O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining kontitutsiyaviy maqomi - Huquqshunoslik - Referatlar

O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining kontitutsiyaviy maqomi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49 KB

Ko'chirib olish

O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining kontitutsiyaviy maqomi Reja: 1. O`zbekistonda qonun chiqarish, uni tashkil etish tartiblari. 2. Oliy Majlisining konstitutsiyaviy vakolatlari. 3. Oliy Majlisining tarkibiy tuzilishi.

O`zbekiston Respublikasi siyosiy - ќ uquqiy amaliyotida ilk bor parlament instituti, taraqqiy etgan mamlakatlarning boy tajribasidan unumli foydalanib ќ okimiyatlarning bo`linish prinsipiga asoslangan davlat organlarining tizimi shakllantirildi. Ќ ozirgi zamon parlamentlari o`zlarining tuzilishi, vakolatlarning ќ ajmi, ijtimoiy tarkibi, o`z mamlakatlari siyosiy tizimida tutgan o`rni, mavqei bilan bir - birlaridan ajralib turadilar. Ular ќ atto nomlanishi, deputatlarning soni bilan ќ am farq qiladilar. Masalan: AQShda 535 deputatdan iborat kongress, Xitoy Xalq Respublikasidan Umumxitoy xalq vakillari majlisida 3000ga yaqin a`zo, Rossiyada 626 deputatdan iborat Federal Majlis, Shvetsiyada 349 deputatdan iborat Rinstag, Misrda 454 deputatli xalq Assambleyaasi, Isroilda 120 a`zodan iborat knesset, Islandiyada 63 a`zodan iborat Altingni misol qilib ko`rsatish mumkin. Konstitutsiyaning 10 - moddasida ta`kidlanganidek, davlat ќ okimiyatining birdan - bir manbai - xalq nomidan faqat u saylagan Respublika Oliy Majlisi va Prezidenti ish olib borishi mumkin. Oliy Majlis O`zbekiston Respublikasi davlat ќ okimiyatining oliy qonun chiqaruvchi vakillik oganidir. Oliy Majlis bevosita xalq tomonidan saylanadigan va qonun chiqarish faoliyatini amalga oshiradigan birdan - bir umummilliy vakillik organi ќ isoblanadi. “O`zbekiston Respublika-sining Oliy Majlisi to`g`risida”gi 1994 - yil 22 - sentabrdagi konstitutsiyaviy qonuniga O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining bu moddasi mazmunini yanada rivojlantirib Oliy Majlis o`z vakolatiga berilgan ќ ar qanday masalani o`z mu ќ okamasiga qabul qilish ќ uquqiga ega ekanligini qayd etadi. O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi ќ ududiy saylov okruglari bo`yicha ko`p partiyalilik asosida 5 yil muddatga saylanadigan deputatlardan iborat. O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisiga saylash ќ uquqiga saylov kunigacha 25 yoshga to`lgan O`zbekiston Respublikasining fuqarolari egadirlar. O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining 77 - moddasi Oliy Majlis tarkibini tashkil etish prinsiplari va vakolati muddatini belgilaydi. Oliy Majlis vakolatlari.

Oliy Majlis keng, ko`p qirrali vakolatlarga ega bo`lib, davlat ќ okimiyatini amalga oshirishda mu ќ im rol o`ynaydi. O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi 78 - moddasida Oliy Majlisning asosiy vakolatlari ro`yxati berilgan. Ammo bu ro`yxat to`la emas, chunki mazkur moddaning 24 - bandida konstitutsiyada nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni ќ am oshirishi ta`kidlangan. Konstitutsiyaning bu koidasida «mutlak vakolat»lar iborasi ishlatilgan bulib, buning ma`nosi shuki, Ushbu vakolatlarni fakat Oliy Majlis uz majlislarida amalga oshiradi. Bu moddada kayd etilgan vakolatlarni Oliy Majlis xam, Oliy Majlisining kumita va kommisiyalari xam xal xakli emas. Xokimiyatlar bulinish prinsipiga kura, bu vakolatlarni O`zbekiston Prezidenti Vazirlar maxkamasi va Respublika sud organlarining xam xal etishga xukuklari yuk. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining vakolatlarini shartli ravishda kuyidagi guruxlarga bulish mumkin: - konun chikarish soxasidagi vakolatlar; - davlat kurilishi soxasidagi vakolatlar; - boshkaruv va sud organlarini tuzish bilan boglik vakolatlar; - xujalik soxasidagi vakolatlar; - tashki alokalar soxasidagi vakolatlar; - mudofaa va xavfsizlik soxasidagi vakolatlar; - konunda belgilangan boshka vakolatlar. Oliy Majlisning vakolatlari ruyxati, uning O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyasini kabul kilish, unga uzgartirishlar kiritishdan boshlanadi. Asosiy konunga uzgartirishlar kiritish tartibi konstitutsiyaning oltinchi bulimida kursatilgan. 78 moddada esa O`zbekiston Respublikasi ichki va tashki siyosatining asosiy yunalishlarini va davlat rivojlanishining strategik dasturlarini kabul kilish xukuki Oliy Majlisga berilganligi kayd etilgan. «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tugrisida»gi konstitutsiyaviy konun Oliy Majlis bu faoliyatini Vazirlar Maxkamasi takliflari asosida amalga oshirishni belgilab bergan. Shuni xam nazarda tutish kerakki, Respublika Prezidenti Oliy Majlisga asosan, O`zbekiston

