logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Huquqshunoslik
  4. O`rmon tuzish

O`rmon tuzish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

50.5 KB
Ko'chirib olish
O`rmon tuzish Reja: 1. O`rmon tuzish zaruriyati va tushunchasi. 2. O`rmon tuzishning huquqiy asoslari 3. O`rmon tuzish ishlarini olib borish tartibi. Bizlarga ma`lumki, o`rmonlar turli xil mintakalarda turlicha ijtimoiy funksiyalarni bajaradilar. Qalin o`rmonlar bilan qoplangan xududlarda o`rmonlar avvalambor jamiyatning iqtisodiy talablarni (Kanada, Finlyandiya, Rossiya, Belorussiya kabi mo`tadil iqlimli davlatlarda), chiroyli manzara va turizmni rivojdantirish imkoniyatiga ega bo`lgan hududlarda o`rmonlar jamiyatning ijtimoiy talablarini (Fransiya, Ispaniya, Gretsiya, Kipr kabi subtropik va tropik mintaqalarda) va arid (quruq) iqlimli keskin kontinental hududlarda jvamiyatning ekologik talablarini (O`zbekiston, Turkmaniston, Kozog`iston, Meksika, Xitoy kabi quruq subtropik mintaqalarda) o`tash uchun xizmat qiladi. Nima bo`lganda ham o`rmonlar tirik organizmlar uchun ekologik barqarorlikni ushlab turuvchi omil sifatida xizmat qiladilar. Ular organizmlar, xususan insonlar uchun kislorod manbai, tuproqdagi organik moddalarini ta`minlab beruvchi organik manba, yerlarni yemirilishishdan saqlovchi “qalqon”, biosferadagi namlikni bir meyerda ushlab turuvchi “balanser”, insonlarni qulay iqlim sharoitlarini yaratib beruvchi “konditsioner”, minglab turdagi jonzotlar uchun “yashash makoni”, qolabersa, go`zal landshaftlarning asosiy ko`rsatgichidir. Kuning uchun ham o`rmonlarni ijtimoiy funksiyasiga ko`ra guruhlashtiradilar va ularni xalq, xo`jadigida ishlatadilar. Umumiy tarzda olganda, o`rmon tuzish ishlarini olib borishni har bir davlat o`zining muqaddas burchi, deb biladi. O`zbekiston Respublikasi O`rmon to`g`risidagi qonunining 16-moddasiga ko`ra O`rmon tuzish – o`rmonlarni muhofaza qilish, qo`riqlash, o`rmon xo`jaligi va o`rmondan foydalanishni oqilona yuritilishini ta`minlashga karatilgan tadbirlar tizimidir. O`rmon tuzish tizimi deganda biz o`rmonlarni inson hayetida tutgan o`rniga qarab o`rmonni muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish tadbirlarini ma`lum bir ketma-ketlikda olib borish tartibiga tushunimiz. O`zbekiston Respublikasida o`rmon juda katta ahamiyat kasb etadi. Chunki u nafaqat go`zal landshaftlar ko`rinishiga estetik ta`sir qilibgina qolmay, balki daryo va boshqa suv obyektlarining gidrologik rejimini yaxshilaydi, tuproqni suv va shamol eroziyasidan saqlaydi, atmosfera havosida kislorod bilan is gazini balansini ta`minlaydi, kishilarning xordig`ini chiqarish va salomatliklarini tiklaydi, cho`llanish jarayonini oldini oladi, qum va to`zonlarni ko`chib yurishiga yo`l qo`ymadi va shunga o`xshash ijobiy funksiyalarni bajaradi. Ayniqsa o`rmonlarning xizmati Orol dengizidan qo`rigan yerlarda hozircha yakka-yu yagona ekologik chora sifatida qabul qilinmoqda. 