Patronlarning tasniflashi. Unitar patronlarning tuzilishi. Patronlarning tarkibiy qismlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Patronlarning tasniflashi. Unitar patronlarning tuzilishi. Patronlarning tarkibiy qismlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

106 KB

Ko'chirib olish

Patronlarning tasniflashi. Unitar patronlarning tuzilishi. Patronlarning tarkibiy qismlari Jangovar o‘q-dorilar deb, umuman dushmanning tirik kuchlarini va jonivorlarni jarohatlovchi, jangovar texnikasiga zarar yetkazuvchi, inshootlarini buzishga mo‘ljallangan jismlarga aytiladi. Jangovar o‘q- dorilar asosiy qismining harakati portlovchi moddalar yonishidan hosil bo‘lgan energiyadan foydalanishga asoslangan. Tor ma’noda esa jangovar o‘q otuvchi qurollarning o‘q-dorilari deb, zavodda yoki qo‘lbola usulda yasalgan patronlarga aytiladi. O‘q otuvchi qurollarning patronlari turli asoslarga ko‘ra tasniflanadi. 1. Tuzilishiga ko‘ra: unitar (gilza yordamida o‘q, porox zaradi va yondiruvchi-piston birlashtirilgan patronlar); nounitar (snaryad gilzadan alohida); gilzasiz. 2. Yondiruvchi tarkibining joyla s hishiga ko‘ra: markaziy yondiruvchi; halqali yondiruvchi; yonbosh yondiruvchi. 3. Foydalaniladigan qurolning mo‘ljallangan maqsadiga ko‘ra: jangovar qurollar uchun; jangovar; o‘quv-mashq; sport- mashq; namuna (yuqori bosimli); ov qurollari uchun; sport qurollari uchun. 4. Qurol turiga ko‘ra: to‘pponchalar uchun; revolverlar uchun; oraliq (avtomatlar uchun); vintovkalar uchun; miltiqlar uchun. 5. Foydalaniladigan qurollarga nisbatan: shtatli patronlar; o‘rinbosar patronlar.

6. Kalibriga ko‘ra: kichik kalibrli (6,5 mm gacha); o‘rta kalibrli (6,5– 9 mm gacha); yirik kalibrli (9–14,5 mm gacha). 7. Foydalanilgan qurol mil kanalining turiga ko‘ra: maxsus ariqchali qurollar uchun; silliq milli qurollar uchun. 8. Tayyorlanish usuliga ko‘ra: zavodda yasalgan; qo‘lbola usulda yasalgan; o‘zgartirilgan. Zamonaviy maxsus ariqchali quroldan otish uchun unitary patron ishlatiladi. Patronlar jangovar va yordamchi (bo‘sh) patronlarga ajraladi. Jangovar unitar patron o‘zaro birlashgan gilza, snaryad, porox zaradi va yondiruvchi pistondan iborat. Gilza – patronning snaryad, porox zaradi va yondiruvchi pistonlarni o‘zaro birlashtiruvchi va ularni tashqi ta’sirlardan saqlovchi, patronning patrondonda joylashishi hamda o‘q otilishida porox gazlarining siqilib ishlashini ta’minlovchi qismiga aytiladi. Gilza korpus va qalpoqchadan iborat. Patron gilzalari tompak bilan qoplangan jez yoki po‘latdan yasaladi. Ov miltiqlarining ba’zi patronlari metall asosdan va karton yoki plastmassa korpusdan iborat bo‘ladi. Shakliga ko‘ra, gilzalar silindrsimon, butilkasimon, konussimon bo‘ladi. Gilzaning qalpoqchasi yonida halqasimon ariqcha bo‘ladi. Ba’zi gilzalar qalpoqchasining diametri korpus diametridan kichik bo‘ladi: bunday gilzalar qirrasiz gilzalar de y iladi. Agar qalpoqchaning diametri korpus diametridan katta bo‘lsa, qirr a li gilzalar deyiladi. Silindrsimon gilzalarning ba’zilarida o‘qni gilzaga mahkamlash uchun turli shakldagi (aylanasimon, sigmentsimon va hokazo) maxsus o‘yiq ariqchalar qilinadi (kanelyura). Butilkasimon gilzalarda ko r pusning qiya qismi va gilza og‘zi mavjud. Markaziy jang patroni gilzasining tubida sandonli va

