O’zbekiston Respublikasida advokatura va inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar - Huquqshunoslik - Referatlar

O’zbekiston Respublikasida advokatura va inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar

Yuklangan vaqt:

01.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.9453125 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston Respublikasida advokatura va inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar Reja: 1. Advokatura va inson huquqlari: xalqaro-huquqiy jihatlar 2. Inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar tushunchasi va tizimi .3. Advokatura 4. Advokatura va Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi

1. Advokatura va inson huquqlari: xalqaro-huquqiy jihatlar Hozirgi zamon xalqaro huquqida inson huquq va erkinliklari hamda ularni himoya qilish masalalariga alohida e’tibor qaratilgan. Bu masalalarni hal etishda advokaturaning muhim o’rin tutishi inson huquqlari bilan bog’liq xalqaro-huquqiy hujjatlarda tobora aniq aks etmokda. Jahon hamjamiyati inson huquq va erkinliklarining muhim kafolatlaridan biri erkin va mustaqil advokatlik faoliyati ekanligini anglab yetib, advokatlik faoliyatining xalqaro-huquqiy standartlarini barcha davlatlarda joriy qilishiga urinmoqda. Advokatura demokratik huquqiy davlat huquqiy tizimining tarkibiy qismi bo’lib, u nafaqat xususiy balki ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan vazifalarni bajaradi. Advokatura o’z tabiatiga ko’ra fuqarolik jamiyatining muhim huquqiy instituti bo’lib, mamlakatda qonun ustuvorligini ta’minlash, huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirishga salmoqli hissa qo’shadi. Hozirgi zamon xalqaro huquqida jismoniy va yuridik shaxslarga zarur malakali yuridik yordam ko’rsatilishini ta’minlash maqsadida advokatlik faoliyatining tashkiliy va yuridik asoslari ishlab chiqilgan. Bu asoslar insonning fundamental huquqlarini, shu jumladan himoyaga bo’lgan huquqini ta’minlashga yo’naltirilgan turli xalqaro-huquqiy hujjatlarida o’z aksini topgan. Biz kuyida advokatura faoliyatining xalqaro-huquqiy asoslarini tashkil etuvchi ayrim xalqaro hujjatlarni ko’rib chiqamiz. Birlashgan millatlar tashkilotining (BMT) 1945 yil 26 iyunda qabul qilingan ustavida bu tashkilotning asosiy maqsadlari qatorida inson huquqlariga va barchaning irqi, jinsi, tili va dinidan qat’i nazar asosiy erkinliklariga hurmatni rag’batlantirish va rivojlantirishda xalqaro hamqorlikni amalga oshirish maqsadlariga erishishda millatlar harakatlarini muvofiqlashtirish markazi bo’lishi e’lon qilingan. BMT Ustavining 55-moddasiga ko’ra tashkilot xalqaro iqtisodiy va ijtimoiy hamkorlik sohasidagi faoliyatida inson huquqlari va asosiy erkinliklariga yalpi hurmat bilan qarash va ularga rioya qilishga ko’maklashadi.

BMTning Iqtisodiy va ijtimoiy kengashi inson huquqlariga va hammaning asosiy erkinliklariga ehtirom va rioya qilishni rag’batlantirish maqsadida tavsiyalar beradi hamda inson huquqlarini rag’batlantirish bo’yicha komissiyalar tuzadi (Ustavning 62, 68-moddalari). BMTning ustavi inson huquq va erkinliklarini himoya qilish borasidagi halqaro-huquq rivojlanishining asosini tashkil etadi. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi BMT tomonidan 1948 yil 10 dekabrda qabul qilingan bo’lib, unda insonning eng asosiy huquq va erkinliklarini ta’minlash “barcha davlatlar bajarishga intilishi lozim bo’lgan vazifa” sifatida e’lon qilindi. Deklaratsiya barchaning qonun bilan teng himoya qilinish huquqi, aybsizlik prezumpsiyasi, buzilgan huquqlarini sud tomonidan samarali tiklanishi va boshqa shu kabi prinsiplarni e’lon qilish bilan birga, himoyaga bo’lgan kafolatlarni ham nazarda tutadi. Fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’risidagi xalqaro pakt BMT Bosh assambleyasi tomonidan 1966 yil 16 dekabrda qabul qilingan. Mazkur Pakt BMT va Inson huquqlari sohasidagi asosiy qoidalarni yanada rivojlantirdi. Paktda ishtirok etuvchi har bir davlat o’z zimmasiga quyidagi majburiyatlarni oladi: a) mazkur Paktda tan olingan huquqlari va erkinliklari buzilgan har bir shaxsni, agar bu hol rasmiy harakat qilgan shaxslar tomonidan sodir etilgan bo’lsa ham, huquqiy himoyalanishning samarali vositalari bilan ta’minlash; b) ana shunday himoya talab qiluvchi har qanday shaxs uchun yuridik himoya nufuzli sud, ma’muriy yoki qonuniy hokimiyatlar tomonidan yoki davlatning tizimida nazarda tutilgan boshqa nufuzli organlar tomonidan ta’minlash va sud orqali himoyalanish imkoniyatini rivojlantirish; s) huquqiy himoya vositalari berilganda, nufuzli hokimiyatlar buni qo’llashni ta’minlashlari. Har bir kishining unga qo’yilgan har qanday jinoiy ishi ko’rib chiqilayotganda to’liq tenglik asosida quyidagi kafolatlarga ega bo’lish huquqi mavjud:

a) unga qo’yilgan ayblov xarakteri va asoslari haqida u tushunadigan tilda darhol va batafsil xabardor etilish; b) o’z himoyasini tayyorlash va o’zi tanlagan himoyachi bilan muloqotda bo’lish uchun yetarlicha vaqt va imkoniyatlarga ega bo’lish; s) asossiz holda to’xtatib turilmasdan, ishining sudda ko’rib chiqilishi; d) o’zi qatnashib sud qilinishi va o’zining o’zi yoki tanlab olingan himoyachi vositasida himoya qilinishi; agar himoyachi bo’lmasa, unga ega bo’lish huquqi borligi haqida xabardor qilinishi; odil sud manfaatlari talab etgan har qanday hollarda unga tayinlangan himoyachiga ega bo’lish, ushbu himoyachiga to’lash uchun yetarli mablag’i bo’lmagan barcha hollarda uning uchun himoyachini tekinga berish; ye) unga qarshi ko’rsatmalar berayotgan guvohlarni so’roq qilish yoki ana shu guvohlar so’roq qilinishi huquqiga ega bo’lish va unga qarshi ko’rsatma berayotgan guvohlar uchun mavjud shartlarda uning o’zi tanlagan guvohlarni tergovga chaqirish va so’roq qilish huquqiga ega bo’lish; f) agar sudda qo’llanilayotgan tilni u tushunmasa yoki bu tilda gapira olmasa, bepul tarzda tarjimon ko’magidan foydalanish; g) o’ziga o’zi qarshi ma’lumotlar berishga yoki o’zini aybdor deb tan olishga majbur qilinmaslik. Har qanday shaklda ushlab turilgan yoki qamoqqa olingan barcha shaxslarni himoya qilish prinsiplari to’plami 1988 yil 9 dekabrda BMT Bosh assambleyasining 76-yalpi majlisida tasdiqlangan. Mazkur hujjat o’ttiz to’qqiz prinsipni nazarda tutgan bo’lib, ular ushlab turilgan va qamoqqa olingan shaxslarning asosiy huquqlari qatorida advokatdan huquqiy yordam olish huquqini ham mustahkamlaydi. Prinsiplar to’plami: ushlab turilgan shaxsning advokatdan yuridik yordam olish huquqi vakolatli organlar tomonidan tushuntirilishi;

