Takrorlovchi operatorlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Parametrli takrorlash operatori 2. Repeat takrorlash operatori 3. while takrorlash operatori 4. Bo`sh operator

www.arxiv.uz 1 . P a r a m e t r l i t a k r o r l a s h o p e r a t o r i Yu q orida sanab o`tilgan jarayonlardan biri, takrorlanuvchi jarayonlarni hisoblashni shartli operatorlardan foydalanib ham tashkil etsa bo`ladi, lekin bunday jarayonlarni hisoblashni takrorlash operatorlari yordamida amalga oshirish osonroq kechadi. Takrorlash operatorlarining 3 xil turi mavjud:  parametrli takrorlash operatori;  re`eat takrorlash operatori;  while takrorlash operatori. Echilayotgan masalaning mohiyatiga qarab, programma yozuvchi o`zi uchun qulay bo`lgan takrorlash operatorini tanlab olishi mumkin. Operatorning quyidagi ko`rinishdagi holi amalda ko`proq ishlatiladi: for k:q k1 to k2 do S; bu ye rda for ( uchun ), to ( gacha ), do ( bajarmo q) - xizmatchi so`zlari ; k - tsikl parametri ( haqi q iy tipli bo`lishi mumkin emas ); k 1 - tsikl parametrining boshlang`ich qiymati; k 2 - tsikl parametrining oxirgi qiymati; S - tsikl tanasi. Operatorning ishlash printsipi:  tsikl parametri (tsp) boshlang`ich qiymat k 1 ni qabul qilib, agar bu qiymat k 2 dan kichik bo`lsa, shu qiymat uchun S operatori bajariladi;

$www.arxiv.uz  tsp ning qiymati yangisiga o`zgartirilib ( agar k son bo`lsa o`zgarish kadami 1 ga teng, belgili o`zgaruvchi bo`lsa navbatdagi belgini qabul qiladi, va h.k.) yana S operatori bajariladi va bu jarayon k > k 2 bo`lguncha davom ettiriladi. Shundan so`ng, tsikl operatori o`z ishini tugatib boshqarishni o`zidan keyingi operatorga uzatadi. Agar biz operatorlarning necha marta takroran hisoblanishini aniq bilsak, u xolda parametrli takrorlash operatoridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Misol: S i i n   1 1 yig`indini chekli n ta hadining yig`indisini topish programmasini tuzish. program sum1; var S: real; i,n: byte; {i va n o`zgaruvchilar 255 dan katta bo`lmagan, butun, natural sonlar} begin readln (n); S:= 0; for i:=1 to n do S:= S + 1_i; writeln (S); end. Ayrim paytlarda , tsikl parametrini o`sib borish emas , balki kamayish tartibida o`zgartirish mumkin , bu holda tsikl operatori q uyidagi formada yoziladi : for k:= k2 downto k1 do S; bu ye rda down to ( gacha kamayib ) – tilning xizmatchi so`zi . Bu operatorda k parametri k2 dan toki k1 gacha kamayish tartibida (agar k - butun qiymatli o`zgaruvchi bo`lsa tsikl qadami - 1 ga teng) o`zgaradi. Operatorning ishlash printsipi oldingi operatornikiday qolaveradi . Misol : yuqorida ko`rsatilgan misolni programmasini qaytadan tuzaylik . Bu holda programmadagi tsikl operatorigina o`zgaradi xolos:$

www.arxiv.uz for i := n downto 1 do qolgan operatorlar esa o`z o`rnida o`zgarmay qoladi. Programmada parametrli takrorlash operatoridan foydalanish jarayonida, tsikl parametrining qiymatini tsikl tanasi ichida o`zgartirmaslik lozim, aks holda operatorning ish ritmi buzilishi mumkin. Buni quyidagi misollarda ko`rish mukin: To`g`ri tuzilgan programma qismi Noto`g`ri tuzilgan programma qismi i: 1 to 10 do Begin s:  i*i; writeln(s); end; i:  1 to 10 do Begin s:  i*i; writeln(s); i:  i  3 end; Ma`lum bir jarayonlarning takrorlash parametrlari haqiqiy qiymatlar qabul qilishi mumkin, bu holda parametrli takrorlash operatoridan to`g`ridan-to`g`ri foydalanib bo`lmaydi. + uyidagi misolda bunday takrorlashlarni q anday tashkil q ilish mumkinligini ko`ramiz : Misol : y  e x funktsiyasini [-2,2] oraliqdagi « x » lar uchun hisoblash programmasini tuzing (« x » ning o`zgarish q adami 0,5 ga teng deb hisoblansin ). Funktsiyani necha marta hisoblash kerakligini N  8 2 1 4 5,0 )2 ( 2     formula bilan aniqlaymiz. p rogram Function ; Var x:real; y:real; i:integer;

www.arxiv.uz begin x: -2; for i:  1 to 9 do begin y:  ex`(x); writeln(x,y); x:  x  0.5 end end. 2 . R e ` e a t t a k r o r l a s h o p e r a t o r i Yu q orida aytib o`tganimizdek , tsikldagi takrorlanishlar soni oldindan ma`lum bo`lsa , parametrli ( for ) tsikl operatori foydalanish uchun juda q ulay . Lekin, ko`pgina hollarda, takrorlanuvchi jarayonlardagi takrorlanishlar soni oldindan ma`lum bo`lmaydi, tsikldan chiqish esa ma`lum bir shartning bajarilishi yoki bajarilmasligiga bog`lik holda bo`ladi. Bu hollarda re`eat yoki while tsikl operatorlaridan foydalanish zarur. Agar tsikldan chiqish sharti, takrorlanuvchi jarayonning oxirida joylashgan bo`lsa re`eat operatoridan, bosh qicmida joylashgan bo`lsa while operatoridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Re`eat operatorining yozilish formasi quyidagicha bo`ladi: re`eat S1; S2; ... SN until B; bu ye rda re`eat ( takrorlamo q), until ( gacha ) - xizmatchi so`zlar ; S 1, S 2, ..., SN lar esa tsikl tanasini tashkil etuvchi operatorlar; B - tsikldan chiqish sharti (mantiqiy ifoda).

www.arxiv.uz Operatorning ishlash printsipi juda sodda, yahni tsiklning tanasi B mantiqiy ifoda rost qiymatli natija bermaguncha takror - takror hisoblanaveradi. Misol sifatida, yana yuqoridagi yig`indi hisoblash misolini olaylik. program Sum 2; var i, n: Byte; S: real; begin readln(n); S: =0; i:=1; re`eat S:= S+1_i; i:=i+1; until i>n; writeln (S) end. Ayrim takrorlanish jarayonlarida tsikldan chi q ish shartini ifodalovchi manti q iy ifoda hech q achon True ( rost ) q iymatga erishmasligi mumkin . Bu xolda programmaning takrorlash qismi cheksiz marta qaytadan hisoblanishi mumkin, yahni dasturchilar tili bilan aytganda « programma osilib qoladi » shuning uchun, operatordagi shartni tanlashda ehtiborli bo`lish lozim. Ehtiboringizga yahna bir , ismni qidirib topish programmasini xavola qilamiz : program ism; Var a,b:String[20]; Begin a:=`Jamshid`; Re`eat Writeln(` Tanlagan ismingizni kiriting` );

www.arxiv.uz Readln(B); if a<>b Then writeln(` Notugri ` ) else writeln(` Yashang tugri topdingiz ` ); Until A=B; End. 3 . W h i l e t a k r o r l a s h o p e r a t o r i Ahamiyat bergan bo`lsangiz , re`eat operatorida tsiklning tana qismi kamida bir marta hisoblanadi . Lekin , ayrim paytlarda , shu bir marta hisoblash ham ye chilayotgan masalaning mohiyatini buzib yuborishi mumkin . Bunday hollarda , quyidagi formada yoziluvchi while tsikl operatoridan foydalanish maqsadga muvofiqdir : while B do S; bu ye rda while ( hozircha ), do ( bajarmoq ) - xizmatchi so`zlari ; B - tsikldan chiqishni ifodalovchi mantiqiy ifoda ; S - tsiklning tanasini tashkil etuvchi operator. Bu operatorda oldin V sharti tekshiriladi, agar u false (yolg`on) qiymatli natijaga erishsagina tsikl o`z ishini tugatadi, aks holda tsiklni tana qismi qayta - qayta hisoblanaveradi. While operatoriga misol sifatida, yana yuqorida berilgan yig`indi hisoblash misolini ko`rib chiqaylik: program sum3; var i, n: byte; S: real; begin readln(n); i:=1; S:= 0; while i<=n do

www.arxiv.uz begin S:= S + 1_i; i:= i+1; end; writeln (S) end. 4 . B o ` s h o p e r a t o r Bu operator o`zidan keyingi operatorni aniqlab beradi xolos. Operatorlar ketma- ketligi orasida boshqa operatorlardan ";" belgisi bilan ajratilib turiladi. Bundan tashqari, bo`sh operator metka bilan jixozlangan ham bo`lishi mumkin. Misol : 1. begin L1:; k:=5; M:=k+6; end . 2. begin M:=5; k:=M-2.7; L4: end . Ayrim paytlarda , bahzi bir operatorlarga bir nechta metka bilan murojaat q ilishga to` g` ri kelganda bo`sh operatordan foydalanish q o`l keladi . S 5:; S 6:; S 7: x :=0.5;

O'xshashlar

Asosiy konstruksiyalar o‘zgaruvchilar operatorlar funksiyalar

Delphi tilida asosiy operatorlar tavsifi

Tashkiliy, o‘tish va shartli operatorlar

Tashkiliy, o`tish va shartli operatorlar

C++ dasturlash tilida ifodalar va operatorlar