logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Huquqshunoslik
  4. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

60.5 KB
Ko'chirib olish
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Reja 1. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti 2. O`zbekiston Respublikasining fuqarolari O`zbekiston mustaqillikka erishganidan so`ng davlat boshqaruvining yangi, zamonaviy va samarali tizimi shakllana boshladi. Prezidentlik boshqaruv uslubi - shu tizimning o`zagi hisoblanadi. O`zbekistonda prezidentlik lavozimining paydo bo`lishi 1985 yil aprelda boshlangan qayta qurish jarayonlari bilan, ayniqsa 1988- 1989 yillardayoq avj olib ketgan iqtisodiy va siyosiy islohotlar bilan bog`liq edi. O`zbekiston Respublikasida prezidentlik lavozimining paydo bo`lishi, ayniqsa uning huquqiy maqomining belgilanishi uch bosqichni o`z ichiga oladi. 1 Birinchi bosqich - 1990 yil mart-oktabr oylaridan iborat. 1990 yil 24 martda O`zbekiston SSR Prezidenti lavozimini ta'sis etish hamda O`zbekiston SSR Kon s titutsiyasiga o`zgartirish va qo`shimchalar kiritish to`g`risida qonun 2 qabul qilindi. Unga ko`ra respublikamizda prezident lavozimi ta'sis qilindi. Bunda demokratik jarayonlarni yanada rivojlantirish, siyosiy o`zgarishlarni chuqurlashtirish, konstitutsiyaviy tuzumni, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va xavfsizligini mustahkamlash, respublika davlat hokimiyati va boshqaruvi oliy idoralarining o`zaro aloqasini takomillashtirish maqsad etib qo`yildi. Shu munosabat bilan respublika Konstitutsiyasi Prezident haqidagi yangi 12*- bob bilan to`ldirildi. Undagi konstitutsiyaviy qoidalar bir necha guruh g a bo`lindi : a) Prezidentni saylash; b) Prezidentning vakolatlari; c) Prezidentning bosh q a idoralar bilan munosabati; d) Prezident faoliyatining demokratik qoidalari va h.k.lar. Ikkinchi bosqich - 1990 yil 1 noyabrdan yangi O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasigacha bo`lgan davrni o`z ichiga oladi. 1990 yil 1 noyabrda O`zbekiston SSRda ijroiya va boshqaruv hokimiyatining tuzilishini takomillashtirish hamda O`zbekiston SSR Konstitutsiyasiga o`zgartirish va qo`shimchalar kiritish to`g`risida maxsus qonun qabul qilindi. Natijada mavjud prezidentlik hokimiyati bilan Vazirlar 1 O`zbekiston Respublikasi ijroiya hokimiyatining oliy idoralari. // O`zbekiston Respublikasi mustaqil davlat. T., Adolat, 1995, 112-126-betlar 2 O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, 1990, №10-11, 197-m. Kengashining ijroiya - boshqaruv hokimiyati qo`shib yuborilib, keyingisi Prezident huzuridagi Vazirlar Mahkamasiga aylantirildi. 3 Prezident ayni bir vaqtda Vazirlar Mahkamasining Raisi bo`lib qoldi, Prezident va hukumat apparati birlashtirildi. Endilikda Prezident nafaqat davlat boshlig`i sifatida farmonlar, balki hukumat boshlig`i sifatida farmoyish va qarorlar ham qabul qiladigan bo`ldi. Bundan tashqari o`sha vaqtda Vitse-prezident lavozimi ham ta'sis etilgan edi. Lekin o`zini oqlamaganligi sababli 1992 yil 4 yanvardagi qonun bilan tugatilib, O`zbekiston Respublikasining Bosh vaziri lavozimi ta'sis etildi. 4 U Vazirlar Mahkamasiga rahbarlik qiladi va uning ishini tashkil etadi, deb belgilandi. Uchinchi bosqich - O`zbekistonning mustaqillik Konstitutsiyasi bilan boshlanadi. Respublikamizda prezidentlik institutining vujudga kelishi va takomillashuvida 1991 yil 18 noyabrida qabul qilingan “O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi to`g`risida”gi qonun 5 katta ahamiyatga ega bo`ldi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini O`zbekiston Respublikasi fuqarolari umumiy , teng va to`g`ridan-to`g`ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo`li bilan amalga oshiradilar. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti yetti yil muddatga saylanadi. O`zbekiston Respublikasining 18 yoshga to`lgan fuqarolari O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida qatnashish h uquqiga ega. Ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy va mulkiy a h voliga, irqiy yoki milliy mansubligiga, jinsi, ma'lumoti, tili, dinga munosabatiga, mashg`ulot turi va xususiyatiga qarab O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining saylov h uquqini biron- bir tarzda bevosita yoki bilvosita cheklash taqiqlanadi. Sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek, sudning h ukmiga muvofiq ozodlikdan ma h rum etish joylarida saqlanayotgan shaxslar O`zbekiston Respublikasi Prezident i saylovida qatnashmaydilar. 