O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik - Huquqshunoslik - Referatlar

O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74 KB

Ko'chirib olish

O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik Reja: 1. O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik tushunchasi va o`ziga xos xususiyatlari. 2. O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun ma`muriy va intizomiy javobgarlik.

O`rmon boyliklaridan samarali va oqilona foydalanishda yuridik javobgarlik jazo choralarini tegishli tartibda ko`llash muhim rol o`ynaydi. Chunki, qonunlarda o`rnatilgan o`rmonlardan qnoqonuniy foydalanganlik uchun javobgarlikka tortuvchi, jazo choralari belgilovchi huquq normalari davlat organlari, korxona, msuassasa, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolarni O`zbekiston Respublikasining xarakatdagi o`rmon to`g`risidagi qonunlariga og`ishmay rioya qilishlari hamda o`rmondan foydalanuvchilar va o`rmon egalarining buzilgan huquqlarini tiklashda va umun, o`romn sohasidagi qonunchilikni ta`minlashda alohida ahamiyatga ega. O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun ma`muriy, intizomiy, faqarolik, jinoiy javobgarlik jazo choralari qo`llaniladi. O`rmondan foydalanish huquqini buzganlik uchun intizomiy, ma`muriy, fuqarolik, jinoiy javobgarlik kabi jazo choralarining qo`llanilishining asosiy sababi shundan iboratk, o`rmon qonunchiligini o`zida .qorida sanab ko`rsatilgan jazo choralarini belgilamaydi, balki o`rmon qonunini buzganda o`sha qonunlar normalarini qo`llash tavsiya etadi. Demak, o`rmon to`g`risidagi qonunda yuridik javobgarlik jazo choralari belgilanmaganligi uchun o`rmondan foydalanish huquqini buzganlik uchun boshqa qonun sohalaridagi, ya`ni mehnat, ma`muriy, fuqarolik, jinoyatqonunlarining jazo choralari ko`llaniladi. Biroq, shuni aytish kerakki, ushbu qonun sohalarida huquqiy jazo choralarini ko`llash uchun o`rmondan foydalanish huquqini buzish, bir vaqtning o`zida o`sha qonunlar normalarini ham buzgan bo`lishi lozim. O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlikka tortish asos bo`lib o`rmon huquqbuzarligining sodir etilishi va shu hildagi huquqbuzarliklar uchun qonunda javobgarlik jazo chorasini mavjudligi hisoblanadi. O`rmon qonunchiligida javobgarlikka tortish asosi hisoblangan ko`yidagi huquqbuzarlik turlari sanab ko`rsatilgan. Kunday huquqbuzarlik turlaridan biri-daraxt va butalarni qonunga hilof ravishda kesish hamda ularga shikast yetkazish hisoblanadi. O`rmonlardan foydalanish amaliyotda eng ko`p uchraydigan huquqbuzarlik turlaridan biri aynan mana shu xatti-xarakatdir.

Ma`lumki, o`romnlarni kesish «O`rmon to`g`risida»gi qonunda belgilangan tartibda amalga oshirili, ularni o`zboshimchalik bilan kesishga shikast yetkazilishiga yo`l ko`yilmaydi. Bu o`rmonlarni kamayib ketishiga, ekologiyasini buzilishiga, mamlakat iqtisodiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin. O`rmonlarda foydalanish bo`yicha daraxt kesish o`rmonlardan samarali foydalanishga qaratilgan va ularni xo`jalik uchun qimmatli daraxt navlari bilan qayta tiklashga yordam beradigan qilib amalga oshiriladi. O`rmonlarda daraxtlarini kesish xo`jalik uchun qimmatli daraxt navlari bilan qayta tiklashga, o`rmonlarning ixota va suvini muhofaza qilish xususiyatlarini saqlashga xizmat qiladigan holatlar hisobga olinib qilinadi. Qo`riqxona deb e`lon qilingan, o`rmonlarda, milliy va tabiiy parklarda, o`rmonlarning qo`riqlanadi uchastkalarida, ilmiy va tarihiy ahamiyatga ega bo`lgan o`rmonlarda, tabiiy yodgorliklarda, o`rmon parklarida, yong`oqzor zonalarining o`rmonlarida, mevali daraxtzorlarda, shahar o`rmonlarida,ko`lmazor zonalarining o`rmon park qismlarida, suv ta`minoti manbalarini sanitariya jihatidan muhofaza qiladigan zonalarning o`rmonlarida, davlat ixota daraxtzorlarida, nurashdan saqlaydigan o`rmonlarda va alohida qimmatli o`rmon massivlarida o`rmonlarni kesishga yo`l qo`yilmasdan, faqat ularni parvarish qilish va sog`lomlashtirish maqsadidagina kesishga yo`l ko`yilgan. Bundan tashqari, tog`lardagi o`rmonlarda o`rmonlarning ixota, nurashga qarshi kurash va suv oqimini tartibga solish hisobiga olingan holda kesishga ijozat beriladi. Kunday qilib, o`rmonlarni kesish faqat qonunda belgilangan qat`iy tartibda amalga oshiriladi. Ushbu qoidalarga rioya qilmasdan o`rmon huquqbuzarligi hisoblanadi va qonunda belgilangan tartibda jinoiy, ma`muriy, moddiy javobgarlikka tortilishlikka asos bo`ladi. Bu huquqbuzarlikning subyekti bo`lib mansabdor shaxslar va fuqarolar hisoblanishi mumkin. Mansabdor shaxslar o`rmonlarni qonunga hilof ravishda kesishga ruxsat bersalar, fuqarolar esa bevosita o`rmonlarni kesish hatti- xarakatlarini sodir etadilar. O`rmonlarni kesish huquqbuzarligi kesish huquqbuzarligi qasddan sodir etiladi, ushbu xarakatini solib etayotgan huquqbuzar o`z hatti-xarakatini g`ayri-qonuniy ekanligini bila turib sodir etadi. Karhlanayotgan

