Advokatura fuqarolik jamiyati instituti sifatida - Huquqshunoslik - Referatlar

Advokatura fuqarolik jamiyati instituti sifatida

Yuklangan vaqt:

28.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41.6279296875 KB

Ko'chirib olish

Advokatura fuqarolik jamiyati instituti sifatida Reja: 1. Fuqarolik jamiyati va advokatura. Advokatura instituti tabiatining dualistik xususiyati 2. Advokaturaning maxsus huquq layoqati 3. Advokatura va yuridik yordam 4. Advokatura va uning mustaqilligi

2.1. Fuqarolik jamiyati va advokatura. Advokatura instituti tabiatining dualistik xususiyati Qonun ustuvorligi hamda fuqarolar va ularning ko’ngilli birlashmalarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini hurmat qiinishini tan oladigan har qanday davlatda advokatura muhim huquqiy institut hisoblanadi. Har bir fuqaroning o’z farovonligiga ishonchi jamiyatda advokaturaning uyushqoqligi, mustaqilligi va huquqiy himoyalanganligi darajasiga mutanosibdir. Chunki advokaturaning asosiy vazifasi fuqaro va yuridik shaxslarning huquq va erkinliklarini himoya qilishda butun jamiyatga va uning a’zolariga ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan yuridik xizmatlar ko’rsatishdan iboratdir. Ommaviy institut va huquqni himoya qilishning ijtimoiy ko’rinishi bo’la turib, advokatura jamiyat uchun hayotiy zarur bo’lgan funksiyalarni bajaradi. Inson va fuqaroning huquq va erkinliklari to’liq ravishda amalga oshirilishi faqat ular ishni bilgan holda va malakali himoya qilinganda mumkindir. Boshqacha qilib aytganda, ushbu faoliyat fuqarolik jamiyatining maxsus instituti – advokatura tomonidan amalga oshirilishi kerak. «Advokatura nooshkor ijimoiy shartnomani oshkor etish shakli sifatida, ijtimoiy o’zaro yordam turi sifatida, odil sudlovni tegishli tarzda amalga oshirish ustidan mustaqil fuqarolar nazorati sifatida, adliya va qonun ijodkorligi sohasidagi davlat siyosatiga ijtimoiy ta’sir etish omili sifatida, hokimiyat zo’ravonligini tiyib turuvchi kuch sifatida xizmat qiladi. Advokatura og’ir ahvolga tushib qolgan zaif va muhtojlarga vasiylik qilish orqali paternalistik funksiyani, ijtimoiy ongni mustahkamlash orqali ijtimoiy- psixologik funksiyani, davlat va jamiyat o’rtasidagi munosabatlarni uyg’unlashtirish orqali mediatorlik funksiyasini, jamiyatni kamol topishga, takomillashishga undash orqali ijtimoiy-tanqid funksiyani, huquqiy ma’rifatni ommalashtirish va insonlarni o’z muammolarini qonun doirasida va qonun orqali hal etishga o’rgatish orqali ijtimoiy-pedagogik funksiyani amalga oshiradi». Advokatlik faoliyatini amalga oshirish doimo har bir jamiyatning madaniy, ijtimoiy, siyosiy va tarixiy qadriyatlari bilan uzviy bog’liqlikda qaralgan. Har

