Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи давлат органларининг экологик функцияси - Huquqshunoslik - Referatlar

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи давлат органларининг экологик функцияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

119 KB

Ko'chirib olish

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи давлат органларининг экологик функцияси Экология соҳасидаги давлат функциясини амалга оширишда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ва суд ҳокимияти органлари алоҳида ўрин тутадилар. Суд ҳокимияти табиатни муҳофаза қилишга қаратилган давлат функциясини бажаришда алоҳида мавқега эга. Бу функцияни судлар Ўзбекистон Республикасининг «Судлар тўғрисида»ги қонуни ва Жиноят-процессуал, Фуқаролик процессуал, Жиноят, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекслари ва бошқа қонунларига асосланиб амалга оширадилар. Атроф табиий муҳитни суд ҳокимияти орқали ҳимоя қилиш қуйидаги йўллар билан мустаҳкамланади: а) ҳуқуқни тан олиш; б) ҳуқуқ бузилгунига қадар мавжуд бўлган ҳолатни тиклаш; в) ҳуқуқнинг бузилишига хавф туғдирадиган ёки ҳуқуқни бузадиган ҳаракатларнинг олдини олиш ва бундай ҳаракатларга чек қўйиш; г) мажбуриятини натура шаклида бажаришга мажбур этиш; д) етказилган зарарни, неустойка (жарима ва пеня)ларни ундириш; е) ҳуқуқнинг бузилишини тўхтатиш ёки тугатиш) фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ҳамда давлат бошқаруви органлари томонидан қабул қилинган ва амалдаги қонунчиликка зид бўлган норматив ҳужжатларни ҳақиқий эмас деб топиш ва бошқалар. Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилишга қаратилган давлатнинг экологик функцияси асосан умумий судлар орқали амалга оширилади. Улар экологик ҳамда маъмурий қонунлар, фуқаролик ва жиноят қонунчилигининг талаблари бузилган ҳолатларда ўз вазифаларини бажарадилар. Умумий судлар томонидан кўриб ҳал қилинадиган ишларнинг асосий қисмини атроф табиий муҳит муҳофазасига салбий таъсир этадиган маъмурий ва жиноят ишлари ташкил этади.

Чунончи, Ўзбекистон Республикасининг 1994 йил 22 сентябрда қабул қилинган Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг VIII бобида ерлардан хўжасизларча фойдаланиш ёки уларни яроқсиз ҳолга келтириш; вақтинча эгаллаб турилган ерларни ўз вақтида қайтариб бермаслик ёки уларни ўз ўрнида фойдаланиш учун яроқли ҳолга келтирмаслик; ер ости бойликларини муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш талабларини бузиш; сув захираларини муҳофаза қилиш қоидаларини бузиш; ўрмон фонди ерларидан фойдаланиш қоидаларини бузиш; дарахтлар, буталар, бошқа ўрмон ўсимликлари ва ниҳолларни ғайриқонуний равишда кесиш, шикастлантириш ёки йўқ қилиш; Қизил китобга киритилган ўсимликларни йиғиш; алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар тартибини бузиш; ўрмон учун фойдали фаунани йўқ қилиб юбориш; ўрмонларда ёнғин хавфсизлиги талабларини бузиш; ифлослантирувчи моддаларни атмосферага нормативдан ортиқ даражада ёки рухсатсиз чиқариб ташлаш ҳамда атмосфера ҳавосига зарарли физик таъсир кўрсатиш; атмосферага чиқариладиган зарарли моддаларни тозалаш иншоотидан фойдаланиш қоидаларини бузиш, шунингдек ундан фойдаланмаслик; атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш талабларига риоя қилмаслик; 1 ўсимликларни ҳимоя қилиш воситалари ва бошқа дориларни ташиш, сақлаш ва қўллаш қоидаларини бузиш; ов қилиш, ҳайвонот дунёсидан фойдаланиш қоидаларини бузиш; саноат, рўзғор чиқиндиларини ташиш, жойлаштириш, утиллаштириш, кўмиб ташлаш чоғида табиатни муҳофаза қилиш талабларини бузиш; ноёб ҳайвонларни йўқ қилиб юбориш каби маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳаракатлари содир этилганида қўлланиши мумкин. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг XIV бобидаги экология хавфсизлигига оид нормалар ва талабларни бузиш; атроф табиий муҳитнинг ифлосланганлиги тўғрисидаги маълумотларни қасддан яшириш ёки бузиб кўрсатиш; атроф табиий муҳитнинг ифлосланиши 1 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси. – Т.: Адолат, 2005. 65, 67, 70, 72, 77, 79, 82, 86, 88-моддалар.