huquqbuzarlikninng obyekti bo`lib davlatning o`rmonlarga bo`lgan mulk huquqining buzilishi, mamlakat iqtisodiga putur yetkazish, o`rmondan foydalanuvchilarning qonuniy manfaatlariga, iqtisodiy mavkelariga zarar keltirish hisoblanadi.. Bu huquqbuzarlikning obyektiv tomoni faqat harakat sodir qilinadi. Navbatdagi huquqbuzarlik turlarida biri o`t ko`yish yoki o`t-olov bilan ehtiyotsizlik muomilada bo`lish natijasida o`rmonlarni nobud qilish yoki ularga shikast yetkazishdir. O`rmonlarga o`t ko`yilishi havfli huquqbuzarlik turlaridan biri hisoblanib, unga nisbatan yuridik javobgarlik jazo choralari belgilangan. Chunonchi, olovga ehtiyotsizlik bilan munosabatda bo`lish natijasida ekinzor, o`rmon yoki dov- daraxtlarga shikast yetkazish yoki ularni nobud qilish ko`p mikdorda zarar yetkazilishi yoki boshqacha og`ir oqibatlarga sabab bo`lsa, O`zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksining 198-moddasi binoan eng kam oylik ish haqining ellik baravarigacha miqdorda jarima yoki bir yilgacha ahlol tuzatish ishlari yoxud uch oygacha bilan jazolanadi. Bu huquqbuzarlikning subyekti bo`lib asosan fuqarolar hisoblanib, ular o`rmonlarga, tog`larga dam olish maqsadida kelishi, o`tqolov bilan muomalada bo`ladilar va buning natijasida o`rmonlarga shikast yetkazadilar. Bu turdagi huquqbuzarlik qasddan ham, ehtiyotsizlik natijasida ham sodir qilinishi mumkin. O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun uchraydigan yana bir huquqbuzarlik turi bu-o`rmonlarda yong`in xavfsizligi talablarini buzishdir. Kuni aytish kerakki, davlat o`rmon xo`jaligi organlari va ularning qaramog`idagi o`rmon xo`jaligi korxonalari, mansabdor shaxslar, yong`in xavfsizligiga mutusaddi shaxslar o`rmonlarda yong`inga qarshi chora tadbirlarini ko`rishlari lozim. O`rmondan foydalanuvchilarning asosiy vazifalaridan biri yong`in xavfsizligiga rioya etish, ishlar o`tkaziladigan joylarda yong`inga qarshi tadbirlarni amalga oshirishlari, o`rmon yong`ini chiqqan takdirda esa yong`inni o`chirishlari, o`rmon yong`ini chiqqan taqdirda esa yong`inni o`chirishlari shart. Fuqarolar o`rmonlarni ehtiyot qilishga, o`rmonda yong`in havfsizligi qoidalariga rioya qilishga, o`rmon

daraxtlariga zarar yetkazish va shu nojo`ya ishlariga yo`l qo`ymaslikka majburdirlar. («O`rmon to`g`risida»gi qonunning 30-moddasi). O`rmon xo`jaligini yuritish vazifasi yuklatilgan tashkilot va muassasalar o`rmonlarda yong`in chiqishiga qarshi kurashmoq uchun yonqinga qarshi kerakli texnika vositalari bilan kurollangan o`rmon o`t o`chirish bo`linmalari va ixtisoslashtirilgan xizmatlar tashkil qilishlari lozim. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, mahalliy xokimiyat organlari o`rmon yong`inlariga qarshi kuragsh tadbirlarini amalga oshirilishini ta`minlashlari, o`rmonlarga tushgan yong`inlarni o`chirishga aholini, o`t o`chirish texnika va transport vositalarini jalb qilishlari lozim bo`ladi. Viloyat xokimliklari, davlat o`rmon xo`jaligi organlari va ularga qarashli o`rmon xo`jaligi korxonalari va muassasalari, shuningdek o`rmonlardan foydalanuvchilar o`rmonlarda yong`ina qarshi profilaktika tadbirlarini ishlab chiqishni va ularning bajarilishini tashkil etishlari kerakligini talab qilishlari, aholni, korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning yong`inga qarshi kurash texnikasi va transport vositalarini yong`inlarni o`chirish uchun jalb etish hamda jalb etilgan shaxslarni transport vositalari, oziq-ovqat bilan maxsus qkiyimlar bilan ta`minlagsh va ularga tibbiy yordam ko`rsatish tartibini belgilab berishlari, yong`inga qarshi uchun yo`llar, o`rmonlari muhofaza qilishda foydalaniladigan vertoletlar uchun aerodromlar va qo`nish maydonlari kurishda, zarur miqdorda avtomobillar, katerlar va boshqa transport vositalarini ajratib berishlari, ichki ishlar organlari o`rmonlarda yong`inn paydo bo`lishda aybdor bo`lgan shaxslarni aniqlab, javobgarlikka tortish choralarini o`z vaqtida ko`rishlarni ta`minlashlari, yong`inga qarshi tashviqot ishlarini keng olib borishlari, o`rmonlarda yong`in chiqish xavfidan saqlanish qoidalariga rioya qilish masalalarini keng yoritishni tashkil etishlari lozim bo`ladi. Ushbu tadbirlarni amalga oshirmaslik o`rmonlarda yong`in xavfsizligi talablarini buzish huquqbuzarligini sodir etilishiga sabab bo`ladi. O`rmonlarga oqova suv, kimyoviy hamda sanoat tashlandiqlari bilan zarar yetkazish navbatdagi huquqbuzarlik turlaridan biridir. «O`rmon to`g`risida»gi qonunda ko`rsatilishicha, o`rmonlar belgilangan tartibda buzilishdan, o`rmonga