qanday demokratik jamiyatda advokatlar odil sudlovni amalga oshirishda, nizolarni oldini olish va ularni hal etishda, shuningdek, inson huquqlari va asosiy erkinliklarini himoya qilishda muhim rol o’ynaydi. Advokaturani davlat institutlari qatoriga kiritilishining yuridik asossizligi va ijtimoiy nomuvofiqligi hamma tan olgan fakt hisoblanadi. Ko’pincha ushbu nuqtai nazar quyidagicha asoslantiriladi: davlat organlari tizimiga kirmaydigan barcha institutlar fuqarolik jamiyatiga tegishlidir, demak, advokatura ham ijtimoiy institut hisoblanishi kerak. O’zbekiston Respublikasining «Advokatura to’g’risida»gi Qonunining birinchi moddasida advokaturaga ta’rif berilgan. Advokatura - huquqiy institut bo’lib, u advokatlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi shaxslar hamda xususiy advokatlik amaliyoti bilan shug’ullanuvchi ayrim shaxslarning mustaqil, ko’ngilli, kasbiy birlashmalarini o’z ichiga oladi. Ko’rib turganimizdek, qonun chiqaruvchi advokatura fuqarolik jamiyati institutlaridan birimi yoki yo’qmi kabi falsafiy va siyosiy savollarga ahamiyat bermay, advokaturani huquqiy institut deb atab qo’ygan. Birinchi modda shuningdek ushbu institutning tarkibiy ro’yxatini ham belgilab qo’ygan: advokatlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi shaxslar hamda xususiy advokatlik amaliyoti bilan shug’ullanuvchi ayrim shaxslarning mustaqil, ko’ngilli, kasbiy birlashmalari. Bizning fikrimizcha, advokatura davlat yoki fuqarolik jamiyati institutlariga tegishliligini hal etish masalasi falsafiy xulosa chiqarish mavzuidir. Fuqarolik jamiyati nazariyasi ko’p faylasuflarning tadqiqot mavzui bo’lgan. Hozirgi kunda fuqarolik jamiyati masalalariga bag’ishlangan juda ko’p adabiyotlar mavjud. Fuqarolik jamiyatining eng yaxlit konsepsiyasi Gegel tomonidan yaratilgan. Fuqarolik jamiyati va siyosiy davlatni bir biridan ajratgan holda, Gegel fuqarolik jamiyatini aslini olganda burjuaziya jamiyatiga tenglashtirgan. «Fuqarolik jamiyati, - yozadi Gegel, - faqatgina har qanday g’oyaga o’z huquqini beradigan hozirgi zamonda barpo etilgan». Fuqarolik jamiyati - alohida shaxsning maxsus, xususiy maqsad va manfaatlarini amalga oshirish sohasidir. Huquqning rivojlanishi nuqtai nazaridan bu zaruriy bosqich, chunki aynan shu yerda umumiy va

maxsusning o’zaro aloqadorligi, o’zaro bog’liqligi namoyon bo’ladi. Fuqarolik jamiyatining qonunchilik, sud va politsiya tomonidan himoyalanadigan oliy manfaatlari ushbu soha doirasi ortida, ya’ni davlat sohasiga kiradi. Fuqarolik jamiyati tushunchasi borasida olib borilgan ko’pchilik tadqiqotlarga qaramasdan, yuqorida aytib o’tilganidek bugungi kunda umumiy, yagona fuqarolik jamiyati tushunchasi haligacha topilmagan. Lekin fuqarolik jamiyatining qonuniy ta’rifi yo’qligi bu jamiyatni anglashga to’siq bo’la olmaydi. Chunki, fuqarolik jamiyati prinsiplari huquqiy (sud) qarorlar qabul qilishda muhim ahamiyatga ega bo’lishiga qaramasdan, birinchi navbatda, bu siyosiy kategoriya. Bizning fikrimizcha, «advokatura», «fuqarolik jamiyati» va «davlat» o’zaro bog’liq tushunchalardir. Advokatura bu jamiyatda barcha shaxslarning, ya’ni fuqarolik jamiyatining, huquq va manfaatlarini himoya qilish ehtiyoji natijasida paydo bo’lgan jamiyat faoliyati samarasidir. Advokaturaning tashkiliy-huquqiy asoslarini esa qonun chiqaruvchi hokimiyat orqali davlat belgilaydi, ya’ni advokatura bu qonun ustuvorligi, mustaqillik va boshqa demokratik prinsiplar asosida jismoniy va yuridik shaxslarga yuridik yordam ko’rsatish maqsadida faoliyat olib boradigan huquqiy institutdir. YA’ni advokatura faoliyati davlat tomonidan qabul qilinadigan qonun bilan belgilanandi. Jamiyat manfaatlarini himoya qilish davlatning vazifasi, bu himoya advokat faoliyatini ko’zda tutish orqali amalga oshiriladi. «Davlat», «fuqarolik jamiyati» va «advokatura» institutlarini uzviy bog’laydigan bo’g’in bu huquq, ya’ni Qonun, xususan, «Advokatura to’g’risida»gi Qonun, «Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to’grisida»gi Qonun. Jamiyatning advokaturaga ehtiyoji, zarurati jamiyat manfaatlari yo’lida bu institutning rivojlanishi va faoliyatini tartibga solishi kerak bo’lgan davlatni ushbu ehtiyojga e’tiborini qaratishga majbur qiladi. Chunonchi, ayrim mualliflarning fikricha «advokatura nazariyasi», «advokatura zarurati aslida advokatning o’z o’rni bo’lgan odil sudlov tizimini joriy etish orqali davlat tomonidan barpo etiladi. Advokatlardan xolos bo’lish juda oson: sud ish yurituvida bir nechta prinsiplarni – tortishuv, oshkoralik va shu kabilarni bekor qilish kerak, xolos». Ushbu fikrga qo’shilgan holda, aytib