3 O`zbekiston Prezidentning 1990 yil 15 noyabrdagi Farmoni. // Sovet O`zbekistoni, 1990 y., 21 noyabr. 4 Xalq so`zi. 1992 yil, 8 yanvar. 5 O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1992, №1, 34-m. O`zbekiston Respublikasining fuqarolari O`zbekiston Respublikasi Prezidentini saylash bo`yicha saylovoldi k o mpaniyasida va ovoz berishda ixtiyoriy ravishda qatnashadilar. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi bo`yicha ovoz berish yashirin bo`lib, fuqarolar tomonidan bevosita amalga oshiriladi. Fuqarolarning xo h ish-iroda bildirishlari ustidan nazorat etilishiga yo`l qo`yilmaydi. O`zbekiston Respublikasining h ar bir fuqarosi bitta ovozga ega. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini o`tkazishni O`zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi, okrug va uchastka saylov komissiyalari ta'minlaydi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti sayloviga tayyorgarlik ko`rish hamda uni o`tkazishni saylov komissiyalari ochiq va oshkora amalga oshiradilar. Saylovga tayyorgarlik ko`rish va uni o`tkazishga doir barcha tadbirlarda, shuningdek, har bir saylov uchastkasida saylov kuni ovoz berish xonalarida va ovozlarni sanab chiqishda O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlar ko`rsatgan siyosiy partiyalardan, saylovchilar tashabbuskor guruhlaridan bittadan kuzatuvchi, matbuot, televideniye va radio vakillari, boshqa davlatlar, xalqaro tashkilotlar va harakatlardan kuzatuvchilar qatnashish huquqiga egadirlar. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti sayloviga tayyorgarlik ko`rish va uni o`tkazish bilan bog`liq xarajatlar O`zbekiston Respublikasining davlat mablag`lari hisobidan amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzodlarni boshqa mablag`lar hisobidan moliyaviy ta'minlash va o`zga tarzda moddiy jihatdan qo`llab-quvvatlash taqiqlanadi. Saylovni o`tkazishning qonunda nazarda tutilgan qoidalari hamda tartibini buzuvchi shaxslar, O`zbekiston Respublikasi fuqarosining O`zbekiston Respublikasi Prezidentini saylash va Prezidentlikka saylanish, saylovoldi tashviqoti olib borish huquqlarini erkin ravishda amalga oshirishiga zo`ravonlik, aldash, tahdid qilish yoki boshqa yo`l bilan qarshilik ko`rsatuvchi shaxslar, shuningdek, soxta saylov hujjatlari tuzgan, ovozlarni atayin noto`g`ri sanab chiqqan, ovoz berish yashirinligini buzgan yoki ushbu Qonun boshqacha tarzda buzilishiga yo`l qo`ygan saylov komissiyalarining a'zolari, davlat va jamoat organlarining mansabdor shaxslari qonunda belgilangan yo`sinda javobgar bo`ladilar. Nomzodlarning sha'ni va qadr-qimmatiga dog` tushiradigan soxta ma'lumotlarni e'lon qilgan yoki boshqa yo`sinda tarqatgan, saylov komissiyalari a'zolariga nisbatan haqoratomuz munosabatga yo`l qo`ygan shaxslar ham javobgarlikka tortiladilar. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining huquqiy holati – O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XIX bobi 89-97-moddalarida ko`rsatib o`tilgan. Unga ko`ra O`zbekiston Respublikasining Prezidenti O`zbekiston Respublikasida davlat va ijro etuvchi hokimiyat boshlig`idir. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga o`ttiz besh yoshdan kichik bo`lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita saylovgacha kamida 10 yil O`zbekiston hududida muqim yashayotgan O`zbekiston Respublikasi fuqarosi, saylanishi mumkin. Ayni bir shaxs surunkasiga ikki muddatdan ortiq O`zbekiston Respublikasining Prezidenti bo`lishi mumkin emas. Prezident o`z vazifasini bajarib turgan davrda boshqa haq to`lanadigan lavozimni egallashi, vakillik organining deputati bo`lishi, tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanishi mumkin emas. Prezidentning shaxsi daxlsizdir va qonun bilan muhofaza etiladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga binoan O`zbekiston Respublikasining Prezidenti: 1) fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga, O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya etilishining kafilidir; 