O`zbekiston Respublikasi – fuqarolik-huquqiy munosabatlar subyekti sifatida - Huquqshunoslik - Referatlar

O`zbekiston Respublikasi – fuqarolik-huquqiy munosabatlar subyekti sifatida

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56.5 KB

Ko'chirib olish

O`zbekiston Respublikasi – fuqarolik-huquqiy munosabatlar subyekti sifatida Reja: 1. Umumiy qoidalar 2. O`zbekiston Respublikasi – mamlakatning ichki oborotida fuqarolik– huquqiy munosabatlarning subyekti 3. O`zbekiston Respublikasi – mamlakatning tashqi oborotida fuqarolik- huquqiy munosabatlarning ishtirokchisi

O`zbekiston Respublikasining mustaqil davlat deb e`lon qilinishi, uning xalqaro huquq subyekti, mustaqil suveren davlat sifatida tan olinishi O`zbekistonning o`z boyligini o`zi mustaqil tasarruf qilish imkoniyatini berdi. Endilikda bozor iqtisodiyoti sharoitiga o`tayotgan O`zbekiston Respublikasi iqtisodiy aloqalarning turlari va shakllarini mustaqil belgilash imkoniyatiga ega bo`ldi. Darvoqe, O`zbekiston mustaqilligining moddiy asosi ham uning mol- mulkidir 1 . O`zbekiston Respublikasi o`ziga mulk huquqi asosida tegishli bo`lgan obyektlardan xorijiy davlatlar, ularning yuridik va jismoniy shaxslari, xalqaro tashkilotlar bilan o`zaro foydali hamkorlik o`rnatishga, bunday hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan ja`mi amaliy harakatlarni ro`yobga chiqarish uchun foydalanadi. Ma`lumki, davlatning siyosiy tashkilot sifatidagi asosiy ijtimoiy vazifasi jamiyatdagi mavjud subyektlarning, ya`ni, turli guruhlar, millatlar va elatlar, kishilar o`rtasidagi jipslikni ta`minlashdan iborat. Shu ma`noda barcha huquqiy demokratik davlatlarda bo`lgani singari O`zbekiston Respublikasida ham O`zbekiston, uning xalqi nomidan faqat u saylagan Oliy Majlis va Prezidentgina ish olib borishi mumkin (Konstitutsiyaning 10-moddasi). Manbalar mavzusida ayganimizdek, Konstitutsiya normalari joriy qonun hujjatlarida to`ldirib boriladi. Jumladan, yuqoridagi norma FKning 214-moddasida yanada mustahkamlanib, shunday deyiladi: “Respublika mulki bo`lgan mol-mulkni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, O`zbekiston Respublikasi Hukumati yoki ular maxsus vakil qilgan organlar (qonunda boshqacha hol belgilanmagan bo`lsa) tasarruf qiladilar”. Amalda davlat nomidan yuqoridagi normadan kelib chiqib, turli vazirlik, davlat qo`mitalari, davlat tashkilotlari qatnashishi mumkin. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992 yil 21 fevraldagi farmoniga muvofiq, O`zbekiston Respublikasining yagona tashqi iqtisodiy siyosatini o`tkazish, tashqi bozorda 1 O`zbekiston Respublikasining Davlat Mustaqilligi Asoslari to`g`risidagi Konstitutsiyaviy qonunidan. 1991 yil 31 avgust. Hujjatlar. -T.: O`zbekiston. 1999.