o’tish lozimki, bu o’zaro munosabatlarni ideal deb ta’riflab bo’lmaydi. Davlat har qanday yo’llar bilan advokaturaga ko’maklashishi lozim, lekin uni nazorat qilishi kerak emas. Fuqarolik jamiyati va davlatning barcha sohalarining mukamallashgani sayin advokatura instituti va advoktlik faoliyatini yanada isloh qilish zarurati paydo bo’ladi. Yuqorida aytib o’tilganlarni e’tiborga olgan holda, Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi direktori professor, yuridik fanlar doktori A.X.Saidov fikriga qo’shilamiz. Uning fikricha advokatura – har bir shaxsning malakali yuridik yordam olish konstitutsiyaviy huquqini kasbiy asosda ta’minlashga qaratilgan demokratik huquqiy institut. Advokaturaning ahamiyati inson huquq va erkinliklarini himoya qilish, jamiyatdagi konstitutsiyaviy qonuniylik rejimini mustahkamlashda namoyon bo’ladi. Axir fuqarolik huquqiy jamiyat sharoitida advokatura tom ma’noda ommaviy fikr ko’zgusi sanaladi. Advokatura faoliyati sud (odil sudlovni amalga oshiruvchi davlat organi) ishi bilan bog’liq bo’lgan ommaviy-huquqiy xarakterga ega, bu esa advokatura va davlat organlari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarini advokaturaning mustaqilligi, korporativligi va o’z-o’zini boshqarishi prinsiplarini e’tiborga olgan holda aniq ravshan, qonun doirasida tartibga solinishini taqozo etadi. Shubhasiz erkin va mustaqil advokaturaning mavjudligi inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilishning muhim kafolati hisoblanadi. Advokatura institutining tabiatining dualistik xususiyati deganda, advokatura huquqiy instituti ham tashkilot, ham faoliyat turi sifatida bir paytning o’zida ikki hususiyatga ega ekanligini, ya’ni bir tomondan xususiy, muayyan shaxsiy manfaatlarini, ikkinchi tomondan umumiy (ijtimoiy) manfaatlarini ifodalashi tushuniladi. Advokat fuqarolarga va jismoniy shaxslarga yuridik yordam ko’rsatar ekan, u bu jarayonda ishonch bilidiruvchi shaxsning (himoyasi ostidagi shaxsning) huquq va manfaatlarini, ya’ni muayyan xususiy manfaatlarini himoya etadi. Advokatlik faoliyati davlatning malakali yuridik yordam olish huquqini kafolatlash borasidagi konstitutsiyaviy majburiyatlarini bajarilishini ta’minlaydi.

Bu bilan hamda mamlakatda qonun ustuvorligini ta’minlash hamda huquqiy madaniyatni yuksaltirish borasidagi vazifalarni bajara borib, advokatlik faoliyati ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. 2.2. Advokaturaning maxsus huquq layoqati Maxsus huquqiy layoqat – bu ayrim yoki bir gurux shaxslar ega bo’lgan, boshqalarning huquqiy layoqatidan farq qiladigan huquqiy layoqatdir. Advokaturaga davlat tomonidan qonunga muvofiq, fuqarolik jamiyatining bironta boshqa instituti ega bo’lmagan, maxsus huquqiy layoqat berilgan. Huquqiy davlatda tergov organlari va sud hokimiyati ko’pchilik holatlarda advokaturasiz faoliyat ko’rsatish imkoniga ega emas. Advokaturaning vazifalari uning faoliyati prinsiplari va turlari, ayrim boshqa notijorat tashkilotlardan farqli o’larok, qonun hujjatlari bilan belgilab qo’yilgan. Advokaturaning qator qonun hujjatlarida mustahkamlab qo’yilgan xususiyatlari, uning fuqarolik jamiati boshqa institutlari orasida maxsus maqomga ega ekanligini takidlaydi. Bu xususiyatlar quyidagilardan iboratdir: Birinchidan, jamoat birlashmalari yoki boshqa notijorat nodavlat tashkilotlarga a’zo bo’lish masalalari ularning ustavi bilan hal qilinsa, advokat maqomini olish esa talabgor qonunda nazarda tutilgan talablarga javob bergan taqdirdagina mumkin. Ikkinchidan, advokat maqomi qonunga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi fuqarosiga davlat nomidan davlat organi bo’lmish adliya boshqarmalari tomonidan beriladi. Boshqa nodavlat tashkilotlarga a’zosining maqomi esa ularning ustavi bilan belgilanadi va ularga O’zbekiston Respublikasi fuqarosi bo’lmagan ham shaxslar a’zo bo’lishi mumkin. Uchinchidan, advokat maqomini olishga talabgorga nisbatan qonunda qator talablar o’rnatilgan. Chunonchi, uning oliy yuridik ma’lumotga ega bo’lishi, yuridik mutaxassislik bo’yicha ma’lum ish stajiga ega bo’lishi, stajirovka o’tagan bo’lishi, sudlanganlik holati bo’lmasligi, malaka imtihonini muvaffaqiyatli topshirishi va shunga o’xshash boshqa talablar. Boshqa notijorat tashkilotlarining