ushlab turilgan shaxs o’zi tanlagan advokatga ega bo’lmasa, u sud yoki boshqa organ tomonidan tayinlangan advokat xizmatidan foydalanish, agar yetarli mag’lablarga ega bo’lmasa, bepul huquqiy yordam olish huquqi; ushlab turilgan yoki qamoqda saqlanayotgan shaxsning advokat bilan bog’lanish va maslahatlashish huquqi; ushlab turilgan yoki qamoqda saqlanayotgan shaxsga o’z advokati bilan maslahatlashish uchun zarur vaqt berilishi va sharoit yaratilishi; ushlanib turilgan yoki qamoqda saqlanayotgan shaxsning advokat bilan uchrashuvlarining soni va davom etish vaqti chegaralanmagan holda xoli uchrashish huquqi; ushlab turilgan yoki qamoqda saqlanayotgan shaxs yoki uning advokatining ushlab turish yoki qamoqda saqlash joylari ma’muriyatining harakatlari ustidan shikoyat qilish va boshqa bir qator huquqlarini mustahkamlaydi. Yuristlarning roliga taalluqli asosiy prinsiplar jinoyatchilikning oldini olish va huquqbuzarlar bilan munosabatda bo’lishga doir BMT sakkizinchi kongressi (27 avgust – 7 sentabr 1990 yil, Gavana)da qabul qilingan. Mazkur asosiy prinsiplar ishtirokchi davlatlarga advokatlarning munosib rolini ta’minlash va bu vazifani amalga oshirishga ko’maklashish maqsadida ishlab chiqilgan. Hukumatlar milliy qonun hujjatlarini ishlab chiqish va qo’llashda bu asosiy prinsiplarni hurmat qilishi va ularga rioya kilinishini kafolatlashlari lozim. Advokatlar, sudyalar, prokurorlar, qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat vakillari, umuman jamiyat mazkur asosiy prinsiplarni e’tiborga olishi kerak. Yuristlar roliga taalluqli asosiy prinsiplar: a) advokatga erkin murojaat qilish va yuridik yordamdan foydalanish borasida quyidagilarni: har kimning jinoyat protsessining barcha bosqichlarida o’z huquqlarini tasdiqlash va himoya qilish maqsadida o’zi tanlagan advokatdan yordam so’rash huquqini; hukumatning o’z hududida yashaydigan va uning yurisdiksiyasiga bo’ysunadigan barcha shaxslarga tenglik asosida advokat yordamidan erkin

foydalanishning samarali tartib-tamoyili va mexanizmini kafolatlash borasidagi majburiyatini; hukumatlar kambag’al va boshqa nochor odamlarga yuridik yordam ko’rsatish uchun zarur moliyaviy va boshqa zarur resurslarni ta’minlashi kerakligini, advokatlarning kasb birlashmalari yuridik yordam ko’rsatish borasida hukumat bilan hamkorlik qilishi lozimligini; asosiy erkinlik himoya qilishda, qonun bo’yicha advokatlarning ahamiyati va roli haqida, jamoatchilikni uning huquq va majburiyatlari haqida xabardor qilish maqsadida dasturlar ishlab chiqish hamda amalga oshirishga hukumat va advokatlarning kasbiy assotsiatsiyalari mas’ul ekanligini; b) jinoyatga oid odil sudlov sohasida maxsus kafolatlarni: hukumatning vakolatli organlar tomonidan har bir shaxsni u qamoqqa olingan, ushlangan yoki tyurmaga joylashtirilgan yoxud jinoyat sodir qilganlikda ayblanganda uning o’z tanloviga ko’ra advokat yordamidan foydalanish huquqi haqida xabardor qilinishini ta’minlash borasidagi majburiyatini; zarur mablag’lari bo’lmagan shaxslarni bepul yuridik yordam bilan ta’minlashni; hukumatning jinoyat sodir qilganlikda ayb e’lon qilinib yoki ayb e’lon qilinmasdan ushlab turilgan qamoqqa olingan yoki tyurmaga joylashtirilgan shaxslarga darhol, har holda ushlangan yoki qamoqqa olingan paytdan 48 soatdan kechiktirmasdan, advokat yordamidan foydalanish huquqini ta’minlash majburiyatini; ushlangan, qamoqqa olingan yoki tyurmaga joylashtirilgan shaxsga advokat bilan kechiktirilmasdan to’siqlarsiz va xoli, senzurasiz uchrashishi, aloqa o’rnatishi va maslahatlar olishi uchun zarur sharoit, vaqt va vositalar ta’minlanishi shartligini; v) advokatlarni tayyorlash va malakasi borasida: hukumat, advokatlarning kasbiy assotsiatsiyalari va oliy o’quv yurtlari (institutlar) advokatlarning zarur ta’lim olishlari, ularning advokatlarning etik

