Қорақалпоғистон давлат ҳокимияти органларининг ўзаро муносабатлари - Huquqshunoslik - Referatlar

Қорақалпоғистон давлат ҳокимияти органларининг ўзаро муносабатлари

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

110.5 KB

Ko'chirib olish

Қорақалпоғистон давлат ҳокимияти органларининг ўзаро муносабатлари Режа: 1. Қорақалпоғистон давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқий асослари 2. Марказий ва маҳаллий вакиллик органлари ўртасидаги муносабатлар 3. Вазирлар Кенгаши ва ма ҳ аллий ижро ҳокимияти ўртасидаги ўзаро муносабатлар

Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришгач, унинг тарки-бига кирувчи Қорақалпоғистонда ҳам, энг муҳим демакратик инсти-тутлар билан бирга, ҳокимиятлар бўлиниши тамойили ҳам ўрнатил-ди. Ушбу тамойилнинг илгари сурилиши демакратик ислоҳатлар йўлида муҳим қадам хисобланади. Қорақалпоғистон Республикасида давлат ҳокимиятини юқорида таърифланган энг демакратик инсти-тутлардан ҳисобланмиш, ҳокимиятлар бўлиниши тамойили асосида шаклланади. Давлат ҳокимияти қонун чиқарувчи, ижро ҳокимияти ва суд ҳокимиятларига бўлинган ҳолда бир биридан мустақил бўлган органлар тизими томонидан амалга оширилади. Бу қоида Конститу- цияда ўз ифодасини топган. Қорақалпоғистон Конституциясининг 11- моддасида, Қорақалпоғистон Республикаси давлат ҳокимияти тизими қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятига бўлиниши асосида амалга оширилади, деб белгилаб қўйилган. Президентимиз И.А.Каримов асарларида, нутқларида ҳам ҳокимиятлар бўлиниши принципига, унинг аҳамиятига алоҳида эътибор берилган. Зеро, “давлат – ҳокимиятининг ташкил этилиши ва фаолият тартиби ҳокимиятнинг бўлиниши принципи асосида амалга оширилади, қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимияти давлатнинг учта асосий таянчидир” 1 Республикамизда ҳокимиятнинг қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятига бўлиниши тамойили амал қилмоқда. Давлат бошқарувини янги, янада замонавий тизимини шакллан-тириш бўйича барча соҳада ислоҳатлар амалга оширилмоқда. Шу билан бир қаторда, “Ўзбекистон бошқа давлатлар тараққиёти жараё-нида тўпланган ва республика шароитига тадбиқ қилса бўладиган барча ижобий ва мақбул тажрибаларда шак- шубҳасиз самарали фой-даланади” 2 – деб юртбошимиз томонидан таъкидланган эди. Ҳокимият муаммолари, унинг тушунчаси, ижтимоий моҳияти ҳақида профессор З.М.Исломовнинг илмий асарларида кенг талқин этилган. 3 1 И.А.Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. 1-том. Т., “Ўзбекистон”. 1996. 2 И.А.Каримов. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. 1-том. Т., “Ўзбекистон”. 1996. 3 З.М.Исломов Проблема власти: её понимание, назначение, социальная ценность. Т. –2003. 244 с. 2

Ҳокимият бўлиниш принципи давлатнинг Асосий Қонунида мустаҳкамлаб қўйилиши демократик ҳуқуқий давлат сари қўйилган муҳим қадамлардан биридир. Унинг мазмунидан шуни кўриш мумкинки, республикада ягона давлат ҳокимияти тизими ташкил этилади. Ҳокимият бўлиниши тамойилининг талабларига биноан бундай давлат ҳокимиятида ваколатлар турли давлат органларига, чунончи қонунчилик ваколатлари Жўқорғи Кенгесга, ижро ваколат-лари Вазирлар Кенгашига, судлов ваколатлари суд органларига тақсимлаб берилган. Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси қонунчилик соҳасида барча ваколатларга эга. Асосий Қонунимизнинг 68-моддасида Жўқорғи Кенгес олий давлат вакиллик органи бўлиб, қонун чиқарувчи ҳокимиятни амалга оширади» 4 деган қоида мустаҳкамлаб қўйилган. Қорақалпоғистон Республикаси Конституциясига асосланиб, Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси ҳудудий сайлов округлари бўйича кўппартиявийлик асосида беш йил муддатга сайла-надиган 86 депутатдан иборат. Республика парламенти – Қорақал-поғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси деб аталади. Суверен Республикада демократик жамият қуриш, эркин бозор муносабатларини шакллантиришга йўналтирилган муҳим қонунлар ва қарорлар қабул қилинди. Қорақалпоғистон Республикаси ижро этувчи ҳокимият органи Вазирлар Кенгаши бўлиб ҳисобланади. Ижроия ҳокимият таркибига вазирликлар ва бир қатор соҳа қўмиталарининг раислари ҳам киради. Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Тошкент шаҳрида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида ўзининг иш олиб борувчи доимий вакилига эга. Ҳокимият бўлиниши принципини амалга ошира бориб, Вазирлар Кенгаши республика ҳудудида барча органлар, корхоналар, муассасалар, 4 Қорақалпоғистон Республикасининг Конституцияси. Н., «Қорақалпоғистон», 1998 йил 29-30 бет. 3