a’zolari uchun qonunda bunday talablar belgilanmagan. To’rtinchidan, advokat maqomini berish va bu maqomdan mahrum qilish masalalarini hal qilishda malaka komissiyasi tarkibida ijro hokimiyati (adliya organlari) vakillari ham ishtirok etadi. Boshqa notijorat tashkilotlar a’zoligi va a’zolikdan mahrum qilish tartibi ularning ustavida nazarda tutiladi. Beshinchidan, advokat maqomini olgan shaxsning advokatlik faoliyati bilan shug’ullanishi uchun uning O’zbekiston Advokatlar palatasiga a’zo bo’lishi majburiydir. Boshqa nodavlat notijorat tashkilotlariga a’zo bo’lish ixtiyoriylik asosida amalga oshiriladi. Va nihoyat yana bir bor ta’kidlab o’tamizki, advokat jinoyat ishlari bo’yicha sud ishlarining yuritishning shunday ishtirokchisi-ki, uning ishtirokisiz sud hokimiyatini amalga oshirish mumkin emas. Sanab o’tilganlarning o’zi advokaturaning maxsus huquq layoqatiga ega ekanligidan dalolat beradi. Bundan tashqari, advokaturaga ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan vazifa, fuqarolarga va yuridik shaxslarga malakali huquqiy yordam ko’rsatish vazifasi yuklatilgan bo’lib, u davlat hokimiyati organlari tizimiga kirmaydi va ulardan mustaqil faoliyat ko’rsatadi. Buning o’zi ham advokaturaning maxsus huquqiy layoqatga ega ekanligidan dalolat beradi. 2.3. Advokatura va yuridik yordam Advokatura instituti tabiatini belgilovchi asosiy belgi advokatlarning fuqarolar va yuridik shaxslarga malakali yuridik yordam ko’rsatish bilan bog’liq faoliyatidir. Fuqarolarga va yuridik shaxslarga yuridik yordam advokaturadan tashqari boshqa nodavlat tashkilotlari va davlat hokimiyati organlari tomonidan ham ko’rsatilishi mumkin. Masalan: kasaba uyushmalari xodimlarning mehnat huquqini himoya qilishda, iste’molchiga beriladigan huquqiy yordam yoki bo’lmasa sud himoyasi, prokuratura va adliya organlari tomonidan beriladigan huquqiy yordamlarni eslash kifoya. Xo’sh, advokatura tomonidan beriladigan huquqiy yordam boshqalar tomonidan beriladigan huquqiy yordamdan nimasi bilan farqlanadi?

Birinchidan, advokat yuridik yordam ko’rsatishda eng avvalo ishonch bildiruvchi (himoya ostidagi) shaxs huquq va manfaatlaridan kelib chiqadi. Davlat tashkilotlari (adliya, prokuratura va boshqalar) xodimlari esa huquqiy yordam ko’rsatishda davlat va jamiyat manfaatlarini shaxs manfaatlaridan ustun qo’yadi. Boshqa jamoat birlashmalari – nodavlat notijorat tashkilotlar esa birinchi navbatda o’z a’zolarining manfaatlarini e’tiborga oladi. Ikkinchidan, advokatura ommaviy hokimiyat vakolatlariga ega bo’lgan davlat instituti bo’lmasada, ommaviy hokimiyat munosabatlari sohasida faoliyat ko’rsatadi. Advokat yuridik yordam ko’rsatishda ijtimoiy vazifani bajarsada, uning faoliyati hamisha mutlaqo xususiy manfaatlarni himoya qilishga yo’naltirilgan. Advokat hattoki davlat tashkilotiga huquqiy yordam ko’rsatayotganida ham davlat va jamiyat (ommaviy) manfaatlaridan emas, balki tashkilotning xususiy manfaatlaridan kelib chiqadi. Uchinchidan, advokat tomonidan ko’rsatiladigan huquqiy yordam yana bir muhim xususiyatga ega bo’lib, unda jamiyatning ishonch bildiruvchi shaxs (himoya ostidagi shaxs) taqdiriga befarq emasligini ifodalaydi, ba’zan esa jamiyatning u bilan birdamliligini ham ko’rsatadi. Advokat ishonch bildiruvchi shaxs (himoya ostidagi shaxs) kim ekanligidan qat’iy nazar unga huquqiy yordam ko’rsatib uning huquq va manfaatlarini qonunda taqiqlanmagan barcha usul va vositalardan foydalangan holda himoya qiladi. Advokat bu jarayonda ko’pchilik hollar uning ishonch bildiruvchi shaxs (himoya ostidagi shaxs) manfaatlariga qarshi chiqqan ma’muriy hokimiyat vakolatlariga ega bo’lgan shaxslarning erkiga qarshi turishga majbur bo’ladi. To’rtinchidan, davlat va jamiyat shaxsning qonuniy xususiy manfaatlarini himoya qilishda o’z ishonch bildiruvchisi (himoyasi ostidagi shaxs) bilan birdamlikda harakat qiladigan, ularga yuridik yordam beradigan tegishli malakaga ega bo’lgan advokatlar hamjamiyatiga muhtoj. Beshinchidan, fuqarolar va yuridik shaxslarga ularning xususiy manfaatlarini e’tiborga olgan holda malakali yuridik yordam o’z tashkiliy tizimi, ijtimoiy va yuridik maqomi, qadriyatlariga ega bo’lgan hamda qonun va

