Asosiy konstruksiyalar o‘zgaruvchilar operatorlar funksiyalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76 KB

Ko'chirib olish

Asosiy konstruksiyalar o‘zgaruvchilar operatorlar funksiyalar Reja: 1. Asosiy konstruksiyalar. 2. O‘zgaruvchilar. 3. Operatorlar. 4. Funksiyalar.

$C++ alfavitiga quyidagi simvollar kiradi.  Katta va kichik lotin alfaviti harflari (A,B,..,Z,a,b,…,z)  Raqamlar: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9  Maxsus simvollar: “ , {} | [] () + - / % \ ; ‘ . : ? < = > _ ! & * # ~ ^  Ko‘rinmaydigan simvollar ( " umumlashgan bo‘shlik simvollari " ). Leksemalarni o‘zaro ajratish uchun ishlatiladigan simvollar (misol uchun bo‘shlik, tabulyasiya, yangi qatorga o‘tish belgilari). Izohlarda, satrlarda va simvolli konstantalarda boshqa literallar, masalan rus harflari ishlatilishi mumkin. C++ tilida besh xil turdagi leksemalar ishlatiladi: erkin tanlanadigan va ishlatiladigan identifikatorlar, xizmatchi so‘zlar, konstantalar( konstanta satrlar), amallar( amallar belgilari), ajratuvchi belgilar. Identifikator. Identifikatorlar lotin harflari,ostki chiziq belgisi va sonlar ketma ketligidan iborat bo‘ladi. Identifikator lotin harfidan yoki ostki chizish belgisidan boshlanishi lozim. Misol uchun: A1, _MAX, adress_01, RIM, rim Katta va kichik harflar farqlanadi, shuning uchun oxirgi ikki identifikator bir biridan farq qiladi. Borland kompilyatorlaridan foydalanilganda nomning birinchi 32 harfi ,ba’zi kompilyatorlarda 8 ta harfi inobatga olinadi. Bu holda NUMBER_OF_TEST va NUMBER_OF_ROOM identifikatorlari bir biridan farq qilmaydi. Xizmatchi so‘zlar. Tilda ishlatiluvchi ya’ni dasturchi tomonidan o‘zgaruvchilar nomlari sifatida ishlatish mumkin bo‘lmagan identifikatorlar xizmatchi so‘zlar yoki kalit so‘zlar deyiladi. Kompilyatorning texnik dokumentatsiyasida barcha zahiralangan so‘zlarning ro‘yxati turadi.$ $O‘zgaruvchilarni ta’riflash. C++ tilida o‘zgaruvchini aniqlash uchun kompьyuterga uning tipi (masalan, int, char yoki float) hamda ismi xaqida haqida ma’lumot beriladi. Bu axborot asosida kompilyatorga o‘zgaruvchi uchun qancha joy ajratish lozim va bu o‘zgaruvchida qanday turdagi qiymat saqlanishi mumkinligi haqida ma’lumot aniq bo‘ladi. O‘zgaruvchi nomi identifikator bo‘lib, xizmatchi so‘zlardan farqli bo‘lishi kerak. Har bir yacheyka bir bayt o‘lchovga ega. Agar o‘zgaruvchi uchun ko‘rsatilgan tip 4 baytni talab qilsa, uning uchun to‘rtta yacheyka ajratiladi. Aynan o‘zgaruvchini tipiga muvofiq ravishda kompilyator bu o‘zgaruvchi uchun qancha joy ajratish kerakligini aniqlaydi. Kompyuterda qiymatlarni ifodalash uchun bitlar va baytlar qo‘llaniladi va xotira baytlarda hisoblanadi. O‘zgarmaslar turlari. O‘zgaruvchilar kabi o‘zgarmaslar ham ma’lumotlarni saqlash uchun mo‘ljallangan xotira yacheykalarini o‘zida ifodalaydi. O‘zgaruvchilardan farqli ravishda ular dasturni bajarilishi jarayonida qiymati o‘zgarmaydi. O‘zgarmas e’lon qilinishi bilan unga qiymat berish lozim, keyinchalik bu qiymatni o‘zgartirib bo‘lmaydi. C++ tilida ikki turdagi, literal va nomlangan o‘zgarmaslar aniqlangan. Literalli o‘zgarmaslar to‘g‘ridan-to‘g‘ri dasturga kiritiladi. Masalan: int myAge =39; Bu ifodada MyAge int tipidagi o‘zgaruvchi, 39 soni esa literal o‘zgarmasdir. Maxsus belgilar. C++ kompilyatorida tekstlarni formatlovchi bir nechta maxsus belgilardan foydalaniladi. (Ulardan eng ko‘p tarqalgani jadvalda keltirilgan). Bu belgilarni dasturda ishlatishda «teskari slesh»dan foydalanamiz. Teskari sleshdan keyin boshqaruvchi belgi yoziladi. Masalan, tabulyasiya belgisini dasturga qo‘yish uchun quyidagicha yozuvni yozish kerak. char tab = '\t' ; Bu misoldagi char tipidagi o‘zgaruvchi \t qiymatini qabul qiladi. Maxsus belgilar axborotlarni ekranga, faylga va boshqa chiqarish qurilmalariga chiqarishda formatlash uchun qo‘llaniladi.$ $Maxsus ' \ ' simvolidan boshlangan simvollar eskeyp simvollar deyiladi.Simvolli konstanta qiymati simvolning kompьyuterda qabul qilingan sonli kodiga tengdir. Ma’lumotlarning butun son turi. Butun sonlar o‘nlik, sakkizlik yoki o‘n oltilik sanoq sistemalarida berilishi mumkin. O‘nlik sanoq sistemasida butun sonlar 0-9 raqamlari ketma ketligidan iborat bo‘lib, birinchi rakami 0 bo‘lishi kerak emas. Sakkizlik sanoq sistemasida butun sonlar 0 bilan boshlanuvchi 0-7 raqamlaridan iborat ketma ketlikdir. O‘n oltilik sanoq sistemasida butun son 0x yoki 0X bilan boshlanuvchi 0-9 rakamlari va a-f yoki A-F harflaridan iborat ketma ketlikdir. Masalan 15 va 22 o‘nlik sonlari sakkizlikda 017 va 026, o‘n oltilikda 0xF va 0x16 shaklda tasvirlanadi. Ma’lumolarning uzun butun son turi. Oxiriga l yoki L harflari qo‘yilgan o‘nlik, sakkizlik yoki o‘n oltilik butun son. Ma’lumotlarning ishorasiz (unsigned) butun son turi: Oxiriga u yoki U harflari qo‘yilgan o‘nlik, sakkizlik yoki o‘n oltilik oddiy yoki uzun butun son. Ma’lumotlarning xaqiqiy son turi. Ma’lumotlarning xaqiqiy son turi o lti qismdan iborat bo‘lishi mumkin: butun qism, nuqta, kasr qism, e yoki E belgisi, o‘nlik daraja, F yoki f suffikslari. Masalan : 66. .0 .12 3.14F 1.12e-12 Ma’lumolarning uzun xaqiqiy son turi : Oxiriga L yoki l suffikslari kuyilgan xaqiqiy son. Masalan: 2E+6L;$ $Mantiqiy konstanta. Mantiqiy konstantalar true(rost) va false(yolg‘on) qiymatlardan iborat. Ichki ko‘rinishi false – 0, ixtiyoriy boshqa qiymat true deb qaraladi. Satrli konstanta. Satrli konstantalar C++ tili konstantalariga kirmaydi, balki leksemalari aloxida tipi hisoblanadi. SHuning uchun adabiyotda satrli konstantalar satrli leksemalar deb ham ataladi.. Satrli konstanta bu ikkilik qavslarga olingan ixtiyoriy simvollar ketma ketligidir. Misol uchun " Men satrli konstantaman " . Satrlar orasiga eskeyp simvollar ham kirishi mumkin. Bu simvollar oldiga \ belgisi qo‘yiladi. Misol uchun: " \n Bu satr \n uch katorga \n joylashadi " . Satr simvollari xotirada ketma ket joylashtiriladi va har bir satrli konstanta oxiriga avtomatik ravishda kompilyator tomonidan ' \0 ' simvoli qo‘shiladi. SHunday satrning xotiradagi xajmi simvollar soni+1 baytga tengdir. Ketma-ket kelgan va bo‘shliq, tabulyasiya yoki satr oxiri belgisi bilan ajratilgan satrlar kompilyasiya davrida bitta satrga aylantiriladi. O‘zlashtirish amali. O‘zlashtirish amali (=) o‘zidan chap tomonda turgan operand qiymatini tenglik belgisidan o‘ng tomondagilarni hisoblangan qiymatiga almashtiradi. Masalan, x = a+b; ifodasi x operandga a va v o‘zgaruvchilarni qiymatlarini qo‘shishdan hosil bo‘lgan natijani o‘zlashtiradi. Matematik amallar. C++ tilida 5 ta asosiy matematik amallar qo‘llaniladi: qo‘shish (+), ayirish (-), ko‘paytirish (*), butun songa bo‘lish (/) va modul bo‘yicha bo‘lish (%)(qoldiqni olish). Amallar odatda unar ya’ni bitta operandga qo‘llaniladigan amallarga va binar ya’ni ikki operandga qo‘llaniladigan amallarga ajratiladi. Binar amallar additiv ya’ni + qo‘shish va – ayirish amallariga, hamda mulьtiplikativ ya’ni * ko‘paytirish, / bo‘lish va % modulь olish amallariga ajratiladi.$