Respublikasining budjetini kabul kilish va uning amalga oshirilishini nazorat kilishdir. Uzbekistonning davlat budjeti respublika budjeti, Korakalpagiston Respublikasi budjeti va maxalliy budjetlardan iboratdir. Konstitutsiya Oliy Majlisning mutlak vakolatlari katoriga Oliy Majlisga va maxalliy vakillik organlariga saylov tayinlash va Markaziy Saylov Komissiyasini tuzishni kiritgan. Oliy Majlisga saylov tugrisidagi konunga muvofik, avvalgi chakirik Oliy Majlis deputatlarining vakolat muddati tugashidan 3 oy avvaldan kechiktirmasdan deputatlar yangi saylovga tayinlanadi. Saylov tayingangan kundan 3 kun avvalda kechiktirmasdan saylov xakida matbuot va boshka ommaviy axborot vositalari orkali xabar kilinadi. Oliy Majlis rais va kamida 14 a`zodan iborat O`zbekiston Respublikasining Markaziy Saylov Komissiyasini tuzadi. Uzbekiston Prezidentining vakolati tugashi bilan Oliy Majlis prezident saylovi kunini belgilaydi. Prezident saylovi tartibi konunda belgilanadi. Oliy Majlis vakolatlariga Oliy Majlis Raisi va uning urinbosarlarini saylash kiradi. Ular deputatlar orasidan yashirin ovoz bilan saylanadilar. Oliy Majlis bir kator organlarni shakllantiradi va shakllantirishda ishtirok etadi. Oliy Majlis O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyaviy sudi, Oliy sudi xamda Oliy xujalik sudini saylaydi. O`zbekiston Prezidentining takdimiga muvofik Oliy Majlis tabiatni iuxofaza kilish davlat kumitasini raisini tayinlaydi va vazifasidan ozod etadi. Bundan tashkari Oliy Majlis Prezidentning Bosh vazirni, uning birinchi urinbosari va urinbosarlarini, Vazirlar maxkamasi a`zolarini, Bosh Prokuror va uning urinbosarlarini tayinlash va lavozimidan ozod etish tugrisidagi farmonlarni tasdiklaydi. Oliy Majlis, shuningdek Prezidentning vazirliklar, davlat kumitalari va boshka davlat boshkaruv organlarini tuzi shva tugatish xakidagi farmonlarini tasdiklaydi. Oliy Majlisning Ushbu vakolatlarga Uzbekiston Prezidentining umumiy yoki kisman safarbarlik e`lon kilish, favkulodda xolat joriy etish, uning muddatini uzaytirish va tuxtatish tugrisidagi farmonlarni tasdiklash xam kushiladi.