Advokatlar etikasi qoidalariga rioya qilgan holda faoliyat ko’rsatadigan advokatura tomonidan ko’rsatilishi mumkin. Shunday qilib, advokatura yuridik yordam ko’rsatish orqali fuqarolar va yuridik shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qilish barobarida mamlakatda qonun ustuvorligini, har bir shaxsning huquq, erkinlik va qonuniy manfaatlarini ta’minlashga yo’naltirilgan ijtimoiy vazifani ham bajaradi. 2.4. Advokatura va uning mustaqilligi Advokaturaning butun jahon tarixi advokatlarning mustaqilligi kafolatlarini faqatgina e’lon qilinishi muammolarni yechmasligini ko’rsatadi. Advokatlar mustaqilligini ta’minlash davlat zimmasiga yuklatilgan bo’lishi lozim. Zamonaviy xalqaro huquqda aholiga yuridik xizmat ko’rsatishni ta’minlash maqsadida advokatning huquqni himoya qilishga qaratilgan faoliyatining tashkiliy va huquqiy kafolatlari ko’rinishida tadbirlar kompleksi, ya’ni inson huquqlarining fundamental huquqlaridan biri bo’lgan himoyalanish huquqini ta’minlashga qaratilgan advokatlik faoliyatining xalqaro standartlari ishlab chiqilgan. Advokatlik faoliyatining standartlari – bu xalqaro aktlarda, amaldagi qonunchilikda nazarda tutilgan advokatning tegishli harakatlarining birinchi navbatda protsessual harakatlarining sifatiga qo’yilgan talablar, shuningdek samarali ishlash imkoniyatini beradigan advokat amaliyoti davomida to’plangan usul va metodlar. Odatda, advokatlik faoliyati standartlari deganda advokatning kasbiy xislatlari va harakatlariga qo’yiladigan talablar tushuniladi. Biroq, bizning fikrimizcha, advokatlik faoliyatining standartlari bu bilan chegaralanmaydi, chunki ular amalda advokatlik faoliyatini mustaqil amalga oshirish kafolatlari hamdir. O’zbekiston Respublikasida advokatlar faoliyatini mukammal amalga oshirilishini ta’minlash maqsadida 25 dekabr 1998 yilda O’zbekiston Respublikasi «Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to’g’risida»gi Qonuni qabul qilindi. Ilgari bunday kafolatlar amalda yo’q edi. 30.11.1979 yildagi SSSRning «Advokatura to’g’risida»gi Qonunida ham, 1980 yildagi O’zSSRning «Advokatura to’g’risida»gi Nizomida ham mustaqillik