zarar yetkazuvchi boshqa xarakatlardan muhofaza etilishi lozim. Kuningdek faoliyati o`rmonlarning holatini buzuvchi, ta`sir ko`rsatuvchi korxonalar, tashkilotlar va muassasalar o`rmonlarni qilishni ta`minlaydigan texnologiyani tadbiq etishlari kerak. O`rmonlarni oqova suvlar bilan, ximyaviy moddalar, sanoat chiqindilar bilan zarar yetkazish o`rmon fondi yerlari tarkibini buzilishiga, o`rmonlardagi noyob o`simliklar va hayvonlarni qirib ketilishiga olib ketishi mumkin. Aytilganlardan ko`rinib turibdiki, o`rmonlarga oqova suv, kimyoviy moddalar hamda sanoat tashlandiqlari bilan zarar yetkazish ijtimoiy xavfli huquqbuzarliklaridan biri hisoblanadi. Bu huquqbuzarliklarning subyekti bo`lib sanoat, korxonalari, koxona, muassasa, tashkilotlar, mansabdor shaxslar hamda fuqarolar hisoblanadilar. O`rmonlardan foydalanish jarayonida uchraydigan yana bir huquqbuzarlik turi, bu-daraxt va o`simliklarni, o`rmon niholzorlarini va ko`katzorlardagi nihol va ko`chatlarni nobud qilganlik huquqbuzarlikdir. «O`rmon to`g`risida»gi qonunda ko`rsatilishicha, o`rmon xo`jiligi organlari o`rmonlari uzluksiz ko`paytirishlari, ularni muhofaza qilishlari, yuridik va jismoniy shaxslarni ushbu qoida va tartiblariga rioya qilishlarini ta`minlashlari kerak. O`rmonlarni mahofa qilish davlat o`rmon xo`jalik organlariga yuklatiladi. Ular o`rmonlarni gayri-qonuniy kesishlaridan, ularga shikast yetkazishdan, o`rmonlarga zarar keltiruvchi va o`rmon xo`jaligiga ziyen yetkazuvchi boshqa harakatlardan muhofaza qiladilar. Bu huquqbuzarliklarning subyektlari bo`lib fuqarolar hisoblanadilar. Mansabdor shaxslar g`ayri-qonuniy ravishda o`rmon kesishga ruxsat bergan bo`lsa, ular ham ushbu huquqbuzarliklarning subyekti bo`lishlari mumkin. Daraxt va o`simliklarga, nihollarga zarar yetkazish qasddan ham yoki extiyotsizlik oqibatida ham sodir etilishi mumkin. Navbatdagi huquqbuzarlik turi davlat o`rmon fondiga qarashli o`rmonlar va o`rmon bilan qoplanmagan yerlarda o`zboshimchalik bilan pichan o`rganlik va chorva mollarini boqqanligidir. Bu huquqbuzarlik tegishli tartibda ruxsat