umumdavlat manfaatlarini ta`minlash, chet mamlakatlar bilan iqtisodiy, texnikaviy va savdo hamkorligi samaradorligini oshirish, bu sohada boshqaruvni takomillashtirish va xalqaro miqyosdagi samarali ishda tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilariga zarur shart-sharoit yaratish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi tashkil etildi 2 . Keyinchalik bu vazirlik Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi, bugungi kunda esa ushbu vazirlik O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 21 iyuldagi PF-3631-sonli Farmoni bilan Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi etib qayta tashkil etildi 3 . O`zbekiston Respublikasining yuridik shaxslari va fuqarolarining huquq hamda manfaatlarini ta`minlash, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida bevosita o`zaro foydali aloqalarni o`rnatish maqsadida xorijiy davlatlarda, xalqaro tashkilotlar huzurida O`zbekiston Respublikasining savdo vakolatxonalari ta`sis etiladi. Bu vakolatxonalar o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi qonunlariga, o`zlari to`g`risidagi Nizomga, shuningdek O`zbekiston Respublikasi hamda vakolatxona joylashgan davlatlar ishtirokchi bo`lgan xalqaro shartnomalarga amal qiladi. Chet eldagi vakolatxonalar to`g`risidagi Nizom O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Shu munosabat bilan O`zbekiston Respublikasi o`z mulkini egallash, foydalanish va tasarruf etish yuzasidan fuqarolik huquqining mustaqil subyekti sifatida mamlakat ichida va xorijda chet davlatlar va boshqa subyektlar bilan bo`ladigan fuqarolik-huquqiy munosabatlarda qatnashib, o`z nomidan harakat qiladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida aytilganidek, O`zbekiston – suveren demokratik respublika degan nom bilan mustaqil davlat bo`lib, o`zining milliy davlat va ma`muriy-hududiy tuzilishini, davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining tizimini belgilaydi, ichki va tashqi siyosatni amalga oshiradi (1, 2- moddalar). Davlat fuqarolik-huquqiy munosabatlardagi ishtiroki uning suverenitet sohibi ekanligidan kelib chiqadi. 2 O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari. 1-son. -T.: “Adolat”. 1992. 64 b. 3 Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами , 2005 й . , 28-29-сон., 206-модда.

Davlat suverenitet sohibi sifatida yagona va bo`linmasdir. Shunga binoan davlat fuqarolik-huquqiy munosabatda yakka va yagona subyekt (fuqarolar va yuridik shaxslar kabi ko`p va turli xil emas) deb qaraladi. O`zbekiston Respublikasi fuqarolik huquqining boshqa subyektlari bilan teng huquqli ishtirokchi hisoblanadi. Davlat – oliy hokimiyat, suverenitet sohibi bo`lganligi tufayli fuqarolik- huquqiy munosabat subyekti sifatida o`ziga xos xususiyatlarga ega. Chunonchi: 1. Davlat fuqarolik-huquqiy munosabatlari subyekti sifatida fuqarolik huquqi subyektlari amal qiladigan qonunlarni o`zi belgilaydi. 2. Davlat organlari fuqarolik huquq va burchlari vujudga kelishining asosi bo`ladigan hujjatlar chiqarishi mumkin (FKning 8-moddasi, 2-bandi). 3. Davlat immunitetdan foydalanadi, ya`ni, davlat mol-mulkidan haq undirishga davlat organlari rozi bo`lgandagina yo`l qo`yiladi. 4. Huquq va muomala layoqatini cheklash bo`yicha boshqa subyektlarga ta a lluqli bo`lgan qoidalar davlatga nisbatan tadbiq etilmaydi. Biroq ayni paytda, davlatning huquqlari mutloq cheksiz ham emas. Masalan, davlat shaxsiy huquqlarga ega bo`lmaydi. Binobarin, davlat alohida xususiyatlarga ega bo`lgan subyektdir. O`zbekiston Respublikasi – mamlakatning ichki oborotida fuqarolik–huquqiy munosabatlarning subyekti O`zbekiston Respublikasi FKning 79-moddasiga asosan davlat fuqarolik qonun hujjatlari bilan tartibga solinadigan munosabatlarda ularning boshqa ishtirokchilari bilan bab-baravar asoslarda ishtirok etadi. Davlatning mamlakat ichki oborotidagi fuqarolik-huquqiy munosabatlarida ishtiroki quyidagilarda namoyon bo`ladi: a) davlat o`ziga qarashli mol-mulkka nisbatan mulkdor sifatida harakat qilganida; b) egasi bo`lmagan yoki egasi noma`lum bo`lgan ashyo egasiz hisoblanib, u sud qarori bilan davlat egaligiga o`tkazilganida (FKning 191-moddasi);