prinsipining kafolatlarini ta’minlaydigan qoidalar yo’q edi, istisno sifatida faqat advokatlik siri himoyasini aytish mumkin. Olib borilayotgan sud-huquq islohoti advokatura institutini ham chetlab o’tmadi. Avvalida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 43-moddasida «davlat fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlangan huquqlari va erkinliklarini ta’minlashi» belgilab qo’yildi. 116-moddasida esa «tergov va sud ishini yuritishning har qanday bosqichida malakali yuridik yordam olish huquqi kafolatlanadi. Fuqarolarga, korxona, muassasa va tashkilotlarga yuridik yordam berish uchun advokatura faoliyat ko’rsatadi…» deb belgilab qo’yilgan. Bu advokat va advokatura konstitutsiyaviy institut maqomini olganligidan dalolat beradi. Boshidanoq shu vaqtgacha bo’lgan ushbu institutni qayta qurish borasidagi muhokamalar yanada qizg’in pallaga kirdi. Ushbu muhokamalarning asosiy obyekti advokaturaning davlat organlaridan, ayniqsa, adliya va sud, shuningdek mahalliy ijro organlaridan mustaqilligi va erkinligini yanada kengaytirish masalasi bo’lgan. O’zining kasbiy faoliyatini amalga oshirishda advokat mustaqilligi kafolatlari albatta ta’minlanishi lozim. Aholiga yuridik yordam ko’rsatilishi va advokatlik faoliyatiga ko’maklashish uchun davlat hokimiyati organlari advokatura mustaqilligi kafolatlarini ta’minlashi lozim. Advokatlar va advokatlik faoliyatining mustaqilligini ta’minlash malakali yuridik yordam ta’minlangan fuqarolik jamiyati qurayotgan davlatning vazifasi. Bu kafolatlarga advokatlik siri kafolatini misol qilishimiz mumkin. Xususan, advokat yuridik yordam ko’rsatish jarayonida o’ziga ma’lum bo’lib qolgan tafsilotlar yuzasidan guvoh sifatida chaqirilishi va so’roq qilinishi mumkin emas. O’zbekiston Respublikasi «Advokatura to’g’risida»gi Qonuni kafolatlardan biri sifatida advokatlik siri kafolatini belgilab qo’ygan. Qonunning 9-moddasida advokatlik siri jumlasiga ishonch bildiruvchi shaxs (himoya ostidagi shaxs) advokatdan yordam so’rab murojaat etganligining o’zi, ishonch bildiruvchi shaxs (himoya ostidagi shaxs) yordam so’rab murojaat etgan masalalar, advokatdan ishonch bildiruvchi shaxs (himoya ostidagi shaxs) olgan maslahatlar, nasihatlar va

tushuntirishlarning mohiyati, advokatning ishonch bildiruvchi shaxs (himoya ostidagi shaxs) bilan o’tkazgan suhbatida to’xtab o’tilgan barcha masalalar kirishini ko’rsatilgan. Shu ma’noda advokat, advokat yordamchisi, advokat stajyori, advokatlar byurolari, hay’atlari va firmalari mansabdor shaxslari va texnik xodimlarining advokatlik siri bo’lmish ma’lumotlarni oshkor etishi va bu ma’lumotlardan o’z manfaatlari yoki uchinchi shaxslar manfaatlari yo’lida foydalanishi man etiladi. Ushbu Qonunning 10-moddasida esa alohida kafolat sifatida advokatlarning kasbiy faoliyatiga u yoki bu tarzda aralashish, ular o’z kasbiy vazifalarini bajarayotganda olgan muayyan ma’lumotlarni oshkor etishni talab qilish, shuningdek advokatlar birlashmalarining mansabdor shaxslaridan va texnik xodimlaridan xuddi shunday ma’lumotlarni talab qilish taqiqlanishi aytib o’tilgan. Advokat o’z kasbiy vazifalarini bajarayotganida unga biror-bir shaklda ta’sir o’tkazishga yo’l qo’yilmaydi. Bundan tashqari ushbu moddada advokat himoyachilik yoki vakillik vazifasini bajarayotganda o’ziga ma’lum bo’lib qolgan tafsilotlar yuzasidan guvoh sifatida so’roq qilinishi mumkin emasligi ham ko’rsatilgan. Advokat kasbiy vazifalarini bajarishi munosabati bilan qo’lga kiritgan advokatlik dalillari (ashyolari), hujjatlari undan olib qo’yilishi yoki ko’zdan kechirilishi mumkin emas, shuningdek uning o’zi yuridik yordam ko’rsatayotgan shaxslar bilan uchrashish huquqi cheklanishi mumkin emas. Advokatning ish yuzasidan huquqiy nuqtai nazari xususida surishtiruv organi, tergovchi, prokuror taqdimnoma kiritishi, shuningdek sud xususiy ajrim chiqarishi mumkin emas. Advokatga nisbatan jinoiy ish O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori, Qoraqalpog’iston Respublikasi prokurori, viloyatlar, Toshkent shahar prokurorlari va ularga tenglashtirilgan prokurorlar tomonidan qo’zg’atilishi mumkin. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek «biz advokatura tizimini kuchaytirish va uning chinakam mustaqilligini ta’minlash, … uchun qonunchilik sohasida ham, amaliy ishlar sohasida ham ko’pgina chora-