olmasdan turib, g`ayri qonuniy ravishda o`rmonlarda va o`rmon fondi yerlarida jamoalar hamda fuqarolar tomonidan chorva mollarini o`zboshimchalik bilan boqish orqali sodir etiladi. Bu huquqbuzarlikning ijtimoiy xavfliligi shundaka, uni sodir etish oqibatida o`rmonlarning suvni muhofaza qilish, qimmatli baliqlar tuxum qo`yadigan joylarni muxofaza qilish sanitariya-gigiyena va sog`lomlashtirish, o`rmonlarni saqlash, ko`riqxona o`rmonlarini himoya qilish, ilmiy va tarihiy ega bo`lgan o`rmonlarni, noyob o`simliklar mavjud zararlanishiga olib keladi. O`rmonda pichan o`rish va mol boqish huquqbuzarligi tegishli tartibda rasmiylashtirmaslik oqibatida sodir etiladi. Ushbu huquqbuzarlik korxona, mussasa, tashkilotlar hamda fuqarolar tomonidan sodir etilishi mumkin. Mansabdor shaxslar bila turib g`ayri-qonuniy tarzda pichan o`rish va mol boqishga ruxsat bersalar ushbu huquqbuzarlikning subyektlari hisoblanadilar. Taqiqlangan uchastkalarda o`zboshimchilik bilan yovvoyi meva, yong`oq, qo`ziqorin, rezavor meva va boshqa mahsulotlarni terib olish huquqbuzarligi ham o`zboshimchalik bilan pichan o`rish va mol boqish kabi holatlarda sodir etiladi. Ma`lumki, meva va yong`oqlarni ko`plab tayyorlash uchun o`rmon xo`jaligigi davlat organlari korxona, mussasa vatashkilotlarga tegishli o`rmon o`chastkalarini ajratib beradilar. Ajratilgan shu uchastkalardan ikki yil va undan muddatga foydalanilgan taqdirda o`rmondan foydalanuvchilar zimmasiga yovvoyi meva va yong`oq daraxtlarini parvarish qilish, ular xosildorligini oshirish, daraxtlarni tabiiy ravishda ko`payish yoki yangi daraxtlar ekishda yordam berish tadbirlarini yordam berish tadbirlarini amalga oshirish vazifasi yuklatiladi. Ushbu talablarga rioya etmasdan o`rmonlardan yovvoyi meva va yong`oqlar terish huquqbuzarlik hisoblanadi, aybdor bo`lgan yuridik va jismoniy shaxslar xarakatdagi qonunchilikka binoan intizomiy, ma`muriy, fuqarolik va jinoiy- huquqiy javobgarlikka tortiladilar. Yuqoridagi sanab ko`rsatganlardan tashqari, o`rmonlardagi chegara belgilarini yo`q qilganlik va ularin buzganlik, o`rmonlardagi nafli hayvonotcht qirish, o`rmon yerlarini o`zboshimchalik bilan egallab olganlik va shudgor

qilganlik kabi huquqbuzarliklar uchun ham javobgarlik jazo choralari kelib chiqish mumkin. Demak, yuqorida aytilganlardan o`rmonlardan foydalanish huquqini buzganlik uchun javobgarlik, bu o`rmonlardan samarali va oqilona foydalanishga, hamda o`rmonlardan foydalanuvchilarning huquqlarini himoya qilishga qaratilgan huquq normalarida o`z ifodasini topgan ma`lum choralar tizimidir.

O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun ma`muriy va intizomiy javobgarlik. O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun ma`muriy javobgarlik ma`muriy nojo`ya hatti-harakat sodir qilinganda kelib chiqadi. O`zbekiston Respublikasining «Ma`muriy javobgarlik to`g`risida»gi kodeksining 10-moddasiga ko`ra, ma`muriy javobgarlik huquqbuzarlik o`z hususiyatiga ko`ra, jinoiy javobgarlikka tortishga sabab bo`lmagan taqdirda amalga oshiriladi. Demak, bu javobgarlik o`zining xarakteriga ko`ra jinoiy javobgarlikka nisbatan juda oddiy bo`lib, tezlikda ko`llash mumkinligi bilan va sudlanganlikni keltirib chiqarmasligi bilan xarakterlanadi. O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun ma`muriy javobgarlik davlatning o`rmonga egalik qilish huquqini buzish, o`rmonlardan xo`jasizlarcha foydalanish, o`rmonlarni ishdan chiqarish, o`rmonlardagi cheklov belgilarini yo`q qilish yoki shikastlantirish, o`rmonlarni foydalanish uchun yaroqli holga keltirmaslik, o`rmon fondi yerlaridan foydalanish qoidalarini buzish, kesiladigan o`rmon fondidan foydalanish tartibini buzish, daraxtlar, butalar va boshqa o`rmon o`simliklari hamda nihollarini g`ayri-qonuniy ravishda kesish, shikastlantirish yoki yo`q qilish, o`rmonlarni tiklash qoidalarini buzish, qizil kitobga kiritilgan va noyob o`simliklarni yig`ish, alohida muhofaza etiladigan tabiiy xududlar tartibini buzish, o`rmon uchun foydali faunani yo`q qilib yuborish, o`rmonlarda o`rmon xavfsizligi talablarini buzish va shu kabi nojo`ya xarakatlar uchun kelib chiqadi. Ma`muriy huquqbuzarlikni sodir etganlarga nisbatan O`zbekiston Respublikasining «Ma`muriy huquqbuzarlik to`g`risida»gi kodeksining 23- moddasiga binoan jarima, ma`muriy huquqbuzarlik harakatini sodir etish quroli hisoblangan predmetini yoki bevosita shunday obyekt bulgan buyumni haq to`lash sharti bilan olib qo`yish, ma`muriy huquqbuzarlik harakatini sodir etish quroli hisoblangan va bevosita shunday obyekt bo`lgan buyumni musodara qilish, muayyan shaxsni unga berilgan maxsus huquqidan mahrum etish, ma`muriy qamoqqa olib kabi jazo choralari qo`llaniladi.