2002 yil Orol dengizi qo`rigan tubida o`rmonchilikka ixtisoslashtirilgan maxsus xo`jaliklar tashkil etish to`g`risida Vazirlar Maxkamasining qarori qabul qilindi. O`zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo`jaligi vazirligi huzuridagi O`rmon xo`jaligi bosh boshqarmasining ma`lumotlariga ko`ra mamlakatimiz yer kengliklariga kiruvchi 1,3 mln.ga Orol dengiz ko`rilgan qismida yiliga 15 ming ga saksovul, cherkez, qandim kabi o`simliklaridan barpo etilayotgan o`rmonlarda tuzning atmosfera havosiga ko`tarilishi keskin kamayan. Lekin o`rmonlarni yiliga bunday miqyosda Orol bo`yida barpo etish orqali undagi ekologik inqirozni bartaraf etib bo`lmaydi. Bunday ketishda yana 40-50 yil kerak bo`ladi. Bu juda katta davriy muddatdir. Biz o`rmonchilik ish ko`lamini Orol bo`yida keskin ravishda jadallashtirimiz zarur. Undan tashqari, ekinzorlar atrofida ixota daraxtzorlarini tashkillashtirish ham muhim masala. Chunki 4-6 qatorlik ixota daraxtzorlari 300- 400 m oraliqda ekinlarimizni shamol eroziyasidan, tuproq namligini behuda sarf qilinishdan saqlaydi. Bularni hammasi, avvalom bor, o`rmon tuzish ishlarini to`g`ri tashkil qilish va ularni jadal suratlarda olib borilishini huquqini asosini yaratishni talab etadi. 2. O`rmon tuzishning huquqiy asoslari O`rmon tuzishning xuquqiy asoslari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 50,54,55- moddalarida bevosita aks ettirilgandir. O`rmon, yuqorida aytib o`tganimizdek, O`zbekistonda eng avvalo ekologik funksiya bajarar ekan va shuning uchun ham fuqarolar unga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo`lishga majburdirlar. O`rmon kimning tasarrufida, egaligida, foydalanishda yoki ijarasida bo`lishidan qat`iy nazar undan foydalanish atrof muhitga zarar yetkazmasligi, o`zga shaxs va davlatning xavfsiz muhitda yashash va milliy xavfsizlikni ta`minishiga zid ishlarni qilmasliklari shartdir. Chunki o`rmon, boshqa tabiiy obyektlar singari, umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhafazasidadir. Mustaqil Respublikamiz Konstitutsiyasining imperativ normalaridan kelib chiqqan holda 1999 yil 15 aprelda o`rmon to`g`risida qonun qabul qilindi. Ushbu qonunda alohida modda bilan o`rmon tuzish tushunchasi va tarkibiy qismlari belgilanib olindi. Unga muvofiq ravishda O`zbekiston Respublikasida o`rmon tuzish ishlariga qo`yidagi chora-tadbirlar kiradi: davlat o`rmon fondi uchastkalarining chegaralarini belgilash va davlat o`rmon fondining o`rmondan doimiy foydalanuvchilar foydalanishidagi hududining ichki xo`jaligini tashkil etish; topografiya-geodeziya ishlarini bajarish va o`rmonlarni maxsus xaritaga kiritish; davlat o`rmon fondini hisobga olish; o`rmonlarning yetilish yoshini belgilash, o`rmon xo`jaligini yuritish bog`lik o`rmon daraxtlarini kesish rejasini, daraxtlarni kesish hajmini hamda o`rmondan foydalanishning boshqa turlari miqdorlarini aniqlash; o`rmonlarni muxofaza qilish, qo`riqlash, qayta tiklash va barpo etish borasidagi ishlar hajmini, shuningdek boshqa o`rmon xo`jaligi ishlari hajmini aniqlash; o`rmon tuzish loyihalarini ishlab chiqish va ularning amalga oshirilishi ustidan nazorat qilish. Yuqorida sanab o`tilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish qishloq va suv xo`jaligi vazirligi o`rmon xo`jaligi bosh boshqarmasi qoshida maxsus tashkil etilgan «O`rmon tuzish va loyiha-qidiruv korxonasi»da olib boriladi. 