Prezidentning ushbu framonlarini tasdiklash uchun 3 kun maboynida takdim etiladi. O`zbekiston Respublikasi xalkaro munosabatlarning tula xukukli subyekti bulib, Prezident imzolaydigan turli xalkaro shartnoma va bitmlarni tuzishga xakli. 78 modda Oliy Majlis vakolatlariga xalkaro shartnomalarni va bitimlarni ratifikatsiya (tasdiklash) va denonsatsiya (barvakt tuxtatish) kilishni kiritadi. Bunda respublika konstitutsiyaviy sudi O`zbekiston Respublikasining davlatlararo shartnomalari va boshka majburiyatlarning konstitutsiyaga mosligini belgilaydi. Oliy Majlis utgan yillar maboynida 70 ta shartnomani ratifikatsiya kildi, 64 ta konvensiyaga kushildi. Oliy Majlisining tarkibiy tuzilishi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatini, yigilishlarni tashkil kilish, ichki tartib koidalarni ta`minlash maksadida Oliy Majlis deputatlari orasidan deputatlar guruxlari vakillarining yigilishi taklifiga binoan, Oliy Majlis vakolati tugagunga kadar, ya`ni 5 yil muddatga Oliy Majlis raisi va uning urinbosarlari saylanadi. Oliy Majlis raisi vakolatlari jumlasiga, eng avvalo, raisning Oliy Majlis yigilishlarini majlislarini tashkil kilish va utkazishga doir xukuklari kirib, unga kura sessiyalar tayyorlash, ularni utkazish, kun tartibini shakllantirishni ta`minlash buyicha muxim vazifalarni bajaradi. Bundan tashkari Oliy Majlis raisi devon ishini tashkil kilish bilan boglik vakolatlarni amalga oshiradi. Oliy Majlis kumitalari va kommisiyalari faoliyatini muvofiklashtiradi, Oliy Majlis devon iva deputatlarning ishlash uchun zarur xarajatlar xisobi(smetasi)ni tasdiklaydi. Oliy Majlis raisi faoliyatining muxim yunalishlaridan biri Oliy Majlis matbuot organlari faoliyatiga raxbarlik kilish, ularning nizomlari va taxrir xay`ati tarkibini, ularning ishlash uchun zarur xarajatlar xisobini tasdiklash, matbuot organlariga muxarirlarni tayinlash va ozod kilishdan iboratdir. Konstitutsiyaga asosan Rais vakolatlarga shuningdek uz urinbosarlarini, kumita va komissiyalar raislari etib saylash uchun nomzodlarni Oliy Majlisga takdim etish xam kiradi. Bundan tashkari kumita va komissiyalarning raislari taklifiga binoan Ushbu organlar tarkibiga uzgartirishlar kiritiladi. Ushbu uzgarishlar Oliy Majlis

tomonidan tasdiklanishi lozim. Bunda Oliy Majlis raisi bilan bir katorda parlamentning dastlabki sessiyasida tuziladigan Oliy Majlis kengashi muxim urin tutadi. Kengash tarkibiga Oliy Majlis raisi raisning urinbosarlari, kumitalarning raislari va Oliy Majlis rasmiy fraksiyalarining vakillari kiradi. Kengash vakolatlari «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlis tugrisida»gi konstitutsiyaviy konunda belgilangan. Ularga, xususan Oliy Majlis sessiyalari kun tartibi va ish tartibi yuzasidan takliflarni tayyorlash ishini rejalashtirishni tashkil etish, konunlar loyixalarini va boshka xujjatlarni Oliy Majlis Raisi taklifiga binoan dastlabki tarzda kurib chikish va boshkalar kiradi. Shunday kilib, Oliy Majlis Raisi vakolatlari ruyxati bu fakat Oliy Majlis ishini tashkil kilish jarayonida uning muxim axamiyatga ega ekanligi xakida xulosa chikarish uchun imkon beradi. Uning vazifasi parlament spikeri faoliyati xakidagi an`anaviy tasavurga tugri kelmaydi. Oliy Majlis raisi Oliy Majlisning karorlarini imzolaydi, uzining vakolati doirasiga taalukli bulgan masalalar buyicha farmoyishlar chikaradi. Siyosiy partiyalar va davlat xokimiyati vakillik organlari saylovchilar tashabbuskor guruxlari tomonidan kursatilgan Oliy Majlis deputatlari fraksiyalar va bloklarga birlashishlari mumkin. Oliy Majlisning samarali faoliyat kursatishida, uning vakolatlarini amalga oshirishda kumaklashadigan parlamentning muxim organlari: kumita va komissiyalarning urni aloxida ajralib turadi. Oliy Majlis kumitalari va komissiyalarning vakolatlari, ularni tuzish va faoliyat kursatish tartibi O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi, «O`zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi tugrisida»gi konstitutsiyaviy konun, «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Reglamenti», «O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining kumitalari va komissiyalari tugrisida»gi nizom bilan belgilanadi. Oliy Majlisining kumitalari va komissiyalari deputatlarning kasb-kor kizikishlarini, ishlab chikarishga oid xayotiy tajribasini xisobga olgan xolda, xalk vakillari orasidan xududiy deputatlar guruxlari vakolatlari yigilishining taklifiga binoan parlament vakolati muddatiga saylanadilar. Konstitutsiya va boshka xukukiy xujjatlar Oliy Majlisining kumita va komissiyalari zimmasiga bir kator vakolatlar majmuini yuklasa-da, ammo konun chikarish xokimiyatini amalga