оқибатларини бартараф қилиш чораларини кўрмаслик; атроф табиий муҳитни ифлослантириш; ер, ер ости бойликларидан фойдаланиш шартларини ёки уларни муҳофаза қилиш талабларини бузиш; экинзор, ўрмон ёки бошқа дов-дарахтларга шикаст етказиш ёки уларни нобуд қилиш; ўсимликлар касалликлари ёки зараркунандаларига қарши кураш талабларини бузиш; ветеринария ёки зоотехника қоидаларини бузиш; зарарли кимёвий моддалар билан муомалада бўлиш қоидаларини бузиш; алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудларнинг тартибини бузиш каби жиноятлар 2 содир этилганида судлар ўз ваколатлари доирасида ўз зиммаларига юклатилган давлат функциясини амалга оширишга ҳам киришадилар. Судлар ўз функцияларини процессуал ҳаракатларни бажариш орқали амалга оширадилар. Судлар амалга оширадиган процессуал ҳаракатларга мисол сифатида маъмурий ёки жиноий ишни тергов қилиш (суд тергови), далилларни тўплаш, текшириш ва дастлабки тартибда баҳолаш, айб қўйиш, айбни фош этиш, ҳуқуқни бузувчи хатти-ҳаракат сабабларини аниқлаш ва унга чек қўйиш чора-тадбирларини белгилаш, ҳимоялаш, ишни судда кўриш, ҳукм чиқариш кабиларни келтириш мумкин. Давлатнинг экологик функциясини бажаришда ички ишлар органлари ҳам муҳим ўрин тутади. Ички ишлар органларининг табиатни муҳофаза қилиш борасидаги функцияси деганда, табиатни муҳофаза қилишга доир қонунчиликни қўллаш, экологик ҳуқуқбузарликлар сабабини аниқлаш, уларнинг олдини олиш ёки уларни бартараф этиш қаратилган тадбирларни ишлаб чиқиш фаолияти тушунилади. Ички ишлар органларининг ушбу соҳада амалга оширадиган ишлари ва мажбуриятларига қуйидагилар киради: – мулкчилик шаклидан қатъи назар, барча мулк шаклларини муҳофаза қилиш; 2 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси. – Т.: Адолат,2004.

– йўлларда ҳаракатланиш хавфсизлигини таъминлашга тааллуқли нормативлар ва ҳаракатланиш хавфсизлиги қоидаларига риоя қилинишини назорат қилиш; – жамоат тартибини, шу жумладан экологик тартибни муҳофаза қилиш; – карантин, санитария ва экология тадбирларида иштирок этиш. Ички ишлар органларига техник ҳолати атроф муҳитга хавф туғдирадиган транспорт воситаларидан фойдаланишни тақиқлаб қўйиш ҳуқуқи берилган. Шунингдек, ички ишлар органларига наркотик моддалар олинадиган ўсимликлар ёввойи ҳолда ўсиб ётадиган далаларга, балиқларнинг қимматбаҳо турлари яшайдиган ва увулдириқ ташлайдиган сув ҳавзаларининг бўйларига, миллий боғлар ва давлат қўриқхоналарининг ҳудудларига, тегишли ижроия органлари ва мансабдор шахсларнинг қарорлари бўйича, назорат пунктлари ўрнатиш ҳуқуқи ҳам берилган. Ички ишлар органлари тизимида Йўлларда ҳаракатланиш хавфсизлиги давлат хизмати (ЙҲХДХ) ҳам муҳим экологик функцияларни адо этади. Атмосфера ҳавосининг ҳолатини назорат қилиб бориш, атмосфера ҳавосининг транспорт воситалари чиқарадиган газлардан ифлосланишининг олдини олиш, шовқинга қарши кураш, ҳаракатланиш воситалари, автотранспорт корхоналари чиқарадиган ҳар хил мойлар, бензин, нефть қолдиқлари билан сув ҳавзаларининг ифлосланишига йўл қўймаслик уларнинг функциялари қаторига киради 3 . Ички ишлар органлари шартнома асосида давлат аҳамиятига эга бўлган объектлар, корхона, ташкилот ва муассасалар, шунингдек, юридик ва жисмоний шахсларнинг мулкларини қўриқлаши мумкин. Муҳофаза қилиниши лозим бўлган объектлар рўйхатида сув омборлари, балиқ захиралари, ўсимликлар, боғлар, қўриқхоналар, табиат ёдгорликлари ва бошқалар ҳам мавжуд бўлиши мумкин. 3 Қаранг: Маллаев Н. Атмосфера хавосида мухофаза қилишнинг ҳуқуқий асослари// Хўжалик ва ҳуқуқ. 2001, №29-31 б.