2) O`zbekiston Respublikasining suvereniteti, xavfsizligi va hududiy yaxlitligini muhofaza etish, milliy-davlat tuzilishi masalalariga doir qarorlarni amalga oshirish yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko`radi; 3) mamlakat ichkarisida va xalqaro munosabatlarda O`zbekiston Respublikasi nomidan ish ko`radi; 4) muzokaralar olib boradi hamda O`zbekiston Respublikasining shartnoma va bitimlarini imzolaydi, respublika tomonidan tuzilgan shartnomalarga, bitimlarga va uning qabul qilingan majburiyatlariga rioya etilishini ta'minlaydi; 5) o`z huzurida akkreditatsiyadan o`tgan diplomatik hamda boshqa vakillarning ishonch va chaqiruv yorliqlarini qabul qiladi; 6) O`zbekiston Respublikasining chet davlatlardagi diplomatik va boshqa vakillarini tayinlash uchun nomzodlarni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga taqdim etadi; 7) O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga har yili mamlakat ijtimoiy- iqtisodiy hayotining, ichki va tashqi siyosatining eng muhim masalalar yuzasidan ma'ruzalar taqdim etadi; 8) ijro etuvchi hokimiyat devonini tuzadi va unga rahbarlik qiladi; respublika oliy hokimiyat va boshqaruv organlarining bahamjihat ishlashini ta'minlaydi; vazirliklar, davlat qo`mitalari hamda davlat boshqaruvining boshqa organlarini tuzadi va tugatadi, shu masalalarga doir farmonlarni keyinchalik O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tasdig`iga kiritadi; 9) Senat Raisi lavozimiga saylash uchun nomzodni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga taqdim etadi; 10) O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari ko`rib chiqishi va tasdiqlashi uchun O`zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodini taqdim etadi; 11) O`zbekiston Respublikasi Bosh vazirining taqdimiga binoan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi a'zolarini tasdiqlaydi; 12) O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va uning o`rinbosarlarini tayinlaydi va ularni lavozimidan ozod qiladi, keyinchalik bu masalalarni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tasdig`iga kiritadi; 13) O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga Konstitutsiyaviy sud raisi va sudyalari, Oliy sud raisi va sudyalari, Oliy xo`jalik sudi raisi va sudyalari, O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining raisi, O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasining raisi lavozimlariga nomzodlarni taqdim etadi; 14) viloyat, tumanlararo, tuman, shahar, harbiy va xo`jalik sudlarining sudyalarini tayinlaydi va lavozimlaridan ozod etadi; 15) viloyatlar hokimlarini hamda Toshkent shahar hokimini tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi, keyinchalik bu masalalarni tegishli xalq deputatlari Kengashlarining tasdig`iga kiritadi. Konstitutsiyani, qonunlarni buzgan yoki o`z sha'ni va qadr-qimmatiga dog` tushiradigan xatti-harakat sodir etgan tuman va shahar hokimlarini Prezident o`z qarori bilan lavozimidan ozod etishga haqli; 16) respublika davlat boshqaruv organlarining, shuningdek, hokimlarning qabul qilgan hujjatlarini to`xtatadi, bekor qiladi; 17) O`zbekiston Respublikasining qonunlarini imzolaydi va e'lon qiladi; qonunga o`z e'tirozlarini ilova etib, uni takroran muhokama qilish va ovozga qo`yish uchun O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga qaytarishga haqli; 18) O`zbekiston Respublikasiga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug`ilganda urush holati e'lon qiladi va qabul qilgan qarorini uch kun ichida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining tasdig`iga kiritadi; 19) favqulodda vaziyatlar (real tashqi xavf, ommaviy tartibsizliklar, yirik halokat, tabiiy ofat, epidemiyalar) yuz bergan taqdirda fuqarolarning xavfsizligini ta'minlashni ko`zlab, O`zbekiston Respublikasining butun hududida yoki uning ayrim joylarida favqulodda holat joriy etadi va qabul qilgan qarorini uch kun ichida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tasdig`iga kiritadi. Favqulodda holat joriy etish shartlari va tartibi qonun bilan belgilanadi; 20) O`zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining Oliy Bosh qo`mondoni hisoblanadi, Qurolli Kuchlarning oliy qo`mondonlarini tayinlaydi va vazifasidan ozod qiladi, oliy