yondirish tuynukli uyacha bor. Ba’zi ov patronla r ining gilzasida pistonlar uchun maxsus teshiklar mavjud. Gilzalarning tagida markirovka belgilari bo‘ladi. Snarya d – patronning qurol mili kanalidan uloqtirib yuborilayotgan jarohatlovchi elementidir ( o‘q, sochma o‘q, pitra). O‘q – silindrsimon yoki soqqasimon snaryadlardir. Silindrsimon o‘qlarda bosh va yetakchi qismlar mavjud. Ba’zi bir oraliq, vintovka va kichik kalibrli patronlarning o‘qlarida orqa qism ham bo‘ladi. O‘q bosh qismining yuqorisi o‘qning uchini tashkil etadi. O‘qlar shakliga ko‘ra o‘tkir (konussimon), yumaloq (yarimsferik) va o‘tmas (yassi) uchli bo‘ladi. O‘qning yetakchi qismi uning tubi bilan tugaydi. O‘qning tubi yassi, qabariq va botiq bo‘ladi. O‘qning yetakchi qismida halqasimon chuqurcha bo‘ladi. U o‘qni gilzaga mahkamlash uchun xizmat qiladi. Bundan tashqari, maxsus ariqchali qurollar uchun qo‘rg‘oshin o‘qlarda yetakchi hoshiyalar ham mavjud. Tuzilishiga ko‘ra, o‘qlar qobiqli, yarim qobiqli va qobiqsiz (yaxlit) o‘qlarga ajraladi. Qobiqli o‘qlar asos hamda o‘qning bosh va yetakchi qismini qoplab turuvchi qobiqdan iborat bo‘ladi. Yarim qobiqli o‘q asos va o‘qning faqat yetakchi qismini qoplab turuvchi qobiqdan iborat. Qobiqsiz o‘q yaxlit birorta metaldan yasaladi. O‘qning qobig‘i jez, melxior va tompak bilan qoplangan po‘latdan yasaladi. O‘qlarning asosi qo‘rg‘oshindan yoki po‘latdan bo‘ladi. Ko‘pincha po‘lat asosli qobiqli o‘qlarda, qobiq bilan asos orasiga qo‘rg‘oshin quyiladi (ko‘ylak). Qobiqsiz o‘qlar ba’zida temir asosli metallokeramik eritmadan yasaladi. Qo‘rg‘oshini boshqa metall bilan almashtirilgan o‘qlar surrogativ o‘qlar deyiladi. Harbiy patronlarning o‘qlari oddiy (yengil, og‘ir) va maxsus (zirh teshuvchi, zirh teshuvchi-yondiruvchi, trasserlovchi, portlovchi, yoruvchi va hokazo) o‘qlarga bo‘linadi. Maxsus o‘qlar masofali va urilganda ishlovchi turlarga ajraladi.

Masofali o‘qlar portlovchi mexanizmga ega va ular muayyan masofani uchib o‘tgandan keyin ishlaydi. Urilganda ishlovchi o‘qlarning portlovchi mexanizmlari esa nishonga urilganda ishlab ketadi. Yondiruvchi o‘qning tarkibi yonganda yuqori temperaturaga ega bo‘ladi, trasserlovchi o‘qda yorqin, yorug‘ iz qoldirib uchadi, portlovchi o‘qda esa portlaydi. Masofal i o‘qlarnin g maxsu s tarkibig a o q fosfo r qo‘shiladi . U o‘ q otilganda, o‘qnin g tubidag i maxsu s tuynukda n hav o kirish i natijasid a yonadi . Urilganda ishlovch i o‘qlard a b u o‘ q to‘siqq a uril g and a ishla b ketuvch i boyokl i mexanizm mavju d bo‘ladi , bunda y o‘qlarnin g maxsu s tarkib i sh u mexanizmnin g boyogi bila n urilib , yoni b ketadi . Zir h teshuvch i o‘ q qobiql i v a uchl i asos i po‘latdan iborat . O‘ q qatti q to‘siqq a urilganda , unin g asos i inersiy a tufayl i qobig‘ini teshi b o‘tad i v a to‘si q ichig a kiri b ketadi . Yoruvch i o‘qla r es a yari m qobiql i va yass i uchlidir . B u o‘ q to‘siqq a urilib , un i n g ichig a kirgand a u qismlarg a ajralib ketadi . Xudd i shunda y xususiyatg a qobiq l ar i yeyili b ketgan , atayi n qobig‘i arralangan , egovlanga n yok i ba’zid a millar i noteki s qirqilga n qirqm a miltiqdan otilga n o‘qla r eg a bo‘ladi. Maxsus o‘qlarning uchiga turli xil rangdagi maxsus belgilar qo‘yiladi. Millari maxsus ariqchali qurollarning patronlaridagi o‘qlar gilzalarga qo‘zg‘almas qilib o‘rnatiladi. O‘qla r ni gilzalarga mahkamlash usullari: mahkam o‘tirgizib, aylanma siquv, kernlash va hokazo. Mahkam o‘tir- g‘izish usulida o‘q gilzaga mahkam kiritilib qo‘yiladi, bunda gilza o‘qning silindrsimon qismini har tomondan bir tekisda siqib turadi. Aylanma siquv usulida esa o‘qlardagi mavjud ingichka ariqchalarga gilza og‘zi yoki sirtining chetlari kirgizib qo‘yiladi. Aylanma siquv aylanasimon, seg- mentsimon yoki uzilgan chiziqlar ko‘rinishida bo‘ladi. Kernlashda esa gilzaning og‘iz qismi va o‘qda o‘zaro bir xil masofada joylashgan ikki-uch chuqurcha qoldiradigan maxsus moslama – puanson yoki kernerlar yordamida amalga oshiriladi.