majburiyatlari, milliy va xalqaro huquq tomonidan e’tirof etilgan inson huquqlari va asosiy erkinliklari to’g’risida bilimlarga ega bo’lishini ta’minlashi kerakligini; shaxslarga advokatlik amaliyoti bilan shug’ullanishga ruxsat berishda yoki advokatlik amaliyotini davom ettirishda irqi, jinsi, dini, kelib chiqishi, siyosiy va boshqa qarashlari, shuningdek boshqa belgilariga qarab kamsitilishiga yo’l ko’ymaslik hukumatlar, advokatlarning kasbiy assotsiatsiyalari va oliy o’quv yurtlarining majburiyati ekanligini; g) advokatlarning majburiyati va javobgarligi masalasida: advokatlar odil sudlovning amalga oshirishning muhim ishtirokchilari sifatida o’z kasbining nufuzini va shaxsiy qadr-qimmatini saqlashi lozim; advokat o’z mijoziga nisbatan quyidagi majburiyatlarga ega: mijozga uning huquq va majburiyatlarini tushuntirishi; qonunda nazarda tutilgan barcha vositalar va man qilinmagan usullardan foydalanilgan holda mijozga huquqiy yordam ko’rsatish; mijozga sudlarda va ma’muriy organlarda yordam ko’rsatish; advokatlar odil sudlovni amalga oshirishda o’z mijozlariga yordam ko’rsata borib, milliy va xalqaro huquqda tan olingan inson huquqlari va asosiy erkinliklariga rioya etilishiga erishishlari hamda qonunga, e’tirof etilgan kasb standartlari va etika qoidalariga rioya qilgan holda qat’iyatlik bilan harakat qilishlari shart; advokat hamma vaqt o’z mijozining manfaatlariga xayrixoh bo’lishi lozim; d) advokatlik faoliyati kafolatlari: hukumat advokatlarga o’z kasbiy majburiyatlarini biron bir qo’rquvsiz, to’siqlarsiz va ularning faoliyatiga qonunga xilof ravishda aralashishlardan xoli ravishda bajarishlarini, o’z mamlakati hududida va chet ellarda o’z mijozi manfaatlari yuzasidan erkin harakatlanishini, advokat majburiyatini bajarganlik uchun jazolanishi yoki unga nisbatan ma’muriy, iqtisodiy va boshqa sanksiyalar ko’llanishini istisno etadigan sharoitni ta’minlashi shart; advokatning o’z kasbiy majburiyatlarini bajarishi munosabati bilan uning xavfsizligiga tajovuz etilganda hokimiyat organlari uni himoya qilish choralarini ko’rishi;

sud yoki ma’muriy organlar advokatga o’z faoliyatini amalga oshirishni rad etmasliklari lozim; advokat o’z kasb majburiyatlarini bajarish jarayonida sudda yoki boshqa yuridik organlarda, ma’muriy organlarda bildirgan fikrlari uchun ta’qib qilinmasligi lozim; vakolatli hokimiyat organlari advokatga o’z vazifasini bajarishi munosabati bilan o’z vaqtida tegishli axborotlar, hujjatlar va ish materiallari bilan, jinoyat protsessida esa ish yuzasidan tergov tugaganidan kechikmasdan ish sudda ko’rilishi boshlangunga qadar tanishishini ta’minlashlari shart; hukumat advokat va uning mijozi o’rtasidagi aloqalar va maslahatlarning sir tutilishini tan olishi va unga rioya qilishi shart; ye) advokatlarning so’z erkinligi va assotsiatsiyalarga birlashish erkinligi: advokatlar boshqa fuqarolar singari so’z erkinligiga, din va e’tiqod erkinligi, assotsiatsiya va boshqa tashkilotlarga birlashish huquqiga ega; advokatlar huquq, odil sudlovni amalga oshirish, inson huquqlarini ta’minlash va himoya qilish masalalarida turli munozaralarda qatnashish, qonunda ruxsat etilgan tashkilotlarga a’zo bo’lish huquqiga ega; advokatlar o’z huquqlarini amalga oshirishda doimo qonunga va etika qoidalariga rioya etishlari lozim; yo) advokatlarning kasbiy assotsiatsiyalari (birlashmalari): advokatlarga ularning manfaatlarini ifodalash, doimiy o’quv, qayta tayyorlash va malaka oshirish ishlarini tashkil etish uchun o’z o’zini boshqaruvchi assotsiatsiyalarga birlashish huquqi ta’minlanishi lozim; advokatlarning kasbiy assotsiatsiyalari hukumat tomonidan har bir shaxsning yuridik yordam olishga bo’lgan huquqini amalga oshirish maqsadida qo’llab- quvvatlanishi va advokatlarga o’z mijozlariga qonun va etika qoidalariga muvofiq tashqaridan hech qanaqangi aralashishlarsiz huquqiy yordam ko’rsatish sharoiti ta’minlanishi lozim; j) intizomiy choralar masalasida:

advokatlarning kasbiy xatti-harakatlari to’g’risidagi kodekslar (advokatlar kasb etikasi qoidalari nazarda tutilmokda) advokatlarning tegishli organlari yoki qonun hujjatlarida belgilanishi va ular milliy huquq va xalqaro huquq standartlari va normalariga muvofiq bo’lishi lozim; advokatning o’z kasbiy majburiyatlarini bajarishi bilan bog’liq ayblov yoki ish qo’zg’atish tezkor va adolatli tartib tamoyillar doirasida amalga oshirilishi lozim; advokatlarga nisbatan intizomiy ish advokaturaning o’zi tomonidan tashkil etilgan xolis komissiyalar tomonidan ko’rib chiqilishi va uning qarorlari ustidan sudga shikoyat qilish imkoniyati ta’minlanishi lozim; barcha intizomiy ishlar kasbiy xatti-harakatlar kodeksiga va boshqa e’tirof etilgan standartlar advokatlik etikasi normalariga muvofiq ko’rib chiqilishi lozimligini nazarda tutadi. Shuni ta’kidlash kerakki, O’zbekiston Respublikasining advokatura va advokatlik faoliyati bilan bog’liq qonun hujjatlari yuqorida ko’rsatilgan xalqaro hujjatlarga hamda shu sohaga aloqador xalqaro huquqning boshqa normalariga javob beradi. 2. Inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar tushunchasi va tizimi Hozirda inson huquqlari bo’yicha xalqaro huquq normalarining amalga oshirilishini ta’minlash bo’yicha xalqaro universal va hududiy mexanizmlar yaratilgan. Ammo, inson huquqlarini ta’minlashda inson huquqlari bo’yicha milliy tizim alohida o’rin tutadi. Inson huquqlari bo’yicha ishonchli milliy tizim yaratilmasdan turib, bu tizimga kiruvchi institutlar faoliyatini huquqiy tartibga solmasdan va ularning huquq, majburiyatlarini qonun hujjatlarida aniq belgilamasdan turib, bu tizimning samarali faoliyat ko’rsatishiga umid qilib bo’lmaydi. Xalqaro huquqda ham milliy qonunchilikda ham inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar tizimi tushunchasi berilmagan.