ташкилотлар, мансабдор шахслар, фуқаролар томонидан бажарилиши мажбурий бўлган қарор ва фармойишлар чиқаради. Суверен республика Асосий Қонунининг 86-моддасида «Қора- қалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши – Қорақалпоғистон Республикаси ҳукумати Қорақалпоғистон Республикаси давлат ҳокимиятининг олий ижро этувчи – бошқарувчи органдир» 5 деган норма мустаҳкамлаб қўйилган. Ҳуқуқий давлатда суд умуминсоний қадриятлар фуқароларнинг ҳаёти, соғлиғи, шаъни, қадр-қиммати ҳамда сиёсий, иқтисодий ва бошқа ҳуқуқларини ҳимоя қилади. Ҳокимият тақсимланиши нуқтаи назаридан Конституциянинг XXII бобида суд ҳокимияти тузилишига алоҳида эътибор берилган 6 : 100- моддада Қорақалпоғистон Республи-каси суд ҳокимияти қонун чиқарувчи, ижро этувчи ҳокимиятлардан, сиёсий партиялардан ва бошқа жамоат бирлашмаларидан мустақил иш юритади, деган норма белгиланган. 101- моддада Қорақалпоғистон Республикасининг суд тизими беш йил муддатга сайланадиган Қора-қалпоғистон Республикасининг Олий суди , Қорақалпоғистон Респуб-ликаси Хўжалик судидан, шу муддатга тайинланадиган туман ва шаҳар судларидан иборат. Судларни ташкил этилиши ва уларнинг фаолият кўрсатиш тартиби қонун билан белгиланганлиги, 102-мод- дада Қорақалпоғистон Республикаси Олий суди жиноий, фуқаролик ва маъмурий суд ишларини юритиш борасида, суд ҳокимиятининг олий органи ҳисобланиши, 104-моддада судьяларнинг дахлсизлиги, Олий суд ва Олий хўжалик суди раислари ва аъзолари Жўқорғи Кен-гесининг депутати бўла олмаслиги, сиёсий партиялар ва ҳаракат-ларнинг аъзоси бўлишлари ва ҳақ тўланадиган бирорта лавозимни эгаллаши мумкин эмаслиги ҳақидаги қоидалар мамлакатимизда давлат ҳокимиятини ташкил қилишдаги муҳим тамойиллардандир. Айни вақтда шуни таъкидлаш жоизки, истиқлол йилларида Қорақалпоғистонда қонунчилик, ижроия ва суд ҳокимиятининг замо-навий тизимини вужудга келтиришда дастлабки қадамлар қўйилган бўлса ҳам, ҳали 5 Қорақалпоғистон Республикасининг Конституцияси. Н., «Қорақалпоғистон», 1998 йил 43 бет. 6 Қорақалпоғистон Республикасининг Конституцияси. Н., «Қорақалпоғистон», 1998 йил 50-53 бет. 4

бу борада қатор муаммолар сақланиб қолинган эди. Шу боисдан Президент И.А. Каримов 1997 йил 17 июл куни Нукусда бўлган Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесининг навбат-дан ташқари сессиясида қонун чиқарувчи ва ижроия ҳокимияти фаолиятларидаги камчиликларни чуқур таҳлил қилди. Мазкур сессия-да нутқ сўзлар экан, Президент И.А.Каримов «ҳар бир бошқарув тизими, ҳар бир раҳбар орган, аввало, ўз тасарруфида белгиланган, топширилган ишлар билан шуғулланишини таъминлаш зарур» 7 , -деб қайд қилди. Сессияда Қорақалпоғистоннинг бошқарув тизимида бир қатор камчиликлар мавжудлиги рўй-рост кўрсатиб ўтилди. Жумладан, Жўқорғи Кенгес ва Вазирлар Кенгаши фаолиятлари-да бир- бирини такрорлаш ҳоллари танқид қилинди. Амалий фаолият-га халақит бераётган расмиятчилик, ҳужжатбозлик, бўлар-бўлмас маълумотлар тўплаш каби нуқсонлар тилга олинди. Кадрларни тан-лаш ва жой-жойига қўйишдаги расмиятчилик ва тўрачилик иллат-ларига барҳам бериш алоҳида таъкидланди. Юртбошимиз томонидан кўрсатиб ўтилган танқидий ҳоллардан хулоса чиқарган ҳолда Қорақалпоғистон парламенти биринчи чақи-риқ Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесининг 1997-йил 15-декабрдаги ўн учинчи сессиясида Қорақалпоғистон Конституция-сининг “Давлат ҳокимиятининг ташкил этилиши” деб номланган V-бўлимига учта модда (XIX бобда: 84-85-моддалар; XX бобда: 88-модда) қўшимча қилиб киритилди. Учала ҳокимият органи – Жўқорғи Кенгес, ижро ҳокимият – Вазирлар Кенгаши ва суд ҳокимияти ўз мақоми доирасида иш олиб борилганидагина ҳақиқий демократик жамият шаклланиши мумкинлиги таъкидланди. Шундай қилиб, Қорақалпоғистон Республикаси давлатчилигида ҳокимиятни бўлиниш принциплари изчил амалга оширилишида давлат тизимининг шаклланиши муаммолари тадқиқ қилиниши биз танлаган йўл- 7 Каримов И.А. «Янгича тафаккур – замон талаби» номли маъруза Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесининг навбатдан ташқари сессиясидаги нути. "Адам ҳам н ы зам", "Инсон ва қонун" газетаси 1997 йил 25 июн №23 (30) сони. 5