Silliq milli ov miltiqlari uchun patronlar turli hayvonlarni ov qilish uchun mo‘ljallangan o‘qlar bilan ta’minlanadi. Shakliga ko‘ra, bu o‘qlar soqqasimon yoki silindrsimon bo‘lad i . Yirik hayvonlarni ov qilish uchun mo‘ljallangan patronlar ham shunday o‘qlar bilan ta’minlanadi. Bunday patron diametri mil kalibriga mos yoki undan 0,1 mm ga kichik bo‘lgan bir dona o‘q bilan yasaladi va qo‘rg‘oshindan quyiladi. Soqqasimon o‘qlar silliq yoki uchta perpendikular kesi s huvchi belbog‘li bo‘ladi («Sputnik»). Silindrsimon o‘qlar esa tuzilishiga qarab, kamon o‘qiga o‘xshash – turbinali va yassi yoki yarim sferik uchli kamon o‘qiga o‘xshash – turbinali bo‘lishi mumkin. Kamon o‘qiga va yassi yoki yarim sferik uchli kamon o‘qiga o‘xshash – turbinali o‘qlarning bosh qismi qo‘rg‘oshindan va orqa qismi esa yog‘och hamda namatdan iborat bo‘ladi. O‘qlarning bosh qismida bo‘ylama yoki og‘ma yetakchi qovurg‘alar bo‘ladi. Og‘ma qovurg‘alar o‘qlarga kiruvchi – ayl a nma harakat berish uchun, bo‘ylama qovurg‘alar esa o‘qlarning mil kanalidagi ishqalanishini kamaytirish uchun xizmat qiladi. Zarar yetkazuvchi ta’sirini oshirish maqsadida bu o‘qlarning bosh qismida o‘qlar to‘siqqa urilib kirib ketganda qismlarga ajralib ketishi uchun maxsus egovlangan, arralangan ariqchalari va ba’zida qo‘rg‘oshin ponali chuqurchalar bo‘ladi. Kamon o‘qiga o‘xshash, Vitsleben o‘qi, yassi yoki yarim sferik uchli kamon o‘qiga o‘xshash – turbinali o‘qlarga 12 va 16 qovurg‘ali Yakan (Jakan) va Brenneke o‘qlari misol bo‘ladi. Turbinali o‘qlarda stabilashshtiruvchi bo‘lmaydi. Bu o‘qlar otilganda ularda mavjud bo‘lgan vintsimon joylashgan qovurg‘alari va konussimon ariqchalari yordamida o‘z o‘qi atrofida ayl a nadi. Bunday o‘qlarga Shtendbaxning

«Ideal» o‘qlari misol bo‘ladi. Sochma o‘q yoki pitra – qobiqsiz, soqqasimon shakldagi o‘q bo‘lib, ular bilan ov patronlari ta’minlanadi. Sochmalar yumshoq va toblangan turlarga ajraladi. Sochmalar diametr i ga bog‘liq ravishda shartli raqamlar bilan belgilanadi. Standartga ko‘ra, 16 raqamli sochmalar yasaladi. Bir sochmaning raqami keyingisidan 0,25 mm ga farq qiladi. Eng katta raqam № 4/0 (0000) bo‘lib, uning diametri 5 mm . Shuningdek, qo‘lbola usulda tayyorlangan sochmalar ham ishlatiladi: quyilgan tomchisimon, «sechka» (kesilgan) va «katanka» (yumaloqlash uchun ikki qattiq jism orasida siqilib aylantirilgan). Pitr a – yiri k o v sochmasi , unin g diametr i 5,2 5 da n 1 0 m m gach a bo‘ladi. O v patronig a poro x zarad i v a snarya d o r asig a poro x gazlar i bosimin i sochma hamd a pitrag a yaxshiro q uzatis h uchu n poro x pijlar i o‘rnatiladi . Standart poro x pijlar i namatdan , zichlanga n qog‘o z ashyos i v a sh u kabilardan tayyorlanadi . Pijnin g silindrsimo n s i rt i parafin , texni k vazeli n v a boshqa moddala r bila n moylanadi . Pijnin g yuqor i v a pastk i tekisliklar i asfal t laki shimdirilga n qatti q qog‘o z bila n yelimlanadi . Qog‘o z v a metal l gilzalarda yan a karto n pijlar i ha m ishlatiladi . Pijla r gilzad a sham , parafi n bilan mahkamlanad i yok i gilz a og‘z i chetlar i n i qayiri b mahkamlanadi . Qo‘lbola usuld a yasalga n pijla r qog‘oz , latt a v a sh u kabilarda n yasaladi . Patronlar tayyorlashd a yan a karto n tiqinla r (prokladkalar ) – bittas i poro x uchun, ikkinchis i sochm a uchu n ha m ishlatiladi. Porox zaradi (porox) – o‘q otilishi uchun x i zmat qiluvchi energiya manbai. Patronlar tayyorlash uchun qora (tutunli) va tutunsiz porox ishlatiladi. 75 % maydalangan kaliyli selitra, 15 % yog‘och ko‘mir va 10 % oltingugurtning mexanik aralashmasidan iborat bo‘lgan, yonganida ko‘p miqdorda tutun hosil qiladigan poroxning turi, portlovchi modda, tutunli poroxning donlari yaltiroq, noaniq soqqa shaklida bo‘ladi. Zavodda tayyorlangan poroxlarning donlari

