Хужалик процессида бошка давлат органларининг иштироки - Huquqshunoslik - Referatlar

Хужалик процессида бошка давлат органларининг иштироки

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

91 KB

Ko'chirib olish

Хўжалик процессида бош к а давлат органларининг иштироки Режа: 1. Хўжалик ишларини судда кўришда прокурорнинг иштирок этиш асослари ва шакли 2. Ишда давлат органлари ва бошқа органларнинг иштироки 3. Хўжалик судида одилсудловни амалга оширишда кўмаклашувчи шахслар. 4.Cудда вакиллик қилиш тушунчаси, асослари ва турлари. 5. Вакилликни расмийлаштириш ва вакилнинг ваколатлари. 6. Хўжалик процессида вакил бўла олмайдиган шахслар.

Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабат субъектлари ҳақида фикр юритганимизда, хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабат субъектларининг учинчи гуруҳига, хўжалик судида ишда иштирок этишни таъминлаб, ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилган шахсларнинг манфаатларини ифода этувчи шахслар (прокурор,давлат ва бошқа органлар)ни киритган эдик. Бу гуруҳ субъектлар ишнинг пировард натижасидан шахсий моддий- ҳуқуқий манфаатни кўзламайди. Уларнинг ишдан манфаатлари юридик характерга эга бўлиб, умумдавлат ва жамият манфаатларини ифода этади. Амалдаги хўжалик процессуал қонунчилигимиз низоли ва алоҳида тоифадаги ишларни кўриш жараёнида прокурорга, давлат органлари ва бошқа органлар зиммасига манфаатдор шахсларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш ваколатини юклаган. Бундан ташқари, давлат ва жамиятнинг ҳуқуқ ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида хўжалик судига мурожаат қилиш ҳуқуқи, ХПКнинг 6-моддасида кўрсатилганидек, прокурор, давлат органлари ва бошқа органлар даъво тақдим этишлари мумкинлиги белгиланган. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Ўзбекистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги қонунларига биноан прокуратура органлари Ўзбекистон Республикасидаги барча вазирликлар, давлат қўмиталари ва идоралари,давлат назорати идоралари,ҳокимликлар,шунингдек бўйсунишидан, кимнинг тасарруфида бўлишидан ва мулкчилик шаклидан қатъий назар, корхоналар, муассасалар,ташкилотлар, жамоат бирлашмалари, ҳарбий қисмлар, мансабдор шахслар, шунингдекфуқаролар томонидан қонунларни аниқ ва бир хилда бажарилишини назоратни амалга ошириши белгиланган. Прокуратура органлари ўз ваколатларини ҳар қандай давлат органлари, жамоат бирлашмалари ва мансабдор шахслардан мустақил ҳолда, фақат қонунга бўйсуниб амалга оширадилар.

Ўзбекистон Республикаси ХПКнинг 43-моддасида: «Прокурор ҳамма ишлар бўйича суд мажлисида иштирок этишга ҳақли. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик судига даъво аризаси Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ёки унинг ўринбосари, қорақалпоғистон Республикаси, вилоят ва Тошкент шаҳар хўжалик судига эса-тегишинча қорақалпоғистон Республикаси, вилоят ва Тошкент шаҳар прокурорлари ҳамда уларга тенглаштирилган прокурорлар ёки уларнинг ўринбосарлари тақдим этади. Даъво тақдим этган прокурор келишув битими тузишдан ташқари даъвогарнинг барча ҳуқуқларидан фойдаланади ва мажбуриятларни бажаради. Прокурорнинг ўз даъвосидан воз кечиши даъвогарни ишни мазмунан кўриб чиқишни талаб қилиш ҳуқуқидан маҳрум қилмайди. Прокурор томонидан ҳуқуқини ҳимоя қилиш мақсадида тақдим этилган даъводан даъвогарнинг воз кечиши аризани кўрмасдан қолдиришга олиб келади. қонунда назарда тутилган ёки суд ишга прокурор қатнашиши зарур деб топган ҳолларда ишни кўришда прокурор иштирок этиши шарт» эканлиги белгиланган. Юқоридагилардан келиб чиқиб, прокурорнинг хўжалик процессидаги иштирокининг: а) прокурор томонидан ариза бериш йўли билан иш бошлашини; б) манфаатдор шахс томонидан қўзғатилган ишни кўришда жараён бошланишидан бошлаб қатнашиши; в) қонун ва суд томонидан ишда прокурорнинг иштироки шарт, деб белгиланган шаклларини эътироф этиш мумкин. Демак, прокурор ХПКнинг 6-моддасига мувофиқ ўз ташаббуси билан ишга киришишидан ташқари, суд ташаббуси (қарори) бўйича ҳам,