Ички ишлар органларининг табиатни муҳофаза қилиш борасидаги фаолияти маълум ташкилий-ҳуқуқий шаклларда амалга оширилади. Фаолиятнинг ташкилий-ҳуқуқий шакллари давлат органлари юридик ваколатларининг махсус шаклларда амалга оширилишидан иборат. У турли ҳуқуқий ҳаракатларни амалга оширишда намоён бўлади. Ички ишлар органларининг табиатни муҳофаза қилиш борасидаги фаолиятининг ташкилий-ҳуқуқий шаклларини аниқлашга ҳаракат қилаётганда ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолияти қандай мустақил турларга эга бўлиши мумкинлиги ҳақидаги фикрдан четлашиш лозим. Қуйидагиларни шундай мустақил турлар деб аташ мумкин: а) назорат-текширув фаолияти; б) ҳуқуқ нормаларининг ижро этилишини таъминлаш борасидаги фаолият (ҳуқуқни таъминлаш); в) ҳуқуқбузарликларга доир ишлар ва ҳуқуқий низоларни кўриб чиқиш борасидаги фаолият; г) ижро бўйича фаолият (давлат мажбурловини амалга ошириш). Назорат-текширув фаолиятини назорат ҳамда текширув сифатидаги алоҳида-алоҳида ташкилий ҳуқуқий шакллар кўринишида ва ҳуқуқ нормаларининг ижросини таъминлаш борасидаги фаолиятини эса тегишли органлар билан ҳамкорлик фаолияти сифатида берган маъқулроқ, чунки уларнинг моҳияти айнан бир хилдир. Ички ишлар органларининг табиатни муҳофаза қилиш борасидаги фаолиятининг асосий ташкилий-ҳуқуқий шакллари қуйидагилар деб кўрсатиш мумкин:  экологик назорат;  экологик ҳуқуқбузариклар тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш (тезкор қидирув фаолияти ҳам шунга киради);  табиатни муҳофаза қилиш органлари билан ҳамкорлик;  муҳофазанинг шартномавий шаклидан иборат бўлган фаолият. Ички ишлар органлари амалга оширадиган экологик назорат (контроль) табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси органлари амалга оширадиган назоратдан (контролдан) тубдан фарқ қилади. Табиатни муҳофаза қилиш