ҳуқуқий демократик давлат қуриш ва фуқаролик жа-миятини шакллантириш йўлидаги энг муҳим масалалардан ҳисоб-ланади. 3.2. Марказий ва маҳаллий вакиллик органлари ўртасидаги муносабатлар Қорақалпоғистон Республикасида республика миқёсидаги органлар фаолиятида ҳокимиятнинг тақсимланиш принципида бир қанча натижаларга эришилди. Қорақалпоғистон Республикаси Конституциясининг 68-моддасига мувофиқ Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси – Олий давлат вакиллик органи бўлиб, қонун чиқарувчи ҳокимиятни амалга оширади. 8 Жўқорғи Кенгес Қорақалпоғистон Республикаси қонунларининг қабул қилувчи, унга ўзгартириш киритиш ҳуқуқига эга ягона давлат органидир. Ундан бошқа бирорта ҳам давлат органи Қорақалпоғистон Республикасида қонунчилик фоалиятини амалга ошира олмайди. Жўқорғи Кенгес туб моҳияти билан парламент органидир. У вакиллик тавсифига эга. Бу аввало унинг ташкил бўлишида Қорақалпоғистон фуқароларининг бевосита иштирок этишида яққол кўринади. У ўзида вакиллик ва бевосита демократия хусусиятларини мужассамлантира олади. Таркибида иш олиб борувчи депутатлар фуқароларнинг вакилидир, улар ўз ваколатини сайловчилардан ола-ди, улар номидан иш олиб боради. Жўқорғи Кенгес бошқа ҳар қандай давлат органидан, бошқа ҳокимият турларини амалга оширувчи органлардан нисбатан кўпчилик шахсларни ўзида бирлаштирувчи органдир. Унга сайланган депутатлар қонунчилик фаолиятида бевосита иштирок этади. Корақалпоғистон Республикаси Конституциясининг 93-моддасида маҳаллий ҳокимият органлари ваколатларининг асослари берилган , ва бу маҳаллий ҳокимият органларининг ваколатларининг конституциявий асоси ҳисобланади. Бу модда учун Республикамиз Президентининг "Республика ҳокимияти билан маҳаллий ҳокимият-нинг ваколатлари ва вазифаларини аниқ белгилаб қўйиш лозим бўлади" 9 ,-деб таъкидлаган сўзи ҳам асос бўлади. 8 Қаранг: Қорақалпоғистон Республикасининг Конституцияси. Н., «Қорақалпоғистон», 1998 йил 29-30 бетлар 9 Каримов И.А. "Ўзбекис т оннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли" Т. "Ўзбекистон", 1992 йил 7 - 16 бет. 6

Бу моддада маҳаллий вакиллик ҳокимияти ва ижро ҳокимияти органларининг вазифалари ажратилиб кўрсатилмаган, шунинг учун у вакиллик ҳокимиятига ҳам, ижро ҳокимиятига ҳам тааллуқлидир. Бу ваколатларга қуйидагилар киради: - қонунийлик, ҳуқуқий-тартиботни ва фуқароларнинг хавфсиз-лигини таъминлаш; - ҳудудларни иқтисодий, ижтимоий ва маданий р ивожлантириш; - маҳаллий бюджетни шакллантириш ва уни ижро этиш, маҳаллий солиқларни, йиғимларни белгилаш, бюджетдан ташқари жамғармаларни ҳосил қилиш; - маҳаллий коммунал хўжаликка раҳбарлик қилиш; - атроф муҳитни муҳофаза қилиш; - фуқаролик ҳолати актларини қайд этишни таъминлаш; - норматив ҳужжатларни қабул қилиш, Қорақалпоғистон Республикаси Конституциясига ва қонунларига зид келмайдиган бошқа ваколатларни амалга ошириш 10 . Қонунийлик ҳуқуқий тартибот ва фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлаш бир-бири билан чамбарчас боғлиқ масалалардир. Қонунийликсиз ҳуқуқий тартибот бўлмаганидек (ёки аксинча), қонунийлик ҳамда ҳукуқий-тартиботнинг бузилиши фуқароларнинг хавфсизлигининг бузилишига сабаб бўлади (ёки аксинча). Бу ҳақда Ўзбекистон Республикаси Конституциясига берилган шарҳларда атрофлича изоҳ берилган. Маҳаллий ҳокимият органлари тегишли ҳудудда қонунийликни, ҳуқуқий- тартиботни ва фуқароларнинг хавф-сизлигини таъминлашда турли органларни шу мақсад сари йўналти-рувчи, уларнинг фаолиятини мувофиқлаштирувчи ролни ўйнайди. Маҳаллий ҳокимият органлари ўз ҳудудини иқтисодий, ижти-моий ва маданий ривожлантиришга раҳбарлик қилади. Ҳудудни ривожлантиришнинг истиқболга мўлжалланган дастурларини, туман, шаҳарнинг бош режаси ва уни 10 Қаранг: Қорақалпоғистон Республикаси нинг Конституцияси. Н. “ Қорақалпоғистон ”. 1998 йил. 48-бет. 7