шунингдек қонуннинг маҳсус, тўғридан-тўғри кўрсатмасига биноан ҳам ишга жалб қилиниши мумкин экан. Прокурор судларда ишни кўриб чиқишда, иштирок этишдаги ўз ҳуқуқ доирасида, ишни судда кўришга тайёрлашда, ишларни биринчи инстанция судида аппеляция, кассация ва назорат тартибида кўриб чиқишда қатнашиш ишларни кўриб чиқиш вақтида келиб чиққан масалалар юзасидан ўз хулосасини бериш, ҳуқуқига эга. Ишда давлат органлари ва бошқа органларнинг иштироки Давлат органлари ва бошқа органлар қонунларда назарда ҳолларда давлат ва жамиятнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида даъво тақдим этишлари мумкин. Даъво тақдим этган мазкур органлар даъвогарнинг келишув битими тузиш ҳуқуқидан ташқари барча ҳуқуқларидан фойдаланади ва мажбуриятларини бажаради. Ушбу органларнинг тақдим этилган даъволардан воз кечиши даъвогарни низони мазмунан кўришни талаб қилиш ҳуқуқидан маҳрум қилмайди. Давлат органи ёки бошқа орган томонидан даъвогарнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш мақсадида қўзғатилган даъводан даъвогарнинг воз кечиши аризани кўрмасдан қолдиришга олиб келади (ХПКнинг 44-моддаси). Юқоридагилардан кўриниб турибдики, давлат органлари ва бошқа идораларнинг хўжалик процессидаги иштирокининг процессуал ҳуқуқий ҳолати прокурорнинг процессдаги иштирокига ўхшаб кетади, яъни давлат органлари ва бошқа идораларининг хўжалик процессида қатнашишидан мақсад-давлат, ташкилотлар, хўжалик субъектлари манфаатларини ҳимоя қилиш ва суд идораларига ҳолисона, қонуний ва адолатли ҳал қилув қарорини чиқаришда ёрдам кўрсатишдан иборат бўлади.

Давлат органлари ва бошқа органларнинг хўжалик процессидаги иштирокининг қуйидаги шаклларини ажратиш мумкин: а) даъво тақдим этиш орқали; б) ўз ташаббуси билан иш қўзғатиш орқали. Иштирок этишнинг биринчи шаклига кўра, улар даъво билан судга мурожаат этиш орқали давлат бошқарув идоралари, муассасалар, корхоналар ҳамда жамоат ташкилотларининг қонунда кўрсатилган ҳолларда бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини, қонуний манфаатларини ҳимоя қиладилар. Давлат органлари ва бошқа органлар давлат ва жамиятнинг ҳуқуқи ёки қонуний манфаатлари бузилиши тўғрисида маълумот олганларида бу идоралар ўз ташаббуслари бўйича хўжалик ишларини қўзғатишлари ҳам мумкин. Давлат органлари ва бошқа органлар хўжалик процессида иштирок этиш шаклларидан қатъий назар, суддаги субъектлар қаторида муайян процессуал ҳуқуқ ва бурчларга эгадирлар. Ўзбекистон Республикаси ХПКнинг 34-моддасида санаб ўтилган хўжалик процессининг иштирок этувчи шахслар жумласига бу шахсларни ҳам киритилган бўлиб, улар ҳам хўжалик процессининг барча иштирокчилари каби ХПК нинг 35-моддасида белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятлардан тўлиқ фойдаланадилар. Хўжалик судида одилсудловни амалга оширишда кўмаклашувчи шахслар. Cудда вакиллик қилиш тушунчаси, асослари ва турлари. Хўжалик процессуал ҳуқуқий муносабатнинг субъектларини гуруҳларга ажратган вақтимизда 1 ,уларнинг тўртинчи гуруҳини хўжалик суди фаолиятига ўзиниг зиммасига юклатилган мажбурияти юзасидан ёрдам берувчи шахслар (вакил, гувоҳ, эксперт, таржимон) ташкил этиши ҳақида гапирган эдик. Хўжалик процессининг бу субъектлари бошқа субъектлардан хўжалик судида даъво қўзғатиш ҳуқуқига эга эмасликлари билан ажралиб турадилар, яъни бу шахслар бошқа иштирокчилар каби ўзларининг ёхуд ўзгаларнинг

ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилинишини сўраб хўжалик судига мурожаат қилмайди.. Бу шахслар ишда иштирок этувчи бошқа шахслардан фарқли равишда ишнинг натижасидан манфаатдор бўлмайдилар. Бу шахслар қонунчиликка мувофиқ ўзларининг зиммаларига юклатилган ваколатларига кўра хўжалик процессида одилсудловни амалга оширишда хўжалик судларига кўмаклашувчи шахслар ҳисобланади. Буларга: гувоҳлар, экспертлар, таржимонлар, вакиллар киради. Хўжалик суди низони тўғри ҳал этиши учун аҳамиятга эга бўлган маълумотлар ва ҳаракатлардан хабардор бўлган ҳар қандай шахс гувоҳ бўлиши мумкин. Аммо шуни қайд этиш лозимки гувоҳ сифатида ишга фақат вояга етган, тўлиқ муомала лаёқатига эга бўлган шахсларгина жалб этилиши мумкин. Гувоҳ ўз кўрсатмалари билан тарафларнинг, учинчи шахсларнинг талабларини ёки раддияларини тасдиқлайдиган ёки рад қиладиган ҳолатларни, яъни юридик фактларни исботлайди. Гувоҳ хўжалик судининг чақирув хати бўйича суд мажлисига келиши ва иш юзасидан ўзига маълум бўлган маълумот ва холатларни маълум қилиши шартлиги қонун хужжатларида белгилаб қўйилган. Гувоҳнинг била туриб ёлғон кўрсатувлар берганлиги, кўрсатув беришдан бош тортганлиги ёки бўйин товлаганлиги учун жиноий жавобгарликка тортилиши белгиланган (ХПКнинг 46-моддаси) 1 . Қ аранг : дарсликнинг « хўжалик процессида субъектлар тушунчаси ва таркиби» мавзусини Хўжалик процессининг хўжалик судида одилсудловни амалга оширишда кўмаклашувчи шахслари қаторига хўжалик процессуал қонунчилик экспертларни ҳам киритади. Эксперт деб,хўжалик суди томонидан тайинланган хулоса бериш учун махсус билимга эга бўлган шахс тушунилади. Хўжалик суди иш юзасидан зарур деб топган ҳолларда экспертиза тайинлаши мумкин.

Экспертиза ўтказиш учун муайян соҳада махсус билимга эга бўлган шахс эксперт сифатида ишга жалб қилиниши мумкин.Экспертиза ўтказиш топширилган шахс хўжалик суди чақирувига биноан келиши ва қўйилган саволлар бўйича судга холисона хулоса бериши шарт. Зарур бўлган ҳолларда эксперт иш материаллари билан танишиши,хўжалик суди мажлисларида иштирок этиши,саволлар бериши,суддан қўшимча материаллар беришни сўраш ҳуқуқларига эга. Экспертнинг била туриб ёлғон хулоса бергани, хулоса беришдан бош тортгани учун жиноий жавобгарликка тортилиши учун асос бўлиб хизмат қилади. Хўжалик судида одилсудловни амалга оширишда кўмаклашувчи шахслар жумласига ХПК таржимонни ҳам киритади. Хўжалик процессининг муҳим тамойилларидан бири бу миллий тил принципи ҳисобланади. Бу тамойилнинг асосида хўжалик процессида иштирок этувчи ҳар бир шахс ўзининг она тилида сўзлашиши, давлат тилини ёки суд мажлиси олиб борилаётган тилни билмагани тақдирда, таржимон билан таъминланиши шартлиги қонунчиликда белгиланган. Таржимон- бу суд мажлисида аризалар, кўрсатмалар, илтимосномалар, раислик қилувчининг фармойишлари ва иш бўйича суд чиқарган ҳал қилув қарори, келтирилган материаллар, мазкур иш юритилаётган тилни билмайдиган шахсларга таржима қилиш учун зарур бўлган тилларни биладиган хўжалик процессининг иштирокчисидир. ХПК нинг 48-моддасида таржимоннинг процессуал ҳолати белгилаб қўйилган. Таржима қилиш учун зарур тилларни биладиган ,қонунда назарда тутилган ҳолларда суд томонидан тайинланган шахс таржимон сифатида ишда иштирок этиши мумкин.Аммо хўжалик судлов ишларини юритишнинг бошқа иштирокчилари,гарчи таржима қилиш учун зарур бўлган тилларни билсалар ҳам таржимонлик вазифасини ўз зималарига олишларини қонун таъқиқлайди.