давлат қўмитаси учун экологик назорат асосий функциядир, ички ишлар органлари учун эса бошқа функциялар устунлик қилади. Бундан ташқари, ички ишлар органларининг экологик назорат соҳасидаги имкониятлари анча чекланган. Биринчидан, ички ишлар органлари атроф табиий муҳит муҳофазаси соҳасидаги назоратни фақат таъминлаб берадилар, яъни уни амалда бажарса бўладиган, имкони бор фаолиятга айлантирадилар, уни бажариш йўлидаги тўсиқларни олиб ташлайдилар. Бу эса назоратни ички ишлар органларининг ўзлари ўтказишини англатади. Улар табиатни муҳофаза қилиш органлари назорат функцияларининг нормал бажарилишини кафолатлайдиган чораларни кўрадилар. Иккинчидан, шундай ҳамкорлик ҳам аҳён-аҳёнда амалга оширилади. Учинчидан, ички ишлар органлари экологик назоратни амалга оширадиган табиат объектларининг доираси тор бўлади. Ички ишлар органлари атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш борасида, шунингдек санитария ва ветеринария қоидаларига риоя қилиниши устидан ҳам назорат олиб борадилар. Ички ишлар органларининг ушбу соҳадаги назорати ҳуқуқий ҳамда ташкилий шаклларда намоён бўлади. Қандайдир ҳуқуқий оқибатлар келтириб чиқарадиган назорат ҳаракатлари экологик ҳуқуқбузарликни топиш ва уни қайд қилишдан иборат. Шу аснода маълумотнома (баённома) тузилади, ҳуқуқбузарликнинг оқибатлари, ҳуқуқбузарнинг шахси аниқланади, ноқонуний тарзда қўлга киритилган маҳсулот, ҳуқуқбузар ишлатган ноқонуний қурол-аслаҳалар ҳамда воситалар олиб қўйилади. Юридик аҳамиятга эга бўлмаган амалий хатти-ҳаракатларга турли рейдлар, қўриқлаш хизмати, турли постлар ташкил этиш ва бошқалар киради. Ички ишлар органлари атроф табиий муҳит муҳофазаси соҳасидаги назоратни, қоида бўйича, табиатни муҳофаза қилувчи органларини жалб этган ҳолда амалга оширадилар. Шу йўл билан ўтказилаётган тадбирларнинг самарали бўлишига эришилади, чунки ички ишлар органлари ов қилиш,

балиқ овлаш ҳамда ўрмондан фойдаланиш қоидаларини бузган шахсларга жарима солиш ҳуқуқига эга эмаслар. Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги ички ишлар органлари томонидан амалга ошириладиган назорат прокурор назоратидан фарқ қилишини таъкидлаб ўтиш лозим. Биринчидан, прокуратура назоратига олинадиган субъектларга, қоида бўйича, корхона, муассаса ва ташкилотлар, шунингдек, мансабдор шахслар киради, ички ички ишлар органлари эса ўз назоратларини жисмоний шахсларга, масалан, браконьерлик билан шуғулланадиган оддий фуқароларга нисбатан амалга оширадилар. Иккинчидан, прокуратура органлари ИИВ органларининг назоратига хос бўлган постлар қўйиш, патруллик қилиш, рейдлар ўтказиш каби ташкилий шаклларни камдан-кам ишлатадилар. Ўзлари эса, албатта, экологик ҳуқуқбузарликлар содир этиладиган жойларда текшириш органлари билан биргаликка қўшма текширувларда иштирок этадилар. Учинчидан, прокуратура ҳамда ички ишлар органлари томонидан экологик назорат пайтида ҳуқуқбузарларга нисбатан қўлланиладиган ташкилий-ҳуқуқий воситалар ҳам турличадир. Прокуратура органлари қуролларни, ноқонуний равишда қўлга киритилган ўлжаларни, ов қилиш ва балиқ овлаш қуролларини олиб қўйишга ҳақли эмасдирлар. Бу ишларни ички ишлар органларининг ходимлари амалга оширадилар. Ички ишлар органларининг атроф табиий муҳит муҳофазаси соҳасидаги назорати бир қанча йўналишларда амалга оширилади: 1) ёввойи ҳайвонлари муҳофаза қилиш соҳасидаги назорат; 2) сув ҳайвонларини муҳофаза қилиш соҳасидаги назорат; 3) наботот оламини муҳофаза қилиш соҳасидаги назорат; 4) сув ҳавзаларини муҳофаза қилиш соҳасидаги назорат; 5) аҳоли пунктларидаги атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги назорат.

Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилишдаги ички ишлар органлари иштирокининг яна бир шакли табиатни муҳофаза қилиш органлари билан ҳамкорлик қилишдир. Бундай ҳамкорлик деганда, ички ишлар органлари томонидан табиатни муҳофаза қилиш органларининг тегишли мансабдор шахслари ўз хизмат вазифаларини бажаришлари учун имкон яратадиган шарт-шароитларни яратиш борасида кўриладиган чоралар англашилади. Табиатни муҳофаза қилиш органлари, шу жумладан атроф табиий муҳит муҳофазаси соҳасидаги ихтисослаштирилган инспекциялар ижтимоий муносабатларнинг маълум соҳасида қоидаларга риоя қилинишини таъминлашга йўналтирилган (масалан, ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш соҳасидаги давлат инспекцияси – ҳайвонот дунёсидан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш борасидаги муносабатлар соҳасида уларнинг имкониятлари ходимларга берилган ваколатлар билан чекланади). Ички ишлар органлари фавқулодда экологик вазиятларда, масалан, баъзи ҳудудлар радиоактив моддалар билан зарарланганида катта ёрдам кўрсатишлари мумкин. Жумладан, кемирувчи ҳайвонлар ҳаддан ташқари кўпайиб кетганида, эгасиз итлар, мушуклар, уй паррандалари ва бошқа ҳайвонлар пайдо бўлганида, ахлатхоналар ва уларнинг атрофларига уйиб ташланган озиқ-овқат маҳсулотлари узоқ вақт олиб кетилмаганлиги сабабли, ачиб-бижғиб, турли касалликлар келтириб чиқариш хавфини туғдирганида турли эпидимияларга қарши тадбирлар ўтказади; радиация, яъни нурланиш хавфи юқори бўлган ҳудудларда одамларнинг ва транспорт воситаларининг чекланган ҳаракатини таъминлаш учун ҳимоя ва назорат-рухсатнома режимини ўрнатади; нурланган предметлар ва бузилган озиқ-овқат маҳсулотларининг ифлосланган ҳудудлардан олиб чиқиб кетилишига йўл қўймайди. Юқоридагилардан келиб чиқиб шуни айтиш мумкинки, ички ишлар органларининг табиатни муҳофаза қилиш борасидаги фаолиятида бир қанча хусусиятлар кўзга ташланади. Булар қуйидагилардир:

биринчидан, ички ишлар органлари мустақил равишда табиат комплексларини, алоҳида табиат объектларини қўриқлаш функцияларини бажарадилар. Масалан, қўриқхоналар, заказниклар ва сув омборлари идоравий милиция бўлинмалари томонидан қўриқланади; иккинчидан, ички ишлар органлари махсус ваколатли органларга ёрдам кўрсатадилар. Масалан, ички ишлар органлари ҳайвонот дунёсидан фойдаланиш ва уни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунчиликни бузган шахсларни жаримага тортишга ҳақли бўлмасалар-да, ҳуқуқбузарни қўлга олиш, ноқонуний отилган ҳайвонларни ва ов қуролларини олиб қўйиш, материалларни эса ҳайвонот дунёсини ҳимоя қилиш бўйича давлат инспекциясига ошириш ҳуқуқига эгадирлар. Шу йўл билан ички ишлар органлари ҳамда Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси ўртасида ҳамкорлик амалга оширилади. Бу эса қўшма тадбирлар режаларини тузиш имконини беради; учинчидан, табиатни муҳофаза қилиш ишлари билан шуғулланадиган бошқа органлардан фарқли ўлароқ, ички ишлар органлари табиатни бевосита (амалда) қўриқлашда фаол иштирок этадилар, чунки улар жиноятчиларни қўлга оладилар; тўртинчидан, ички ишлар органлари фақат текшириш ва назорат қилиш функцияларини эмас, балки хўжалик-ташкилий ишларини ҳам бажарадилар. Ички ишлар органлари ўзларининг муҳофаза қилиш фаолиятларида қуйидаги усуллардан фойдаланадилар: бажарилиши мажбурий бўлган кўрсатмалар бериш, рухсатнома бериш (масалан, қурол олиб юришга рухсатнома бериш), нотўғри (ёлғон) кўрсатув берганлик учун юклатиладиган жавобгарлик хусусида огоҳлантириш, ушлаб туриш (қамоққа олиш), маъмурий жавобгарлик чораларини қўллаш ва бошқалар. Давлатнинг экологик функциясини амалга оширишда прокуратура органлари ҳам муҳим ўринга эга 4 . Прокуратуранинг экологик функцияси 4 Батафсил маълумот олиш учун қаранг: Ўзбекистон Республикасининг Прокуратура тўғрисида»ги 2001 йил 29 август қонуни (янги таҳрир) // Ў збекистон