Inson huquqlari bo’yicha milliy institutlarni tashkil etish g’oyasi 1946 yilda BMTning Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengashi (EKOSOS) a’zo-davlatlarga Inson huquqlari bo’yicha komissiya ishiga ko’maklashish maqsadida hamkorlik qilish uchun inson huquqlari bo’yicha axborot guruhlari yoki komissiyalar tuzish masalasini qo’rib chiqishni taklif qilganidan so’ng tug’ilgan. Xalqaro huquq va milliy qonun hujjatlarini tahlilidan kelib chiqib, inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar tushunchasini quyidagicha ifodalash mumkin. Inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar – bu davlat tomonidan tashkil etiladigan, tashkil etilishi va faoliyati huquqiy jihatdan qonun hujjatlari bilan tartibga solinadigan, mustaqil, yuridik va siyosiy jihatdan avtonom bo’lgan, inson huquqlari sohasida ta’lim va madaniy-ma’rifiy ishlarni amalga oshiruvchi, mamlakatda inson huquqlariga rioya etilishini tahlil qilib boruvchi, davlat hokimiyati va boshqaruv organlariga inson huquqlari bilan bog’liq masalalarda maslahat beruvchi, inson huquq va erkinliklariga doir xalqaro shartnomalarning bajarilishi yuzasidan milliy ma’ruzalar tuzishga ko’maklashuvchi (yoki tuzuvchi), inson huquqlari buzilishi bilan bog’liq jinoyatlar yuzasidan tekshirishlar o’tkazuvchi, inson huquqlari buzilishi faktlariga barham berishga yo’naltirilgan tavsiyalar ishlab chiquvchi hamda inson huquqlarini rag’batlantirish va muhofaza qilish bilan bog’liq tadqiqotlar bilan shug’ullanuvchi organlar tizimidir. Dunyoning ko’p davlatlaridagi singari O’zbekistonda ham inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar tizimiga Inson huquqlari bo’yicha milliy markaz va Ombudsman institutlari kiradi. Jinoyatlar yuzasidan tekshirishlar o’tkazish huquqiga ega bo’lgan Ombudsmanning vakolatlari ko’p jihatidan Inson huquqlari bo’yicha milliy markaz vakolatlariga o’xshab ketadi. Har ikkala organning vazifasi fuqarolarning huquqlarini himoya qilish bo’lib, bu organlar ijro etilishi majburiy bo’lgan qarorlar qabul qilish huquqiga ega emas. Shu bilan birga bu ikki organ faoliyati o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, ular haqida keyingi paragraflarda to’xtalamiz.

3. Advokatura va O’zbekiston Respublikasi oliy majlisining inson huquqlari bo’yicha vakili (ombudsman) Advokatura o’z faoliyatini amalga oshirish jarayonida turli organlar, shu jumladan O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining inson huquqlari bo’yicha vakili (Ombudsman) bilan ham yaqindan hamkorlik qiladi. Bu hamkorlikning inson huquq va erkinliklarini himoya qilishdagi ahamiyati va o’ziga xos xususiyatlarini tushunib yetish uchun Ombudsman institutining huquqiy maqomi to’g’risida tushunchaga ega bo’lishlik talab qilinadi. Ombudsman instituti inson huquqlariga rioya etilishini ta’minlash va inson huquklarini himoya qilish milliy tizimining tarkibiy qismi sifatida hozirda dunyoning 120dan ortiq davlatida mavjud. Birinchi bor Ombudsman 1809 yilda Shvetsiya parlamenti tomonidan tayinlangan va bu tajriba asta sekinlik bilan boshqa mamlakatlar tomonidan ham qabul qilingan. Shuni ta’qidlash kerakki, G’arbda Ombudsman institutining paydo bo’lishi va rivojlanishiga Sharq mamlakatlari, xususan musulmon dunyosi bevosita ta’sir ko’rsatgan. Ombudsman institutining tarixiy ildizlari bevosita islom dini manbalariga borib taqaladi. Bu holat dunyodagi ko’plab Ombudsman instituti tadqiqotchilari tomonidan e’tirof etilgan. Jumladan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Rivojlanish dasturining Ombudsman institutlari bo’yicha maslahatchisi, Alyaska shtati Ombudsmani, AQSH Ombudsmanlari Assotsiatsiyasining sobiq prezidenti Din Gotterer ombudsmanning tarixiy ildizlaridan biri muqaddas Qur’on va islomning tarkibiy qismi bo’lgan adolat prinsipiga borib taqaladi deb yozadi. U xalifa Umar tomonidan shikoyatlarni kabul qilish va nizolarni hal etishlik uchun muxtasib lavozimi joriy etilganligini, Shvetsiya qiroli Karl XII Ombudsman lavozimini Turkiyaga kilgan safaridan so’ng joriy etganligini ta’kidlaydi. Hozirgi zamonda ko’pchilik davlatlarda Ombudsman asosan Parlament tomonidan saylanadi (tayinlanadi), ayrim davlatlarda esa davlat boshlig’i tomonidan tayinlanadi. Ombudsman atamasi hamma davlatlarda ham bir xilda qo’llanilmaydi. Ombudsman vazifasini bajaruvchi shaxsni Advo deb ham atashadi.