Таржимон суднинг чақирувига биноан судга келиши ҳамда таржимани тўғри ва ўз вақтида амалга ошириши шарт. Таржимон бу ҳақда суд мажлиси бошланмасидан олдин огоҳлантирилади. Таржимоннинг била туриб нотўғри таржима қилганлиги учун жиноий жавобгарликка тортилиши Ўзбекистон Республикаси қонунларида назарда тутилган. процессида иштирок этувчи юридик шахслар номидан уларнинг раҳбарлари ёки улар томонидан ваколат берилган шахслар-вакиллар иш юритадилар. Фуқаролар ўз ишларини судда шахсан ўзлари ёки вакиллари орқали юритишлари мумкин. Фуқаролар суд ишида шахсан қатнашиб туриб, вакилни ҳам ишга жалб этишга ҳақлидир. Хўжалик судида вакиллик деб, манфаатдор шахсларнинг топшириғига мувофиқ ёки қонунда назарда тутилган асосларга кўра хўжалик процессида процессуал ҳаракатларни амалга ошириш учун ваколат берилганлик тушунилади. Хўжалик процессида вакиллик билан боғлиқ нормалар ХПКнинг 5- бобида ўз ифодасини топган. қонун хўжалик процессининг ҳамма инстанцияларида кўриладиган хўжалик ишларида вакилларнинг қатнашишига йўл қўяди. Хўжалик ишлари бўйича процессда қатнашувчи вакил, ваколат берувчининг турли процессуал ҳаракатларини амалга оширади. Вакилнинг ваколатлари ваколат берувчи хўжалик процессининг иштирокчиси томонидан берилган ваколатнома (ишончнома)да кўрсатилган бўлади. Вакил фақат ваколатномада кўрсатилган ҳаракатларни бажаришга ҳақли. Ваколат берувчи ишда ҳамиша манфаатдор субъект бўлиб кўрилади. Хўжалик процессида вакилликнинг қуйидаги турларини ажратиш мумкин: қонуний вакиллик . Шартномавий вакиллик .

Юридик шахсларнинг вакиллиги. Хўжалик судида иш юритиш учун тегишли тарзда расмийлаштирилган ваколатга эга бўлган ҳар қандай фуқаро хўжалик судида вакил бўлиши мумкин. Тўла муомала лаёқатига эга бўлмаган фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини хўжалик судлов ишларини юритишда уларнинг қонуний вакиллари-ота-онаси, фарзандликка олганлар, васий ёки ҳомийлари ҳимоя қиладилар. қонуний вакилликни вужудга келиши учун турли юридик фактлар-қариндошлик, фарзандликка олиш, васий ва хомий тайинлаш асос бўлади. Белгиланган тартибда васийлар ва хомийлар барча муассасаларда, жумладан суд органларида ҳам, махсус ваколатнома олмасдан, васийликда бўлган шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қиладилар. қонунда кўрсатилган ҳолларда тўлиқ муомала лаёқатига эга бўлмаган шахслар, агар улар тадбиркорлик фаолияти билан шуғуллансалар ўзларининг манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида процессда иштирок этишга ҳақлидирлар. Шартномавий (ихтиёрий) вакиллик. Тарафлар томонидан ихтиёрий равишда белгиланган вакиллик уларнинг, яъни ваколат берувчининг эрклари бўйича белгиланиб, кўпинча топшириқ ёки меҳнат шартномаси билан расмийлаштирилади. Шартнома бўйича (ихтиёрий) вакилликка биноан ишонч билдирувчи ўз ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича судда иш юритишни бошқа шахсга-вакилга топширади.Кўпгина ҳолларда адвакатлар иҳтиёрий вакиллар сифатида хўжалик процессида иштирок этадилар. Юридик шахсларнинг вакиллиги. Хўжалик процессида юридик шахсларнинг вакиллиги уларнинг устави ёки Низом бўйича берилган