tadbirlar ko’rmoqdamiz». Advokatlik faoliyati kafolatlari tizimini o’rnatishda qonun chiqaruvchining e’tibori haqida alohida O’zbekiston Respublikasi «Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to’g’risida»gi Qonuni ham dalolat beradi. Chunonchi, Qonunning 5-moddasiga ko’ra advokatning mustaqilligi: - unga qonunda belgilangan tartibda advokatlik faoliyatini amalga oshirish uchun ijozat berish, bu faoliyatni to’xtatib turish va tugatish; - advokatning daxlsizligi; - advokatlik sirini oshkor etishni talab qilishni man etish; - advokat olib borayotgan ishlarga aralashganlik yoxud advokatning daxlsizligini buzganlik uchun javobgarlik; - davlat tomonidan unga advokatlik faoliyati kafolatlari berilishi hamda ijtimoiy himoyalanishi orqali ta’minlanishi ko’rsatilgan. O’z navbatida Qonunning 6-moddasi advokatning shaxsi daxlsiz ekanligi, advokatning daxlsizligi uning uy-joyiga, xizmat xonasiga, foydalanishidagi transporti va aloqa vositalariga, uning xat-xabarlariga, unga tegishli ashyolar va hujjatlarga xam taalluqliligini belgilaydi. Ushbu modda advokatning uy-joyi yoki xizmat xonasiga, shaxsiy yoki foydalanishidagi transportiga kirish, ularni ko’zdan kechirish, tintuv o’tkazish yoki olib qo’yish, uning telefon va boshqa so’zlashuv qurilmalari orqali olib boriladigan so’zlashuvlarini eshitib turish, advokatni ko’zdan kechirish va shaxsiy tintuvdan o’tkazish, xuddi shuningdek uning pochta-telegraf jo’natmalarini, unga tegishli ashyolar va hujjatlarni ko’zdan kechirish yoki olib qo’yish, advokatni majburiy keltirish, ushlab turish O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori, Qoraqalpog’iston Respublikasi prokurori, viloyat, Toshkent shahar prokurori va ularga tenglashtirilgan prokurorlarning sanksiyasi bilan amalga oshirilishi mumkinligini nazarda tutadi. O’zbekiston Respublikasi «Advokatura to’g’risida»gi Qonunining 10- moddasi mazmunini advokatlik faoliyatiga aralashishga yo’l qo’yilmasligi masalalarini aniqlashtiradigan O’zbekiston Respublikasi «Advokatlik faoliyatining

kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to’g’risida»gi Qonunining 7- moddasi to’ldiradi. Ushbu modda qoidalariga ko’ra advokatdan va uning yordamchisidan va stajyoridan advokatlik siri predmeti hisoblangan holatlar to’g’risida biron-bir tushuntirish yoki ko’rsatuvlar berishni talab qilish, shuningdek ular haqida tezkor-qidiruv faoliyatida, jinoyat ishlari, ma’muriy huquqbuzarliklar to’g’risidagi ishlar va boshqa ishlarni yuritishda foydalanish uchun biron-bir material taqdim etishni talab qilish man etiladi. Advokatlik faoliyatini amalga oshirishda biron-bir maxsus ruxsatnoma (order va advokat guvohnomasidan tashqari) talab qilish yoki boshqa to’siqlar vujudga keltirish man etiladi. Advokatning muayyan ishni o’rganishiga to’sqinlik qilish yoki ishonch bildiruvchi shaxsning (o’z himoyasi ostidagi shaxsning) qonuniy manfaatlariga zid keluvchi nuqtai nazarni majburan egallashiga erishish maqsadida unga qanday shaklda bo’lmasin ta’sir ko’rsatish, shuningdek advokatga tahdid qilish, uni haqoratlash, unga nisbatan tuhmat qilish, kuch ishlatish yoki uning hayoti, sog’lig’i va mol-mulkiga tajovuz qilish qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka sabab bo’ladi. Qonunchilikda advokatlik faoliyatining tashkiliy tuzilmalarini asossiz tekshirilishini, ma’muriy-xo’jalik faoliyatiga aralashishni va advokatura muassasalarining moliyaviy faoliyati ustidan nazorat qilinishini oldini olishga qaratilgan huquqiy normalar o’rnatilgan. Masalan, O’zbekiston Respublikasi «Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to’g’risida»gi Qonunining 11-moddasiga asosan advokaturaning shtatlari, mansab okladlari va ma’muriy-xo’jalik xarajatlarining smetalari moliya organlarida ro’yxatdan o’tkazilmaydi, advokaturaning ish haqi fondi banklar tomonidan nazorat qilinmaydi. Tavsiflangan qonunchilikdagi choralar advokatning mustaqilligi va daxlsizligini, uning hayoti va sog’lig’ini muhofaza qilishni ta’minlaydi, bu esa o’z navbatida ushbu kasbning nufuzini oshiradi.