Ombudsman instituti mutloq bir hil vakolatlarga ega bo’lgan ikkita mamlakatni topish mushkil. Lekin qanday atalishi va huquqiy maqomidan qat’i nazar Ombudsmanlar o’z vazifalarini amalga oshirishda bir xil yoki o’xshash prinsiplarga tayanadilar. Ombudsman instituti har bir davlatda inson huquqlari va erkinliklarni himoya qilish milliy tizimini to’ldirib, fuqarolik jamiyati bilan davlat o’rtasida vositachi rolini o’ynaydi. Ombudsmanlar o’zlarining vakolat doirasida fuqarolarning ariza va shikoyatlarini ko’rib chiqadilar va ularning buzilgan huquqlarini tiklash choralarini ko’radilar hamda bu masalada davlat organlariga tegishli tavsiyalar beradi. O’zbekiston Respublikasida Ombudsman instituti O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Abdug’aniyevich Karimov tashabbusi bilan tashkil etilib, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha vakili (Ombudsman) instituti ta’sis etilgan. “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha vakili Ombudsman to’g’risida”gi Qonun 1997 yil 24 aprelda qabul qilingan va 2004 yil 27 avgustda bu qonun yangi tahrirda qabul qilinib, Ombudsmanni saylash, uning faoliyatini tashkil etish tartibi yanada takomillashtirildi. Qonunda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha vakilining (Ombudsmanning) huquqlari, majburiyatlari, faoliyatining asosiy yo’nalishlari va kafolatlari belgilangan. Qonunga ko’ra O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha vakili (Ombudsman) mansabdor shaxs bo’lib, unga davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va mansabdor shaxslar tomonidan inson huquqlari hamda erkinliklari to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishi ustidan parlament nazoratini ta’minlash vakolatlari berilgan. O’zbekiston Respublikasining Inson huquqlari bo’yicha vakili instituti inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilishning mavjud shakllari hamda vositalarini to’ldiradi. Vakil O’zbekiston Respublikasining inson huquqlari to’g’risidagi qonun hujjatlarini takomillashtirish va ularni xalqaro huquq normalariga muvofiqlashtirishga, xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga xizmat qiladi, fuqarolarning inson huquqlari sohasidagi ijtimoiy ongini oshirishga ko’maklashadi.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan saylanish kuniga 25 yoshga to’lgan, kamida 5 yil O’zbekiston Respublikasi hududida muqun yashayotgan O’zbekiston Respublikasi fuqarosi Ombudsman lavozimiga nomzod sifatida ko’rsatilishi mumkin. Tabbiyki, bunda nomzodning jamiyatda hurmatga sazovor inson bo’lishi va o’z shaxsiy xislatlariga ko’ra Ombudsman vazifasini muvaffaqiyatli bajarishga qobil bo’lishi lozim. Ombudsman nomzodi O’zbekiston Respublikasining Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi va Senatiga kiritiladi hamda bu nomzod Oliy Majlis Palatalarining majlislarida 5 yil muddatga saylanadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha vakili (ombudsman) o’z faoliyatini qonuniylik, adolatparvarlik, demokratizm, insonparvarlik, oshkoralik va har bir inson uchun ochiqlik prinsiplariga asosan amalga oshiradi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha vakili (ombudsman) har bir inson uchun ochiqlik prinsipiga ko’ra nafaqat O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining, balki O’zbekiston Respublikasi fuqarosi bo’lmagan shaxslarning, ya’ni O’zbekiston Respublikasi hududidagi chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslarning ham o’z huquqlari, erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini buzayotgan tashkilotlar yoki mansabdor shaxslarning harakatlari yoxud harakatsizligi ustidan bergan shikoyatlarini ko’rib chiqadi. Ombudsman shikoyatlar yuzasidan o’z tekshiruvini o’tkazish huquqiga ega. Ombudsman uchinchi shaxslarning, shu jumladan, nodavlat notijorat tashkilotlarining muayyan bir kishi yoki bir guruh shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganligi ustidan bergan shikoyatlarini ko’rib chiqish uchun, basharti ularning bunga roziligi bo’lsa, qabul qiladi. Ombudsman sudning vakolat doirasiga kiradigan masalalarni ko’rib chiqmaydi. Ombudsman arz qiluvchiga o’z huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganligi ma’lum bo’lib qolgan paytdan e’tiboran yoki arz qiluvchi, agar u huquqlari va erkinliklarini himoya qilishning boshqa vositalaridan foydalangan

hamda qabul qilingan qarorlardan qanoatlanmagan bo’lsa, o’z shikoyati bo’yicha qabul qilingan oxirgi qarordan xabar topgan paytdan e’tiboran bir yil davomida berilgan shikoyatlarni ko’rib chiqadi. Ombudsmanga berilgan shikoyatlar uchun davlat boji undirilmaydi va buning o’zi fuqarolarning Ombudsmanga erkin murojaat etishini ta’minlovchi omillardan biri bo’lib xizmat kiladi. Ombudsman fuqarolarning shikoyatlarni ko’rib chiqish borasidagi quyidagi huquqlarga ega: - shikoyatni ko’rib chiqish; - arz qiluvchi o’z huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish uchun foydalanishi mumkin bo’lgan vositalar va shakllarni ko’rsatish; - shikoyatni uning mohiyatiga ko’ra hal qilishga vakolatli bo’lgan tashkilot yoki mansabdor shaxsga yuborish; - arz qiluvchini uning huquqlari va qonuniy manfaatlariga daxldor hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishtirish; - sababini albatta ko’rsatgan holda shikoyatni ko’rib chiqishni rad etish; - qonun hujjatlariga zid bo’lmagan boshqa chora-tadbirlarni ko’rish. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo’yicha vakili (ombudsman) shikoyatlarni ko’rib chiqish, shuningdek fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganligi hollarini o’z tashabbusi bilan tekshirish chog’ida quyidagi huquqlarga ega: - aniqlanishi lozim bo’lgan holatlarni tekshirishda ko’maklashishni so’rab tashkilotlar va mansabdor shaxslarga murojaat qilish; - aniqlanishi lozim bo’lgan holatlarni tekshirish uchun tashkilotlarning vakillarini va mansabdor shaxslarni taklif etish. Tekshirishni harakatlari yoki harakatsizligi ustidan shikoyat berilgan tashkilotga yoxud mansabdor shaxsga topshirish mumkin emas; - tashkilotlarga va mansabdor shaxslar huzuriga moneliksiz kirish; - tashkilotlar va mansabdor shaxslardan hujjatlar, materiallar va boshqa ma’lumotlarni so’rash hamda olish;

- mansabdor shaxslardan tushuntirishlar olish; - aniqlanishi lozim bo’lgan masalalar yuzasidan tashkilotlar va mutaxassislarga xulosalar tayyorlashni topshirish; - inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga daxldor masalalar yuzasidan tashkilotlar hamda mansabdor shaxslar tomonidan o’tkazilayotgan tekshirishlarda ishtirok etish; - ushlab turilgan yoki qamoqda saqlanayotgan shaxs bilan uchrashuv va suhbatlar o’tkazish; - harakatlarida inson huquqlari va erkinliklari buzilganligi aniqlangan shaxslarni javobgarlikka tortish to’g’risida tegishli organlarga iltimosnoma bilan kirish. Fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganligi hollarini tekshirayotganda ma’lum bo’lib qolgan, arz qiluvchining va boshqa shaxslarning shaxsiy hayotiga taalluqli ma’lumotlar ularning roziligisiz oshkor qilinishi mumkin emas. Ombudsman shikoyatni tekshirish natijalariga binoan: - arz qiluvchiga ko’rib chiqish natijalarini ma’lum qilishi; - harakatlari yoki harakatsizligida fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganligi aniqlangan tashkilot yoki mansabdor shaxsga buzilgan huquqlarni tiklash yuzasidan tavsiyalar bo’lgan o’z xulosasini yuborishi shart. Ombudsmanning xulosasida quyidagi tavsiyalar nazarda tutilishi mumkin: - ish tashkilot yoki mansabdor shaxs tomonidan oxiriga yetkazilishi zarurligi; - tashkilot yoki mansabdor shaxsning qarori o’zgartirilishi yoxud bekor qilinishi kerakligi; - tashkilot yoki mansabdor shaxsning qarori asoslanishi zarurligi; - tashkilot yoki mansabdor shaxs qo’shimcha qaror qabul qilishi lozimligi. Xulosada boshqa tavsiyalar ham bo’lishi mumkin. Shuni ta’qidlash kerakki, Ombudsmanning xulosasi majburiy tusga ega bo’lmasdan, u tavsiya xususiyatiga egadir. Lekin shunga karamasdan