қуриш қоидаларини белгилайди Ма-ҳаллий ҳокимият органларининг маҳаллий бюджетни шакллантириш ва уни ижро этиш, маҳаллий солиқлар, йиғимларни белгилаш, бюд-жетдан ташқари жамғармаларни хосил қилиш вазифаси, ҳудуднинг иқтисодий ривожланишида. фуқароларнинг турмуш шароитини яхшилашда, давлат органларини сақлаб туришда зарур моддий базанинг салмоқли қисмини вужудга келтиришга қаратилган. Халқ депутатлари Кенгашлари ўз ваколати доирасида маҳаллий бюджетни, унинг ижроси ҳақидаги ҳисоботни тасдиқлайди. Шунингдек маҳал-лий солиқлар, йиғимлар, миқдорини белгилайди. Ўз ҳудудида коммунал хўжалик тармоқлари фаолиятини муво- фиқлаштиради ва уларга раҳбарлик қилади. Атроф-муҳитни, табиатни муҳофаза қилиш борасида тегишли ҳуқуқий нормаларни бузган юридик ва жисмоний шахсларга нисба-тан чоралар кўради. Масалан, атроф муҳитга зарар етказаётган маҳал-лий аҳамиятга эга объектлар фаолиятини вақтинча ёки бутунлай тўхтатиш ва қайта ихтисослаштириш тўғрисида қарорлар қабул қилиши мумкин. Маҳаллий вакиллик органлари, фуқаролик ҳолати актларини қайд қилувчи органларнинг фаолиятига ҳам раҳбарлик қилади. Бу раҳбарлик уларнинг фуқаролик ҳолати актларини қайд қилувчи ор-ганларни тузиш масаласини ҳал қилишда, шу органларнинг раҳбар-ларини лавозимга тайинлаш ва лавозимидан озод қилиш масаласида иштирок этишида ҳамда шу органларнинг фаолияти устидан назорат қилишда кўринади. Халқ депутатлари Кенгаши ўз фаолияти давоми-да, ўзининг ваколатлари доирасида коллегиал асосда норматив ҳуж-жатлар қабул қилади. Улар қабул қилган норматив ҳужжатлар ўз ҳудудида бажарилиши мажбурийдир. Маҳаллий ҳокимият органлари Конституция ва қонунларга зид келмайдиган бошқа ваколатларни ҳам амалга оширишлари мумкин. Маҳаллий ҳокимият органлари ўзлари-нинг бутун фаолиятини давлат ҳамда фуқароларнинг манфаатини кўзлаб олиб боради, натижада давлат манфаати билан фуқароларнинг манфаати ўртасида муштараклик вужудга келади. Шунингдек Қора-қалпоғистон Республикасининг 8

маҳаллий Кенгашлар ваколатларини белгилайдиган 1993 йил 24 декабрда қабул қилинган қонунида вакил-лик ва ижро ҳокимияти органларининг ваколатлари алоҳида берил-ган. Қонуннинг 23-моддасига биноан халқ депутатлари туман ва шаҳар Кенгашлари ҳокимининг тақдимига биноан ўз ҳудуди бюд-жети ва унинг ижроси ҳақидаги ҳисоботни, ҳудудни ривожлантириш режасини, туман ва шаҳарнинг бош лойиҳаси ва уни қуриш тарти-бини тасдиқлайди; амалдаги қонунларга мувофиқ маҳаллий солиқ, йиғим ва божлар миқдорини белгилайди, маҳаллий бюджетга туша-диган маҳаллий солиқ, йиғим ва тўловлар бўйича имтиёзлар белги-лайди; ҳоким ва унинг ўринбосарлари лавозимини тасдиқлайди, лаво-зимдан озод этиш ишларини амалга оширади, уларнинг фаолиятига доир ҳисоботларни эшитади; қонунда назарда тутилган ҳолларда ҳокимлар қарорларини тасдиқлайди; халқ депутатлари Кенгаш-ларининг иш тартиблари, доимий комиссиялар тўғрисидаги низом-ларни тасдиқлайди ва зарур бўлса, уларга ўзгартиришлар киритади; Кенгашнинг доимий ва муваққат комиссиялари ҳамда бошқа орган-ларини тузади, сайлайди ва тугатади, уларнинг таркибини ўзгартира-ди, фаолияти ҳақида ҳисоботларни тинглайди; депутатларнинг вако-латларини тасдиқлайди, ваколатини муддатидан аввал тўхтатади ёки уларни жавобгарликка тортиш, ишдан бўшатишга розилик беради; ижроия ҳокимияти бўлимлари, бошқармалари, бошқа ташкилий бў- линмалар ҳисоботини эшитади; халқ депутатлари сўровларини кўриб чиқади ва улар юзасидан қарорлар қабул қилади; ҳокимнинг Ўзбекис-тон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси қонунларига зид қарорларини бекор қилади; ҳокимнинг тақдимига биноан ҳокимлик тузилишини, унинг штатларини ва ходимларнинг иш хақи фондини тасдиқлайди. Халқ депутатлари Кенгашларининг ваколатларини икки турга бўлиш мумкин. Биринчиси, халқ депутатлари Кенгашларининг мутлақ ваколатлари бўлиб, улар фақат Кенгашлар томонидангина ҳал қилинади. Масалан, бюджетни, унинг ижроси ҳақидаги ҳисоботни тасдиқлаш, ёрдамчи органларни тузиш, депутатлар ваколатларини тасдиқлаш, муддатидан аввал тугатиш, ҳокимни лавозимга тасдиқлаш ва бошқалар. Иккинчи турга бошқа ваколатлари 9

