O'quv –uslubiy materiallar (advokatura fani) - Huquqshunoslik - Referatlar

O'quv –uslubiy materiallar (advokatura fani)

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.5 KB

Ko'chirib olish

O`quv –uslubiy materiallar Reja: 1. “O`zbekiston Respublikasida advokatura” fanini n g tushunchasi, predmeti va metodi. 2. O`zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyatining tashkiliy asoslari. 3. Advokatura tushunchasi, advokatning huquq va burchlari.

O`zbekiston Respublikasida advokatura fanining tushunchasi, predmeti . O`zbekiston Respublikasida sud-huquq tizimini yanada liberallashtirish, fuqarolarning tergov va sud ishini yuritishning har qanday bosqichida malakali yuridik yordam olish huquqini mustahkamlaydigan konstitutsiyaviy normani amalga oshirish maqsadida advokatura instituti faoliyat ko`rsatadi.Shuningdek, advokatura institutlari fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirishga hamda inson huquqlari va erkinliklarining samarali himoya qilinishini har tomonlama ta`minlashda muhim institut bo`lib, sud va huquqni muhofaza qiluvchi organlari tizimida muhim va mas`uliyatli rol o`ynaydi. Prezidentimiz Islom Karimovning “Sud jarayonida ayblov va himoyaning amalda tengligi ta`minlanmog`i va buning uchun advokatura idoralarining mavqeini ko`tarish darkor» 1 degan so`zlarini alohida ta`kidlashni o`rinli deb hisoblaymiz: Advokaturaning erkinligi shu institutning talabi va unga yuklangan vazifalarga obyektiv bog`liqdir. Biz yaxshi bilamizki, barcha odil sudlov organlari tizimining asosiy vazifasi jinoyatchilikka yoki umuman huquqbuzarlikka qarshi kurash emas, balki jamiyatni va alohida individlarni huquq va manfaatlarining buzilishidan, shuningdek, aybsiz shaxslarni davlat ta`qibidan himoya qilish hisoblanadi. 2000 yil 25 oktyabrda Yevropa Kengashining Ministrlar Kengashi tomonidan qabul qilingan “Advokatlik kasbini bajarish erkinligi haqida”gi tavsiyalari “Advokatlarning uyushmalari va yuristlarning boshqa kasbiy uyushmalari hokimiyat organlari va jamoatchilikdan ajratilgan holda o`zini-o`zi boshqaruvchi tashkilotlar bo`lishi lozim” 2 ligi aniq belgilab qo`yilganida ham chuqur ramziy ma`no mujassamdir. Advokatura va advokatlar mustaqil, ma`naviy, moddiy tomondan erkin bo`lishi lozim. Eng asosiysi, institusional erkin bo`lishi, ya`ni advokatura tizimining advokatlikka taalluqli bo`lmagan hech bir idorasiga bo`ysunmasligi 1 Қаранг: Адвокатура журнали № 1, 2000 йил муқовада ёзилган сўзлардан фойдаланилди. 2 Қаранг: Азизов И.Б. «Адвокатуранинг ташкилий тузилиши тамойиллари». -Тошкент, 2002 йил. 225 -бет.