O`rmondan foydalanish qoidalarini buzganlik uchun ma`muriy jazo choralarini qo`llash tuman, shahar xokimliklari xuzuridagi ma`muriy komissiyasini, o`z-o`zini boshqarish mahalliy organlari tuman, shahar sudlari, ichki ishlar organlari, davlat inspeksiyasi organlari tomonidan amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasining Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi Kodeksining 69-moddasida chegara va cheklov belgilarini yo`q qilish yoki shikastlantirish uchun ma`muriy javobgarlik belgilangan bo`lib, egalikdagi va foydalanishdagi yerlarning chegara belgilarini, o`rmondagi cheklov belgilarini yo`q qilish yoki shikastlantirish-fuqarolarga eng kam oylik ish haqining bir baravaridan ikki baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa-uch baravaridan besh baravarigacha miqdorda jariima solishga sabab bo`ladi deb ko`rsatilgan. Ushbu kodeksning 77-moddasida esa o`rmon fondi yerlaridan foydalanish qoidalarini buzish, ya`ni tegishli ruxsat olmay turib, imorat solish, yog`ochni qayta ishlash, omborlar va boshqa inshoatlar kurish maqsadida o`rmon fondi yerlaridagi daraxtni kundakov qilish, o`rmon fondi yerlarida pichanzorlar va yaylovlarni shikastlantirish, o`zboshimchalik bilan pichan o`rish va mol boqish, drenaj tizimlarini va yo`llarini yo`q qilish yoki shikastlantirganlik uchun - fuqarolarga eng kam oylik ish haqining uchdan bir qismidan bir baravarigacha miqdorda, mansabdor shaxslarga esa – bir baravaridan uch baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo`lishi, agar xuddi shunday huquqbuzarliklar ma`muriy jazo chorasi qo`llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo`lsa, - fuqarolarga eng kam oylik ish haqining bir baravaridan uch baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa uch baravaridan yetti baravarigacha jarima solishga sabab bo`lishi belgilangan. Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksning 78-moddasida esa kesiladigan o`rmon fondidan foydalanish tartibini buzganlik uchun javobgarlik belgilangan bo`lib, kesiladigan o`rmon fondidan foydalanish, yog`och tayyorlash va tashib olib ketish tartibini, shuningdek o`rmon kesish chiptasi G`orderiG`da yoki o`rmon chiptasida belgilangan boshqa talablarni buzganlik uchun

fuqarolarga eng kam ish haqining uchdan bir qismini bir baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa – bir baravaridan uch baravarigacha miqdorda jarima solishlik o`rnatilgan. Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksning 79-moddasida daraxtlar, butalar, boshqa o`rmon o`simliklari va nihollarni g`ayri - qonuniy ravishda kelishib shikastlantirish yoki yo`q qilishni sodir etgan fuqarolarga eng kam ish haqining uchdan bir qismiga bir baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa – bir baravaridan uch baravarigacha jarima solinishi, agar xuddi shunday huquqbuzarliklar ma`muriy jazo chorasi qo`llanilgandan keyin bir yil davomida takror sodir etilsa, - fuqarolarga nisbatan eng kam ish haqining bir baravaridan uch baravarigacha, mansabdor shaxslarga nisbatan esa – uch baravaridan yetti baravarigacha miqdorda jarima solinishi ko`rsatilgan. O`rmonlarni tiklash qoidalarini buzish huquqbuzarligini sodir etganlarga nisbatan javobgarlik O`zbekiston Respublikasi «Ma`muriy javobgarlik to`g`risida»gi kodeksning 80-moddasiga belgilangan bo`lib, o`rmonlarni tiklash, ularning xolatini va turi tarkibini yaxshilashga, ularni mahsuldorligini oshirishga, shuningdek yetilgan yokig`och zahiralaridan foydalanishga oid qoidalar va yo`riqnomalarni buzgan mansabdor shaxslarga eng kam ish haqining bir baravaridan uch baravarigacha miqdorda jarima solinishi belgilangan. Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksning 81-moddasida esa Qizil kitobga kiritilgan o`simliklarni yig`ish huquqbuzarligini sodir etganligi uchun javobgarlik belgilangan bo`lib, O`zbekiston Respublikasining Qizil kitobiga kiritilgan o`simliklarni yoxud shunday o`simliklarning ildizlari, poyalari, shohlari, barglari, gullari, mevalari va urug`larini o`zboshimchalik bilan yig`ish – fuqarolarga eng kam ish haqining ikiidan bir qismidan ikki baravarigacha, mansabdor shaxslarga esaq-ikki baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo`lishi, agar xuddi shunday huquqbuzarlik ma`muriy jazo chorasi qo`llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo`lsa – fuqarolarga eng kam ish haqining ikki baravaridan besh baravarigacha,

mansabdor shaxslarga esa – uch baravaridan yetti baravarigacha miqdorda jarima solishlikga sabab bo`lishi o`rnatilgan. Mazkur kodeksning 82-moddasida alohida muhofaza etiladigan tabiiy xududlar tartibini buzish huquqbuzarligi uchun javobgarlik belgilangan bo`lib, davlat qo`riqxonasi tabiatini buzgan fuqarolarga eng kam ish haqining bir baravaridan uch baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa – uch baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo`lishi, hamda davlat milliy tabiat bog`lari, buyurtma korxonalari, tabiat yodgorliklari, botanika bog`lari, dendrologiya va hayvonot bog`lari, qo`riqlanma G`oraliqG` tegralar, o`rmonlarning ta`qiqlangan mintaqalari, baliq xo`jaligi tegralari va alohida muhofaza qilinadigan o`zga xududlar tartibini buzgan fuqarolarga eng kam ish haqining uchdan bir qismidan bir baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa-bir baravaridan uch baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo`lishi, agar ushbu moddaning birinchi yoki ikkinchi qismlarida nazarda tutilgan huquqbuzarliklar, uchun ma`muriy jazo chorasi qo`llanilgandan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo`lsa – fuqarolarga eng kam ish haqining uch baravaridan besh baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa besh baravaridan yetti baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo`lishi belgilangan. Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksning 83-moddasida O`rmon uchun foydali faunani yo`q qilib yuborish – fuqarolarga eng kam ish haqining uchdan bir qismining bir baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa-bir baravaridan uch barvarigacha miqdorda jarima solinishi, 84-moddasida esa o`rmonda yongin xavfsizligi talablarini buzganligi uchun – fuqarolarga eng kam ish haqining uchdan bir qismidan bir baravarigaach, mansabdor shaxslarga esa bir baravaridan uch baravarigacha miqdorda jarima solishga, agar xuddi shunday huquqbuzarlik ma`muriy jazo chorasi qo`llanilgandan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo`lsa – fuqarolarga eng kam ish haqining ikki baravaridan besh baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa – uch baravaridan yetti baravarigacha miqdorda jarima solinishi ko`rsatilgan.