киради, яъни уларни сессиялар оралиғидаги вақтда ҳокимлар бажара олади, лекин у масала сессияда албатта тасдиқланиши керак. Масалан, ҳокимлик тузилиш бўлинмалари (тармоқ бошқарув органлари) бошлиқларини лавозимга тайинлаш ва лавозимдан озод қилишни сессиялар оралиғидаги вактда ҳоким амалга ошириши мумкин. Лекин ҳокимнинг қарори албатта сессияда тасдиқланиши керак. Марказий ва маҳаллий вакиллик органлари ўртасидаги муноса- батларнинг ҳуқуқий меъёрлари бўлиб Қорақалпоғистон Республикаси Конституцияси, Қорақалпоғистон Республикаси «Жўқорғи Кенгеси тўғрисида»ги қонун, Жўқорғи Кенгес Регламенти ва Қорақалпоғис-тон Республикаси «Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида»ги қонун ва бошқа қонуний ҳужжатлар ҳисобланади. Бу қонуний ҳужжатларда кўзда тутилгани бўйича олий вакиллик ва маҳаллий вакиллик органларининг ўзаро муносабатлари қуйидагиларда намоён бўлади: 1) Шаҳарлар ва туманларни ташкил қилиш ва уларни тугатиш бўйича Жўқорғи Кенгеснинг тавсия бериш ҳуқуқи борасидаги муносабатлари; 2) Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида, унинг тизимини, фаолиятини белгилаш бўйича қонуний ҳужжатлар қабул қилиш ва уларга ўзгартиришлар киритиш бўйича Жўқорғи Кенгеснинг ўз ҳуқуқларини амалга ошириши натижасида келиб чиқадиган муносабатлари; 3) Жўқорғи Кенгеснинг маҳаллий вакиллик органларига сайловлар белгилаши борасида вужудга келадиган муносабатлари; 4) Жўқорғи Кенгес Раисининг маҳаллий вакиллик органи раҳбари-туман ва шаҳар ҳокимларини тайинлаш ва лавозимидан озод қилиш борасидаги муносабатлари; 5) Халқ депутатлари туман ва шаҳар Кенгашининг, шунингдек туман ва шаҳар ҳокимларининг қабул қилган ҳужжатлари қонунга зид келган ҳолларда Жўқорғи Кенгес томонидан, сессиялар орали-ғида эса Жўқорғи Кенгес Раиси томонидан тўхталиши ва бекор қилинишида вужудга келадиган муносабатлар; 10