2000 yil 12 mayda tastiqlangan «O`rmonloyihatuzish» korxonasining Nizomiga ko`ra u to`la xo`jalik yurituvchi subyekt sifatida o`rmon tuzishga doir barcha ishlarni olib boradi. Kuning uchun ham 2000 yil «O`rmonloyihatuzish» tomonidan tayyerlangan, lekin xanuzgacha tegishli davlat idoralari tasdiqidan o`tmagan «O`rmon tuzish va loyiha-qidiruv ishlarini olib borish tartibi to`g`risidagi O`yriqnoma»ni ishlab chiqqan. O`rmonlardan foydalanish va o`lrani tuzish ishlarini asosni darlvrda keskin ravishda o`zgarmaganligini inobatga olgan holda, biz ushbu darslikda o`rmon tuzishning asosiy qoida va tartiblarini keltirib o`tamiz. 3. O`rmon tuzish ishlarini olib borish tartibi.  O`zbekiston Respublikasida O`rmon tuzish ishlari o`rmon va davlat kadastlari to`g`risidagi qonunlar «O`rmonloyihatuzish» korxonasining Nizomi, yuqorida sanab o`tilgan o`yriqnomalar, o`rmon xo`jaligi bosh boshqarmasining bo`yruqlari, qo`llamalari, texnik ko`rsatmalari, qoidalari va shu kabi normativ xujjatlariga binoan olib boriladi. Ularga ko`ra o`rmon tuzish ishlari ikki bosqicha amalga oshiriladi:  dala o`rmon tuzish ishlari;  kameral ishlar. Dala o`rmon tuzish ishlari 4ta qismdan iborat: 1) umumiy qoidalar; 2) o`rmontaksatsiya ishlari; 3) o`rmonlarning o`sishi, maxsuldorligi, holati va tiklanishini izlanish; 4) o`rmon tuzish ishlarini olib borishning regional va o`rmonlardan maqsadli foydalanish xususiyatlari. O`rmon tuzishning qoidalarda: obyekti: dala ishlarining mazmuni: razryadlari (darajalari); qayta ishlash muddati: qatnashuvchi tashqilotlarning huquqlarida va majburiyatlari; dala ishlari nazorati; dala ishlarini olib borishni topshirish va qabul qilish, muddati; kartografik va aerokosmik materiallar bilan ta`minlash; loyiqani ishlab chiqish uchun zarur bulgan iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa ma`lumotlarni yig`ish; jamoat mashg`ulotini o`tkazish kiradi. O`rmon tuzish ishlari obyekti bo`lib davlat fondi yerlari hisoblaniladi. Ularga yer resurslari davlat ko`mitasi ro`yxatidan o`tgan va yer uchastkasining chegarasi aniq qilib berilgan o`rmon xo`jaligi subyektlari kiradilar. O`rmon tuzish ishlari xar bir xo`jalik obyekti uchun alohida-alohida amalga oshiriladi. Har 10 yilda xo`jaliklar uchun «O`rmon xo`jaligini tashkil etish va rivojlantirish loyihasi» ishlab chiqiladi. Xo`jaliklarda o`rmon xo`jaligini yuritish jadalligi, o`rmondan foydalanish va istiqobili hamda ularni halq xo`jaligidagi ahamiyatiga ko`ra va o`rmon tuzish ishlarining mukammalligiga qarab 3 xil razryad ajratiladi. I razryad maydoni 25,50 va 100 ga bo`lib, taksatsiya o`rtacha kvartilining o`lchami 3-5 ga tashkil etadi. II razryad maydoni 100 va 200 ga bo`lib, taksatsiya o`rtacha kvartalining o`rchami 6-15 ga. III razryad- 400 va 800 ga, taksatsiya o`rtacha kvartalining o`lchami 16-35 ga