O`rmon huquqiy munosabatlar - Huquqshunoslik - Referatlar

O`rmon huquqiy munosabatlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

59.5 KB

Ko'chirib olish

O`rmon huquqiy munosabatlar Reja: O`rmon huquqiy munosabatlar tushunchasi va tasnifi. 2. O`rmon huquqiy munosabatlarning oyekti sifatida 3.Urmon huquqiy munosabatllarining subyektlari. 4. O`rmon huquqiy munosabatlari mazmuni. 5 O`romon huquqiy munosabatlarning vujudga kelish, o`zgarishi, tugatilishi va to`xtatilishi asoslari

Huquq organida huquq normalari bilan tartibga solanadigan, ijtimoiy munosabatlar sifatida karaladigan «huquqiy munosabatida» tushunchasi mavjud. Huquqiy munosabatlar faqat ularning o`ziga tegishli bo`lgan bosqilariga ega bo`ladilar. Bular: birinchidan, ijtimoiy munosabatlar; ikkinchidan, ular harakatdagi ho`qo`qiy normalar asosida tartibga solinadi; uchinchidan, huquqiy munosabatlar erkinlik xarakatlariga ega bo`ladi; to`rtinchidan, huquqiy munosabatlar ishtiroqchilari yuridik huquq va majburiyatlar egalari sifatida harakat qiladilar. Umumiy tushunchadan kelib chiqqan holda o`rmon harakat munosabatlariga kuyidagicha ta`rif berish mumkin; o`rmon huquqiy munosabatlari deganda o`rmonlarni muhafaza qilish,, ko`riqlash, foydalanish, qayta ko`paytirish va maharedorligini oshirish sohasidagi huquqiy normalar bilan tartibga solinadigan munosabatlar tushuniladi. O`rmon huquqiy munosabatlarining o`ziga xos xususiyatlari shundan iboratdan, ular aynan o`rmonlardan foydalanish, muhafaza etish, ko`riqlash va qayta qo`paytirish bilan bog`lik holda vujudga keladi, uzgaradi va tugatiladi. Bundan tashqari, o`rmon huquqiy iunosabatlar o`rmon quhuh normalari asosida ham kelib chiqadi. Konun, Uzyuyekiston Respublikasining «O`rmon to`g`risidagi 2-moddasiga aytilishga, o`rmon to`g`risidagi qonun xusiyatlarining vazifalari o`rmonlarni muhofaza qilish, ko`riklash, ulardan oqilanan foydalanish, taororiy ko`paytirishni ta`minlash, hamda maxsusdaligini oshirish maqsadida o`rmonga oid munosabatlarning tartibga solishdan, shunmngdek yuridik va jismoni yshaxslarning huquqlarini muhofaza kelishdan iborat. O`rmon qonun xurakatlarida o`z ifodalanish topgan huquqiy normalar davlat tomonidan o`rnatilgan va ijtimoiy munosabatlarning alohida turi sifatidan o`rmon munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan umummajburiy koidalardir.». O`rmon huquqi normalarining o`riga xosligi shundan, normalarda ifodalangan model, qoidaga ko`ra, shunchasi ma`lum xulk-ayvorni belgilashlaridan, balan majburiyat yuklash va va huquq berishga yo`naltiriladi.