Ombudsmanning xulosasini olgan tashkilot yoki mansabdor shaxs uni ko’rib chiqishi va bir oydan kechiktirmay asoslantirilgan javob yuborishi shart. Ombudsman o’z faoliyatini amalga oshirishda davlat organlari, jamoat birlashmalari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari bilan hamkorlikni amalga oshiradi. Demokratik huquqiy davlatda Ombudsmanning faoliyatiga ko’maklashish sharafli burch hisoblanadi. Shu bilan birga qonun mansabdor shaxslar fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilganligiga taalluqli, Ombudsman so’ragan hujjatlar, materiallar hamda boshqa ma’lumotlarni taqdim etishlari shart ekanligini nazarda tutadi. Ombudsman o’z faoliyatiga doir masalalar bo’yicha davlat organlarining, korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning rahbarlari va boshqa mansabdor shaxslari tomonidan darhol qabul qilinish huquqidan foydalanadi. Advokatura va Ombudsman har biri o’zlariga xos usul va vositalarida inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish vazifasini amalga oshiradi. Shuning uchun ham ular o’rtasidagi hamkorlik mamlakatda qonun ustuvorligini ta’minlash hamda har bir shaxsning huquq va erkinliklarini himoya qilish, shuningdek buzilgan huquqlarini tiklashda alohida ahamiyat kasb etadi. Advokatura va Ombudsman institutlarini hamkorligi o’zaro hurmat, tenglik, bir-birining ichki ishlariga aralashmaslik kabi prinsiplariga asoslanadi. Keyingi yillarda Ombudsman instituti bilan advokatura hamkoriligining quyidagi yo’nalishlari shakllandi: - inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirish maqsadida qonun loyihalarini va mavjud qonunlarni takomillashtirishga yo’naltirilgan takliflar ishlab chiqish; - Ombudsmanning zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarish yuzasidan uning faoliyatiga ko’maklashish uchun O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Kengashlari tomonidan Ombudsman raisligida tuzilgan Insonning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklariga rioya etilishi bo’yicha komissiya faoliyatida advokatlarning faol ishtirok etish. Mazkur komissiya tarkibida advokatlar ham faoliyat ko’rsatib kelmoqda;

- advokatlar Ombudsman tomonidan o’tkazilayotgan inson huquqlari bilan bog’liq qonunlar ijrosi hamda joylarda inson huquqlariga rioya qilinishi yuzasidan o’tkazilayotgan monitoringlarda faol ishtiroki; - advokatlarning Ombudsman huzurida tashkil etilgan ekspertlar Kengashi faoliyatida ishtiroki, Ombudsman tomonidan ko’rib chiqilayotgan masalalar yuzasidan xulosalar tayyorlashdagi ishtiroki; - Ombudsmanning hududiy vakillari faoliyatiga advokatlarning faol ko’maklashishi; - inson huquqlari sohasida ma’rifiy ishlarni hamkorlikda amalga oshirish, turli hil konferensiya va seminarlar o’tkazish. Ombudsman va advokatura inson huquq va erkinliklarini himoya qilishda boshqa yo’nalishda ham hamkorlik qilib kelishmoqda. Jumladan, ayrim hollarda advokatlar o’z ishonch bildiruvchilari (himoyasi ostidagi shaxslar) huquqlarini himoya qilish yoki ularning buzilgan huquqlarini tiklashga ko’maklashishni so’rab Ombudsmanga murojaat qiladilar. Umuman olganda Ombudsman va advokaturaning keng miqyosidagi hamkorligi mamlakatimizda qonun ustuvorligini ta’minlash hamda inson huquq va erkinliklarini yanada ishonchliroq himoya qilish manfaatlariga xizmat qiladi. 4. Advokatura va Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi Юқорида айтилганидек, дунёни кўпгина давлатларида инсон huquqlariga taalluqli qonunlarni samarali tarzda ko’llanishini ta’minlash maqsadida turli komissiyalar (qo’mitalar, markazlar) tuzilgan. Ko’pchilik holatlarda bu komissiyalar boshqa davlat organlaridan mustaqil ravishda faoliyat ko’rsatadi va muntazam ravishda qonun chiqaruvchi organ oldida hisobot berib turadi. Inson huquqlari bo’yicha komissiyalar asosan fuqarolarni barcha shakldagi kamsitishlardan, shuningdek, insonning fuqarolik va siyosiy huquqlarini himoya qilish masalalari bilan shug’ullanadilar. Inson huquqlari bo’yicha komissiyalarning mutloq ko’pchiligiga hos bo’lgan vazifalardan biri alohida shaxslarning (ba’zan esa bir guruh shaxslarning) inson

huquqlari sohasidagi qonun buzilishlari hamda suiiste’molliklar to’g’risidagi shikoyatlarni qabul qilish va ular yuzasidan tekshirishlar o’tkazishdir. Bu tekshirishlar natijalari bo’yicha komissiyalar odatda inson huquqlarining buzilish holatlarini bartaraf etish borasida taraflar o’rtasida kelishuvga erishishga harakat qiladilar. Aksariyat hollarda inson huquqlari bo’yicha komissiyalar majburiy xususiyatga ega bo’lgan qarorlar chiqarish huquqiga ega emas. Komissiyaning tavsiyalari taraflar tomonidan qabul qilinmagan taqdirda, komissiya shikoyatni unda ko’rsatilgan nizolarni hal qilish uchun tegishli sudga berishi mumkin. Komissiyalarning asosiy vazifalardan yana biri hukumatning inson huquqlari borasidagi siyosatini tizimli ravishda tahlil qilish orqali inson huquqlari buzilish holatlarini aniqlash va ularni bartaraf qilishga yo’naltirilgan takliflar ishlab chiqishdir. Mazkur komissiyalar yana bir muhim faoliyat bilan shug’ullanadiki, bu jamiyat a’zolarini inson huquqlariga oid qonun hujjatlari to’g’risida xabardor qilishdir. Markazlar bu vazifani bajarish maqsadida inson huquqlari sohasida turli muloqotlar, seminar, konferensiyalar o’tkazishadi, hamda bu sohaga oid ma’lumotlarni ommaviy axborot vositalari va maxsus nashrlar orqali tarqatib, aholi o’rtasida inson huquqlari bilan bog’liq ma’rifiy ishlarni amalga oshiradilar. O’zbekiston Respublikasida Inson huquqlarini ta’minlash va ularga rioya etish davlat siyosatining ustuvor yo’nalishi bo’lib, bu borada salmokli ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, 1996 yil 31 oktabrda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan Inson huquqlari va erkinliklarini muhofaza qilishning ta’sirli vositasini barpo etish, xalqaro va huquqni muhofaza qilish tashkilotlari bilan xamkorlikni kengaytirish, davlat muassasalari xodimlari va barcha aholining inson huquqlari bo’yicha madaniyatini oshirish maqsadida, BMTning inson huquqlari va boshqaruv tizimini demokratiyalashni qo’llab kuvvatlash dasturiga muvofiq Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi tuzildi. Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi halqaro huquqning inson huquqlari va erkinliklari sohasida umume’tirof etilgan prinsiplari