O`rmonlardan foydalanishga oid huquqbuzarlikning ijtimoiy hafi ma`muriy nojo`ya xarakat darajasidek bo`lmasa, bunday holatlarda huquqbuzarlarga nisbatana intizomiy jazo choralarini qo`llash mumkin. Intizomiy javobgarlik huquqiy ta`sir usuli sifatida shaxslarga o`zlarining xizmat faoliyatlari, o`rmon xo`jaligiga yoki jamoat tashkilotlariga a`zolik munosabati bilan intizomiy nojo`ya xarakat sodir etganlarda - qo`llaniladi. Bu javobgarlik o`rmondan foydalanish qoidalarini buzishga qaratilgan qo`yidagi intizomiy nojo`ya hatti harakatlar sodir etilganda, ya`ni masalan, o`rmondan foydalanishga oid mehnat majburiyatlarini bajarmaganda, agrotexnika qoidalarini buzishga olib kelgan sifatsiz ish qilinganda, dov-daraxt va butalarda yomon ishlov berilganda qo`llaniladi. Xo`jaliklarning mansabdor shaxslari mehnatni o`z vaqtida tashkil qilmaganlarida, o`rmonlarni muhofaza qilish choralarini ko`rmaganlarida intizomiy javobgarlikka tortiladilar. Intizomiy jazo choralari jamoa, davlat yoki boshqa kooperativ o`rmon tashkilotlarining ustavi yoki Nizomlarida belgilanadi. Intizomiy jazo choralari sifatida quyidagilar qo`llaniladi: xayfsan, o`rtacha oylik ish haqining ortiq bo`lmagan miqdorda jarima, mehnat shartnomasini bekor qilish kabilar. Intizomiy jazo choralari o`rmonlardan qodalarini buzgan mansabdor shaxslarga shu o`rmon fondi joylashgan xo`jalikning umumiy yig`ilishi tomonidan, fuqarolrga esa xo`jalik boshqaruvchi tomonidan beriladi. Intizomiy jazo choralarini qo`llashda O`zbekiston Respublikasi mehgat qonunlari kodeksining intizomiy javobgarlikka baqg`ishlangan umumiy qoidalaridan foydalanish maqsadga muvofiq. Har bir jamoa, davlat yoki boshqa kooperativ o`rmon jamoalari o`z ustavi yoki Nizomini ishlab chiqishda va qabul qilishda, intizomiy jazo choralarini o`rnatishda ushbu qonunda asos sifatida foydalanish mumkin.

O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun fuqarolik-huquqiy javobgarlik O`rmon qonunchiligini buzganligini uchun fu-qarolik huquqiy javobgarlik o`rmondan foydalanuvchilarga mulkiy zarar yetkazilganda ko`llaniladi. O`rmon qonunchiligi o`rmonlarni o`zboshimchalik bilan egallab olish, ekinlarni payxon qilish, o`rmonlardan foydalanish qoidalarini buzish orqali o`rmonlardan foydalanuvchilarga zarar yetkazilganda ularni qoplash lozimligini belgilaydi. Chunonchi, O`zbekiston Respublikasining O`rmon to`g`risidagi qonuniga ko`ra, o`rmondan foydalanuvchilarning huquqlarini buzish orqali yetkazilgan zarar to`la xajimda qoplanishi kerak. Ku qonunda ko`rsatilishicha, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolar O`zbekiston Respublikasining o`rmon to`g`risidagi qonunlarini buzishlari tufayli yetkazgan zararni o`rnini qoplashga majburdirlar.O`zbekiston Respublikasi fuqarolik kodeksining majburiyatlarini bajarmaslikdan kelib chiqadigan javobgarlikka umumiy qoidalarini bevosita o`rmondan yetkazilgan zararni undirishda ham ko`llash mumkin. Bundan tashqari shu qonunning 479 moddasida belgilanishicha, fuqaroning shaxsiga yoki mulkiga yetkazilgan zarar shuningdek tashkilotlarga yetkazilgan zarar to`la miqdorda, zarar yetkazgan shaxs tomonidan to`lanishi lozim. Fuqarolik qonuning ushbu umum e`tirof etilgan koidalari o`rmonlardan foydalanish munosabatlariga oid huquqbuzilishlar natijasida yetkazilgan mulkiy zararni undirishda, aybdorlarni moddiy javobgarlikka tortishga ham bevosita taaluqlidir. O`rmon to`g`risidagi qonunda o`zboshimchalik bilan egallab olingan o`rmon fondi yerlariga nisbatan zararni undirish alohida belgilangan. Masalan, O`zbekiston Respublikasi O`rmon to`g`risidagi qonunning 23-moddasida qo`rsatilishicha, o`zboshimchalik bilan egallab olingan o`rmon yerlari egasi qaytarib beriladi, qonunga hilof ravishda egalik qilingan va foydalanilgan vaqtda qilingan chiqimlarning o`rni qoplanimaydi. Buning ustiga o`zboshimchalik bilan egallab olingan o`rmon yerlarida yetishtirilgan hosil uning egasiga tegishli bo`ladi.