деганда, жамиятнинг экологик хавфсизлиги ва табиатдан фойдаланиш, атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш соҳаларидаги қонунлар ва қонуности ҳужжатларига риоя қилинишини назорат қилиш тушунилади. Ушбу ҳолат, албатта, прокуратуранинг табиатни муҳофаза қилиш борасидаги бутун фаолиятини тўлиқ акс эттира олмайди, чунки прокуратура фақат назорат қилиш билан чекланиб қолмай, ўз фаолиятини турли йўналишларда олиб боради. Прокуратуранинг табиатни муҳофаза қилиш борасидаги фаолияти деганда, прокуратуранинг экологик назоратни амалга оширишини, экологик ҳуқуқбузарликларнинг сабабларини аниқлашини, уларнинг олдини олиш ва бартараф этиш бўйича олиб борадиган фаолиятини тушунмоқ лозим. Экологик қонунчиликни қўллаш механизмида прокуратура органларининг ўрни фуқаролар, мансабдор шахслар, жамоат ташкилотлари, маҳаллий маъмурият, барча назорат органлари, вазирликлар, идоралар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг табиатни муҳофаза қилиш борасидаги қонунларнинг талабларига аниқ ва бир хилда риоя этишларини олий даражада назорат қилишда намоён бўлади. Табиатни муҳофаза қилувчи прокуратуралар зиммасига уларга бириктириб қўйилган ҳудудларда табиат ресурсларидан оқилона фойдаланиш ва табиатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунларнинг аниқ ва бир хилда ижро этилиши устидан олий назоратни амалга ошириш вазифаси юклатилган. Шунингдек, бундай назорат муайян табиий объектларда, халқ хўжалигининг маълум соҳаларида, саноат ва бошқа хўжалик худудларида ҳам амалга оширилади. Бундан ташқари, прокуратура органлари кўрсатиб ўтилган қонунлар бузилишини ўз вақтида бартараф этиш, уларни аниқлаш ва олдини олиш, бузилган ҳуқуқларни тиклаш, зарарни қоплатиш ва айбдорларни қонунда белгиланган жавобгарликка тортиш бўйича ўз ваколатлари доирасида чоралар кўришлари лозим. Республикаси Олий Мажлисининг ахборотномаси. – "2001. – № 9–10. – 168-м.

Ўз хизмат бурчларини бажараётганларида табиатни муҳофаза қилувчи прокуратуралар ҳар қандай маҳаллий органлардан мустақилдирлар ва бош прокурорнинг буйруқлари, кўрсатмалари, йўл-йўриқлари, қонун ости ҳужжатлари ҳамда ўз низомларига амал қиладилар. Зиммаларига юклатилган вазифаларга мос равишда табиатни муҳофаза қилувчи прокуратуралар қуйидаги йўналишларда фаолият кўрсатадилар: 1) юридик ва жисмоний шахсларнинг табиатни муҳофаза қилишга доир қонунларни бажаришларини назорат қилиш; 2) табиатни муҳофаза қилувчи прокуратуралар кўзғатган ёки табиатни муҳофаза этувчи прокурорлар ички ишлар органларига текшириш учун оширилган ишлар бўйича ички ишлар органлари амалга оширадиган суриштирувни ҳамда дастлабки тергов жараёнида қонунчиликка риоя этилишини назорат қилиш; 3) табиатни муҳофаза этувчи прокурорлар кўриб чиқиш учун судга оширган жиноят, фуқаролик ва хўжалик ишлари юзасидан судлар чиқарадиган ҳукмлар, қарорлар, ажримларнинг қонунийлиги ва асослилигини назорат қилиш. Табиатни муҳофаза қилувчи прокурорлар табиатни муҳофаза қилишга доир қонунчилик ижросини ҳудудий ва транспорт прокурорлари, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи бошқа органлар, маҳаллий вакиллик ва ижроия органлари, табиатни муҳофаза қилиш органлари ва жамоатчилик билан мувофиқлаштирган ҳолда назорат қиладилар. Республика Бош прокурори 1993 йил 11 октябрь куни тасдиқлаган «Орол табиатини муҳофаза қилиш прокуратураси тўғрисида»ги Низомга мувофиқ Орол табиатни муҳофаза қилиш прокуратурасининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: 1) саноат, қишлоқ хўжалиги ва бошқа объектларни режалаштириш, қуриш ва ишга туширишда табиатни муҳофаза қилишга қаратилган қонун бузилишларини ўз вақтида аниқлаш, уларнинг олдини олиш, аҳоли соғлиғига