O`rmon huquqi munosabatlar juda xilma-xildir. Ba`zilari o`rmonlarni muhofaza etish va ko`riklash sahasida, boshqalari o`rmonlardan foydalanigsh soxasida, yana birlari o`rmonlari kayta ko`paytirish va maxsusdorligini oshirish sohasida buladi. Kunday qilib, o`rmon huquqiy munosabatlarini quyidagii turlarga tasniflash mumkin: 1) o`rmonga nisbatan davlat musichiligini huquqiy munosabatlari; 2) o`rmondan foydalanish, o`rmondan foydalanuvchilar – yuridik va jismoniy shaxslar huquqlarini himoya kilish bo`yicha xuquqiy munosabatlar; 3) muhaafazalovchi huquqiy munosabatlar; 4) o`rmonlarni qo`riqlash, qayta ko`paytirish va maxsusdorligini oshirish sohasidagi huquqiy munosabatlar; 5) o`rmonlarni boshqari (hisobga olish, monitorining, xadayr, nazorat) sohasidagi huquqiy munosabatlar. Ushbu qolatlarda o`rmon huquqiy munosabatlarini tasniflash uchun asos siyaatida xuquqiy tartibga solish predmeti olingan.O`rmon huquqiy munosabatlarini tasniflashning navbatdagi asosi ularning yuridik belgilarini ko`rsatish muloin. Bunga o`rmonlarni huquqiy klassifikatsiyasi, o`rmon huquqi normalarning xarakteri va o`rion huquqiy munosabatlari ishtirokchilari huquq va majburiyatlari mazmunining o`ziga xos hususiyatlari kobilar kiradi. Masalan, Uzbekistonda o`rmonlar davlat o`rmon fondagi tashkil etadi va u davlat axamiyatidagi o`rmonlar, ya`ni o`rmon xurmonligi davlat organlari ixtiyeridagi qoida boshqa idora va yuridik shaxslar ixtiyeridagi o`rmonlardan iborat bo`ladi. Uzbekistonda o`rmonlar belgilangan maqsul va bosharadigan vazifasiga kura. O`rmon tug`risidagi konnuning 15 moddasiga ko`ra 15 ta ko`riqlanish toifalariga bo`linadi. Bular, o`rmonlarning darelar, qo`llar, usv omborlari va boshqa suv obyektlari sohoash bo`ylab o`tgan ta`qiqlangan mentaqalari; o`rmonlarning temir yo`l va avtomobil yo`llari yoqalab o`tgan ihota mintaqalari; erozgyadan saqlaydigan o`rmonlar;, shahar o`rmonlari va o`rmonboqg`lar va boshqalar. Bu holatda har bir toifa o`rmonlarning belgilangan maqsadining o`ziga xos xususiyatlarini farqlash lozim. O`rmon munosabatdagi yana umumiy va aniq turlari bo`linadi. Ishtirokchilari doirasi bo`yicha umumiy xarakter kasb etuvchi o`rmon munosabatlari umumiy munosabatlar hisoblanadi. Masalan, O`rmon to`g`risidagi

qonunning 4-moddasida ko`rsatilishicha, ursonlar davlat mulki – umummiliy boylik bo`lib, ulardan oqilona foydalanish lozim hamda ular davlat tomonidan qo`riqlanadi. Demak, qonunning ushbu normasi O`zbekiston Konstitutsiyasining 55-moddasi talabidan kelib chiqib, barcha huquqlarga taalluqli bo`ladi. Yana bir misol. O`rmon to`g`risidagi qonunning 30-moddasiga uo`ra, fuqarolar o`simlik dunyosi obyektlaridan umumiy foydalanishni ko`zlab o`rmonlarda bo`limi, yovvoyi dorivor hamda oziq-ovqat boy o`simliklar, mevalar va qo`ziqorinlarni o`z ehtiyojlari uchun yig`ish huquqiga ega. Qonunning ushbu qoidasi barcha fuqarolarning o`rmonlarda bo`lish huquqini aniqlab beradi. Aniq o`rmon munosabatlari shu bilan xarakterlanadiki, bunda taraflarning huquqi va majburiyatlari aniq mustaxkamlanadi: o`rmon uchastkasidan foydalanish huquqi shartnomasida; o`rmon biletida; o`rmon kesish biletida. Masalan, fuqaro order olib yog`och kesish va yog`och tayyorlash huquqiy munosabatlarining ishtirokchisi bo`lishi mumkin. Yuridik adabiyetlarda o`rmon huquqi normalari bilan o`rnatilgan va bevosita protsessual faoliyatni aniqlovchi protsessual o`rmon huquqiy munosabatlari mavjudligi ta`kidlanadi.16 Kunday normalarga o`rmondan foydalanish huquqiga oid nizolarni hay etish haqidagi, o`rmon kesish biletlarini olish muddatlari shartnomalar tuzish haqidagi nizolar va boshqalarni ko`rsatish mumkin. O`rmon huquqiy munosabatlarning oyekti sifatida Umumiy qoidaga ko`ra, huquqiy munosabat nimaga qaratilgan bo`lsa, o`sha huquq obyekti hisoblanadi. Kundan kelibchiqqan holda o`rmon huquqiy munosabatlar obyekti deganda, o`rmon huquqiy munosabatlari ta`sir etadigan, qaratilgan narsalar tushuniladi. O`rmon atrof tabiiy muxitning muhim komponenti, biologik xilma- xilma, o`simlik dunyosining ajralmas qismi hisoblanadi.Barcha o`rmonlar davlat o`rmon fondini tashkil qilib: davlat ahamiyatidagi, ya`ni o`rmon xo`jaligi davlat