tengdir. Taksatsiya - «takso»- baxolash mezonini belgilash degan ma`noni anglatadi. O`rmonchilikda esa o`rmonlarni son jihatdan baholash, uning qiymati va bahosini aniqlash, demakdir. O`rmon tuzish ishlari qoida bo`yicha xar 10 yilda olib boriladi. Lekin tabiiy va antropogen (texnog`yen) favqulotdagi hodisalar va jarayonlar o`rmon tuzish ishlarini olib borish tartibiga o`zgartirishlar kiritishga asos bo`la oladi va u Qishloq va suv xo`jaligi vazirligi O`rmonchilik bosh boshqarmasining qaroriga muvofiq amalga oshiriladi. O`rmon tuzish ishlarida qatnashayotgan barcha tashkilot, korxona va muassasalar o`rtasida shartnomani munosabatlar o`rnatiladi. Kartnomada nafaqat jamoalarning huquq va majburiyatlari, o`rmon tuzish ishlarining ko`lami, muddati, texnik, qarorlar kabul qilish va muhokamalar o`tkazish tartibi ham ko`rsatilagn bo`ladi. O`rmon tuzish dala ishlarini nazorat qilish O`rmonchilik bosh boshqarmasi tomonidan o`rmon xo`jaligi rahbari, o`rmon tuzish partiyasi boshlig`i, mas`ul bajaruvchi shaxs va ijrochilar ishtirokida amalga oshiriladi. O`rmon tuzish ishlarini akti xar oyning oxirida tuziladi va xo`jaligi muxri bilan tasdiqlanadi. Ushbu hujjat o`rmon tuzish ishlarini moliyalashga asos bo`la oladi. O`rmon tuzish ishlari karta, ayerokosmik sur`at, toposxema yeki joyida geodezik asboblar orqali olib boriladi. O`rmon xo`jaligi yerlarining chegarasi esa yer tuzish materiallarga binoan o`tkaziladi va Yer resurslari davlat qo`mitasining yer tuzish bo`linmasi bilan kelishiladi. O`rmon tuzish ishlarini dalada olib borishdan avval o`rmon xo`jaligiga oid barcha tabiiy, iqtisodiy, huquqiy, ijtimoiy va tarixiy ma`lumotlar to`planiladi. Ushbu ma`lumotlar taftish muddati bilan belgilangan yillik hisobot asosida olinadi. Yig`ilgan ma`lumotlar, xisobotni, tavsiya etgan tashkilot va muassasalar tomonidan tasdiqlangan bo`lishi shart. So`ngra, dala ishlarini olib borishdan avval jamoat mashg`ulotlari o`tkaziladi. Dala ishlarini joylarda qanday olib borish kerakligini sinab ko`rish mashg`uloti hamma rahbar va injener-texnik xodimlar uchun majburiy xisoblaniladi. O`rmon tuzishda o`rmon taksatsiyasi ishlari o`ta muhim ahamiyat qasb etadi. Unda o`rmon massivi soi va sifat jihatdan baholanadi va qo`yidagicha guruhlashtiriladi: o`rmonli yerlar o`rmon bilan qoplangan yerlar butazorlar o`rmon bilan qoplanmagan yerlar o`rmonsiz yerlar yaylovli yerlar (cho`l mintaqasida) O`rmonlar kelib chiqishiga ko`ra tabiiy va sun`iy (madaniy) turlarga ajratiladi. Madaniy o`rmon - o`rmon o`simliklarini sun`iy ravishda ekish yeki sepish orqali yetishtirish. Ular tabiiy o`rmonlarga o`xshab birlashtirilgan yoki birlashtirilmagan bo`lishlari mumkin. Birlashtirilmagan madaniy o`rmonlar to`rt darajada baholaniladilar (yaxshi, qoniqarli, qoniqarsiz, xazon bo`lgan) va ularni ajratish o`rmon to`zish ishlarini olib borishga doir yyriqnomalarda jadval sifatida ham berilgan bo`ladi. O`rmonlarni tuzishda o`simliklarini morfologik va morfaistrik ko`rsatgichlariga qarab tasniflashladi. O`rmon o`simliklarining to`zilishiga qarab – oddiy bir yarusli; murakkab-ko`p yarusli; bir xil yoshli va turli yoshdagilar. O`rmon o`simliklarining tarkibiga qarab-ikki va undan ortiq turlarga ajratiladi. Masalan, igna bargli yoki aralash bargli o`rmonlar O`rmon o`simliklarining yeshiga qarab - asosiy daraxtlarning o`rtacha yoshi yoki keyingi 10 yillikdagi madaniy o`rmonlarning aniq yoshi bo`yicha belgilanadi. Butalar yoki ularning o`rtacha bo`yi yeki va shoxdagi o`zakning diametriga qarab olinadi. O`rmon o`simliklarini tovar mahsuloti sifatida faqatgina sui`iy o`rmonlar uchun aniqlaniladi, Chunki O`zbekistonda tabiiy o`rmonlar «tovar» sifatida qabul qilinmagan. Tovarbop yaroqli yog`ochlarni chiqishiga karab ulargi, 3 sinfga ajratiladi. Yaaroqli, igna bargli hamda yaproq bargli yog`och turlari bo`yicha baholaniladi. O`rmonlarni taksatsiya qilish uchun ularga kartochkalar tutiladi. Kartochka «O`rmonloyiha» tomonidan ishlab chiqiladi va O`rmonchilik bosh boshqarmasining tasdiqidan o`tadi. Kartochkada o`rmondagi asosiy daraxtlarning indeksi, biologik xususiyatlari, yoshi, kesishning eng kam muddati ko`rsatilgan bo`ladi. Daraxtlarning belgilangan maqsadiga va bajaradigan vazifasiga qarab o`rmonlar turli xil qo`riqlanish toifalariga ajratiladilar. O`rmon to`g`risidagi O`zbekiston Respublikasi qonuning 19-moddasiga ko`ra ular quyidagilardan iborat: 15-moddagi boidlari tuliqicha olinadi hamda oxirgi abzay ham. O`rmonlarning yetilish yoshini belgilash, mahsuldorligi, holati va tiklanishini o`rganish uchun sinov maydonchalari tashkil etiladi. Ushbu maydonlarning maydoni va soni mahalliy sharoitga, relyefiga, iqlimiga, antropolgen bosimga va shunga o`xshash omillarga qarab belgilanadi. Undan olingan ma`lumotlar o`rmon xo`jaligi inspektori va bosh mustaxassisi tomonidan tasdiqlanishi shart. O`rmon tuzish ishlari regional ahamiyatga ega. Kuning uchun ham tegishli me`yoriy hujjatlarda o`rmon tuzish ishlari tog` va cho`l mintakalarida, yashil zonalar, shaharlar, aholi punktlari, kurortlar, milliy bog`lar va qo`rixonalarda alohida beriladi. Masalan, qo`rikxonada o`rmon tuzish 5 ta zonaga ajratiladi: osoishtalik (xo`jalik ishlari tabiiy jarayonlarga ta`sir etish mumkin bo`lmagan); alohida ilmiy maqsadlardagi, qo`riqxona hayvonot dunesining ozuqa uchastkasi, fauna va florani tomosha qilish; qo`riqxonan xizmati uchn kerak bo`ladigan xo`jalik yurg`azish. Yuqoridagi vazifalarni bajarish maqsadida o`rmon ishlarini tuzish olib beriladi. Yashil zonalarda o`rmon to`zish ishlari sanitar tegralarni ajratishdan boshlanadi. Unda rekratsion bosim aniqlaniladi va funksional turkumli hududida belgilanib olinadi. O`zbekistonda o`rmonlar yong`in xafi bo`yicha uchta toifa ajratiladi. Agarda I tomifaga arachli o`rmonlar kirsa, III tofaga to`kaylar, tog` va vodiy o`rmonlar, V toifaga esa chul o`rmonlari kiritilgandir. O`rmon tuzish ishlarining yekomiyasi bosqichi kameral ishlardir. Kameral ishlar dala ishlari tugatilgandan so`ng o`tkaziladi. Ular dalada olingan materiallarni umumlashtirish, analiz qilish hamda o`rmon xo`jaligini tashkillashtirish