kerak. Chunki institu t sional mustaqillik doirasida har bir advokatning erkinligi prinsipial darajada muhim hisoblanadi. Advokatura O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq, qabul qilingan qonunlarda O`zbekiston Respublikasi fuqarolari, ajnabiy fuqarolar, fuqaroligi bo`lmagan shaxslarga korxonalar, muassasalar, tashkilotlargi yuridik xizmat ko`rsatadigan tashkilot deb belgilab qo`yilgan. Advokaturaning vazifasi davlat hokimiyatining ayrim vakillari tomonidan fuqarolarning huquq va manfaatlari buzilishi hollariga qarshi turib huquqiy normalar orqali himoyachi vazifasini bajaradi. Advokatura davlat va fuqarolar o`rtasida o`ziga xos to`siq vazifasini bajaradi. Shuning uchun ham advokat o`z kasbiy faoliyatida faqat qonunga va mijoz manfaatlariga xizmat qiladi. Bugun mustaqil diyorimizda ko`plab yangi qonunlar qabul qilinib, xalqaro huquq normalariga moslashgan huquq me`yorlarini yanada takomillashib kelayotgani barchani quvontiradi. Xuddi shunday xalqaro huquqlardan Inson huquqlari umumjahon deklarastiyasining 11-modda 1-bandida ham aynan himoyaga bo`lgan huquqlar haqida quyidagilar belgilab qo`yilgan: “Jinoyat sodir etishda ayblanayotgan har bir inson unga himoya barcha imkoniyatlar yaratib berilib, sud majlisida oshkora tartibda qonuniy yo`l bilan uning aybdorligi aniqlanmaguncha, aybsiz deb hisoblanish huquqiga egadir” 3 - deb ko`rsatilgan. Xuddi shuningdek, O`zbekiston Respublikasining Jinoyat-prosessual kodeksining 23-moddasida ham “Aybsizlik prezumpsiyasi” to`g`risida ”Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi uning jinoyat sodir etishda aybdorligi qonunda nazarda tutilgan tartibda isbotlangunga va qonuniy kuchga kirgan sud hukmi bilan aniqlangunga qadar aybsiz hisoblanadi. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o`zining aybsizligini isbotlab berishi shart emas. Aybdorlikka oid barcha shubhalar, basharti ularni bartaraf etish imkoniyatlari bo`lmasa, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi lozim. Qonun qo`llanilayotganda kelib chiqadigan shubhalar ham gumon 3 Қаранг: Адвокат журнали № 4 (13) 2002 й. 18-бет. Т.Сайидов. Омбудсманнинг Бухоро вилояти бўйича минтақавий вакили «Ҳимоя ҳуқуқини таъминловчи қонунларни қўллаш» амалиёти.

qilinuvchining, ayblanuvchining yoki sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi kerak. 4 “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to`g`risida xalqaro pakt”ning 14-moddasi, 3- qismi “v ” bandida esa, «O`z himoyasini tayyorlash uchun va o`zi tanlab olgan oqlovchi bilan muloqotda bo`lish uchun yetarlicha vaqt va imkoniyatga ega bo`lish” haqidagi huquqiy kafolatning belgilab qo`yilishi fikrimizning dalilidir. O`zbekiston Respublikasining 13-moddasida ham “O`zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi, ularga ko`ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha`ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi. Demokratik huquq va erkinliklar Konstitutsiya va qonunlar bilan himoya qilinadi”deb alohida e`tirof qilinadi. 2. O`zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyatining tashkiliy asoslari O`zbekiston Respublikasi o`z mustaqilligini qo`lga kiritgan dastlabki kunlardanoq, Bosh Qomusimiz-mustaqillik Konstitutsiyasi qabul qilindi. Bosh qomusimizning har bir bo`lim va moddalarida inson uning huquq va erkinligi hamda manfaatlari oliy qadriyat ekanligi va davlat insonlarning huquq va erkinliklarini muhofaza qilishda bosh himoyachi ekanligi alohida kafolatlanib qo`yildi. Ayniqsa, 1996-yil 27- dekabrida “Advokatura to`g`risida” 5 gi O`zbekiston Respublikasining qonunining qabul qilinishi, advokatura idoralari hamda advokatlarning haq-huquqlarini qonun bilan belgilab beradi. Advokatura to`g`risidagi ushbu qonunda advokatura – bu huquqiy institut bo`lib, u advokatlik bilan shug`ullanuvchi shaxslar hamda xususiy advokatlik amaliyoti bilan shug`ullanuvchi ayrim shaxslarning mustaqil ko`ngilli, kasbiy birlashmalarini o`z ichiga olib, O`zbekiston Respublikasining advokatura to`g`risidagi qonun hujjatlari va boshqa qonun hujjatlaridan iboratligi ta`kidlangan. 4 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-процессуал кодекси. -Тошкент, 2001 Адлия Вазирлиги, 13- бет. 23-модда. 5 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 йил, 2-сон, 48-моддаси.