Butun songa bo‘lish odatdagi bo‘lishdan farq qiladi. Butun songa bo‘lishdan hosil bo‘lgan bo‘linmaning faqatgina butun qismi olinadi. Butun sonni butun songa bo‘lganda natija butun songacha yaxlitlanadi. Misol uchun 20/3=6; (-20)/3=-6; 20/(-3)=-6. Inkrement va dekrement. Dasturlarda o‘zgaruvchiga 1 ni qo‘shish va ayirish amallari juda ko‘p hollarda uchraydi. C++ tilida qiymatni 1 ga oshirish inkrement, 1 ga kamaytirish esa dekrement deyiladi. Bu amallar uchun maxsus operatorlar mavjuddir. Inkrement operatori (++) o‘zgaruvchi qiymatini 1 ga oshiradi, dekrement operatori (––) esa o‘zgaruvchi qiymatini 1 ga kamaytiradi. Masalan, s o‘zgaruvchisiga 1 qiymatni qo‘shmoqchi bo‘lsak quyidagi ifodani yozishimiz lozim. C++ //s o‘zgaruvchi qiymatini 1 ga oshirdik. Bu ifodani quyidagicha yozishimiz mumkin edi. s=s+1; Bu ifoda o‘z navbatida quyidagi ifodaga teng kuchli: s+=1; Prefiks va postfiks. Inkrement operatori ham, dekrement operatori ham ikki variantda ishlaydi: prefiksli va postfiksli. Prefiksli variantda ular o‘zgaruvchidan oldin (++Age), postfiksli variantda esa o‘zgaruvchidan keyin (Age++) yoziladi. Oddiy ifodalarda bu variantlarni qo‘llanishida farq katta emas, lekin bir o‘zgaruvchiga boshqa o‘zgaruvchining qiymatini o‘zlashtirishda ularning qo‘llanilishi boshqacha harakterga ega. Prefiksli operator qiymat o‘zlashtirilguncha, postfiksli operator esa qiymat o‘zlashtirilgandan keyin bajariladi. Misol uchun i qiymati 2 ga teng bo‘lsin, u holda 3+(++i) ifoda qiymati 6 ga, 3+i++ ifoda qiymati 5 ga teng bo‘ladi. Ikkala holda ham i qiymati 3 ga teng bo‘ladi. Shartli amal. Shartli amal ternar amal deyiladi va uchta operanddan iborat bo‘ladi:

<1-ifoda>?<2-ifoda>:<3-ifoda> Shartli amal bajarilganda avval 1- ifoda hisoblanadi. Agar 1-ifoda qiymati 0 dan farqli bo‘lsa 2- ifoda hisoblanadi va qiymati natija sifatida qabul qilinadi, aks holda 3-ifoda hisoblanadi va qiymati natija sifatida qabul qilinadi. Misol uchun modulьni hisoblash: x<0?-x:x yoki ikkita son kichigini hisoblash a<b?a:b . SHuni aytish lozimki Shartli ifodadan har qanday ifoda sifatida foydalanish mumkin. Agar F FLOAT tipga,a N – INT tipga tegishli bo‘lsa, (N > 0) ? F : N ifoda N musbat yoki manfiyligidan qat’i nazar DOUBLE tipiga tegishli bo‘ladi. Shartli ifodada birinchi ifodani qavsga olish shart emas. Mantiqiy amallar. Dasturlashda bir emas balki bir nechta Shartli ifodalarni tekshirish zaruriyati juda ko‘p uchraydi. Masalan, x o‘zgaruvchisi y o‘zgaruvchisidan, y esa o‘z navbatida z o‘zgaruvchisidan kattami sharti bunga misol bo‘la oladi. Bizning dasturimiz mos amalni bajarishdan oldin bu ikkala shart rost yoki yolg‘onligini tekshirishi lozim. Quyidagi mantiq asosida yuqori darajada tashkil qilingan signalizatsiya sistemasini tasavvur qiling. Agarda eshikda signalizatsiya o‘rnatilgan bo‘lsa VA kun vaqti kech soat olti VA bugun bayram YOKI dam olish kuni BO‘LMASA politsiya chaqirilsin. Barcha shartlarni tekshirish uchun C++ tilining uchta mantiqiy operatori ishlatiladi. Mantiqiy amallar || (diz’yunksiya); && (kon’yunksiya); !(inkor) amallari deb ataladi. Mantiqiy amal larni butun sonlarga qo‘llash mumkin. Bu amallarning natijalari quyidagicha aniqlanadi: x||y amal i 1 ga teng agar x>0 yoki y>0 bo‘lsa, aksincha 0 ga teng x&&y amal i 1 ga teng agar x>0 va y>0 bo‘lsa, aksincha 0 ga teng !x amal i 1 ga teng agar x>0 bo‘lsa, aksincha 0 ga teng Bu misollarda amal lar ustivorligi oshib borish tartibida berilgandir. Inkor ! amali unar qolganlari binar amallardir.