v) Fuqarolik kodeksining 193-moddasiga, 2-bandiga binoan ashyoni topib olgan shaxs topilgan ashyoni mulk qilib olishdan bosh tortsa, ashyo davlat mulkiga o`tganda; g) har bir fuqaro vasiyat bo`yicha o`zining butun mulkini yoki uning bir qismini davlatga vasiyat qilib meros tariqasida qoldirishida (FKning 1120- moddasi); d) O`zbekiston Respublikasi davlati huquq subyekti sifatida ba`zi fuqarolik- huquqiy xarakterda bo`lgan kredit munosabatlarida, masalan, davlat zayomi obligatsiyalarini sotishida, qarz shartnomasida ishtirok etganida; ye) tabiiy ofatlar, avariyalar, epidemiyalar, epizotiyalar yuz bergan taqdirda va favqulodda tusdagi boshqa vazifalarda mol-mulk jamiyat manfaatlarini ko`zlab, davlat hokimiyati organi qaroriga muvofiq mulkdordan unga mol-mulkning qiymatini to`lagan holda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va shartlar asosida olib qo`yilishida (rekvizitsiya). Bunda rekvizitsiya o`tkazilishiga sabab bo`lgan vaziyatlarning amal qilishi to`xtaganidan keyin rekvizitsiya qilingan mol-mulkning sobiq egasi saqlanib qolgan mol-mulkni o`ziga qaytarib berishni talab qilishga haqli ekanligida (FKning 203-moddasi); yo) mol-mulk musodara qilinganida, ya`ni, qonunda nazarda tutilgan hollarda mol-mulk sudning hukmi (qarori) ga muvofiq jinoyat yoki o`zga huquqbuzarlik qilganlik uchun haq to`lamasdan mulkdordan olib qo`yilishida (FKning 204-moddasi); j) davlat ba`zi hollarda mualliflikka oid huquqiy munosabatlarda, masalan, asarni nashr etish huquqini sotib olganida, ixtirochilik munosabatlarida ixtiroga bo`lgan patentni sotib olganida huquq subyekti sifatida ishtirok etishida. Bunday huquqiy munosabatlarda davlatning ishtirok etishi natijasida olingan daromadlar ham davlat budjetiga o`tkaziladi. Shu bilan birga, davlat mablag`lari hisobiga yaratilgan intellektual mulk obyektiga nisbatan ham davlat mulk huquqini qo`lga kiritadi. z)davlat, shuningdek konsessiya munosabatlarida ham qatnashada; Unga ko`ra, davlat chet el firmasi xususiy shaxs bilan kelishib olingan shartlar asosida

muayyan xo`jalik faoliyatini amalga oshirish; yer osti boyliklarini ishlab chiqarish va foydali qazilmalarni kavlab olish, korxonalar qurish va ekspulatatsiya qilish hamda boshqa huquqlarni beradi 4 . i) da vlat chet mamlakatlarda ko`chmas mulkni sotib olishida va h.k. Davlat o`zining fuqarolik-huquqiy majburiyatlari bo`yicha o`z mulki bo`lgan mablag`lari bilan javob beradi. Fuqarolik qonun hujjatlari bilan tartibga solinadigan munosabatlarda davlat nomidan yuqorida aytganimizdek, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari hamda ular maxsus vakil qilgan boshqa organlar ishtirok etadilar. Mamlakat ichidagi fuqarolik-huquqiy munosabatlarda, ya`ni, uning ichki oborotida davlat nomidan aksariyat hollarda O`zbekiston Respublikasining tegishli vazirliklari va davlat qo`mitalari qatnashadi. Qonunda nazarda tutilgan hollarda, O`zbekiston Respublikasi davlati nomidan harakat qiluvchi organlar tizimida O`zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo`mitasi va Moliya vazirligi, Markaziy bank alohida mavqega ega. Masalan, davlat nomidan davlat mulkni idora etadigan va boshqaradigan organ O`zbekiston Respublikasi Davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash qo`mitasidir. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to`g`risidagi 1991 yil 19 noyabr qonuniga binoan bu organ: –mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish bilan bog`liq bo`lgan munosabatlarni davlat nomidan amalga oshiradi; –xususiylashtirish to`g`risidagi bitimlarni tuzadi; –xususiylashtirish va ijaraga berish bilan bog`liq bo`lgan boshqa huquqiy munosabatlarni amalga oshiradi. Davlat idoralarini fuqarolik-huquqiy munosabatlardagi ishtiroki ikki xil ko`rinishda bo`ladi: 1. Davlat nomidan ishtirok etish . Bunda – muayyan organ davlat nomidan harakat qiladi va davlat uchun huquq va majburiyatlar vujudga keltiradi (Tashqi 4 Баратов М. Концессия шартномаси нима ?// Х ўжалик ва ҳуқуқ . 1997 . № 7 . -24 б.