oshiruvchi Oliy Majlis singari mustakil davlat organi xisoblanmaydilar va ular normativ xujjatlar kabul kilmaydilar. Oliy Majlis deputati, odatda bitta kumita yoki komissiyaning a`zosi bulishi mumkin. «Oliy Majlis tugrisidagi konstitutsiyaviy konun»ga asosan kumita va komissiyalar tarkibiga Oliy Majlis Rais iva uning urinbosarlari saylanishlari mumkin emas. Ushbu konunda kumita va komissiyalar Oliy Majlis yangi kumita va komissiyalar tuzi shva avval tuzilganlari tarkibini uzgartirishi mumkin. Kumita va komissiyalar tarkibiga saylanmagan deputatlar ularning ishida maslaxat ovozi bilan katnashishlari mumkin. Kumita va komissiya raislari Oliy Majlis kengashi tarkibiga kiradilar. Oliy Majlisining kumita va komissiyalari ishi uz rejasi xamda Oliy Majlis, uning raisi va kengash topshiriklari xamda tavsiyalari asosida tashkil etiladi. Oliy Majlis konunlari va karorlari, odatda ularning loyixalari Oliy Majlisining tegishli kumitalari va komissiyalari tomonidan dastlabki tarzda muxokama kilingandan keyin kabul kilinadi. Shu sababli ular uzlariga topshirilgan mazkur loyixalarni kurib chikib, uz xulosalarini tayyorlaydilar. Oliy Majlis karorlarining ijrosini nazorat kilish maksadida parlamentning kumita va komissiyalari davlat idorasi xamda tashkilotlarning axborotlarini eshitadilar va ular asosida tavsiyanomalar kabul kiladilar. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining ikkinchi chakirigida kuyidagi 13 ta kumita: budjet, bank va moliya masalalari kumitasi; iktisodiyotni islox kilish masalalari va tadbirkorlik kumitasi; konunchilik va sud-xukuk masalalari kumitasi; xalkaro ishlar va parlamentlararo alokalar kumitasi; Fan, ta`lim madaniyat va sport masalalari kumitasi; sanoat, kurilish transport va aloka masalalari kumitasi; ijtimoiy masalalar va bandlik kumitasi; demokratik institutlar, nodavlat tashkilotlar va fukarolarning uzini uzi boshkarish organlari kumitasi; yoshlar ishlari kumitasi; mudofaa va xavfsizlik masalalari kumitasi: matbuot va axborot kumitasi, atrof- muxit va tabiatni muxofaza kilish kumitasi, agrar, suv xujalik masalalari va ozik – ovkat kumitasi va 3 ta komissiya: oila va ayollar muammolari komissiyasi;

reglament, odob va deputatlar ta`minoti komissiyasi; normativ-xukukiy atamalar komissiyasi faoliyat kursatmokda.

Adabiyotlar. 1. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent., 2001 y. 2. Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning xukukiy kafolati. T.: Shark, 1993. 3. Karimov I.A. Uzbekiston XXI asrga intilmokda. T.: Uzbekiston, 1999. 4. Tadjixanov U., Saidov A. Islom Karimov konstitutsiya xakida. T.: Akademiya, 2001 y. 5. Tadjixanov U., Odilkoriyev X., Saidov A. Uzbekiston Respublika- sining Konstitutsiyaviy xukuki. –T.: Shark, 2001. –752 b. 6. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoyishi «Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini urganishni tashkil etish tugrisida» 2001 y. 4 yanvar. «Xalk suzi» 2001 y. 5 yanvar. 7. Kayumov R.K. Uzbekiston Respublika- sining Konstitutsiyaviy xukuki. T.: Adolat, 1998 y. 8. Inson xukuklari (mualliflar jamoasi). T.: Adolat, 1997 y. 9. Xusanov O.T. O`zbekiston Respublikasi davlat organlari. T.: Shark, 1996 y.

O'xshashlar

O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Konstitutsiyaviy maqomi

O`zbekiston Respublikasi Prezidentining konstitutsiyaviy-huquqiy maqomi

O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi

O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisini shakllantirishning huquqiy asoslari

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti