Sud-huquqiy tizimini liberallashtirish marralari - Huquqshunoslik - Referatlar

Sud-huquqiy tizimini liberallashtirish marralari

Yuklangan vaqt:

16.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60.5 KB

Ko'chirib olish

Sud-huquqiy tizimini liberallashtirish marralari Mamlakatimizda izchillik va sobit qadamlik bilan amalga oshirilayotgan demokratik islohotlar ijtimoiy-siyosiy va davlat – huquqiy hayotning barcha sohalarini qamrab oldi va bu jarayon ijobiy natijalar bermoqda. Pirovard maqsadi – huquqiy davlat va adolatli jamiyat barpo etish bo‘lgan ushbu islohotlar respublikaning sud-huquqiy tizimida ham samarali kechmoqda. Davlatimiz rahbari Islom Karimov Oliy Majlis, Vazirlar Mahkamasi va Prezident Devonining O‘zbekiston mustaqilligining 16 yilligiga bag‘ishlangan qo‘shma majlisdagi dasturiy ma’ruzasida mustaqil davlat tarzidagi taraqqiyot davrimizni ikki muhim bosqichga bo‘ldi. Dastlabki bosqichda (1991 – 2000 yillar) xalqimizning tarixan shakllangan milliy va madaniy xususiyatlarini hisobga olgan holda siyosiy demokratiya va erkin iqtisodiyotga erishishning, yangi davlat va jamiyat barpo etishning oqilona strategiyasi ishlab chiqildi. Mustaqil sud hokimiyatini qaror toptirish mazkur strategiyaning, islohotlar dasturining muhim tarkibiy bo‘g‘ini bo‘ldi. Prezidentimiz takror va takror ta’kidlaganlaridek, sudlarni jazolovchi va faqat davlat manfaatlarini himoya qiluvchi organdan qonun ustuvorligini va inson huquqlari himoyasini ta’minlovchi organga aylantirishga qaratilgan yaxlit sud hokimiyati tizimini shakllantirish markaziy vazifa etib belgilandi. Sud hokimiyatining nufuzi va ahamiyati shundaki, avvalo, sudlov davlat nomidan amalga oshiriladi; sudlov maxsus tashkil etilgan idora tomonidan amalga oshiriladi; sudya faqat qonunga bo‘ysunadi; sud hokimiyati siyosiy partiyalar va boshqa davlat hokimiyat organlaridan mustaqildir; sud funksiyalari o‘ziga xos, faqat ugina davlat nomidan majburlov va jazolash funksiyasini ado eta oladi; sud qarorlari qat’iy va barcha uchun majburiydir. Sud hokimiyati – davlat hokimiyatining alohida tarmog‘i bo‘lsa, odil sudlov – davlat faoliyatining muhim yo‘nalishlaridan biri fuqarolarni sud yordamida muhofazalash, ularni ijtimoiy himoyalashning oliy konstitutsiyaviy shaklidir.