O`zboshimchalik bilan egallab olgan shaxsga hosil yetishtirish uchun sarflangan harajatlari to`lanmaydi. Agar o`rmon yer uchastkasini o`zboshimchalik bilan egallab olgan shaxs hosilni yig`ishtirib olgan bo`lsa, o`rmon egasi sud yo`li bilan yetishtirilgan hosilni natura holida qaytarib olishga huquqlidir. Agar ko`rilgan foydani natura holida qaytarib bo`lmasa, yetishtirilgan hosilning qiymatini pul tartibida davlat bahosida yoki bozor bahosida undirib olishi mumkin. O`rmon yerlaridan foydalanish huquqbuzarlikning subyekti nafaqat fuqarolar yoki mansabdor shaxslar, balki korxona, muassasa, tashkilotlar ham bo`lishi mumkin. O`rmonlardan foydalanuvchilarga zarar yetkazgan shunday tashkilotlar ham fuqarolik huquqiy javobgarlikga tortilib, keltirilgan zararlarni to`lashga majburdirlar. O`rmon huquqbuzarligi uchun yetkazilgan mulkiy zararni undirishda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1992 yil 15 yundagi №262-son Qarori bilan tasdiqlangan «O`zbekiston Respublikasida Yerlarning qishloq va o`rmon xo`jaligini yuritish bilan bog`liq bo`lmagan ehtiyojlar uchun olinishi munosabati bilan qishloq xo`jaligi va o`rmon xo`jaligiishlab chiqarish nobudgarchiligi hajmlarini aniqlash hamda ularning o`rnini qoplash tartibi to`g`risida»gi1 Nizomi muhim ahamiyatga ega. Ushbu Nizom O`zbekiston Respublikasining Yer kodeksiga muvofiq qishloq xo`jaligini yuritish bilan bog`liq bo`lmagan ehtiyojlar olinishi munosabati bilan qishloq xo`jaligi va o`rmon ishlab chiqarishi nobudgarchiligi xajmlarini aniqlash va ularning o`rnini qoplash tartibini belgilaydi. O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 51-moddasida ko`rsatilishicha, qishloq xo`jaligi yerlari va o`rmonzorlari, shu jumladan fuqarolar mulki bo`lgan va foydalanib turgan qishloq xo`jaligi yerlarini olib ko`yib qishloq xo`jaligi va o`rmon xo`jaligi yuritish bilan bog`lik bo`lmagan maqsadda foydalanish, yer egalari va yerdan foydalanuvchilar, shu jumladan ijarachiliar huquqining cheklanishi yoki muassasalar va tashkilotlar faoliyatining ta`siri natijasida yer sifatini yomonlashuvidan qishloq xo`jaligi va o`rmon xo`jaligi ishlab chiqarishi ko`rgan nobudgarchiligining o`rnini halq deputatlari Kengashlariga qishloq xo`jaligi va o`rmon xo`jaligini yuritish bilan bog`liq bo`lmagan extiyojlar uchun

olib ko`yilgan qishloq xo`jaligi yerlari va o`rmonzorlar berilgan korxonalar, muassasalar va tashkilotlar, shuningdek obyektlari atrofida muhofaza, sanitariya va himoya zonalari belgilanib, qishloq xo`jaligi va o`rmonchilik yerlarini oborotdan chiqarib yuborgan yoki mazkur yerlarni u qadar qiymati bo`lmagan yerlarga aylantirib ko`ygan korxonalar, muassasa va tashkilotlar tomonidan qoplanadi. 1. O`rmon qonunchiligini buzganlik uchun jinoiy javobgarlik. O`rmondan foydalanish huquqini buzishga ko`llaniladigan jinoiyq-huquqiy javobgarlik jinoyat qonuni normalarida belgilangan ijtimoiy xavfli xatti-xarakat yoki xarakatsizliklar sodir qilgan shaxslarga nisbatan ko`llaniladi. Ma`lumki, jinoiy huquqbuzarlik jamiyat uchun o`zining ijtimoiy xavflilik darajasi bilan ajralib turadi. O`rmon qonunchiligini buzishda jamiyat uchun ijtimoiy havfli bo`lgan jinoyatlar ichida birinchi navbatda o`rmonlarga nisbatan davlatning mulk huquqini buzishga qaratilgan g`ayri-qonuniy bitimlar, ya`ni o`rmonlarni sotib olish va sotish, sovg`a qilish, garovga qo`yish o`zboshimchalik bilan ayri oshlash xatti harakatlari alohida ajralib turadi. Bundan tashqari, O`zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida ko`rsatilishicha, ekinzor, o`rmon yoki boshqa dov-daraxtlarga shikast yetkazish yoki ularni nobud qilish alohida muhofaza etiladigan tabiiy xududlarning tartibini buzish kabi huquqbuzarliklar uchun ham jinoiy javobgarlikni ko`llash mumkin. O`zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksida quyidagi o`rmon huquqbuzarliklari uchun jinoiy javobgarlik belgilangan. Bular: ekinzor, o`rmon yoki boshqa dov-daraxtlarga shikast yetkazish yoki ularni nobud qilish (198- modda). O`rmonda olovga ehtiyotsizlik bilan munosabatda bo`lish natijasida ekinzor, o`rmon yoki boshqa dov-daraxtlarga shikast yetkazish yoki ularni nobud qilish ko`p mikdorda zarar yetkazilishi yoki boshqacha og`ir oqibatlarga sabab bo`lsa, eng kam oylik ish haqining ellik baravarigacha miqdorda jarima yoki bir yilgacha ahloq tuzatish ishlari yohud uch oygacha qamoq bilan jazolanishi shu