organlari ixtiyoridagi o`rmonlar; boshqa idora va yuridik shaxslar foydalanishidagi o`rmonlardan iborat bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi o`rmon to`g`risidagi qonunining 6- moddasiga ko`ra quydagilar davlat o`rmon fondiga kirmaydi: qishloq xo`jaligiga mo`ljallangan yerlardagi daraxtlar va to`p-to`p daraxtlar, ekinzorlarning ihoti daraxtzorlari, shuningdek, boshqa daraxtzorlar va butazorlar; temir yo`l, avtomobil yo`llari, kanallar va boshqa suv obyektlarining ajratilgan mintaqalaridagi ixoti daraxtzorlari; shaharlar va boshqa aholi punktlaridagi daraxtlar va to`p-to`p daraxtlar, shuningdek, ko`kulam zarlashtirish uchun ekilgan o`simliklar; tamonlardan va bog` uchastkalaridagi daraxtlar hahamda to`p-to`p daraxtlar. O`rmon to`g`risidagi qonnuning 7-moddasiga binoan o`rmon fonda o`rmon bilan qoplangan yerlar, shunigdek, o`rmon bilan qogplangan, ammo o`rmon xujaligi extiyetlari uchun berilgan yerlar kiradi. O`rmon fonda yerlari egallash, foydalanish, ijoraga berilish mumkin. O`rmon fondi yerlarini tasaffus etish o`rmon fondining egasi hisoblangan davlat tomonidan amalga oshiriladi. O`rmon to`g`risidagi qonuniy 8-moddasida davlat o`rmon fonda uchastkalarining tushunchasi berilgan. Unga ko`ra, davlat o`rmon fondi uchastkalari davlat o`rmon fondining bir qismi bo`lib, ularning muayyan chegarasi, maydoni, jroylashgan manzili, huquq rejimi qayd etilgan hamda chizmaq- koratografik materiallarda ko`rsatilgan bo`lib. Davlat o`rmon fonda uchastkalarining chegaralari boshqa yer fonda tashfilari hisobga ko`payib yeki kamayib turish mumkin. Oxirgi un yilda Uzbekiston Respublikasi o`rmon fonda yerlari maydonida 3,2 marotaga ko`paydi. Bu qishloq karashliga mo`allangan yerlar hisobagi amalga oshirildi. 3.Urmon huquqiy munosabatllarining subyektlari.

Huquq subyekti deganda, huquq normalari asosida subyektiv huquq xarakat etish qobiliyatiga ega bo`lgan jismoniy va yuridik shaxslar tushuniladi. Kaxsning huquqiy munosabat subyekti bo`lish layeqati huquqda huquq dorlik orqali ochib beriladi. Huquqdorlik o`zida ikkita asosiy e`lement mutassamlaydi. Bular: 1) zuquqqa ega bo`lish va majburiyatlarni bosharish layeqati (xuquq layeqati) va 2) huquq va majburiyatlarni mustaqil asosiga oshirish layeqati (muomala layoqati). O`rmon huquqiy munosabatlarning subyektlari bo`lib fuqarolar (jismoniy maxalda), yuridik shaxslar, o`rmon vaqolatiga ega bo`lgan davlat organlari, davlat xasoblanadifuqarolar o`rmon huquqiy munosabatlarining subyekti sifatidagi o`rmonga nisbatan huquq layoqatini ikkita yo`l bilan amalga oshiriladi mumkin. Birinchidan, ular qonunda belgilangan tartibda o`rmondan foydalanuvchilar bo`lishlari mumkin. (O`rmon to`g`risidagi qonunning 19- moddasida). Buning uchun ular o`rmondan foydalanish huquq yoki o`rmon uchastkasi imorasi to`g`risida maxsus ruxsatnoma olishlari lozim. Ikkinchidan, faqarolik o`rmon huquqiy munosabatlarining o`rmondan foydalanish huquq tug`risidagni maxsus ruxsatnomasisiz ham ishtiroqchisi (subyekti bo`lish mumkin. Bunga misol tariqasida). O`rmon to`g`risidagi qonuning 30-moddasini ko`rsatish mumkin. Unga ko`ra faqarolar o`z extiyotlari uchun qonunda belgilangan tartibda o`rmonda bulish huquqiga egadirlar. Yuridik shaxsida o`rmon huquqiy munosabatlarining alohida guruh subyektidir hisoblanadi. Bu subyektlar ichida o`rmon xujaliklari markaziy zvenoni tashkil etadi. O`rmon oriyaliklarining huquiy maqomi ular tug`risidagi. Nizomlarda belgilanadi. Huquqi vaqtda Uzbekiston Respublikasida yuzdan ortik o`rmon xo`rashalari mavjud bulib, ular Uzbekiston Respublikasi qishloq va suv orqaligi vazirligining o`rmon bog`i boshkaomasiga bo`ysunadilar. Bu xarakatlarni tashqil etish va faoliyati Uzbekiston Respublikasi Prezidentinig 2000 yil 7 fevraldagi «Uzbekiston Respublikasi o`rmon qo`mitasini Uzbekiston Respublikasi