Sud hokimiyati – sud tomonidan fuqarolik, xo‘jalik, ma’muriy va jinoyat ishlarini ko‘rib chiqish, nizolarni huquqiy hal etish orqali namoyon bo‘ladi. Bunda sud fuqarolar, korxona, muassasa va tashkilotlarning huquq va qonuniy manfaatlariga ta’sir etish; jinoyat sodir etganlikda aybdor deb topish, jinoyat ishi bo‘yicha jazo tayinlash; shaxsni sud tartibida ayrim huquqlardan, mulkdan, shaxsiy huquq va erkinliklardan mahrum etish yoki ularni cheklash; adolatni ta’minlash va o‘rni kelganda shaxsning aybsizligini isbotlab, hukm chiqarish kabi faoliyatida qonunni qo‘llash bilan shug‘ullanadi. Demokratiyaning ulkan yutug‘i sifatida birinchi bosqichda mamlakatimiz tarixida ilk bor Konstitutsiyaviy sud qaror topdi, yangi mazmundagi umumiy yurisdiksiya sudlari, xo‘jalik sudlari va hakamlik sudlari joriy etildi. Sudlar to‘g‘risidagi qonun, Jinoyat kodeksi, Jinoyat – protsessual kodeksi, odil sudlovga oid boshqa qonunchilik bazasi vujudga keltirildi. Fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish sudlar faoliyatining asosiy mazmuniga aylandi. Sud jarayonida ayblov va himoyaning tengligini ta’minlashning ta’sirchan huquqiy mexanizmlari yaratildi. Fuqarolarning sud himoyasiga bo‘lgan konstitutsiyaviy huquqlari kafolatlandi. Sud islohotlari jarayonida jinoyat va fuqarolik ishlarini ko‘ruvchi sudlarning ixtisoslashuviga asos solindi. Jinoyat sudlov ishlarini yuritishga birinchi marotaba appellyatsiya tartibida ish yuritish joriy etildi. Jinoyat-protsessual qonunchiligida hukm, ajrim va qarorlar qonuniy kuchga kirgandan keyin ham erkin tarzda bir yil mobaynida kassatsiya tartibida sudga shikoyat qilish imkoniyati yaratildi. Odil sudlovning demokratik tamoyillaridan biri – sudda ishlarni yuritishda tomonlarning tortishuvi prinsipi joriy etildi. Bugungi kunda sudlar ishni adolatli va xolisona hal etishni ta’minlash maqsadida taraflarga o‘z pozitsiyasini himoya qilish uchun teng sharoitlar yaratib berilmoqda. 2001 yildan 2007 yilgacha bo‘lgan muddatni yurtboshimiz mustaqil taraqqiyotimizning ikkinchi bosqichi deb atadi. Mazkur bosqich – faol demokratik yangilanishlar va mamlakatni modernizatsiya qilish davri bo‘lib, bunda

iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi, siyosiy hayot, qonunchilik, sud – huquq tizimi va ijtimoiy sohalarni izchil isloh qilish ta’minlandi. Ushbu bosqich muhim vazifalari qatorida davlat va jamiyat qurilishining barcha jabhalarini yanada demokratlashtirish, mustaqil sud tizimini mustahkamlash, inson huquq va erkinliklarini to‘la kafolatlash, fuqarolarning siyosiy faolligini oshirish, fu qarolik jamiyati institutlarini izchil shakllantirish masalalari mavjud. Chuqur qoniqish bilan ta’kidlash joizki, tahlil etilayot gan davrda mamlakatimiz sud- huquqiy tizimini xalqaro standart larga moslashtirish, huquqiy davlatchilik tamoyillariga muvofiqlashtirishga yo‘naltirilgan yangi konsepsiya hayotga tadbiq etildi. Sudlarning ixtisoslashuvi davom ettirildi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 2001 yil 29 avgustda «Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida»gi qonunni qabul qildi. Uning maqsadi sud hujjatlari (hukm, qaror, ajrim) majburiy ijro etilayotganda yuzaga keladigan mulkiy yoki nomulkiy munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Sudlar sud qarorlarini ijro etish kabi o‘zlariga xos bo‘lmagan vazifalardan ozod qilindi. Shuningdek, sudlarning mustaqilligini ta’minlash borasida qo‘yilgan muhim qadamlardan biri – O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzurida Sudlar fao - liyatini tashkiliy va moddiy-texnika jihatdan ta’minlash Departamenti tashkil etilganligidir. Sud-huquq islohotlarining muhim marralaridan biri – jinoiy jazo tayinlash siyosatini liberallashtirish bo‘ldi. Bunda inson haq-huquqlarini muhofaza etish, uning manfaatlarini ta’minlash maqsadida sud jarayoniga yarashuv instituti kiritildi. Mazkur institutning joriy etilishi xalqimizning mentalitetiga, bag‘rikengligi va kechirimli tabiatiga to‘la-to‘kis mos keladigan holatdir. Jinoiy jazo tizimini erkinlashtirishga doir chora-tadbirlar ham ulkan sotsial va ijtimoiy-siyosiy ahamiyat kasb etdi. Buning natijasida og‘ir va o‘ta og‘ir toifadagi jinoyatlarning 75 foizga yaqini ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan va uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatlar toifasiga o‘tkazildi. Jinoyat kodeksidagi jinoyat sodir etgan shaxs yetkazilgan moddiy zararni to‘liq qoplagan taq dirda, sud tomonidan unga

