Internet tizimi, elektron pochta xizmati, telekommunikatsiya va aloqa vositalari, axborot-kutubxonalarda transport vositalari, axborotga ishlov berish, ma’lumotlarga ishlov berish, kitoblarni saqlash va qidirish, muqovalash texnika vositalari haqidagi ma’lumotlarni o‘quvchilarga yetkazishdan iborat. Fanni o‘qitishdan maqsad – o‘quvchilarda axborot-kutubxona texnologiyalarining o‘ziga xos xususiyatlari va imkoniyatlarini o‘rgatish, ularni mustaqil ishlatishni, axborot texnologiyalarining inson faoliyatining turli sohalarida qo‘llanish asoslarini tushuntirishdir. Asosiy e’tibor – axborot texnologiyalari asosida elektron il miyta’limiy resurslar bilan ta’minlash, axborot-kutubxona texnologiyalari nazariyasining umumiy masalalari, predmeti, o‘rganilayotgan tizim va obyektlarni tadqiq etishdagi o‘rni va ahamiyati, modellarni ishlab chiqish texnologiyasi, obyekt va tizimlari muammolarini yechish usullari, rejalashtirish, dasturlashtirish natijasida olingan ma’lumotlarni qayta ishlash hamda zaruriy yechimlarni qabul qilish ko‘nikma va malaklarni shakllantirishdir.

Fanning vazifasi – o‘quvchilarni avtomatlashtirilgan axbor otkutubxona texnologiyalarining texnik va dasturiy vositalari bilan tanishtirish va bu vositalarni ishlab chiqarish, ilmiy tadqiqot ishlari axborot tizimini va elektron ma’lumotlar bazalarini (elektron kataloglar, elektron darsliklar, multimedia, ensiklopediyalar, to‘liq matnli ma’lumotlar bazalari va h. k.) ishlab chiqish va ularni o‘zlashtirish texnologiyasini, xizmat ko‘rsatish, foydalanuvchilarni axborot texnologiyalari asosida elektron ilmiy-ta’limiy resurslar bilan ta’minlash, hujjatlarni elektron shaklda yetkazib berish texnologiyasini o‘zlashtirish va (IRBIS, MARC, KARMAT, SQL va boshqalar) o‘rgatish, sozlash, moslashtirish hamda ular bilan ishlashga hamda o‘quv jarayonlariga tatbiq etish usullari va ularning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rgatishdan iboratdir. Axborot-kutubxona, axborot-resurs markazlari va kutubxonalarida elektron katalog tuzish, axborotlarni yig‘ish, saqlash, qidirish, uzatish, saralash, qayta ishlash kabi ishlar axborot texnologiyalarida amalga oshiriladigan ishlarning asosiy qismini tashkil etadi. Shuning uchun axborot-kutubxona texnologiyalariga alohida talablar qo‘yiladi. O‘quvchilar axborot-kutubxona, axborot-resurs markazlari va kutubxonalarda axborot texnologiyalari va tizimlari imkoniyatidan foydalanib, elektron kutubxona texnologiyalari amallarini bajarish ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar. Shuning uchun ushbu fan asosiy mutaxassislik fanlaridan biri bo‘lib, ishlab chiqarish texnologik tizimining ajralmas bo‘g‘inidir. O‘quv fani bir qator mutaxassislik fanlari bilan, ya’ni kutubxonashunoslik, bibliografiya, hujjatlar fondi va elektron katalog, kutubxona ishini avtomatlashtirish, Internet tizimi, muqovalash, elektron kutubxona kabi fanlar bilan o‘zaro bog‘liq. Masalan, adabiyotlar targ‘ibotida, ommaviy tadbirlar o‘tkazishda, kitobga ishlov berishda kutubxonashunoslik fani, IRBIS dasturi asosida elektron katalog yaratishda axborot-kutubxona resurslari va elektron katalog fani hamda kompyuterda ishlashda axborot-kutubxona ishini avtomatlashtirish fani bilan uzviy aloqada ekanligini ko‘rish mumkin.

Shuningdek, umumkasbiy fanlar, kutubxonachilik ishi tarixi, nutq madaniyati, pedogogika-psixologiya fanlari, umumta’lim fanlaridan informatika, axborot texnologiyalari fanlari va maxsus fanlarning barchasi bilan o‘zaro chambarchas bog‘liq. Axborot-kutubxona muassasalarida adabiyotlarni targ‘ib qilishda axborot- kutubxona texnologiyalarining roli va ahamiyati O‘zbekiston Respublikasi tarixiy rivojlanishining barcha davrlarida kitob va uni jamiyatda tarqatish yo‘llaridan biri bo‘lmish axborot-kutubxona va kutubxonachilik ishi inson madaniyatining ajralmas bir bo‘lagi hisoblanib kelgan. Madaniy-tarixiy davomiylik va vorisiylik jarayonlarida odamlar o‘rtasidagi, ularni hozirgi kuni bilan o‘tmishi hamda kelajagi o‘rtasidagi aloqadorlikni ta’minlashda kitob va kutubxona benazir vosita, avlodlar va ajdodlar ma’naviy aloqasining uzviy bo‘g‘inidir. Ijtimoiy muloqot usuli sifatida kitob, uni saqlash va mutolaa qilish jarayonlarini ta’minlovchi axborot-kutubxona – shaxsni tarbiyalash, uning tafakkurini o‘stirish, shaxsning fikrlash tarzini shakllantirish, kasbga yo‘naltirish va u ning erkin shaxs bo‘lib voyaga yetishida katta ahamiyatga ega. Fan va texnikaning taraqqiyoti tufayli axborot ko‘lami kundan kun ortib bormoqda. Bu esa, o‘z navbatida, mutaxassislarning oldiga yangi-yangi vazifalarni qo‘ymoqda. Ya’ni kitobxonlarga, foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatuvchi axborot-kutubxona muassasalarida ularning axborotga bo‘lgan ehtiyojlarini zamonaviy texnologiyalar asosida aniq va tez qondirishni talab qilmoqda. Shu o‘rinda, axborot-kutubxona texnologiyalari mutaxassislarga, kutubxonachilarga yaqindan yordam beradi. Axborot-kutubxonalarda adabiyotlarni targ‘ib qilish, ularni kitobxonlarga yetkazishda turli xil usullardan, turli xil texnika vositalaridan foydalaniladi. Targ‘ibot ishlarida quyidagi axborot texnika vositalarini ko‘rishimiz mumkin: I. Ommaviy axborot vositalari: – kino-video; – radio;– televideniye;

– Internet va boshqalar. II. Axborot fondi: – kinofilmlar; – videofilmlar; – slaydlar; – CD-DVD disklardagi axborotlar; – audiokassetalar; – elektron darsliklar; – elektron kitoblar; – elektron lug‘atlar; – elektron qo‘llanmalar va boshqalar. III. Axborot targ‘ibot vositalari: – ovozni yozib olish va qayta eshittirish texnika vositalari (magnitafonlar, musiqa markazlari va boshqalar) – proyeksion texnika vositalari (proyektorlar, videoproyektorlar, CD-DVD proyektorlar); – ovoz kuchaytiruvchi apparatlar (usilitellar); – telekommunikatsion vositalar (radio, televideniye, va boshqalar); – kommunikatsion vositalar (aloqa vositalari, Internet, elektron pochta va boshqalar). Axborot-kutubxona muassasalarida texnika vositalaridan foydalanib adabiyotlarni targ‘ib qilishning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Adabiyotlar targ‘ibotida, avvalambor, kitobxonlarning yosh xususiyatlari, ularning qiziqishlari, talab va istaklari e’tiborga olinadi. Adabiyotlar targ‘iboti ma’lum guruh yoki keng ommaga mo‘ljallanadi. Ommaviy targ‘ibotlarda, albatta, texnik vositalaridan foydalaniladi. Axborot-kutubxonalarning o‘quv zallarida o‘tkaziladigan ommaviy targ‘ibotlarda ovoz kuchaytirgichlar, targ‘ib yo‘nalishiga qarab texnika vositalari tanlanadi. Masalan, quyi sinf o‘quvchilari (1–3), asosan, ertak kitoblarni o‘qishga qiziqadilar. Shuni hisobga olgan holda ularga ertak-diofilmlar, ertak-videofilmlar, ertak-slaydlar namoyish qilish orqali adabiyotlarni targ‘ib qilish mumkin.