6) Маҳаллий вакиллик ҳокимияти органларининг республика қонунлари ва Жўқорғи Кенгес қарорларини, Жўқорғи Кенгес Раиси-нинг фармонларини, қарорларини ва фармойишларини ҳаётга тадбиқ этиш борасидаги муносабатлари; 7) Маҳаллий вакиллик ҳокимияти органлари раҳбарлари Жўқор-ғи Кенгес Раисига ҳисобот бериш борасидаги муносабатлари; 8) Жўқорғи Кенгес Раиси томонидан маҳаллий вакиллик орган-лари раҳбари ҳокимларнинг ўринбосарлари сонининг белгиланиши, биринчи ўринбосари ва бошқа ўринбосарларининг Жўқорғи Кенгес Раиси розилиги билан лавозимига тайинланиши ва лавозимидан озод этилиши бўйича вужудга келадиган муносабатлар; Қорақалпоғистон давлатчилиги энг асосий вазифалардан бири туман ва шаҳарларнинг иқтисодий масалаларини ҳал қилиш учун уларнинг ҳуқуқларини кенгайтириш зарур. 11 Гап шундаки, Олий вакиллик ва маҳаллий вакиллик органлари ўртасидаги ҳуқуқий масалаларнинг чегарасини аниқлаб энг муҳим вазифаларни марказ ихтиёрида қолдириб, қолган вазифаларни туман, шаҳар, яъни маҳаллий ҳокимият органлари их-тиёрига топшириш лозим. Республиканинг сиёсий ҳаётида давлат-нинг ролини юксалтириш, марказлаштириш ва барқарорликни таъ-минлаш, демократияни, яъни халқ ҳокмиятчилигини амалга ошириш, ҳуқуқий давлатни мустаҳкамлаш ва ривожлантириш, асосан, давлат ҳокимиятининг турли бўғинлари ўртасидаги алоқадорликни такомил-лаштириш асосида олиб борилиши зарур. Бугунги кунда кўп масала-лар асосан марказий давлат органларида мужассамлашган. Аммо келажакда босқичма-босқич марказий давлат органлари билан маҳал-лий давлат органлари ўртасидаги вазифаларни аниқлашда кўпроқ маҳаллий ҳокимият органларининг ваколатларини кўпайтириш назар-да тутилмоқда. Демак, биз Қорақалпоғистон Республикасида вакил-лик ҳокимиятини шаклланиши ва ривожланиш жараёнида қонунчилик ва вакиллик ҳокимиятини ҳуқуқий негизини ҳ амда маҳаллий вакиллик органлари фаолиятининг ҳуқуқий асослари ҳамда марказий ва маҳаллий вакиллик органларининг ўзаро 11 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг давлат ва маъмурий тузилиши. Тошкент «Шарқ» 1996 йил, 75-бет. 11

муносабатлари ҳуқуқий таъминотининг аҳамияти ва мазмунини таҳлил қилишга интилдик. 3. 3. Вазирлар Кенгаши ва ма ҳ аллий ижро ҳокимияти ўртасидаги ўзаро муносабатлар «Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши тўғриси-да»ги 1998 йил 29 январда янги таҳрирдаги қабул қилинган қонун та-лабларига биноан Вазирлир Кенгаши: иқтисодий, ижтимоий-маданий жараёнларни бошқаради; мулкчиликнинг барча шаклларини уйғун-лаштириш ва уларнинг тенглиги, бозор иқтисодиётининг ҳуқуқий қурилишини руёбга чиқариш асосида эркин тадбиркорлик учун шарт-шароитлар яратади, хўжалик юритишнинг янги шаклларини барпо этишга ва мустаҳкамлашга кўмаклашади; Республикада пул ва кредит тизимини мустаҳкамлаш чора-тадбирларини кўради, Республика бюджетини, шунингдек Республика иқтисодий ва ижтимоий ривож-лантириш истиқболларини ва энг муҳим дастурларини ишлаб чиқа-ришини ва уларнинг ижросини ташкил этади, бошқарув идоралари тизимини такомиллаштиради, ҳар хил вазирликлар, давлат қўмита-лари, идоралари ва хўжалик тузилмаларини ташкил қилиш ва туга-тиш тўғрисида Республика Жўқорғи Кенгесига таклифлар беради; фан ва техникани ривожлантириш чора- тадбирларини, шунингдек табиий бойликларини муҳофаза қилиш, улардан самарали фойдала-ниш бўйича дастурларни амалга оширади; фуқароларни ижтимоий ва ҳуқуқий ҳимоя қилиш, уларнинг меҳнат қилиш ҳуқуқларини таъминлаш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чи қ иш ; ижтимоий таъминот тизимини такомиллаштириш; соғлиқни сақлаш, халқ таълимини ривожлантиришнинг ва такомиллаштиришнинг асосий йўналишларини белгилайди, маданиятни ривожлантиришга ёрдамлашади; Республика давлат хавфсизлигини таъминлаш, Ўзбекистон Республикасининг давлат чегараларини қўриқлаш, давлат манфаатини қўриқлаш, жамоат тартибини сақлаш тадбирларини амалга оширишга кўмаклашиш, Республика ва халқаро 12