Bu borada, bizning fikrimizcha, bugungi kunda asosiy muammolardan biri sifatida advokatlik tuzilmalarining tashkiliy-huquqiy standartlari masalasi sanaladi. Advokat o’z faoliyatini amalga oshirishi davomida advokaturani tashkil etishning asosiy konseptual prinsipi, ya’ni erkinlik, ta’minlanishi lozim. Amaliyotda hokimiyatlarning bo’linishi prinsipining birin-ketin ro’yobga chiqarilishi odil sudlov organlarining ijro etuvchi va qonun chiqaruvchi hokimiyatlardan mustaqil bo’lishini nazarda tutadi. Advokatura eng muhim huquqiy institutlardan biri sanaladi va odil sudlov organlari tizimida markaziy o’rin egallaydi. Advokaturaning mustaqilligi ushbu institut tabiati va uning zimmasiga yuklatilgan vazifalar bilan bog’liq. Yevropa Ittifoqi Ministrlar Qo’mitasi Yevropa Ittifoqiga a’zo-davlatlariga «Advokat kasbini amalga oshirish erkinligi to’g’risida»gi Tavsiyalarda (25 oktabr 2000 yil) advokatlar assotsiatsiyalari yoki boshqa huquqshunoslarning kasbiy assotsiatsiyalari hokimiyat organlari va jamiyatdan mustaqil bo’lgan o’z-o’zini boshqarish tashkiloti bo’lishi lozimligi ko’rsatilgan. Aytib o’tish lozimki, advokaturaning mustaqilligi masalasi ko’p marotaba shiddatli muhokamalar mavzui bo’lgan. Avvalida «mustaqillik» termini ma’nosini aniqlab olish kerak. Bu borada juda tushunarli sharhlarni «Advokatura nazariyasi» mualliflari berishgan. Ularning fikricha, «mustaqillik» termini davlat va advokatura o’rtasidagi bog’lanishni ifodalash maqsadida ishlatiladi. Haqiqatan ham advokaturaning davlatdan «mustaqilligi» kasbiy faoliyatda advokatlar va advokaturalar umuman olganda mansabdor shaxslarga ma’muriy bo’ysunmasligi, advokatura davlat organlari tizimiga kirmasligi, advokat esa davlat xizmatchisi emasligini ko’rsatib berishi lozim. Advokatning avtonomiyasi «mustaqillik» tushunchasi orqali ifodalanadi. Advokaturaning mustaqilligi advokatning kasbiy faoliyati va advokaturaning tashkiliy tuzilmasi davlat organlari va ayrim ijtimoiy institutlarining diskriminatsiyasisiz va noqonuniy aralashuvisiz amalga oshirilishini nazarda tutadi.

Adabiyotlar 1. Advokatlik faoliyati: nazariya va amaliyot masalalari: ilmiy amaliy konferensiya materiallari. – T.: O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Amaldagi qonun hujjatlari monitoringi instituti, 2010. 2. Адвокатская деятельность: Учебно-практическое пособие / Под общ. ред. к.ю.н. В.Н.Буробина. 3-е изд . , перераб. и доп. – М.: Статут, 2005. 3. Андрианов Н. Адвокатура и гражданское общество. / / Ж. Адвокатские вести. - № 7. – 2001. 4. Воробьев А.В., Поляков А.А., Тихонравов Ю.В. Теория адвокатуры. – М.: Грантъ, 2002. 5. Галоганов А.П. Адвокатура и государство // «Современное состояние адвокатуры в странах Центральной Ази: проблемы и перспективы». Материалы Международной региональной конференци (4-7 февраля 2003 г. Ташкент, Узбекистан). – Ташкент, 2003. 6. Изложение мотивов для рекомендаци Комитета Министров Совета Европы государствам-членам Совета Европы «О свободе осуществления професси адвоката». / / Ж. Адвокатские вести. - № 1. – 2002. 7. Jo’rayev I.B. O’zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyati. O’quv- uslubiy qo’llanma. - Toshkent: TDYUI, 2010 yil. – 8.5 b.t. 8. Нерсесянц В.С. Философия права. Учебник для вузов. – М.: НОРМА- ИНФРА М, 1999.

O'xshashlar

Fuqarolik jamiyati

Fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat

Fuqarolik jamiyati va uning asosiy xususiyatlari

Fuqarolar – fuqarolik huquqining subyektlari sifatida

Demokratik fuqarolik jamiyati va uning mazmun mohiyati