nisbatan ozodlikdan mahrum etish tariqasida jazo tayinlashga yo‘l qo‘ymaydigan normalar ancha kengaytirildi. Mazkur o‘zgarishlar qabul qilinganidan so‘ng sudlarning ozodlikdan mahrum etish tariqasidagi jazoni tayinlashi 2006 yilda 2000 yilga nisbatan qariyb 20 foizga kamaydi. Bunda yarashuv instituti joriy etilganligi ijobiy samara berdi. Aybsizlik prezumpsiyasi prinsipiga rioya etish sudlar faoliyatiga tobora singib bormoqda. Joriy yilda O‘zbekiston Respublikasining 2008 yil 1 yanvardan mamalakatda o‘lim jazosini bekor qilish, shuningdek, fuqarolarni qamoqqa olishga sanksiya berish huquqini prokuraturadan sudga o‘tkazish to‘g‘risida qabul qilingan qonunlari xalqaro hamjamiyat tomonidan ijobiy kutib olindi va butun dunyoda katta aks-sado berdi. O‘zbekistonda yuqorida qayd etilgan jinoiy jazo choralarining joriy etilishi bilan dunyoda jinoiy jazolashning eng insonparvar, huquqiy tizimlaridan biri tashkil etildi, deb ta’kidlash mumkin. Sudlarning haqiqiy mustaqilligini ta’minlash maqsadida prokuratura organlarining sud jarayoniga aralashuvini cheklash, prokuratura vakolatlarining bir qismini sudlarga o‘tkazish masalasi kun tartibiga qo‘yildi. 2005 yil 8 avgustda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qamoqqa olishga sanksiya berish huquqini sudlarga o‘tkazish to‘g‘risida” gi farmoni qabul qilindi. Unga ko‘ra, bu muhim tadbir tegishli puxta tayyorgarlikdan so‘ng 2008 yil 1 yanvardan e’tiboran amalga oshirilishi belgilandi. Qamoqqa olishga sanksiya berish huquqini sudlarga o‘tkazish, uni amalga oshirishning aniq protsessual-huquqiy mexanizmini yaratish jinoyat protsessining sudgacha bo‘lgan bosqichida jinoiy ta’qib qilinadigan fuqarolarning huquq hamda qonuniy manfaatlarini samarali himoya qilishning muhim kafolatiga aylandi. Bu tergovchi va prokurorlarning ehtiyot chorasi sifatida qamoqqa olishni tanlashda javobgarligini kuchaytirish, sud hokimiyatining nufuzini oshirish va mustaqilligini mustahkamlash, insonning ozodlikka bo‘lgan konstitutsiyaviy huquqini ishonchli himoya qilishni ta’minlashga xizmat qiladi.

Mamlakatimiz Prezidentining mustaqilligimizning 16-yilligi munosabati bilan so‘zlagan ma’ruzasi sud-huquq tizimini yanada takomillashtirishda, uni jahon andozalari talablari asosida tashkil etilishi va faoliyat ko‘rsatishida yangi, yanada demokratik marralarni belgilab berdi. Eng muhim xulosa shuki, islohotlarning birinchi bosqichida sud-huquq tizimiga joriy etilgan huquqiy mexanizmlar, konseptual yechimlar, belgilangan chora-tadbirlar taraqqiyotimizning ikkinchi bosqichida samara berib, ravon ishlay boshladi.

O'xshashlar

Jamiyat rivojining hozirgi bosqichida sud huquq tizimini isloh qilish masalalari

Sud-huquq islohotlari davrida O`zbekiston Respublikasi jinoyat qonunini liberallashtirish tushunchasi, maqsadi va asosiy yo`nalishlari

Sud hokimiyati 2

Sud - psixologik ekspertizasi

Jinoyat va jazo tayinlash to`g`risidagi qoidalarni liberallashtirish masalalari