аҳамиятига эга бўлган йирик экологик дастурларни амалга ошириш борасидаги ишларни мувофиқлаштиради, табиий офатларнинг оқибатларини бартараф этиш бўйича чора-тадбирлар кўради, Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси қонунларига мувофиқ ҳукуматлараро шартномалар ва битимлар тузади, уларни бажариш чора-тадбирларини кўради. Юқоридагилардан ташқари Вазирлар Кенгаши фуқароларни ижтимоий ва ҳуқуқий ҳимоя қилиш борасида ҳам бир қатор ваколатларга эга. Вазиралар Кенгаши вазирларнинг ўринбосарларини, давлат қўмиталари раисларнинг ўринбосарларини, бош бошқармалари ҳамда давлат бошқаруви бошқа идоралари раҳбарлари ва уларнинг ўринбосарларини лавозимига тайинлайди, лавозимидан озод этади. Хўжалик бошқаруви тузилмалари раҳбарларини ва вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар хайъатлари аъзоларини тасдиқлайди. Шунингдек вазирликлар, давлат қўмиталари, идоралар ҳамда давлат ва хўжалик бошқарувининг бошқа тузилмалари ҳақидаги низомларни тасдиқлайди. Юқорида номи тилга олинган давлат ва хўжалик бошқаруви тузилмаларининг фаолияти устидан назоратни амалга оширади, агарда улар қабул қилган актлар амалдаги қонунларга зид бўлган ҳолларда, уларни бекор қилиш ҳуқуқига эга. 12 Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши ўз фаолия-тида ҳудудларни иқтисодий ва ижтимоий-маданий ривожлантири-шини таъминлаш билан боғлиқ масалалар билан ҳам шуғуланади. Шу мақсадда у маҳаллий ижро этувчи ҳокимият тизимларининг фаолия-тини мувофиқлаштиришини амалга оширади. Ҳудудларни иқтисодий ва ижтимоий ривожлантиришининг асосий кўрсаткичларини тасдиқ-лайди, жойлардаги ижро этувчи ҳокимият мажмуининг сонини ва намунавий тузилмасини белгилайди. Туман ва шаҳар ҳокимларининг амалдаги қонунларга зид бўлган қарорлари ва фармойишларини тўхтатиб қўйиш ва уларни бекор қилиш тўғрисида Жўқорғи Кенгес таклифлар бериш ҳуқуқига эга. Вазирлар Кенгашининг тузилиши тегишли бўлимлардан иборат. Ҳар бир бўлим таркиби, 12 Қаранг: Қорақалпоғистон Республикаси «Вазирлар Кенгаши тўғрисида»ги қонун, 1998 йил (12 модда) 7 - бет. 13

унинг ваколатлари Вазирлар Кенгаши томонидан тасдиқланган Низомда белгиланади. Вазирлар Кенгаши ўз ваколати доирасида ҳудудларнинг иқти-содий ва ижтимоий, маданий ривожланишини таъминлашга боғлиқ масалаларда маҳаллий ижро ҳокимиятининг фаолиятини мувофик-лаштиришни амалга оширади. Ҳудудларни иқтисодий ва ижтимоий ривожлантиришнинг асосий кўрсаткичларини тасдиқлайди. Вазирлар Кенгаши ҳал қилиши зарур бўлган масалалар бўйича туман ва шаҳар ҳокимларининг таклифларини қараб чиқади. Республиканинг иқтисо-дий ва ижтимоий ривожланиши дастури ва давлат бюджетининг бажарилиши бўйича маҳаллий ижро ҳокимияти раҳбарларининг ҳисоботини тинглайди ва зарур бўлса, ҳокимларнинг жавобгарлигини қараб чиқиш бўйича Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенге-си Раисига таклифлар киритади. Вазирликларнинг, давлат қўмита-ларининг ва бошқа давлат бошқарув органларининг, шаҳар ва туман ҳокимлари билан ўзаро мунособатларини таъминлайди, уларнинг иш фаолиятлари натижасида пайдо бўладиган муаммоларни ҳал қилади, маҳаллий ижро ҳокимияти мажмуининг тузилмасини (стурктурасини) ва сонини белгилайди. Маҳаллий Олий ижро ҳокимияти қабул қилган қарорларнинг, фармойишларнинг ва бошқа ҳужжатларнинг тегишли ҳудудларда бажарилишни таъминлайди ва уларнинг бажарилиши бўйича ҳисобот беради. Қорақалпоғистон Республикасида Олий ва маҳаллий ижро ҳокимияти органлари ўртасидаги ўзаро муносабатлар Конституция меъёрларидан, Қорақалпоғистон Республикаси “Вазир-лар Кенгаши тўғрисида” ги қонун 1998 йил, 3 – бет, 8 – модда. Қорақалпоғистон Республикаси “Вазирлар Кенгаши тўғриси-да”ги, Қорақалпоғистон Республикаси “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”ги қонунлар ва уларнинг фаолиятига тааллуқли ички ҳуж-жат қоидаларидан келиб чиқади. Қорақалпоғистон Республикаси “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисидаги“ги қонуннинг 21-моддасида кўзда тутилгани бўйича жойлардаги ижро ҳокимияти органлари (ҳокимликлар) бошқарма-лардан, бўлимлардан ва 14