iqtisodiy aloqalar , investitsiyalar va savdo vazirligining chet el kompaniyasi bilan tuzgan shartnomasi bunga misol bo`la oladi). 2. Davlat organi fuqarolik muomalasida o`z nomidan harakat qiladi. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Ishlar boshqarmasining do`konlardan idora jihozlarini sotib olishi. Bunda faqat Oliy Majlisga biriktirilgan mol-mulkka nisbatan huquq va majburiyatlar yuzaga keladi. Davlat ba`zi hollarda subyekt sifatida o`zining mansabdor shaxslari yoki organlari tomonidan yetkazilgan mulkiy zararni to`lashda javobgar bo`ladi (masalan, dastlabki tergov, tergov, prokuratura, sud organlarining mansabdor shaxslari fuqarolarga nisbatan qilgan g`ayriqonuniy harakatlari natijasida ular yetkazilgan zarar uchun javobgar bo`ladilar). O`zbekiston Respublikasi FKning 15-moddasida aytilganidek, davlat organi yoki ushbu organlar mansabdor shaxslarining g`ayriqonuniy harakatlari (harakatsizligi), shu jumladan davlat organi tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq bo`lmagan hujjat chiqarilishi natijasida fuqaroga yoki yuridik shaxsga yetkazilgan zarar davlat tomonidan to`lanishi kerak. O`zbekiston Respublikasi – mamlakatning tashqi oborotida fuqarolik- huquqiy munosabatlarning ishtirokchisi O`zbekiston davlati tashqi oborotda ham mustaqil huquq subyekti sifatida ishtirok etadi. O`zbekiston Respublikasi o`ziga mulk huquqi asosida tegishli bo`lgan obyektlardan xorijiy davlatlar, ularning yuridik va jismoniy shaxslari, xalqaro tashkilotlar bilan o`zaro foydali hamkorlik o`rnatishda, bunday hamkorlikni rivojlantirishda barcha amaliy harakatlarni ro`yobga chiqarish uchun foydalanadi. O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar , investitsiyalar va savdo vazirligi davlat organi bo`lib, respublikaning barcha tashqi iqtisodiy aloqalarni koordinatsiya qiladi, tartibga soladi, nazorat qiladi va boshqaradi. O`zbekiston Respublikasi hududidan tashqari va xorijda Respublika nomidan barcha tashqi iqtisodiy masalalar bo`yicha uning manfaatlarini ko`zlab harakat qilish birga