va loyihasini tuzildan boshlanadi. Ular: plan kartografik materiallar, tushuntirish xatlari va ilovalar; o`rmon xo`jaligi vedomostlari va yakuniy jadvallari; tasatsiya yozuvlaridan iborat bo`ladi. Plan-kartografik materiallar dala o`rmon tuzish ishlari natijasida xar bir o`rmon xo`jaligi subyektlari uchun 1: 10.000 – 1: 15.000 masshtabda amalga oshiriladi. Tushuntirish xatlarida xar bir o`rmon xo`jaligi hududiga doir tavsifnoma va o`rmon o`simliklariga doir ma`lumotlar keltiriladi. Ku bilan birga xo`jalik subyektining iqtisodiy axvoli, o`rmon fondiga tavsif, xo`jalik yuritish faoliyatiga taxlil, o`rmonlardan foydalanish va xo`jalik yuritishning tashkiliy choralarini keltiriladi. Ilovada 9 xil turdagi hujjatlar keltirilgan bo`ladi: obyektni qabul qilish va topshirish akti; yer balansi ma`lumotnonasi; yer tuzish stolblarini arxivga topshirish akti; birinchi o`rmon tuzish kengash qaydnomasi; texnik kengash qaydnomasi; to`g`irlash zapaslari, zahirasi bonitirovka shkalasi, o`rmon tiplari sxemasi; o`rmon taksatsiyasiga doir dala xisob jurnali; ikkinchi o`rmon tuzish kengash qaydnomasi; o`rmon fondi hisobi(1,2,3-shakldagi ma`lumotnomalar) O`rmon xujaligi vedomostlari va yakuniy jadvallari o`rmon taksatsiyasi kartochkalari asosida tuziladi. Ularga qo`yidagi jadvallar kiradi: muhofaza toifalari; asosiy daraxt va buta turi; o`rmon uchastkalari; Ushbu jadvallar asosida o`rmon fondi va uning uchastkalari bo`yicha bir qator ma`lumotlar analiz va sintez qilinadi. O`rmon xo`jalik vedomostlariga o`rmon uchastkalariga doir 19 turdagi ma`lumotlar yig`iladi. So`ngra ular yakuniy va davriy vedomostlarda umumlashtiriladi. Taksatsiya yozuvlari xar bir o`rmon xujaligi bo`yicha taksatsiya kartochkalariga binoan tuziladi. O`rmon tuzish ishlarini amalga oshirishda qo`yidagi hujjatlar ro`yxat bo`yicha Buyurtmasiga topshirishini kerak: 1) O`rmon xo`jaligini tashqil etish va rivojlantirish loyihasi. Tushuntirish xati va ilova (I kitob) 2) O`rmon xo`jaligini tashkil etish va rivojlantirish loyihasi. O`rmon yoshi toifalari bo`yicha yakuniy jadval va o`rmon xo`jaligi vedomatlari (II kitob) 3) O`rmon xo`jaligin tashkil etish va rivojlantirish loyihasi. O`rmon xo`jaligi bo`yicha taksatsiya yezuvlari (III kitob) 4) O`rmon xo`jaligi bo`yicha daraxtlar rejasi va mo`ljaldagi tadbirlar; 5) Daraxtzorlarni yaratish rejasi; 6) Daraxtzorlarning karta-sxemasi; 7) Yeng`inga qarshi tadbirlarning karti-sxema; 8) O`rmon xo`jaliklarida bo`yicha inspeksiya ma`lumotlari. 9) O`rmon tuzish loyihalari davlat ekspertizasidan o`tkaziladi hamda davlat o`rmon xo`jaligi organlari va mahaliy davlat hokimiyati organlari tomonidan tasdiqlanadi. O`rmon tuzish loyihalari o`rmon, qo`riqxona va ovchilik xo`jaliklari yuritish, o`rmondan foydalanishni amalga oshirish, joriy va istiq.

O'xshashlar

O`rmon huquqiy munosabatlar
O`rmon huquqi tushunchasi va tizimi
O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik
O`zbekistonda nikoh tuzish shartlari, er-xotinning huquq hamda burchlari
Hukumatni tuzish, uning tarkibi va boshlig`i