бошқа бўлинмалардан иборат бўлиб, улар-нинг тузилиши, ташкилотчилик ва иш тартиби Қорақалпоғистон Рес-публикаси Вазирлар Кенгаши томонидан тасдиқланадиган тегишли низомлар билан белгиланади. Вазирлар Кенгаши туман ва шаҳар ҳокимларнинг амалдаги қонунларга зид келадиган қарорлари ва фармойишларини тўхтатади ва уни бекор қилиш бўйича Жўқорғи Кенгес Раисига таклиф киритади 13 . Бу фаолият ҳам маълум муносо-батларни келтириб чиқаради. Республика Олий ва маҳаллий ижро ҳокимияти органларининг фаолияти самарали бўлишини таъминловчи муҳим шарт уларнинг ишини олдиндан мўлжаллаб ва таклиф, уларнинг махсус ишлаб чиқилган ҳуқуқий меъёрларига мос келиши ҳисобланади. Қорақалпоғистон Республикаси ҳукумати, яъни олий ижро ҳокимияти билан маҳаллий ижро ҳокимият ҳисобланадиган ҳокимлар ўртасидаги ўзаро мунособатларининг ҳуқуқий асослари Республика Конституциясида, шунингдек, Республика “Вазирлар Кенгаши тўғри-сида”ги қонуннинг 8- моддасида, Республика “Маҳаллий давлат ҳокимият тўғрисида ” ги қонуннинг 21-моддасида ҳамда бу ҳ ар иккала бошқарув органларининг Регламентларида ўз аксини топган. Туман, шаҳар ижро ҳокимияти органларининг тузилиши Қорақалпоғистон Республикасининг Вазирлар Кенгаши розилиги билан, ҳоким томонидан халқ депутатлари Кенгаши тасдиқлаган бюджет доирасида белгиланган ва тасдиқланган. Ижтимоий масалаларнинг турли соҳаларни бошқариш респуб-лика маҳаллий давлат органлари фаолиятига таянади. Республика миқёсида амал қилувчи ҳужжатлар қабул қилинишида маҳаллий манфаатлар ҳисобига олинади. Шуларни ҳисобга олган ҳолда қуйидаги масалалар республика маҳаллий бошқарув органларининг ҳамкорлигида ҳал қилинади ҳамда бу масалалар ор қ али Олий ва маҳаллий ижро органларининг ўзаро мунособатлари вужудга келади: 13 Қаранг: Қоракалпогистон Республикасининг Конституцияси . Н . , Коракалпо ғ истон, 1998 йил 44 – бет . 15

- ўқув юртларини кенгайтириш ва янгиларни қуриш ; - маҳаллий иқтисод тармоқларини такомиллаштириш ; - аграр тармоқларни ривожлантириш ; - аҳолини сув ва газ билан таъминлаш. Ушбу кўрсатилган ва бошқа шунга ўхшаш масалаларни ҳал қилишда Олий ва маҳаллий ижро ҳокимияти органлари фаолиятида мустақиллиг и ва бир–бириг а бо ғ лиқлик мужассамлашган. Республи-камизда бозор иқтисоди ёти га ўтиш даврининг биринчи босқичида давлат ҳокимиятининг ўта марказлаштирилиши зарур эди. Шу сабабли марказий бош қ арув органининг ҳуқуқи қуйи бош-қарув органларига нисбатан катта бўлди. Ҳозирги кунда, Респуб-ликада тинчлик, барқарорлик қарор топган бир шароитда қуйи бошқарув органларининг ваколатларини кенгайтириш масалалари кўзда тутилмоқда. Шундай қилиб , ушбу ўқув қўлланмада Қорақалпоғистон Респуб- ликасидаги ижро ҳокимиятни шакллантириш шароитида – ҳукумат яъни Вазирлар Кенгаши алоҳида ҳукумат, ҳокимлик ва маҳаллий ижро ҳокимияти алоҳида ва улар ўртасидаги муносабатларни ўрга-ниш тараққиётимизга арзигули таклифлар берадиган, давлат ҳуқуқи соҳасидаги изланишларнинг амалиётига ижобий самара етказадиган хулосаларни бериши шубҳасиз. 16

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ I. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А Каримов асарлари: 1.1 Каримов И.А “Ўзбекистонинг ўз истиқлол ва тараққиёт йули ” Т.: Ўзбекистон, 1992 йил. 1.2 Каримов И.А “Буюк келажагимизнинг ҳуқуқий кафолатлари ” . Т.: Ўзбекистон, 1993 йил. 1.3 Каримов И.А “ Ўзбекистон – бозор мунособатларига ўтишнинг ўзига хос йўли ” Т.: Ўзбекистон, 1994 йил. 1.4 Каримов И.А “Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чукурлаштириш йўлида ” Т.: Ўзбекистон, 1995 йил. 1.5 Каримов И.А “Ўзбекистоннинг ижтимоий – сиёсий ва иқтисодий ривожланишининг асосий принциплари”. Т.: Ўзбекистон, 1995й. 1.6 Каримов И.А “Ўзбекистон – келажаги буюк давлат ” «Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиесат, мафкура» 1- жилд, Т.: Ўзбекистон, 1996 йил. 1.7 Каримов И.А . “ Ижобий ишларимизни охирига етказайлик’’. “ Биздан озод ва обод Ватан колсин” 2 – жилд, Т.: Ўзбекистон, 1996й 1.8 Каримов И.А. “Ҳозирги босқичда демократик исло ҳ отларни чу қ урлаштиришнинг муҳим вазифалари” Т.: Ўзбекистон, 1996 й. 17

O'xshashlar

Маҳаллий давлат ҳокимияти ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг конституциявий – ҳуқуқий асослари

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг ўзаро ҳамкорлигини ташкил этиш

Хужалик процессида бошка давлат органларининг иштироки

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи давлат органларининг экологик функцияси

Суд ҳокимияти