O`zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalaridan kelib chiqadigan majburiyatlarni ham o`z zimmasiga oladi. Agentlik o`zining faoliyatini bevosita O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi rahbarligida amalga oshiradi. Agentlik yagona tashqi iqtisodiy siyosat yuritish va uni rejalashtirish strategiyasini shakllantirish uchun umumdavlat manfaatlarini ham tashqi bozorda ta`minlash, xorijiy mamlakatlar bilan bo`ladigan iqtisodiy, ilmiy, texnikaviy, savdo, sport, sayyohlik va boshqa munosabatlarni rivojlantirish, bu sohada boshqaruvni takomillashtirish va tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarining samarali ishlashi uchun zarur bo`lgan sharoitlarni ta`minlash maqsadida tuzilgan. O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar , investitsiyalar va savdo vazirligi , Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida vazirlikning vakolatlarini olgan boshqarmalar, ular qoshida tuzilgan xo`jalik hisobidagi tijorat tuzilmalari, filiallari, respublika hududidami yoki xorijiy mamlakatlar hududida bo`lishidan qat`i nazar, xorijiy mamlakatlarda joylashgan vakolatxonalari, respublikaning xo`jalik hisobidan tashqi iqtisodiy va tashqi savdo birlashmalari , firmalari, tijorat-reklama markazi, transport vakolatxonasi va boshqa yuridik shaxs huquqiga ega bo`lgan tashkilotlar vazirlik tizimini tashkil qiladi. Qoraqalpog`iston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar , investitsiyalar va savdo vazirligi o`zining butun faoliyatini O`zbekiston Respublikasining yagona iqtisodiy siyosatiga muvofiq va O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar , investitsiya lar va savdo vazirligi rahbarligida amalga oshiradi. Boshqarmalar mahalliy davlat hokimiyati organlari bilan tashqi iqtisodiy aloqalar sohasida mushtarak ish olib boradilar. Vazirlik o`z tarmog`idagi xo`jalik hisobida ish olib borayotgan va boshqa tashqi iqtisodiy tashkilotlarning majburiyatlari bo`yicha bu tashqi iqtisodiy tashkilotlar esa agentlikning majburiyatlari bo`yicha javobgar bo`lmaydilar. Tashqi iqtisodiy aloqalar , investitsiyalar va savdo vazirligi O`zbekiston Respublikasining xorijiy mamlakatlar bilan bo`ladigan barcha iqtisodiy munosabatlarida asosiy rol o`ynaydi va Respublika nomidan ish olib boradi.

Vazirlik o`zining ish faoliyatida Tashqi ishlar vazirligi, Markaziy bank bilan uzviy hamkorlik qiladi. Tashqi Ishlar vazirligi tizimida xalqaro shartnomalar bo`limi bo`lib, u respublika hukumatining barcha shartnomalarini ishlab chiqishda vazirlik bilan hamkorlik qiladi. Shuningdek iqtisodiy aloqalarga tegishli shartnomalarni amalga oshirish uchun uning nusxalarini Tashqi iqtisodiy aloqalar , investitsiyalar va savdo vazirligi ga yuboradi. Tashqi iqtisodiy aloqalar , investitsiyalar va savdo vaziri respublika hukumatining vakolatiga muvofiq xorijiy mamlakatlar bilan, ularning yuridik va jismoniy shaxslari bilan tuziladigan xalqaro shartnomalarini imzolashi, xalqaro anjumanlarda uning nomidan vakil bo`lib ishtirok etishi mumkin. O`zbekiston Respublikasining yuridik shaxslari va fuqarolarining qonuniy huquq hamda manfaatlarini ta`minlash, tashqi iqtisodiy sohada bevosita o`zaro foydali aloqalarni o`rnatish maqsadida xorijiy davlatlar, xalqaro tashkilotlar huzurida O`zbekiston Respublikasining savdo yoki o`zga vakolatxonalari ta`sis etiladi. Bu vakolatxonalar o`z faoliyatida O`zbekiston Respublikasi Qonunlariga, o`zlari to`g`risidagi Nizomga, shuningdek O`zbekiston Respublikasi hamda vakolatxona joylashgan davlatlar ishtirokchi bo`lgan xalqaro shartnomalarga amal qiladi. Chet eldagi vakolatxonalar to`g`risidagi Nizom O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. FKning 80-moddasiga binoan Davlat o`zi tuzgan yuridik shaxs majburiyatlari yuzasidan javobgar bo`lmaydi (qonunda nazarda tutilgan hollardan tashqari). Davlat majburiyati yuzasidan yuridik shaxs ham javobgar bo`lmaydi. Ushbu qoidalar davlat tuzgan shartnoma asosida yuridik shaxsning majburiyatlari bo`yicha o`z zimmasiga kafillik olgan (kafolat bergan) yoki mazkur yuridik shaxs davlatning majburiyatlari bo`yicha o`z zimmasiga kafillik olgan (kafolat bergan) hollarga taalluqli emas.

O'xshashlar

Davlat – fuqarolik-huquqiy munosabatlar subyekti sifatida

O`zbekiston Respublikasi fuqarolik huquqining manbalari

O`zbekiston Respublikasi Prezidentining konstitutsiyaviy-huquqiy maqomi

O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisini shakllantirishning huquqiy asoslari

O`zbekiston Respublikasi fuqarolik huquqi tushunchasi, tamoyillari va tizimi