зиён етказувчи, экология талабларига жавоб бермайдиган технология материалларини ҳамда моддаларини ишлатиш ва ишлаб чиқаришга татбиқ этишни бартараф этиш, Орол денгизини тиклаш билан шуғулланувчи ташкилот ва корхоналар фаолиятида қонунчиликка итоат этилишини мунтазам назорат қилиб бориш; 2) табиатни муҳофаза қилишга оид қонун ҳужжатларининг бир хилда бажарилишини, бу қонунларни бузганлик учун жазонинг муқаррарлигини таъминлаш мақсадида назорат олиб бориш ва табиатни муҳофаза қилиш идоралари билан ҳамкорлик қилиш; 3) минтақада табиатни муҳофаза қилиш қонунчилигини бузишга қарши курашда Қорақалпоғистон Республикаси, Хоразм вилояти, ҳудудий ва бошқа прокуратуралар билан ҳамкорликда иш олиб бориш; 4) Оролбўйи минтақасида ижтимоий иқтисодий, санитария- эпидемиологик ва экологик аҳволни яхшилашга қаратилган муаммоларни ҳал этишга жалб этилган барча корхона, ташкилот, жамоа ва хўжаликлар фаолиятида қонунларга амал қилинишини назорат қилиб бориш, бунда асосий диққат эътибор табиатни муҳофаза қилишга мўлжалланган объектлар қуриш ва шу билан боғлиқ тадбирларни амалга ошириш учун ажратилган маблағларнинг мақсадга мувофиқ сарфланишига қаратилмоғи лозим; 5) атмосфера ҳавоси, ер ва ер ости, ҳайвонот дунёси, заказниклар, қўриқхоналар, ўрмон ва ўсимликлар дунёси, табиий ёдгорликлар тўғрисидаги, корхона, ташкилотларнинг саноат ва хўжалик чиқиндиларини зарарсизлантириш ёки йўқ қилиш тартибини белгиловчи қонунлар бажарилишининг назорат қилинишини таъминлаш ва бошқалар. Атроф табиий муҳит муҳофазаси соҳасидаги прокурорлик назоратини қуйидаги турларга ажратиш мумкин: – барча жисмоний ва юридик шахслар томонидан, яъни атроф табиий муҳит муҳофазаси ва табиатдан фойдаланиш соҳасидаги давлат бошқаруви ва контроли органлари – кимга бўйсуниши, қайси идорага мансублиги ва