Mazkur qonunda advokaturaning muhim ijtimoiy vazifalari ham belgilab qo`yilgan bo`lib, ular:  aholiga sifatli huquqiy yordam ko`rsatish; huquqiy yordam ko`rsatishda, ayniqsa,fuqaroviy-huquqiy muammoda advokatning o`rni;  to`lov qobiliyatiga ega bo`lmagan fuqarolarga bepul huquqiy yordam berish; Advokatura o`z faoliyatini quyidagi ya`ni, qonunlarning ustunligi, mustaqillik hamda demokratik prinsiplar asosida faoliyat olib borishi belgilab berildi. Advokatlik faoliyatining turlari ham mavjud bo`lib ular-huquqiy masalalar bo`yicha masalalar,tushuntirishlar, qonun hujjatlari yuzasidan yuzaki va yozma ma`lumotnomalar berish:  huquqiy xususiyatdagi arizalar, shikoyatlar va boshqa hujjatlarni tuzish; fuqarolik ishlari va ma`muriy huquqbuzarlik to`g`risidagi ishlar bo`yicha sudda, boshqa davlat organlarida, jismoniy va yuridik shaxslar oldida vakillikni amalga oshirish;  jinoiy ishlar bo`yicha dastlabki tergovda va sudda himoyachi, jabrlanuvchi vakili, fuqaroviy da`volar, fuqaroviy javobgar shaxs sifatida ishtirok etish; tadbirkorlik faoliyatiga yuridik xizmat ko`rsatish hamda qonun hujjatlarida man etilmagan boshqa turdagi yuridik yordam ham ko`rsatish mumkin (5-modda). Shuningdek, “Advokatura to`g`risida”gi qonunda advokatlik faoliyatining kafolatlari jumladan, uning kasbga oid huquqlari, sha`ni va qadr-qimmati qonun bilan qo`riqlanishi, kasbiy vazifalarini bajarayotganda olgan muayyan ma`lumotlarni oshkor etilishini talab qilmaslik, advokat o`z kasbiy vazifasini bajarayotganida unga ta`sir ko`rsatmasligi uni guvoh sifatida so`roq qilinmasligi, undan ishga taalluqli daliliy ashyolarni olib qo`yilmasligi, huquqiy yordam ko`rsatayotgan shaxslar bilan uchrashishni taqiqlamaslik hamda advokat qonunga muvofiq jismoniy va yuridik shaxslarga yuridik yordam ko`rsatayotganligi munosabati bilan uni jinoiy, moddiy va boshqa javobgarlikka tortish kabi qo`rqitishlar qat`iyan ma`n etiladi. O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi o`z vakolati doirasida quyidagilarga egadir:

advokatlarning malakasini oshirishda, advokatlar faoliyati haqida statistik ma`lumotlarni yuritadi, uslubiy yordam ko`rsatadilar; advokatlarning kasbiy faoliyati bilan bog`liq tarzdagi ta`qiblardan himoya qiladi; advokatlik byurolar, firmalari, hay`atlari va Oliy Malaka komissiyasi faoliyatiga yordam beradi (17- modda). “Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi Qonuni haqida ham to`xtalib, ushbu qonunga asosan advokatlik faoliyati bilan shug`ullanish huquqi to`g`risida, ya`ni O`zbekiston Respublikasi fuqarosi, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e`tiqodi, ijtimoiy mavqeidan qat`i nazar shug`ullanish huquqi kafolatlangan. Mazkur qonunda ham advokatlik faoliyatining quyidagi prinsiplarga amal qilgan holda olib borish ta`kidlangan. Ular: advokatning mustaqilligi; kasb etikasi, advokatlik siri va qasamyodiga qat`i rioya etish, qonun hujjatlarida man etilmagan usullar va vositalarni qo`llash. Yana ushbu qonunning ahamiyati shundaki, advokatning daxlsizligi ham himoyalangan, unda: advokatning shaxsi daxlsizligi; uy-joyiga, xizmat xonasiga foydalanishdagi transport va aloqa vositalariga, xat-xabarlariga, unga tegishli bo`lgan ashyolar va hujjatlari ham taalluqlidir. Advokatga ish bo`yicha huquqiy nuqtai nazardan, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror taqdimnoma kiritishi, shuningdek, sud xususiy ajrim chiqarishi mumkin emas. Advokatga nisbatan faqat O`zbekiston Respublikasi prokurori, Qoraqalpog`iston Respublikasi prokurori, viloyat, Toshkent shahar prokurori va ularga tenglashtirilgan prokurorlar tomonidan jinoyat ishi qo`zg`atishi mumkin(6 modda). Advokatlik faoliyati himoyasi davlat tomonidan ta`minlanadi, ya`ni:  kasbiy vazifalarini bajarish imkoniyati;  O`zbekiston Respublikasi hududida va uning tashqarisidagi fuqarolarga yuridik yordam va maslahatlar berishi mumkin;