harbiy unvonlar beradi; 21) O`zbekiston Respublikasining ordenlari, medallari va yorlig`i bilan mukofotlaydi, O`zbekiston Respublikasining malakaviy va faxriy unvonlarini beradi; 22) O`zbekiston Respublikasining fuqaroligiga va siyosiy boshpana berishga oid masalalarni hal etadi; 23) amnistiya to`g`risidagi hujjatlarni qabul qilish haqida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga taqdimnoma kiritadi va O`zbekiston Respublikasining sudlari tomonidan hukm qilingan shaxslarni avf etadi; 24) O`zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmatini tuzadi. Milliy xavfsizlik xizmati raisini tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi, keyinchalik shu masalalarga doir farmonlarni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tasdig`iga kiritadi; 25) ushbu Konstitutsiya va O`zbekiston Respublikasining qonunlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. Prezident o`z vakolatlarini bajarishni davlat idoralariga yoki mansabdor shaxslarga topshirishga haqli emas. O`zbekiston Respublikasining Prezidenti Konstitutsiyaga va qonunlarga asoslanib hamda ularni ijro etish yuzasidan respublikaning butun hududida majburiy kuchga ega bo`lgan farmonlar, qarorlar va farmoyishlar chiqaradi. Qonunchilik palatasi yoki Senat tarkibida ularning normal faoliyatiga tahdid soluvchi hal qilib bo`lmaydigan ixtiloflar yuz berganda yohud ular bir necha marta O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga zid qarorlar qabul qilgan taqdirda, shuningdek, Qonunchilik palatasi bilan Senat o`rtasida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining normal faoliyatiga tahdid soluvchi hal qilib bo`lmaydigan ixtiloflar yuz berganda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi bilan bamaslahat qabul qilgan qarori asosida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi, Senati tarqatib yuborilishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi, Senati tarqatib yuborilgan taqdirda yangi saylov uch oy mobaynida o`tkaziladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senati favqulodda holat joriy etilgan davrda tarqatib yuborilishi mumkin emas. O`zbekiston Respublikasining Prezidenti betobligi sababli o`z vazifasini bajara olmasligi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari qo`shma qaroriga ko`ra tuzilgan davlat tibbiy komissiyasi xulosasi bilan tasdiqlangan taqdirda o`n kun muddat ichida palatalarning qo`shma favqulodda yig`ilishida deputatlar, senatorlar orasidan uch oygacha bo`lgan muddatga O`zbekiston Respublikasi Prezidenti vazifasini vaqtincha bajaruvchi saylanadi. Bu holda uch oy muddat ichida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining umumxalq saylovi o`tkazilishi shart. Vakolati tugashi munosabati bilan iste'foga chiqqan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti umrbod Senat a'zosi lavozimini egallaydi. O`zbekiston Respublikasining 2003 yil 25 aprelda qabul qilingan “O`zbekiston Respublikasi Prezidenti faoliyatining asosiy kafolatlari to`g`risida”gi qonuni 6 ga binoan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti o`z vakolatlarini O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq samarali amalga oshirishi uchun zarur sharoitlar yaratish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan, shuningdek konstitutsiyaviy vakolat muddati tugab yoki sog`lig`i holatiga ko`ra iste'foga chiqqan O`zbekiston Respublikasi Prezidentiga zarur sharoitlar va kafolatlar yaratib beriladi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti daxlsizlik va immunitetga ega bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining daxlsizligi uning turar joy va xizmat xonalariga, bagajiga, shaxsiy va xizmat transport vositalariga, yozishmalariga, foydalanadigan aloqa vositalariga, shuningdek unga tegishli hujjatlarga tatbiq etiladi. 6 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2003 y., 3-4-son.

O'xshashlar

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti –davlat va ijroiya hokimiyat boshlig`i
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
O`zbekiston Respublikasi fuqarolik huquqining manbalari
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Konstitutsiyaviy maqomi
O`zbekiston Respublikasi prokuratura organlarining tizimi