Mantiqiy ko‘paytirish amali. Mantiqiy ko‘paytirish amali ikkita ifodani hisoblaydi, agar ikkala ifoda true qiymat qaytarsa VA operatori ham true qiymat qaytardi. Agarda sizning qorningiz ochligi rost bo‘lsa VA sizda pul borligi ham rost bo‘lsa siz supermarketga borishingiz va u erdan o‘zingizga tushlik qilish uchun biror bir narsa harid qilishingiz mumkin. YOki yana bir misol, masalan, (x==5)&&(y==5) mantiqiy ifodasi agarda x va u o‘zgaruvchilarini ikkalasining ham qiymatlari 5 ga teng bo‘lsagina true qiymat qaytaradi. Bu ifoda agarda o‘zgaruvchilardan birortasi 5 ga teng bo‘lmagan qiymat qabul qilsa false qiymatini qaytaradi. Mantiqiy ko‘paytirish operatori faqatgina o‘zining ikkala ifodasi ham rost bo‘lsagina true qiymat qaytaradi. Mantiqiy ko‘paytirish amali && belgi orqali belgilanadi. Mantiqiy qo‘shish amali. Mantiqiy qo‘shish amali ham ikkita ifoda orqali hisoblanadi. Agarda ulardan birortasi rost bo‘lsa mantiqiy qo‘shish amali true qiymat qaytaradi. Agarda sizda pul YOKI kredit kartochkasi bo‘lsa, siz schyotni to‘lay olasiz. Bu holda ikkita shartning birdaniga bajarilishi: pulga ham va kredit kartochkasiga ham ega bo‘lishingiz shart emas. Sizga ulardan birini bajarilishi etarli. Bu operatorga oid yana bir misolni qaraymiz. Masalan, (x==5)||(y==5) ifodasi yoki x o‘zgaruvchi qiymati, yoki u o‘zgaruvchi qiymati, yoki ikkala o‘zgaruvchining qiymati ham 5 ga teng bo‘lsa rost qiymat qaytaradi. Mantiqiy inkor amali. Mantiqiy inkor operatori tekshirilayotgan ifoda yolg‘on bo‘lsa true qiymat qaytaradi. Agarda tekshirilayotgan ifoda rost bo‘lsa inkor operatori false qiymat qaytaradi. Masalan, (!(x==5)) ifodasining qiymati, agarda x o‘zgaruvchisi 5 ga teng bo‘lmasa true qiymat qaytaradi. Bu ifodani boshqacha ham yozish mumkin: (x!=5)

Munosabat amallari. Bunday amallar ikkita qiymatni teng yoki teng emasligini aniqlash uchun ishlatiladi. Taqqoslash ifodasi doimo true (rost) yoki false (yolg‘on) qiymat qaytaradi. Munosabat amallari arifmetik tipdagi operandlarga qo‘llanilsa qiymatlari 1 ga teng agar nisbat bajarilsa va aksincha 0 ga tengdir. O‘zgaruvchilar turlari. Dastur o‘zi ishlatadigan ma’lumotlarni saqlash imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim. Buning uchun o‘zgaruvchilar va o‘zgarmaslardan foydalaniladi. C++ tilida o‘zgaruvchilar ma’lumotni saqlash uchun qo‘llaniladi. O‘zgaruvchining dasturda foydalanish mumkin bo‘lgan qandaydir qiymatlarni saqlaydigan komьyuter xotirasidagi yacheyka ko‘rinishda ifodalash mumkin. Kompyuter xotirasini yacheykalardan iborat qator sifatida qarash mumkin. Barcha yacheykalar ketma – ket nomerlangan. Bu nomerlar yacheykaning adresi deb ataladi. O‘zgaruvchilar biror – bir qiymatni saqlash uchun bir yoki bir nechta yacheykalarni band qiladi. O‘zgaruvchining nomini (masalan, MyVariable) xotira yacheykasi adresi yozilgan yozuv deb qarash mumkin. Masalan MyVariable o‘zgaruvchisi 102 – adresdagi yacheykadan boshlab saqlanadi. O‘zining o‘lchoviga muvofiq MyVariable o‘zgaruvchisi xotiradan bir yoki bir necha yacheykani band qilishi mumkin. O‘zgaruvchilarning quyidagi tiplari mavjuddir: bool – mantiqiy; char – bitta simvol; long char – uzun simvol; int – butun son; short yoki short int – kiska butun son long yoki long int – uzun butun son float xaqiqiy son; long float yoki double – ikkilangan xaqiqiy son long double – uzun ikkilangan xaqiqiy son