o‘lchamiga qarab raqamlanadi: № 1 (0,8–1,25 mm ); № 2 (0,6–0,7 5 mm ); № 3 (0,4–0, 6 mm ); № 4 (0,25–0,4 mm ). Hozirgi vaqtda bunday porox bilan miltiq patronlari ta’minlanadi. Tutunsi z poro x – asosi y tarkib i birort a organi k eritmad a qayt a ishlangan nitrotsellulozada n ibora t portlovch i m odda . U poro x elementlar i de b atalgan lentalar , zarrachalar , donachalar , trubkala r ko‘rinishid a tayyorlanadiga n plast- massag a o‘xshas h shoxsimo n modda . Tutunsi z poroxnin g ballistitli , korditli, piroksilinl i v a nitroglitserinl i turlar i mavjud . Tutunsi z poro x yonish i v a ish qobiliyatig a ko‘ra , tutunl i poroxda n anch a yuqor i turadi , barch a o‘qotar qurollard a ishlatiladi , o‘ q otilgand a ka m tutu n hosi l bo‘ladi. Yondiruvchi piston porox zaradining yonib ketishini ta’minlaydigan vositadir. Tuzilishiga ko‘ra, pistonlar ochiq va yopiq turlarga bo‘linadi. Ochiq pistonlar markaziy jang patronlarida ishlatiladi. Metall idishchaga zichlangan ta’sir qiluvchi tarkibi folga qopqoq bilan yopiladi. Miltiq patronlari uchun bunday tuzilishdagi piston «Sentroboy» («Markaziy jang pistoni») deb ataladi. Ta’sir qiluvchi tarkibi chinqiroq simob – antimoniy va bertolet tuzi bilan yoki qo‘rg‘oshin azidi, qo‘rg‘oshin stifnati, tetrazen va teneresning organik birikmalari aralashmasidan iborat. Yopiq piston – metall idishga zichlangan ta’sir qiluvchi tarkib, qopqoq va sandondan iborat. Miltiqlar uchun bund a y pistonlar «Jevelo» deyiladi va bu pistonlar uchun tuynukka ega bo‘lgan patronlarda ishlatiladi. Agar bunday patronlarda «Sentroboy» pistoni ishlatilsa, u holda piston oldiga ko‘chma sandon o‘rnatiladi. Bo‘s h patro n jangova r patronda n poro x zaradinin g kamligi, snaryadinin g umuma n yo‘qlig i yok i b u o‘qnin g material i (karton , plastmassa v a hokazo ) bila n far q qiladi . Poroxsi z , pistonsi z yok i bo‘s h pistonsi z va kesilga n patronla r o‘quv-mash q patronlar i deyiladi. Patronlarning har bir turi muayyan qurollarning turlari kalibrlariga, shuningdek qurol patrondonlarining shakli va o‘lchamlariga mos holda namunalarga bo‘linadi. Zamonaviy patronlar standartlashtirilgan. Chet ellarda ishlab chiqarilgan patronlardan keng tarqalganlari: 6,3 5 , 7,6 5 v a 9 mm kalibrli BROWNING, 7,63 mm kalibrli MAUSER, 9 mm kalibrli BORCHARDT–LUGER (PARABELLUM), 11,43 mm kalibrli COLT

qurollari uchun ishlatilgan patronlar hisoblanadi.

O'xshashlar

Sud ballistikasining obyektlari va vazifalari

Kriminalistik ballistika

Huquq tizimining tarkibiy tuzilishi

Tekshirilayotgan hodisaning muayyan sharoitlarida qurolning o‘q otish imkoniyatlarini aniqlash uchun uni tadqiq etish

Qurolni o‘q otish uchun yaroqliligini aniqlash maqsadida tadqiq etish