va me’yorlarini, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qoidalarini va qonunlarini, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlarini, davlat siyosatini amalga oshirish bo’yicha davlatga qarashli tahlil, maslahat, idoralararo muvofiqlashtirish organi hisoblanadi. Markaz o’z faoliyatida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga va qonunlariga, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qonunlariga, shuningdek halqaro huquqning umume’tirof etilgan prinsiplari va me’yorlariga amal qiladi, faoliyatini o’z Nizomi bilan belgilangan vazifalar va funksiyalardan kelib chiqqan holda amalga oshiradi. Quyidagilar Markazning asosiy vazifalari va funksiyalari hisoblanadi: - fuqarolarning huquq va erkinliklari sohasida milliy harakat rejasini ishlab chiqish; - inson huquqlari sohasida O’zbekiston Respublikasining halqaro va milliy tashkilotlar bilan hamkorligini rivojlantirish; - O’zbekiston Respublikasida inson huquqlariga rioya etilishi va bu huquqlarning muhofaza qilinishi yuzasidan milliy ma’ruzalar tayyorlash; - inson huquqlarini muhofaza qilish va qo’shma loyihalarni amalga oshirish masalalari bo’yicha halqaro va hukumatga qarashli bo’lmagan tashkilotlar bilan o’zaro hamkorlik qilish; - inson huquqlari sohasida davlatlararo ikki tomonlama va ko’p tomonlama bitimlarni ishlab chiqish va ekspert baholash hamda ularni kelishishda qatnashish; - davlat hokimiyati va boshqaruv organlariga, shuningdek inson huquqlari bo’yicha jamoat birlashmalariga maslahatlar berib turish faoliyatini amalga oshirish; - davlat organlarining inson huquqlarini rag’batlantirish va muhofaza qilish sohasida ta’lim berish, targ’ibot, o’quv-uslubiy adabiyotlarni nashr etish borasidagi faoliyatini muvofiqlashtirish; - fuqarolarning huquq va erkinliklarini amalga oshirish va rivojlantirish bo’yicha ma’lumotlarning axborot bazasini barpo etish;

- fuqarolarning huquq va erkinliklarini rivojlantirish yuzasidan sotsiologik tadqiqotlar o’tkazish va ularda qatnashish; - davlat organlarining inson huquqlariga rioya etish va bu huquqlarni muhofaza qilish sohasidagi faoliyatini takomillashtirish yuzasidan ularga tavsiyalar tayyorlash; - inson huquqlari va erkinliklarini muhofaza qilish bo’yicha milliy dasturlarni ishlab chiqish; - aholining huquqiy madaniyatini shakllantirish strategiyasini ishlab chiqish; - inson huquqlarini rag’batlantirish va muhofaza qilish sohasida jamoatchilik tashabbuslarini rag’batlantirish va muvofiqlashtirish; - inson huquqlari bo’yicha adabiyotlar, teleko’rsatuvlar va radioeshittirishlar, shuningdek "O’zbekistonda demokratiyalash va inson huquqlari" davriy nashrini tayyorlash va chiqarish; - milliy, mintaqaviy va xalqaro darajalarda inson huquqlariga rioya etish va ularni muhofaza qilish sohasida ilmiy tadqiqotlar tashkil etish; - inson huquqlari bo’yicha o’qitish, dasturlar tayyorlash, konferensiyalar, seminarlar va o’quv kurslarini birgalikda tashkil etish sohasida xalqaro hamkorlikni amalga oshirish; - inson huquqlari sohasida hukumatga qarashli bo’lmagan jamoat, hukuqni muhofaza qilish tashkilotlari va siyosiy partiyalar bilan hamkorlik qilish; - O’zbekiston Respublikasi Hukumatining insonning huquqlari va asosiy erkinliklariga rioya qilish, muhofaza qilish va rag’batlantirish bo’yicha faoliyati to’g’risida aholini, shuningdek halqaro jamoatchilikni ommaviy axborot vositalari orqali xabardor qilish. Markaz o’ziga yuklatilgan vazifalarni samarali amalga oshirish uchun zarur bo’lgan kator huquqlarga ega. Markaz: - inson huquqlari bo’yicha xalqaro va xorijiy milliy tashkilotlar bilan hamkorlik qilish; - inson huquqlari to’g’risida axborot tayyorlash va tarqatish masalalari bo’yicha xorijiy davlatlarning vakolatxonalari, xalqaro tashkilotlar bilan,

O’zbekiston Respublikasida akkreditatsiya qilingan va shu yerdagi missiyalar bilan bevosita o’zaro hamkorlik qilish; - davlat va jamoat birlashmalariga, O’zbekiston Respublikasining chet eldagi vakolatxonalariga so’rovlar yuborish hamda inson huquqlari sharoitlarini rag’batlantirish va muhofaza qilish bo’yicha axborot, taklif, xulosa va boshqa zarur materiallarni majburiy tartibda olish; - inson huquqlarini muhofaza qilishning ahvolini tadqiq etish bo’yicha muvofiqlashtirish kengashi va boshqa kengashlar, ekspert komissiyalari tashkil etish; - inson huquqlari sohasida axborot-tahlil materiallari tayyorlash bo’yicha olimlar, mutaxassislardan vaqtinchalik ishchi guruhlar tashkil etish; - inson huquqlari sohasidagi takliflarni maslahatlashish, o’rganish va tayyorlash uchun ham Vatanimiz, ham chet el olimlari, mutaxassislari va ekspertlarini jalb etish; - inson huquqlari sharoitlarini rag’batlantirish va muhofaza qilish masalalari bo’yicha dasturlar ishlab chiqishga ko’maklashish; - jahon hamjamiyatida O’zbekiston Respublikasida inson huquqlari to’g’risidagi axborotni nashr etish va tarqatish; - O’zbekiston Respublikasining BMTdagi vakolatxonasidan va boshqa xalqaro tashkilotlardan inson huquqlari bo’yicha masalalarning ko’rib chiqilishi va qabul qilingan qarorlar to’g’risidagi axborotlarni majburiy tartibda olish; - xalqaro va milliy huquqni muhofaza qilish tashkilotlari bilan zarur axborotlarni ayirboshlash; - inson huquqlari bo’yicha xalqaro anjumanlarda qatnashish, Markaz mutaxassislarini chet elga xizmat safariga va o’qishga yuborish; - O’zbekiston Respublikasining qonunlari va normativ hujjatlarini, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, vazirliklar, davlat qo’mitalaridan zarur yo’riqnoma, hisobot, axborot va tahliliy materiallarni majburiy tartibda tekin olish huquqiga ega.