мулкчилик шаклидан қатъи назар – барча юридик шахслар, маҳаллий вакиллик ва ижроия органлари, мансабдор шахслар ва фуқаролар томонидан экологик қонунчиликка риоя қилиниши устидан назорат; – прокуратура томонидан қўзғатилган ёки текшириш учун ички ишлар органларига берилган материаллар бўйича ички ишлар органларининг суриштирув ҳамда дастлабки терговни амалга оширишларида экологик қонунчиликка риоя қилиниши устидан амалга ошириладиган назорат; – прокуратура органлари томонидан кўриб чиқиш учун жиноят, фуқаролик ва хўжалик ишлари бўйича судлар чиқарган ҳукмлар, қарорлар, ажримлар ва қарорларнинг қонунийлиги ва асослигиги устидан амалга ошириладиган назорат 5 . Атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш соҳасидаги прокурор назорати иккита элементдан ташкил топади: а) экологик қонун ва бошқа ҳуқуқий кўрсатмани қўллашни ҳамда орган (мансабдор шахс)нинг ҳаракатини қонунга мувофиқлик нуқтаи назаридан текшириш; б) назорат жараёнида ёки унинг натижалари бўйича миқдори қонунда жуда чеклаб қўйилган махсус чораларни қўллаш. Қонуннинг қўлланиши экологик ҳуқуқбузарлик фактлари хусусида прокуратурага келиб тушган хабарлар асосида текширилади. Ҳуқуқбузарликларга оид маълумотлар жуда хилма-хил ахборот манбаларидан, яъни аризалар, шикоятлар, хатлар, табиатни муҳофаза қилувчи органларнинг турли ҳужжатлари, шунингдек атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш ҳамда табиий ресурслар қўмиталари бошлиқларининг маърузаларидан олиниши мумкин. Бундан ташқари, маълумотлар оммавий ахборот воситалари, яъни газета ва журналлардаги мақолаларда, телевидение ва радиоэшиттиришларда ҳам эълон қилиниши мумкин. Прокурорнинг 5 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг «Прокуратура тўғрисида»ги 2001 йил 29 август қонуни (янги таҳрир) // Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ахборотномаси. – "2001. – № 9–10. – 168-м.

шахсий кузатувлари ҳам экологик қонунчиликнинг бузилишига доир маълумотларнинг манбаи бўла олади. Тўпланган маълумотлар асосида прокуратура органлари истиқболга мўлжалланган ҳамда чорак йиллик фаолият режаларини тузадилар. Уларда қандай масалалар бўйича қайси объектларда текширув ўтказилиши кўрсатилади. Текширув самарали амалга оширилиши ҳамда барчани қамраб олиши учун прокуратура органларида ўз ходимларига ёрдам сифатида экологик қонунчиликнинг қўлланишини комплекс ҳамда махсус текширишлар бўйича методик тавсиялар ҳам ишлаб чиқилади. Текширув натижалари бўйича прокурор:  протест киритади;  қонун бузилишини бартараф этиш тўғрисида кўрсатма беради;  жиноят иши қўзғатиш, интизомий жазо қўллаш ёки маъмурий жазо бериш тўғрисида қарор чиқаради, моддий зарарни қоплаш учун чоралар кўради;  инсон ва фуқаронинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилган, юридик шахслар ва давлат манфаатларига зарар етган ҳолларда ноқонуний ҳужжатнинг амал қилишини тўхтатиб қўяди (қонун талаблари бундан мустасно);  ман этиш ёки чеклаб қўйиш хусусиятига эга бўлган чораларни бекор қилади ёки олиб ташлайди;  қонун бузилишини бартараф этиш тўғрисида ўша давлат органига ёки унинг мансабдор шахсига тақдимнома киритади. Давлатнинг экологик функциясини амалга ошириш ва мустаҳкамлашда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар, яъни адлия, ички ишлар, прокуратура ва суд ҳокимияти органларининг аҳамияти катта бўлиб, уларнинг мазкур соҳада олиб борадиган ишлари атроф табиий муҳит ҳамда экологик муаммоларни ҳал этишга ёрдам беради. Бу эса, ўз навбатида, давлатнинг

ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар орқали амалга оширадиган экологик функциясини мустаҳкамлашга ижобий таъсир кўрсатади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Т.: Ўзбекистон, 2003. - 4 0 2. Каримов И. А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т. 1. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 364 б. 3. Каримов И. А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Т. 2. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 380 б. 4. Каримов И. А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Т. 3. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 366 б. 5. Каримов И. А. Бунёдкорлик йўлидан. Т. 4. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 394 б. 6. Каримов И. А. Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби. Т. 5. – Т.: Ўзбекистон, 1997. – 384 б. 7. Каримов И. А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида. Т. 6. – Т.: Ўзбекистон, 1998. – 429 б.

O'xshashlar

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларининг ўзаро ҳамкорлигини ташкил этиш

Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона кўмитаси ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тизимида

Ички ишлар органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолияти

Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ташкил этиш

Адлия органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятининг асосий йўналишлари