moddaning birinchi qismida ko`rsatilgan. Ku moddaning ikkinchi qismida esa, o`rmon yoki boshqa dov-daraxtlarni qonunga hilof ravishda kesish ko`p miqdorda zarar yetkazilishiga sabab bo`lsa –eng kam oylik ishhaqining ellik baravaridan yetmish besh baravarigacha miqdorda jarima yoki bir yildan ikki yilgacha ahloq tuzatish ishlari yoki uch oydan olti oygacha qamoq yoki uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanishi, uchinchi qismida esa, ekinzor, o`rmon yoki boshqa dov-daraxtlarga qasddan shikast yetkazish, ularni payhon qilish, nobud qilish ko`p miqdorda zarar yetkazish sabab bo`lsa-eng kam oylik ish haqining yetmish besh baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud uch yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanishi ko`rsatilgan. Jinoyat kodeksining 202-moddasida ovchilik yoki hayvonot dunyosining boshqa turlarini ushlash qoidalarini buzish, noyob hayvonlarni tutishning belgilangan tartibi yoki shartlarini yoxud o`simliklarning dori-darmon, oziq-ovqat va manzarali (dekorativ) turlarini yig`ish yoki tayyorlash shuningdek iaxsus ko`riqlanadigan tabiiy huquqlardagi xayvonotva o`simlik olamida foydalanish tartibini buzish ancha miqdorda zarar yetkazishga sabab bo`lsa-eng kam oylik ish haqining ellik baravarigacha jarima yoki ikki yilgacha ahloq tuzatish ishlari yoxud olti oygacha qamoq bilan jazolanishi belgilangan. O`sha qilmishlar: a) hayvonlar, parandalar, baliq, hayvonot va o`simlik dunyosining Qizil kitobiga kiritilgan boshqa turlarini nobud qilish bilan; b) Ko`p miqdorda zarar yetkazgan holda; v) bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan bo`lsa- eng kam oylik ish haqining ellik baravaridan yetmish besh baravarigacha miqdorda jarima yoki ikki yildan uch yilgacha ahloq tuzatish ishlari yoxud uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanishi, agrar a) havfli retsidivist tomonidan; b) shaxsning o`z xizmat mavqeidan foydalanib; v) yer, suv yoki havoda ishlatiladigan mehanizatsiyalashtiriladigan vositalardan foydalanib; g) portlash kurilmalari, zaxarli kimyoviy moddalar yoki boshqa yalpi kirib yuboradigan yoki nobud qiladigan usullarni ko`llagan holda; d) uyushga guruh tomonidan; ye) juda ko`p miqdorda zarar yetkazgan holda sodir etilgan bo`lsa-eng kam oylik ish

haqining yetmish baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi deb o`rnatilgan. Mazkur kodeksining 199-moddasida esa O`simliklar kasalliklari yoki zararkunandalari bilan kurash talablarini buzgalik uchun jinoiy javobgarlik belgilangan. YA`ni o`simliklar kassalliklari yoki zararkunandalari bilan kurash talablarini buzish og`ir oqibatlarga sabab bo`lsa-eng oylik ish haqining ellik baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki besh yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilish yoki uch yilgacha ahloq tuzatish ishlari yoxud uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanishi o`rnatilgan. Kuningdek ushbu jinoyat kodeksiga o`rmon huquqbuzarligiga yaqin atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi ekologiya xavfsizligiga oid normalar va talablarni buzish (193-modda), atrof tabiiy muhitning ifloslanganligi to`g`risidagi ma`lumotlarni qasddan yashirish yoki buzib ko`rsatish (194-modda), atrof-muhitning ifloslanishi oqibatlarini bartaraf qilish choralarini ko`rmaslik (195-modda), atrof tabiiy muhitni ifloslantirish (196-modda), alohida muhofaza etiladigan tabiiy xududlarning tartibini buzish (204-modda) kabilarga ham jinoiy javobgarliklar o`rnatilgan.

O'xshashlar

Majburiyatlarni buzganlik uchun javobgarlik

Tadbirkorlik qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik

O`rmon tuzish

O`rmon huquqiy munosabatlar

Uchinchi shaxslar harakatlari uchun javobgarlik