Markaz o’z vazifalarini bajarish jarayonida davlat organlari, boshqa tashkilotlar, jumladan, jamoat birlashmalari bilan yaqindan hamkorlik qiladi. Bu hamkorlik, ayniqsa, inson huquqlarini himoya qilish masalalari bilan shug’ullanuvchi tashkilotlar, jumladan advokatura bilan bo’lgan munosabatlarda alohida axamiyat kasb etadi. Inson huquqlari bo’yicha Milliy markaz va advokatura instituti o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning mazmun mohiyatini mamlakatda inson huquqlari borasidagi O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari va milliy qonunchiligining ijrosini so’zsiz ta’minlash, inson huquqlari sohasidagi qonun hujjatlarini yanada takomillashtirish, fuqarolarning buzilgan huquqlarini samarali tarzda tiklash, davlat organlari – birinchi navbatda huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlarining hamda aholining huquqiy madaniyatini oshirish va inson huquqlariga oid boshqa masalalar tashkil etadi. Inson huquqlari bo’yicha Milliy markaz va advokatura institutining hamkorligida quyidagi yo’nalishlar yaqqol ko’zga tashlanadi: Birinchidan, O’zbekiston Respublikasi Advokatlar palatasi va Inson huquqlari bo’yicha Milliy markaz inson huquqlariga oid qonun loyihalarini tayyorlash hamda ularni muhokama qilish jarayonida yaqindan hamkorlik kilib kelishmokda. Ikkinchidan, O’zbekiston Respublikasi Advokatlar palatasi O’zbekiston Respublikasi ko’shilgan BMTning inson huquqlari bo’yicha asosiy oltita xalqaro shartnomalari talablarining bajarilish yuzasidan Milliy markaz tomonidan Milliy ma’ruzalarni tayyorlash va muhokama qilishda faol eshtirok etib kelmokda. Uchinchidan, BMTning ixtisoslashgan va konvensiyalarning ijrosini kuzatib boruvchi organlari, jumladan, BMTning inson huquqlari bo’yicha, ayollar huquqlari bo’yicha, bolalar huquqlari bo’yicha, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar bo’yicha Qo’mitalarining tavsiyalarini bajarishga yo’naltirilgan Milliy harakat dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda hamkorlik qilishadi. To’rtinchidan, mamlakatimizda inson huquqlariga rioya etilishi ahvoli to’g’risida advokatlarning beradigan axborotlari, shu jumladan, ayrim shaxslarning huquq va erkinliklari buzilayotganligi to’g’risida advokatlar tomonidan

berilayotgan shikoyatlar Markazning vazifalarini amalga oshirishga, xususan inson huquqlarini ta’minlashning ahvoli yuzasidan tizimli tahlil o’tkazishiga ko’maklashadi. Beshinchidan, Markaz O’zbekiston Respublikasi Advokatlar palatasi va uning joylardagi organlari ishtirokida aholi o’rtasida inson huquqlari bo’yicha axborot tarqatish, ma’rifiy ishlarni amalga oshirib kelmokda. Markaz va Advokatlar palatasi hamkorlikda inson huquqlari bo’yicha konferensiya, seminar, davra suhbatlari o’tkazishmokda. Oltinchidan, Markazning nashrlarida advokatlarning va aksincha Advokatlar palatasining nashrlarida markaz xodimlarining inson huquqlari va uni muhofaza qilish masalalari hamda muammolariga bag’ishlangan maqolalari chop etilib kelmoqda. Yuqoridagilardan tashqari, advokatlar Milliy markazga fuqarolarning ariza va shikoyatlarini ko’rib chiqish va hal etishda o’zlarining maslahatlari bilan ko’maklashib kelmokdalar. Umuman olganda, Milliy markaz va advokatura instituti o’rtasidagi hamkorlik bir biriga beg’araz yordam berishga asoslangan bo’lib, mamlakatimizda inson huquqlarini ta’minlash ishlarini yanada yaxshilashga yo’naltirilgandir.

Adabiyotlar 1. Natsionalniy sentr Respubliki Uzbekistan po pravam cheloveka: stanovleniye i razvitiye / Otv. red. A.X.Saidov. – Tashkent, 2007. – 152 s. 2. Ombudsmani mira / Otv. red. S.SH.Rashidova. – T.: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2006. – 384 s. 3. Jo’rayev I.B. O’zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyati. O’quv uslubiy qo’llanma. - Toshkent: TDYUI, 2010 yil. – 8.5 b.t. 4. Saidov A.X. Inson huquqlari bo’yicha xalqaro huquq: Darslik. – Toshkent: Konsauditinform-Nashr, 2006. – 400 b. 5. O’zbekiston Respublikasi va inson huquqlari bo’yicha xalqaro shartnomalar / Mas’ul muharrir A. X. Saidov. – Toshkent: Adolat, 2002. – 270 b. 6. O’zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyati: Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan 5380100 yurisprudensiya yo’nalishi bo’yicha bakalavriat talabalari uchun darslik: 2 jildlik. / Mualliflar: G. Abdumajidov va boshq. – T. Konsauditinform-Nashr, 2007. – 360 b. - 472 b.

O'xshashlar

O’zbekiston respublikasida inson va fuqarolar konstitutsiyaviy huquqlari, erkinliklari va burchlari tizimi

O`zbekiston Respublikasida Advokatura fanining tushunchasi va tizimi

O’zbekiston Respublikasida advokatlik faoliyati fanining tushunchasi, predmeti va tizimi

Advokatura fuqarolik jamiyati instituti sifatida

Fuqarolarning huquqlarini himoya qilish mexanizmi