Butun sonlar o‘lchami. Bir xil tipdagi o‘zgaruvchilar uchun turli kompyuterlarda xotiradan turli hajmdagi joy ajratilishi mumkin. Lekin, bitta kompyuterda bir xil tipdagi ikkita o‘zgaruvchi bir xil miqdorda joy egallaydi. char tipli o‘zgaruvchi bir bayt hajmni egallaydi. Ko‘pgina komьpyuterlarda short int (qisqa butun) tipi ikki bayt, long int tipi esa 4 bayt joy egallaydi. Butun qiymatlar o‘lchovini kompьyuter sistemasi va ishlatiladigan kompilyator aniqlaydi. 32 – razryadli kompьyuterlarda butun o‘zgaruvchilar 4 bayt joy egallaydi. O‘zgaruvchiga qiymat berish. O‘zgaruvchilarni dasturning ixtiyoriy qismida ta’riflash yoki qayta ta’riflash mumkin. Misol uchun: int a, b1, ac; yoki int a; int b1; int ac; O‘zgaruvchilar ta’riflanganda ularning qiymatlari aniqlanmagan bo‘ladi. Lekin o‘zgaruvchilarni ta’riflashda initsializatsiya ya’ni boshlang‘ich qiymatlarini ko‘rsatish mumkin. Misol uchun: int i=0; char c= ' k ' ; O‘zgaruvchilarga qiymat berish uchun o‘zlashtirish operatori qo‘llaniladi. Masalan, Width o‘zgaruvchisiga 5 qiymatni berish uchun quyidagilarni yozish lozim: unsigned short Width; Width = 5; Bu ikkala satrni Width o‘zgaruvchisini aniqlash jarayonida birgalikda yozish mumkin. unsigned short Wigth = 5; Bir necha o‘zgaruvchilarni aniqlash vaqtida ham ularga qiymat berish mumkin:

long width = 5, length = 7; Bu misolda long tipidagi width o‘zgaruvchisi 5 qiymatni, shu tipdagi length o‘zgaruvchisi esa 7 qiymatni qabul qildi. if operatori. Odatda dastur satrma–satr tartib bilan bajariladi. If operatori shartni tekshirish (masalan, ikki o‘zgaruvchi tengmi) va uning natijasiga bog‘liq ravishda dasturni bajarilish tartibini o‘zgartirish imkonini beradi. If operatorining oddiy shakli quyidagi ko‘rinishdadir: if (shart) ifoda; Qavs ichidagi shart ixtiyoriy ifoda bo‘lishi mumkin. Agarda bu ifoda false qiymatini qaytarsa undan keyingi ifoda yoki blok tushirib qoldiriladi. Agarda shart true qiymat qaytarsa navbatdagi ifoda bajariladi. Quyidagi misolni qaraymiz: If (kattaSon>kichikSon) kattaSon=kichikSon; Bu erda kattaSon va kichikSon o‘zgaruvchilari taqqoslanayapti. Agarda kattaSon o‘zgaruvchisi qiymati katta bo‘lsa, bu navbatdagi qatorda unga qiymat sifatida kichikSon o‘zgaruvchisining qiymati o‘zlashtiriladi. if operatorida figurali qavs ichiga olingan ifodalar blokini ham ishlatish mumkin. if (shart) { 1 - ifoda 2 - ifoda 3 - ifoda } Quyida ifodalar blokining qo‘llanilishiga oid misol keltirilgan if (kattaSon>kichikSon) { kattaSon=kichikSon cout<< "kattaSon:" <<kattaSon << "/n" ;

cout<< "kichikSon:" <<kichikSon<< "/n" ; } Bu holda kattaSon o‘zgaruvchisiga nafaqat kichikSon o‘zgaruvchisi o‘zlashtirilayapti, balki ekranga bu haqida axborot ham chiqarilayapti. Funksiya tushunchasi. O b’ektlarga mo‘ljallangan dasturlashda asosiy e’tibor funksiyaga emas, balki ob’ektga qaratilgan bo‘lsada dasturlarda funksiya markaziy komponentligicha qoldi. Funksiya bu ma’nosiga ko‘ra dastur osti bo‘lib, u ma’lumotlarni o‘zgartirishi va biror bir qiymat qaytarishi mumkin. C++ da har bir dastur hech bo‘lmaganda bitta main() funksiyasiga ega bo‘ladi. main() funksiyasi dastur ishga tushirilishi bilan operatsion sistema tomonidan avtomatik chaqiriladi. Boshqa funksiyalar esa u tomonidan chaqirilishi mumkin. Har bir funksiya o‘zining nomiga egadir. Qachonki, dasturda bu nom uchrasa boshqaruv shu funksiya tanasiga o‘tadi. Bu jarayon funksiyani chaqirilishi (yoki funksiyaga murojaat qilish) deb aytiladi. Funksiya ishini tugatgandan so‘ng dastur o‘z ishini funksiya chaqirilgan qatorning keyingisidan boshlab davom ettiradi. Funksiyalarning qo‘llanilishi. Funksiyalar yo void tipidagi, yo boshqa biror bir tipdagi qiymat qaytaradi. Ikkita butun sonni qo‘shib, ularning yig‘indisini qaytaradigan funksiya butun qiymat qaytaruvchi deyiladi. Faqatgina qandaydir amallarni bajarib, hech qanday qiymat qaytarmaydigan funksiyaning qaytaruvchi tipi void deb e’lon qilinadi. Funksiya sarlavha va tanadan iboratdir. Funksiya sarlavhasida uning qaytaradigan tipi, nomi va parametrlari aniqlanadi. Parametrlar funksiyaga qiymat uzatish uchun ishlatiladi. Masalan, agar funksiya ikki sonni qo‘shishga mo‘ljallangan bo‘lsa u holda bu sonlarni funksiyaga parametr qilib berish kerak. Bunday funksiyaning sarlavhasi quyidagicha bo‘ladi: int Qushish(int a,int b) Parametr – bu funksiyaga uzatiladigan qiymat tipini e’lon qilishdir. Funksiya chaqirilganda unga uzatiladigan qiymat argument deb aytiladi. Ko‘pchilik dasturchilar bu ikkala tushunchani sinonim sifatida qarashadi. Ba’zilar esa bu