qishloq va suv vazirlig qomidagi o`rmon va boshqarmasiga aylantirish tug`risidagi farmoni, Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2000 yil 20 martdagi» Uzbekiston Respublikasi hishloq va suv xarakiligi vazirligi qoidagi o`rmon bosh boshqarmasi faoliyatini tashkil etish masallari tug`risidagi qkarori va Uzbekiston Respublikasi qishloq va so`v xujaligi vazirligi konindagi o`rmon bosh boshqarmasi tug`risidagi nizomi bilan tartibga solinadi. Mamlakatimizda bboshqa davlat organlariga bo`ysunadigan o`rmon xo`jaliklari ham mavjud. Masalan: Ohongaron va Burchmulla o`rmon xo`jaligi tashqilotlari Toshkent viloyati xokimiyatiga bo`ysinadilar. O`rmonchilik viloyatiga ega davlat organlariga xokimiyat viloyati berilgan o`rmon munosabatlari subyektlari guruqhi qiladi. Kunday organlari birinchi navbatda Uzbekiston Respublikasi qishloq va suv formaligi vazirligi o`rmon bosh boshqarmasi tegishlidir. Navbtdagidavlat organi bu Uzbekiston Respublikasi tabiatni muhofiza qilish davlat qumiti hisoblanadi. Yuqorida normlari aytilgan davlat organdaridan tashqari, o`rmon xuquqiy munosabatlarining subyektlari sifatida maxkamiy davlat xokimiyati organlari qham ishtiroq etadilar. Ularning vaqolatlari. «Maxalliy davlat qhoqimiyati organlari tug`risida»gi, «O`rmon to`g`risida»gi, «Tabiatni muqxafaza qilish tug`risida»gi , «Alohida muhofaza etilvadigan tabiiy hududlar tug`risida»gi qonunlar bilan belgilanadi. Davlat o`rmon huquqiy munosabatlarida bosh subyet sifatida harakat qiladi. Davlat o`rmon huquqiy munosabatlari subyektlari ichida muhim mavqsini egallaydi. U, birinchidan, o`rmonlarga nisbatan davlat mulk huquqining subyekti sifatida; ikkinchitdan, bevosita yoki uzining vakolatli organlari timsolida o`rmon huquqiy munosabatlarning ishtirokchisi hisoblanadi. 4. O`rmon huquqiy munosabatlari mazmuni. Huquqyi munosabatlar mazmuni degandan shu munosabatda qatnashuvchi subyektlarning huquq va majburiyatlari yirindisi tushuniladi. Kundan kelib chiqib, o`rmon huquqiy munosabatlarining mazmunini shunday

munosabat ishtirokchilarining huquq va majburiyatlari yinindisi sifatida tushunish mumkin. O`rmon huquqiy munosabatlari o`z tuzimiga ko`ra murakkab huquqiy munosabatlar hisoblanadi. Ularni uch guruhga ajratish mumkin: 1) konstitutsiyaviy (umumlashburiy) huquq va majburiyatlar; 2) umumiy (sohaviy) huquq va majburiyatlari; 3) maxsus huquq va yuridik majburiyatlar. Konstitutsiyaviy huquq va majburiyatlar O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining tegishli normalarida mustahkamlangan. Asosiy qonunning 50-moddasida fuqarolar atrof tabiiy muhitga extiyotkorona munosabatda bo`lishga majburlar deb ko`rsatilgan. 54-moddada esa mulkdan foydalanish ekologik zarar yetkazmasligi lozim deyilgan. 55-moddada tabiiy resurslardan oqilona foydalanish lozimligi o`rnatilgan. Umumiy (sohaviy) huquq va majburiyatlar o`rmon munosabatlarini tartibga soluvchi qonun xujjatlarida o`z ifodasini topgan. Kunday qonun xujjatlariga birinchi navbatda O`rmon to`g`risidagi, Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to`g`risidagi, tabiatni muhofaza etish to`g`risidagi, O`simlik dunyosini muxofaza etish va foydalanish to`g`risidagi qonunlar kiradi. Maxsus vakolat va yuridik majburiyatlar O`zbekiston Respublikasi VM tomonidan 1999 yil 22 noyabrda taqdiqlangan o`rmonlarda yong`in xavfsizligi Qoidalari, o`rmonlarda kichan o`rish va mol boqish Qoidalari va boshqa qonun osti me`yoriy xujjatlarida belgilangan. O`rmon huquqiy munosabatlari mazmunini o`rmondan foydalanuvchi va uni muhofaza etuvchi etadi. Bu huquq va majburiyatlar O`rmon to`g`risidagi qonunning 21, 22 – moddalarida sanab ko`rsatilgan. Bularga: o`rmon xujjatlarini mustaqil yuritish, o`rmondan foydalanish, o`rmon fondi yerlaridan, suv resurslaridan, keng tarqalgan foydali qarimalardan o`rmon xo`jaligi ehtiyojlari uchun belgilangan tartibda foydalanish, tayyorlangan maxsulotga va uni sotishdan olingan daremadga mulkdir bo`lish, o`rmonlarni muhofaza qilish, ko`riqlash, ulardan oqilona foydalanish va ularni takroriy ko`paytirishni ta`minlash, o`rmonlarning davlat hisobini olib borish, o`rmonlarning holatiga salbiy ta`sir ko`rsatishga yo`l qo`ymaydigan usullar bilan ish olib borish,