Faraz qilaylik, diskka yozilgan «Zumrad va Qimmat» ertagi DVD proyektor orqali namoyish etilib, shu ertak o‘zbek xalq ertaklarining 1- tomidan olinganligi, axborot-kutubxonada o‘zbek xalq ertaklarining 2- tomi va boshqa xalq ertaklari (qozoq, uyg‘ur, yapon va h. k.) mavjud ekanligini aytib, ko‘rsatib, ertak kitoblarni targ‘ib qilish mumkin. Yoki yuqori sinf o‘quvchilariga, katta yoshdagi kitobxonlarga yozuvchi A. Qodiriyning axborot-kutubxonadagi «O‘tkan kunlar» romani videofilmini namoyish qilish orqali, axborot-kutubxona fondidagi A. Qodiriy asarlari haqida og‘zaki tavsif berib, boshqa asarlarini yoki yozuvchi G‘. G‘ulomning «Shum bola» asarini namoyish qilish orqali, shu asarning va yozuvchining axborot-kutubxonada mavjud bo‘lgan boshqa asarlarini targ‘ib qilish mumkin. Adabiyotlarni texnik vositalar orqali targ‘ib qilishning o‘ziga xos xususiyati va ahamiyati shundaki: birinchidan, kitobxon o‘qigan kitobini asar namoyishi bilan taqqoslash, mulohaza yuritish, fikrlash imkoniyatiga ega bo‘ladi, dunyoqarashini shakllantiradi; ikkinchidan, shu voqelik bo‘yicha axborot-kutubxonada boshqa adabiyotlar haqida ma’lumot oladi; uchinchidan, asar namoyishi orqali estetik tarbiyasi shakllanadi, ya’ni asar ta’siri ostida kulishi, yig‘lashi, ta’sirlanishi mumkin; to‘rtinchidan, asardagi salbiy va ijobiy obrazlar orqali axloq tarbiyasi shakllanadi, ya’ni ko‘rgan voqelikdagi salbiy obrazlariga nisbatan nafrati ortadi. Ijobiy qahramonlarga o‘xshashga harakat qiladi; beshinchidan, shu namoyishda ishlatilayotgan texnika vosita- lariga qiziqqan kitobxonlarni kasbga yo‘naltirish ishlarini amalga oshirish imkoniyati yaratiladi. Hozirgi kunda adabiyotlarning yakka targ‘ibot usulida zamonaviy texnologiyalaridan kompyuter vositalari alohida ahamiyat kasb etmoqda. Kompyuterning global tarmog‘i Internet tizimi orqali axborot-kutubxonalarda mavjud bo‘lgan adabiyotlar bilan tanishish, kerakli adabiyotlarni boshqa axborot-

kutubxonalardan qidirib topish, o‘qish, xorijiy mamlakatlarning elektron kutubxona resurslaridan foydalanish imkoniyatlari yaratilgan. Buning uchun shu axborot-kutubxonalarning veb saytlarini bilish lozim bo‘ladi. Audiokonferensiyalar, videokonferensiyalar tashkil etib, o‘zaro fikr almashish, adabiyotlar, audikitoblar targ‘ibotini amalga o shirish mumkin. Xulosa qilib aytganda, axborot-kutubxonalarda axborot-kutubxona texnologiyalari orqali adabiyotlarni targ‘ib etish hozirgi kunning muhim vazifalaridan biridir.

Foydalanilgan adabiyotlar I. A. Karimov. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: O‘zbekison, 2011. I. A. Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat, 2008. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Respublika aholisining Axborot- kutubxona bilan ta’minlashni tashkil etish to‘g‘risida»gi PQ–381- sonli Qarori. 20- iyun 2006- yil. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2011–2015- yillarda axborot- kommunikatsion texnologiyalari bazasida axborot-kutubxona va axborot-resurs xizmatlari sifatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ № 1487- sonli Qarori. 2011- yil 23- fevral. «O‘zbekiston Respublikasining «Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida»gi 2011- yil 13- apereldagi O‘RQ № 280- sonli Qonuni Axborot-kutubxona va axborot-resurs markazlari ishini tashkil qilish. Hujjatlar to‘plami. – T.: A. Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubx onasi nashriyoti, 2007. B. O. Mannonov, Y. O. Mannonov. Madaniy-ma’rifiy ishda texnika vositalaridan foydalanish. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma. – T.: TuronIqbol, 2006. B. O. Mannonov. Madaniy-ma’rifiy muassasalarda texnika vositalaridan foydalanish. O‘quv qo‘llanma. – T., 2002. X. Akbarov. Kino-tele rejissura, montaj. O‘quv qo‘llanma. – T.: Ilm-Ziyo, 2007. V. L. Braydo. Ofis texnikasi – boshqarish va ish yuritish uchun. Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma – T.: Mehnat, 2001. S. I. Rahmonqulova, F. Z. Roziyev. Vertual kutubxona. – T., 2000

O'xshashlar

Axborot-kutubxona muassasalarida zamonaviy proyeksion apparatlar

Axborot-kutubxona muassasalarida ovozli texnika vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida zamonaviy informatsion texnologiyalar

Axborot-kutubxona muassasalarida transport texnika vositalari

Axborot-kutubxona muassasalarida fondlarning gigiyenasi va restavratsiyasi