terminlarni aralashtirishni noprofessionallik deb hisoblaydi. Ma’ruzalarda ikkala terminni bir xil ma’noda kelgan. Funksiya tanasi ochiluvchi figurali qavs bilan boshlanadi va u bir necha qatordan iborat bo‘lishi mumkin. (Funksiya tanasida hech qanday satr bo‘lmasligi ham mumkin). Satrlardan keyin esa yopiluvchi figurali qavs keladi. Funksiyaning vazifasi uning satrlarida berilgan dasturiy kodlar bilan aniqlanadi. Funksiya dasturga return operatori orqali qiymat qaytaradi. Bu operator funksiyadan chiqish ma’nosini ham anglatadi. Agarda funksiyaga chiqish operatorini (return) qo‘ymasak funksiya satrlarini tugashi bilan u avtomatik void tipidagi qiymatni qaytaradi. Funksiya qaytaradigan tip uning sarlavhasida ko‘rsatilgan tip bilan bir xil bo‘lishi lozim. Funksiyaning bajarilishi. Funksiya chaqirilganda unda ko‘rsatilgan amallar ochiluvchi figurali qavsdan ({) keyingi birinchi ifodadan boshlab bajariladi. Funksiya tanasida if Shartli operatoridan foydalanib tarmoqlanishni ham amalga oshirish mumkin. Funksiya o‘z tanasida boshqa funksiyalarni va hatto o‘z – o‘zini ham chaqirishi mumkin. Qaytariladigan qiymatlar, parametrlar va argumentlar. Funksiya biror bir qiymat qaytarishi mumkin. Funksiyaga murojaat qilingandan so‘ng u qandaydir amallarni bajaradi, keyin esa u o‘z ishining natijasi sifatida biror bir qiymat qaytaradi. Bu qaytariladigan qiymat deb ataladi va bu qiymatning tipi oldindan e’lon qilinishi lozim. Quyidagi yozuvda myFunction funksiyasi butun sonli qiymat qaytaradi. int myFunction() Funksiyaga ham o‘z navbatida biror bir qiymat uzatish mumkin. Uzatiladigan qiymatlar funksiyaning parametrlari deb aytiladi. int myFunction (int Par, float ParFloat); Bu funksiya nafaqat butun son qaytaradi, balki parametr sifatida butun va haqiqiy sonli qiymatlarni qabul qiladi.

Parametrda funksiya chaqirilganda unga uzatiladigan qiymat tipi aniqlanishi lozim. Funksiyaga uzatiladigan haqiqiy qiymatlar argumentlar deb aytiladi. int theValueReturned=myFunction(5,6,7); Bu erda theValueReturned nomli butun sonli o‘zgaruvchiga argument sifatida 5, 6 va 7 qiymatlar berilgan myFunction funksiyasining qaytaradigan qiymati o‘zlashtirilayapti. Argument tiplari e’lon qilingan parametr tiplari bilan mos kelishi lozim. Funksiya ta’rifida formal parametrlar initsializatsiya kilinishi, ya’ni boshlang‘ich qiymatlar ko‘rsatilishi mumkin. Funksiyaga murojaat qilinganda biror xaqiqiy parametr ko‘rsatilmasa, uning o‘rniga mos formal parametr ta’rifida ko‘rsatilgan boshlang‘ich qiymat ishlatiladi. Sikllarni tashkil etish . Har qanday dasturning strukturasi tarmoqlanish vassikllar to‘plamining kombinatsiyasidan iborat bo‘ladi. Qator masalalarni echish uchun ko‘pincha bitta amalni bir necha marotaba bajarish talab qilinadi. Amaliyotda bu rekursiyalar va iterativ algoritmlar yordamida amalga oshiriladi. Iterativ jarayonlar – bu operatsiyalar ketma-ketligini zaruriy sonda takrorlanishidir. while operatori orqalissikllarni tashkil etish. while operatori yordamidassikllarni tashkil etishda operatsiyalar ketma-ketligissiklning davom etish sharti «to‘g‘ri» bo‘lsa yoki 0 dan farqli bo‘lsagina uning navbatdagi operatsiyalari amalga oshiriladi. while operatori quyidagi umumiy ko‘rinishga egadir: while(ifoda) Operator Agar dasturda while (1); satr qo‘yilsa bu dastur xech qachon tugamaydi.