o`rmondan foydalanganlik uchun o`z vaqtida va belgilangan tartibda haq to`lash, o`rmondan foydalanuvchi boshqa shaxslarning huquqlarini buzmaslik va hakozo. 5 O`romon huquqiy munosabatlarning vujudga kelish, o`zgarishi, tugatilishi va to`xtatilishi asoslari. Huquqiy munosabatlar vujudga kelishi, o`zgarishi, tugatilishi va to`xtatilishi asoslari yuridik fakt hisoblanadi, ya`ni hodisa va harakatlar yuridik oqibatlarni keltirib chiqaradi. Bunda shuni nazarda tutish lozimki, odamlarning barcha xarakati va qilmishi huquqiy munosabatlarni vujudga kelishiga olib kelmasdan, balki faqat huquq normalaridamustahkamlanganlarigina asos bo`lishi mumkin bo`ladi. Kunday kelib chiqib o`rmon huquqiy munosabatlarida yuridik faktlar deganda o`rmon qonunchiligida o`rnatilgan o`rmonlardan foydalanish, muhofaza qilish va qayta ko`paytirish sohasida o`rmon huquqiy munosabatlarini vujudga kelishi, o`zgarishi va tugatilishi bilan bog`liq bo`lgan harakat va xodisalar tushuniladi.Masalan, fuqaro D. o`rmonda bo`lib daraxtlar sohasida dam oldi, buloq suvidan ichdi, qo`shlarning quylashini eshitdi va o`rmondan ketdi. Fuqaro D.ning o`rmonda bo`lish yuridik fakti aniq, ammo bunda o`rmon huquqiy munosabatlari vujudga kelmaydi, chunki, fuqaro D. tomonidan o`rmon qonunchiligi talablari burilmagan. Ku misolning boshqacha variantini keltiramiz. Fuqaro D. o`rmonda bo`lib daraxtlar soyasida dam oldi, buloq suvidan ichdi, qushlarning qulashini eshitdi, sigareta chekdi, sigaret qondig`ini kurib qolgan xaslar ustiga tashladi va o`rmondan ketdi. Tashlangan sigareta qoldig`idan yong`in kelib chiqdi va buning oqibatida 0,2 ga maydonda o`rmon yonib ketdi. Bu holatda o`rmon huquqiy munosabatlarining vujudga kelishi uchun asos bor, chunki fuqaro D. O`zbekiston Respublikasi O`rmon to`g`risidagi qonunining 30-moddasi talablarini buzgan.

Amaliyotda ko`pchilik holatlarda o`rmon huquqiy munosabatlarining vujudga kelishi, o`zgarishi va to`xtatilishi o`rmonda foydalanish bilan bog`lik bo`ladi. Bu munosabatlarga o`rmon to`g`risidagi qonunda o`ndan ortiqmoddalar bog`ishlangan. Masalan, shu qonunning 22-moddasida o`rmonda foydalanish huquqini berishga oid munosabatlarni tartibga soladi, 25-modda o`rmondan foydalanish turlarini belgilaydi, 24-modda esa o`rmondan foydalanish tugatish bilan bog`lik munosabatlarni o`rnatadi. O`rmon qonunchiligi buzilgan hollarda , shuningdek o`rmonlarni muhofaza etish, quriklash va qayta ko`paytirish maqsadida o`rmondan foydalanish huquqi cheklanish, tuxtatib turilish, yoki man etilisin.

O'xshashlar

Huquqiy munosabatlar

O`rmon tuzish

Oilaviy-huquqiy munosabatlar

O`zbekiston Respublikasi – fuqarolik-huquqiy munosabatlar subyekti sifatida

Mehnatga oid huquqiy munosabatlar