 o`z kasbiy vazifalarini bajarish tufayli yuzaga keladigan xavf-xatar yuzaga kelganda zarur darajadagi himoya (8-modda). Shuningdek, ushbu qonunda advokatura o`z faoliyatini o`z mablag`lari hisobiga amalga oshirish, advokatura shtatlari, mansab okladlari va ma`muriy- xo`jalik xarajatlarining smetalari moliya organlarida ro`yxatdan o`tkazmasligi lozimligi, ularning ish haqi fondi banklar tomonidan nazorat qilinmasligi alohida ta`kidlangan (11-modda). Shuningdek, bu qonunning 12-moddasida “Davlat bilan advokatura o`rtasidagi o`zaro munosabatlar” quyidagicha belgilanib berilgan:  davlat har bir fuqaroning teng va erkin yuridik yordam olish huquqini ta`minlash uchun advokatura bilan hamkorlik qiladi; advokatura manfaatlariga daxldor masalalar davlat organlari tomonidan respublika advokatlar palatasi tartibida hal etadi;  davlat advokaturani fuqarolar murojaat etish uchun qulay bo`lgan joylarda zarur binolar bilan belgilangan tartibda ta`minlaydi; advokaturaga kommunal xizmatlar, aloqa xizmatlari haqini to`lash bo`yicha imtiyozlar va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda boshqa imtiyozlar berilishi mumkin (12-modda). Advokatura tushunchasi - advokatning huquq va burchlari Advokatlik faoliyatining huquqiy asoslaridan biri bu advokaturani tashkil qilishning asosiy konseptual tamoyili-bu advokatning mustaqilligi hisoblanadi. Advokat o`zining shaxsiy advokatini tashkil qiladimi yoki advokatlik faoliyatini qaysi shakliga yollanadi o`zi mustaqil hal qilish huquqiga egadir. Advokatlik firmalari haqida to`xtalib o`tadigan bo`lsak , bu firmalar va advokatlik maslahatxonalari jamaviy advokatlik tashkilotlarining yagona shakliga aylanadi. Advokatlik firmalari to`liq yoki cheklangan hamkorlik shaklida ta`sis etiladi.Agar advokatlik firmalarida hamkorlik tartibida ish yuritish haqida shartnoma mavjud bo`lsa, firmaning ruxsati bilan mijozlar bilan munosabatlarga kirishadilar, ya`ni ular yakka tartibda olgan gonorarlar firmaga kelib tushadi va keyinchalik firma nizomiga muvofiq taqsimlanadi.

Advokatlik maslahatxonalari –bu advokatlarning hududiy kollegiyasi tomonidan, ya`ni hudud advokatlari qarori bilan ta`sis etiladigan tuzilmadir. Advokatlik maslahatxonalar asosan advokatlik yordami bilan yaxshi ta`minlanmagan joylarda aholining ehtiyojini qondirish maqsadida tuziladi. Ushbu huquqiy maslahatxonalarning asosiy qismi soddalashtirilgan tartibda firma shaklida qayta ro`yxatdan o`tishi yoki advokatlik maslahatxonalari shaklida qayta tuzilishi lozim bo`ladi. Advokatura to`g`risidagi qonunning 6-moddasida Advokatlarning huquqlari quyidagi tartibda belgilangan:  tegishli masalalarni hal etishga vakolatli bo`lgan barcha organlar, korxona, tashkilotlarda jismoniy va yuridik shaxslarning topshirig`iga muvofiq ularning manfaatlarini ifoda etish va huquqlarini himoya qilishi; sudlarda, ma`muriy huquqbuzarlik to`g`risidagi ishlarni ko`rib chiqayotgan organlar dalil sifatida foydalanilishi zarur bo`lgan faktlar to`g`risidagi ma`lumotlarni to`plash;  yuridik yordam ko`rsatilishi munosabati bilan davlat organlaridan korxona, muassasalardan zarur bo`lgan ma`lumotnomalar, tavsiyanomalar va boshqa hujjatlarni so`rab olish; zarur bo`lgan masalalar yuzasidan ekspertlar xulosalarini mutaxassislarning ma`lumotnoma – maslahatlarini mijozning roziligi bilan so`rash va yozma tarzda olish;  uning himoyasida bo`lgan shaxsga nisbatan ish yuritayotgan sudga va boshqa davlat organlariga to`plangan materiallarini taqdim etish; mansabdor shaxslarga iltimosnoma va shikoyat berish hamda ulardan yozma tarzda dalil- isbotli javob va qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa harakatlarning bajarilishi qonun bilan kafolatlangan (6-modda). Advokatlar davlat ijtimoiy sug`urtasi bo`yicha barcha nafaqa turlarini olish huquqidan foydalanadilar. Davlat ijtimoiy sug`urtasiga badallar O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan miqdorda to`lanadi. Advokatlik byuro, firmalar, ha`yatlari mablag`lari hisobidan advokatlarning ijtimoiy ehtiyojlarini qoplash uchun fondlar tuzishlari mumkin (12-modda).