while operatori orqali murakkab konstruksiyalarni tuzish. while operatori shartida murakkab mantiqiy ifodalarni ham qo‘llash mumkin. Bunday ifodalarni qo‘llashda && (mantiqiy ko‘paytirish), || (mantiqiy qo‘shish), hamda !(mantiqiy INKOR) kabi operatsiyalardan foydalaniladi. do…while konstruksiyasi yordamidassikl tashkil etish. Ayrim hollarda while operatori yordamidassikllarni tashkil etishda uning tanasidagi amallar umuman bajarilmasligi mumkin. CHunkissiklni davom etish sharti har bir iteratsiyadan oldin tekshiriladi. Agarda boshlang‘ich berilgan shart to‘g‘ri bo‘lmasassikl tanasining birorta operatori ham bajarilmaydi. do…while konstruksiyasining qo‘llanilishi. do-while operatori umumiy ko‘rinishi quyidagicha: do Operator while(ifoda) do…while konstruksiyasidassikl sharti uning tanasidagi operatsiyalar bir marta bajarilgandan so‘ng tekshiriladi. Bussikl operatorlarini hech bo‘lmaganda bir marta bajarilishini kafolatlaydi. To sharti «yolg‘on» bo‘lmaguncha yoki ifoda qiymati 0 bo‘lmagunchassikl qaytariladi. for operatori. for operatori umumiy ko‘rinishi quyidagicha: for( 1-ifoda;2- ifoda; 3-ifoda) Operator Bu operator quyidagi operatorga mosdir. 1-ifoda; while(2-ifoda) { operator 3-ifoda } while operatori yordamidassikllarni tashkil etishda 3 ta zaruriy amallar:ssikl o‘zgaruvchisiga boshlang‘ich qiymat berish, har bir iteratsiyadassiklni davom etish

sharti bajarilishini tekshirish vassikl o‘zgaruvchisi qiymatini o‘zgartirishni bajarishimiz kerak. for operatorissiklni ishlashi uchun zarur bo‘ladigan uchta operatsiyani o‘zida birlashtiradi. Bu operatsiyalarni qisqacha quyidagicha harakterlash mumkin: boshlang‘ich qiymatni o‘zlashtirish, shartni tekshirish,ssikl schyotchigini qiymatini oshirish. for operatori ifodasidagi qavsning ichida shu uchchala operatsiyani amalga oshiruvchi ifodalar yoziladi. Qavs ichidagi ifodalar nuqtali vergul orqali ajratiladi. for s iklining birinchi ifodasissikl schyotchigiga boshlang‘ich qiymatni o‘zlashtiradi. Schyotchik – to‘g‘ridan–to‘g‘ri forssiklida e’lon qilinadigan va qiymat o‘zlashtiriladigan butun sonli o‘zgaruvchidir. C++ da bu o‘rinda schyotchikka qiymat beradigan ixtiyoriy ifoda yozilishiga imkon berilgan. for ss iklining ikkinchi parametridassiklni davom etish sharti aniqlanadi. Bu shart while konstruksiyasining sharti bajaradigan vazifani amalga oshiradi. Uchinchi parametrda esassikl schyotchigi qiymatini o‘zgartiruvchi (oshiruvchi yoki kamaytiruvchi) ifoda yoziladi. for operatori uchun murakkab ifodalarni berilishi. forssikli dasturlashning kuchli va qulay instrumentidir. for operatoridassiklni o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan parametrlar (boshlang‘ich qiymat o‘zlashtirish, bajarilish sharti va qadam) ni qo‘llanilishissikl ishini boshqarishda juda yaxshi imkoniyatlarni ochib beradi. forssikli quyidagi ketma–ketlikda ishlaydi. Sikl schetchigiga boshlang‘ich qiymat o‘zlashtiriladi. Siklni davom etish shartidagi ifoda qiymati hisoblanadi. Agarda shart ifodasi true qiymat qaytarsa oldinssikl tanasi bajariladi, keyin esassikl schyotchigi ustida berilgan amallar bajariladi. Har bir iteratsiyada 2 – va 3 – qadamlar takrorlanadi.

O‘tish break va continue operatorlari. Ko‘pinchassiklning navbatdagi iteratsiyasigassikl tanasidagi boshqa operatorlar (navbatdagi operatorlar) bajarilmasdan turib o‘tish zaruriyati tug‘iladi. Bunday holatlarda continue operatori qo‘llaniladi. Bundan tashqari,ssiklni bajarilishi sharti qanoatlantirilganda ham, qator hollarda undan chiqib ketish zaruriyati paydo bo‘ladi. Bu holda esa break operatori ishlatiladi. Bunday operatorlarni qo‘llanilishiga quyidagi misolda keltirilgan. Bu misol bizga oldingi listingdan tanish bo‘lgan o‘yinning biroz murakkablashtirilgan variantidir. Bu erda kichik va katta qiymatlardan tashqari qadam va maqsadli kattalikni kiritish talab etiladi. Agarda kichik son qiymati qadam o‘zgaruvchisiga ( qadam ) karrali bo‘lmasa katta qiymati ikkiga kamaytiriladi. Qachonki, kichik o‘zgaruvchisi qiymati katta o‘zgaruvchisi qiymatidan katta bo‘lsa o‘yin tugatiladi. Agarda katta o‘zgaruvchisi qiymati maqsadli kattalik(maqsad)ning qiymati bilan ustma – ust tushsa o‘yin bekor qilinganligi haqida xabar ekranga chiqariladi. switch operatori. Oldingi Ma’ruzalarda biz if va if/else operatorlari bilan tanishgan edik. Lekin ayrim masalalarni echishda if operatori ichida ko‘p sondagi if operatorlarini qo‘llashga to‘g‘ri keladi. Bu esa dasturni yozishni ham, uni tushinishni ham murakkablashtirib yuboradi. Bunday muammoni echish uchun C+ + tilida switch operatori qo‘llaniladi. Bu operatorning if operatoridan asosiy farqi shuki, unda bir yo‘la bir nechta shart tekshiriladi. Switch operatorining qo‘llanilishi. switch operatorining qo‘llanilish sintaksisi quyidagicha: switch(ifoda) { sase 1-nchi qiymat: ifoda; sase 2-nchi qiymat: ifoda; … sase n-nchi qiymat: ifoda; default : ifoda; }

switch operatori orqali dasturning tarmoqlanishi bir necha mumkin bo‘lgan qiymatlarni qaytaruvchi ifodaning natijasi asosida tashkil etiladi. switch operatoridagi qavs ichida berilgan ifodaning qaytargan qiymati case operatoridan keyinda ko‘rsatilgan qiymat bilan solishtiriladi. Ifodaning qiymati bilan case operatoridan keyingi qiymat mos kelsa tanlangan case operatoridan keyingi barcha satrlar bajariladi. Bunda amallarni bajarilishi break operatorigacha davom etadi. Agarda case operatorlari qiymatidan birortasi ham qaytarilgan qiymatga mos kelmasa default operatoridan keyingi dastur satrlari bajariladi. Agarda bu operator mavjud bo‘lmasa boshqaruv switch bloki tanasidan chiqadi va keyingi dastur satrlariga beriladi. switch operatoridan keyingi qavs ichida tilning konstruksiyasi nuqtai– nazaridan to‘g‘ri bo‘lgan ixtiyoriy ifodani ishlatish mumkin. Operator identifikatori o‘rnida ham ixtiyoriy operator yoki ifoda, hamda operator va ifodalarning ketma-ketligini ishlatish mumkin. Lekin bu erda mantiqiy operatsiyalar yoki taqqoslash ifodalarini ishlatish mumkin emas. goto operatori tarixi. Dasturlashni ilk davrlarida kichikroq hajmdagi va etarlicha sodda dasturlar ishlatilar edi. Bunday dasturlardassikllar nishonlardan, operatorlar va komandalar ketma – ketligidan hamda o‘tish operatoridan iborat edi . C++ tilida nishon deb orqasidan ikki nuqta (:) yoziladigan identifikatorga aytiladi. Nishon doimo boshqaruv o‘tishi lozim bo‘lgan operatordan oldin o‘rnatiladi. Kerakli nishonga o‘tish uchun goto operatori qo‘llaniladi. Bunda kalit so‘zdan keyin nishon nomi yoziladi. O‘tish operatorining ko‘rinishi: goto <identifikator>. Bu operator identifikator bilan belgilangan operatorga o‘tish kerakligini ko‘rsatadi.

O'xshashlar

Delphi tilida asosiy operatorlar tavsifi

Takrorlovchi operatorlar

Funksiyalar

Elеktron kutubxona asosiy tushunchalar ta`riflar, funksiyalar, vazifalar

Funksiyalar (informatika)