ваколат доирасида ҳаракат қилувчи органлари ёки уларнинг вакиллари орқали амалга оширилади. Юридик шахс органи сифатида ишда қатнашаётган ташкилотларнинг раҳбарлари, ўзларининг хизмат лавозимлари ёки ваколатларини тасдиқлайдиган ҳужжатларни судга тақдим этадилар. Ташкилотлар номидан бериладиган ишончнома ташкилот раҳбари томонидан имзоланиб, имзо ташкилот муҳри билан тасдиқланади (ХПКнинг 51-моддаси). Ташкилотнинг раҳбари судга ўзларининг хизмат лавозимларини тасдиқлайдиган ҳужжатлар тақдим этадилар (ХПК нинг 49-моддаси). Юридик шахсларнинг кўпчилиги ўзининг таркибида юридик хизматни амалга оширувчи юристконсультларга ҳам эга бўлади. Юридик шахсларнинг ишлари бўйича судда вакиллик қилиш бурчи уларга юклатилади. Процессда юридик шахс вакилининг иштирок этиши хўжалик суди мажлисида ташкилот раҳбарининг ҳам бевосита иштирок этишига тўсқинлик қилмайди. Вакилликни расмийлаштириш ва вакилнинг ваколатлари. Судда вакиллик қилувчи баъзи махсус ҳуқуқларни тарафлар даъвогар, жавобгар, томонидан берилган ваколатномада ифода этилган бўлсагина амалга ошира олади. ХПК нинг 52-моддасига мувофиқ, хўжалик судида иш юритиш ваколатлари вакилга уни вакил қилган шахс номидан барча процессуал ҳаракатларни амалга ошириш ҳуқуқини беради, даъво аризасини имзолаш, ишни ҳакамлар судига топшириш, даъво талабларидан қисман ёки бутунлай воз кечиш ва даъвони тан олиш, даъво предметини ёки асосини ўзгартириш, келишув битимини тузиш, ваколатларни бошқа шахсга топшириш (ишониб топшириш), суд ҳужжати устидан шикоят қилиш, протест келтириш тўғрисидаги аризани имзолаш, суд ҳужжатининг мажбурий тартибда ижро этилишини талаб қилиш, ундирилган мол-мулк ёки пулни олиш бундан

мустасно. Вакилнинг ушбу моддада кўрсатиб ўтилган ҳаракатларнинг ҳар бирини амалга оширишга бўлган ваколатлари вакил қилаётган шахс берган ишончномада махсус назарда тутилган бўлиши керак. Вакилга бериладиган ваколатнинг расмийлаштирилиши тўғрисидаги қоидалар ХПКнинг 51-моддасида берилган бўлиб, унга кўра вакилнинг ваколати қонунга мувофиқ берилган ва расмийлаштирилган ваколатномаларда (ишончномада) ифодаланган бўлиши лозим. Ташкилот номидан берилган ишончномага унинг раҳбари ёки таъсис ҳужжатларидан шундай ваколат берилган бошқа шахс имзо чекади ва бу имзо ташкилотнинг муҳри билан тасдиқланади. Фуқаро томонидан берилаётган ишончнома нотариал тартибда, шунингдек ишончномани берувчи ишлаётган ёки ўқиётган ташкилот томонидан, яшаб турган жойи бўйича фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органи, уй-жойлардан фойдаланиш ташкилоти томонидан ва у даволанаётган стационар муассасасининг маъмурияти томонидан, агар ишончнома ҳарбий хизматчи томонидан берилаётган бўлса-тегишли ҳарбий қисм қўмондонлиги томонидан тасдиқланиши мумкин. Жазони ижро этиш муассасаларидаги шахсларнинг ишончномаси тегишли муассасанинг бошлиғи томонидан тасдиқланади. Адвокатнинг ваколати қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда тасдиқланади. Хўжалик процессида вакил бўла олмайдиган шахслар. Ўзбекистон Республикаси ХПКнинг 53-моддасида хўжалик судида вакил бўла олмайдиган шахслар кўрсатилган бўлиб, уларга қуйидагилар киритилган: а) хўжалик процессида вакилликни амалга ошириш учун шахс процессуал муомала лаёқатига эга бўлиши керак,яъни 18 ёшга тўлган,вояга етган бўлиши

талаб этилади.Шунинг учун бу ёшга тўлмаган шахс хўжалик судида вакил бўла олмайди; б) белгиланган тартибда муомалага лаёқатсиз деб топилган ёхуд васийлик ёки ҳомийлик тайинланган шахслар; в) агар судья, терговчи, прокурор ва хўжалик суди аппарати ходимлари , хўжалик суди кўриб чиқаётган низо юзасидан томон бўлиб ҳисоблансаларгина, тегишли равишда суд, прокуратура ва хўжалик судининг вакили ҳамда қонуний вакил сифатида қатнашишга ҳақлидирлар.

АСОСИЙ АДАБИЁТЛАР 1. Отахонов Ф. Х . Хозяйственное процессуальное право. Учебное пособие. – Т., 2003. – 262 с. 2. Бурхонходжаева Х.В., Дўстов У.Н. Хўжалик процесси(схемаларда). - Т.: ТДЮИ, 2002 . 3. 3.Шорахметов Ш.Ш. Ўзбекистон Республикасининг хўжалик процессуал ҳуқуқи. –Т:.Адабиёт жамғармаси, 2001. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Хужалик процессида исботлаш ва далиллар

Қорақалпоғистон давлат ҳокимияти органларининг ўзаро муносабатлари

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи давлат органларининг экологик функцияси

Узбекистон Республикаси махаллий давлат хокимияти органларининг конституциявий асослари

Фуқаролик процессида учинчи шахслар