Advokat so`zi lotin tilidan olingan bo`lib “advokatus” - yordamga chaqirmoq ma`nosini anglatadi. Kishilik jamiyati taraqqiyotining ma`lum bir bosqichida davlat va huquq, davlat boshqaruv idoralari va sud hokimiyati paydo bo`lishi bilan birga advokatlik kasbi ham qaror topgan. Eramizdan avvalgi I va eramizning I-II asrlarida qadimgi Rimda huquq ilmi va notiqlik san`atini rivojlantirishga katta hissa qo`shgan Mark Tumliy Sitseron, Verris Gay, Valeriy Triariy Publiy, Kvinskiy Lusiy kabi mashhur advokatlar yashaganlar. Shuningdek, A.Temur davlatchiligi davrida XIV-XV asrlarda ham advokatlik kasbi alohida qadrlangan. O`zbekiston Respublikasining Jinoyat-prosessual Kodeksining 49-moddasida himoyachining vakolatlari, 50-moddasida, himoyachini taklif etish tartiblari, himoyachining ishda ishtirok etish qoidalari, advokat mehnatiga haq to`lanishi haqida belgilab berilgan. Shuningdek, O`zbekiston Respublikasining JP Kodeksining 51-moddasida “ H imoyachi ishtirok etish shart bo`lgan hollar,” ya`ni:  voyaga yetmaganlarning ishi bo`yicha; soqovlar, karlar, ko`rlar, jismoniy nuqsoni yoki ruhiy kasalligi sababli o`zini-o`zi himoya qilish huquqini amalga oshirishga qiynaladigan shaxslarning ishi bo`yicha;  sudlov ishi olib borilayotgan tilni bilmaydigan shaxslarning ishi bo`yicha; jazo chorasi sifatida o`lim jazosi tayinlanish mumkin bo`lgan jinoyatlarni sodir etishda gumon qilinayotgan yoki ayblanayotgan shaxslarning ishi bo`yicha;  davlat ayblovchisi yoki jamoat ayblovchisi ishtirok etayotgan ishlar bo`yicha jabrlanuvchining vakili sifatida advokat ishtirok etayotgan ishlarda;  tibbiy yo`sindagi majburlov choralarini qo`llash to`g`risidagi ishlarda himoyachining ishtiroki. Bundan tashqari surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sud ishining murakkabligi va boshqa holatlarida ayblanuvchi, gumon qilinuvchining o`z haq- huquqlarini himoya qilishdagi qiyinchilikni his qilsa ham himoyachining ishtirok etishini shart deb topishga haqlidir. Shuningdek, O`zbekiston Respublikasining JP Kodeksining 52-moddasida himoyachidan voz kechish qoidalari, 53-moddasida

esa himoyachining huquq va majburiyatlari xususidagi harakatlar qonun bilan belgilab berilgan.

A dabiyotlar : 1.Karimov I.A. “Adolat – qonun ustuvorligida” Xalq so`zi. 2001 yil 30 avgust. 2.Karimov I.A. Inson, uning huquqlari va erkinliklari, manfaatlari – oliy qadriyat. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini qabul qilinganligining 13 yilligiga bag`ishlangan tantanali ma`rosimda qilgan ma`ruzasi. Xalq so`zi. 10- dekabr 2005. 3.O`zbekiston Respublikasida Advokatlik faoliyati. Darslik. Ikki jildli, mualliflar jamoasi. “Konsaudininform” nashri, -T., 2007 . 4. O`zbekiston Respublikasining “Advokatura to`g`risida”gi Qonuni. -T.: 26 -dekabr1996. 5. O`zbekiston Respublikasi “Advokatlik faoliyati kafolatlrai va advokatlarning ijtimoiy huquqlari to`g`risida”gi qonuni, -T.: 26 -dekabr 1997. 6. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Xorijiy davlatlarda advokatura

Xorijiy mamlakatlarda advokatura

Advokatura fuqarolik jamiyati instituti sifatida

O`zbekiston Respublikasida Advokatura fanining tushunchasi va tizimi

O’zbekiston Respublikasida advokatura va inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar